Halil İbrahim SAĞLAM (*)
GİRİŞ
Bir ülkenin hedeflediği toplumsal, ekonomik ve teknolojik düzeye ulaşmasını sağlayacak en önemli kaynak, nitelikli insandır. Bunun için, insan kaynağının iyi yetiştirilmiş olması gerekmektedir. Nitelikli insanı yetiştirecek olan eğitim sistemidir. Eğitim sisteminin, bu görevini yerine getirebilmesi için, bireyin özgürce gelişebileceği bir çevre oluşturması gerekmektedir(1). Böyle bir çevre demokratik eğitim ortamıyla sağlanabilir.
Demokratik ortamlarda birey, potansiyelini geliştirip kendini daha iyi tanıma imkânı bulabilir. Demokrasilerde hak, adalet, sorumluluk, bireysel bağımsızlık, eşitlik, açık görüşlülük, dürüstlük, hoşgörü, iş birliği, takdir gibi ilkeler bulunmaktadır. Bu ilkelerin, insan haklarının kullanılmasında taşıdıkları önem nedeniyle bir tutum olarak, ilköğretim çağından itibaren bireylere kazandırılması gerekmektedir. “Eğitici kolların, okul aile birliğinin, okul koruma derneğinin ve onur kurulunun faaliyetleri demokrasi eğitimine önemli ölçüde yardımcı olabilirler(2).
Demokratik tutum, kısmen bireyin davranış kalıpları içinde bulunsa da, fırsat ve imkân eşitliği, özgürlük, düzen ve yasalar çerçevesinde genel bir hayat tarzı olarak yaşantıya geçirilemez ise toplumun ya da tek tek bireylerin adalet duyguları zedelenebilir. İyi işleyen bir düzende bireylerin adalet duygusu, özgürlük ve fırsat eşitliği öncelikle temel kültürleme kurumu olan eğitim sayesinde yaşantıya dönüştürülüp kazandırılabilir(3).
Okullar ve sınıflar, insanların katılımcı demokrasiye hazırlandığı yerlerdir. Çünkü insanlar yaptıkları ve yaşadıkları şeyleri daha iyi öğrenirler(4). Bu şekilde yetişecek bilinçli vatandaşlar, toplum kararlarına etkili bir şekilde katılıp, hak ve sorumluluklarını yerine getirerek demokrasinin gelişmesine ve hayat standardının yükselmesine katkıda bulunabilirler(5).
Türk eğitiminin en önemli amaçlarından biri öğrencileri etkili, üretken ve iyi bir vatandaş olarak yetiştirmektir (6). Türk eğitim sisteminin bu amacına ulaşabilmesi, esasında sistemi işleyip uygulayacak olan öğretmenlerin ve diğer eğitim personelinin niteliklerine bağlıdır. Bu nedenle öğretmen, demokratik yönetimin ve demokratik yaşama biçiminin temelini oluşturan anlayış, tutum ve idealleri geliştirmede olumlu katkıda bulunmaya en uygun unsur (7), sosyal bilgiler de en uygun derstir. Öğrencilerin vatandaşlık ve demokrasi ile ilgili ilk temel bilgi ve becerilerini bir vatandaşlık eğitim programı olan hayat bilgisi ve sosyal bilgiler derslerinde kazanmaları gerekir (8).
Sosyal bilgiler, sorumluluk kavramıyla bağlantılı olarak bilgi, tutum ve becerilerin edinilmesi ile ilişkilidir(9). Bu dersin, demokrasinin, insan haklarının gelişmesi ve yaygınlaşmasında ülke ve dünya ailesinin bir ferdi olarak bireyin, sorumluluğunu yerine getirmesinde önemli yararlar sağlaması amaçlanmaktadır.
Sosyal Bilgiler dersi, karar verme becerisini geliştirecek türde yaşantılarla öğrencilerin kendilerini gerçekleştirmelerine, demokrasinin ilkelerini uygulama ve demokratik tutum kazanmalarına olanak sağlamalıdır. Bu anlamda demokrasi eğitiminin uygulama alanı sayılan Sosyal Bilgiler dersi, demokratik ortamlarda yapılması hâlinde etkili ve anlamlı olabilir. Demokrasinin ilkeleri uygun koşullar sağlandığında benimsenip gelişebilir (10).
Vatandaşlık eğitimi ve demokrasinin uygulama alanı olarak kabul edilebilecek olan Sosyal Bilgiler dersinde öğrencilerin geliştirdiği tutum, demokrasinin geleceği ile ilgili ipuçları verebilir. Sağlıklı işleyen bir demokrasi, bireyin tam olarak gelişmesine olanak sağlayabilir. Demokrasinin gelişmesine engel teşkil edebilecek tutum ve davranışların önüne geçilerek öğrencilerin iyi birer birey, ülke, bölge ve dünya vatandaşı olmaları sağlanabilir.
Demokratik tutum kazandırma yolundaki en önemli kilometre taşlarından biri olan SosyalBilgiler dersinde mevcut durumun tespit edilmesi, sorunların çözümüne katkıda bulunulması amaçlanmaktadır.
Amaç
Bu araştırma,Sosyal Bilgiler dersinin demokratik tutum geliştirmedeki rolü ile ilgili mevcut durumu tespit etme amacındadır. Bu amaca ulaşmak için aşağıdaki sorulara cevap aranacaktır:
1.Öğrencilerin cinsiyetleri ile demokratik tutumları arasında bir ilişki var mıdır?
2. Öğretmenlerin cinsiyetleri ile demokratik tutumları arasında bir ilişki var mıdır?
3. Öğrencilerin ailelerinin kültürel düzeyleri ile öğrencilerin demokratik tutumları arasında bir ilişki var mıdır?
4. Öğretmenlerin Sosyal Bilgiler dersindeki davranışları ile öğrencilerin demokratik tutum geliştirmeleri arasında bir ilişki var mıdır?
YÖNTEM
Bu araştırmada survey yöntemi kullanılmıştır. Araştırma kapsamındaki öğrencilerin kişisel bilgilerini, Sosyal Bilgiler dersi ile ilgili görüş ve düşüncelerini almak için anket geliştirilmiş ve uygulanmıştır.
Evren ve Örneklem
Araştırmanın evrenini, İstanbul’un Kartal ilçesindeki 3 ilköğretim okulunun 5. sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Okulların alt, orta ve sosyo-ekonomik ve kültürel düzeylerdeki aile çocuklarının devam ettiği okullar olmasına dikkat edilmeye çalışılmıştır.
Araştırmanın örneklemini, evreni temsil edebileceği düşünülen Eczacıbaşı, Mustafa Karaşahin, Şakir Demir İlköğretim Okullarının 5. sınıf öğrencileri arasından şans yöntemiyle belirlenmiş 137 kız ve 113 erkek toplam 250 öğrenciden oluşmaktadır.
Verilerin Toplanması
Araştırmada veriler, söz konusu öğrencilere “Öğrenci Anketi” uygulanarak toplanmıştır.
Anket, 22 sorudan oluşmaktadır.Anket, öğrencilere ait kişisel bilgilerle öğrencilerin ve bu öğrencilerin öğretmenlerinin SosyalBilgiler dersindeki tutumlarının demokrasiye uygunluğunu belirlemeye yönelik sorulardan oluşmaktadır. Bu anket, araştırmacı tarafından hazırlanmış ve uzman görüşleri doğrultusunda yeniden düzenlenmiştir.
Verilerin Analizi
Verilerin analizi bilgisayar ortamında SPSSpaket programı yardımıyla yapılmıştır. Elde edilen verilerin analizinde “Khi-Kare” tekniği kullanılmıştır.
BULGULAR VE YORUM
Araştırmada elde edilen bulgular
ve yorumları alt problemlerine göre aşağıda verilmiştir.
Tablo1:Öğrencilerin Cinsiyetlerine
Göre Kurallara Uyma Durumları
|
|
Kız | Erkek | Toplam | |||
| Seçenekler | f | % | f | % | f | % |
| Her zaman | 102 | 74.5 | 54 | 47.8 | 156 | 62.5 |
| Genellikle | 17 | 12.4 | 16 | 14.2 | 33 | 13.2 |
| Ara sıra | 15 | 10.9 | 31 | 27.4 | 46 | 18.4 |
| Hiç | 3 | 2.2 | 12 | 10.6 | 15 | 6.0 |
| Toplam | 137 | 54.8 | 113 | 45.2 | 250 | 100.0 |
Khi-Kare:23.67898 SD:3 P<.01
Tablo 1’de görüldüğü gibi, kız
öğrencilerin% 74.5’i her zaman, % 12.4’ü genellikle, % 10.9’u ara sıra;
erkek öğrencilerin % 47.8’i her zaman, % 14.2’si genellikle, %27.4’ü ara
sıra kurallara uymakta, kız öğrencilerin % 2.2’si, erkek öğrencilerin%
10.6’sı kurallara hiç uymamaktadırlar.
Tablo 2:Öğrencilerin Cinsiyetlerine
Göre Arkadaşlarına Saygılı Davranma Durumları
|
|
Kız | Erkek | Toplam | |||
| Seçenekler | f | % | f | % | f | % |
| Her zaman | 84 | 61.3 | 38 | 33.6 | 122 | 48.8 |
| Genellikle | 24 | 17.5 | 21 | 18.6 | 45 | 18.0 |
| Ara sıra | 21 | 15.3 | 42 | 37.2 | 63 | 25.2 |
| Hiç | 8 | 5.8 | 12 | 10.6 | 20 | 8.0 |
| Toplam | 137 | 54.8 | 113 | 45.2 | 250 | 100.0 |
Khi-Kare:23.25458 SD:3 P<.01
Tablo 2’de görüldüğü gibi, kız
öğrencilerin % 61.3’ü her zaman, % 17.5’i genellikle, % 15.3’ü ara sıra;
erkek öğrencilerin % 33.6’sı her zaman, % 18.6’sı genellikle, % 37.2’si
ara sıra arkadaşlarına saygılı davranmakta; kız öğrencilerin % 5.8’i, erkek
öğrencilerin% 10.6’sı arkadaşlarına hiç saygılı davranmamaktadır.
Tablo 3:Öğrencilerin Cinsiyetlerine
Göre Sosyal Bilgiler Dersini Katılımcı Demokrasi Açısından Değerlendirme
Durumları
|
|
Kız | Erkek | Toplam | |||
| Seçenekler | f | % | f | % | f | % |
| Her zaman | 93 | 67.9 | 50 | 44.2 | 143 | 57.2 |
| Genellikle | 19 | 13.9 | 22 | 19.5 | 41 | 16.4 |
| Ara sıra | 16 | 11.7 | 32 | 28.3 | 48 | 19.2 |
| Hiç | 99 | 6.6 | 9 | 8.0 | 18 | 7.2 |
| Toplam | 137 | 54.8 | 113 | 45.2 | 250 | 100.0 |
Khi-Kare:16.32941 SD:3 P<.01
Tablo 3’te görüldüğü gibi, kız öğrencilerin % 67.9’u her zaman, % 13.9’u genellikle, % 11.7’si ara sıra; erkek öğrencilerin % 44.2’si her zaman, % 19.5’i genellikle, % 28.3’ü ara sıra SosyalBilgiler dersinin katılımcı demokrasi açısından faydalı olduğunu düşünürken; kız öğrencilerin % 6.6’sı, erkek öğrencilerin %.8.0’i SosyalBilgiler dersinin katılımcı demokrasi açısından hiç faydalı olmadığını düşünmektedirler. Öğrencilerin cinsiyetleri ile demokratik tutumları arasında manidar bir ilişki bulunmuştur (p<.01).
Burada yer verilemeyen tablolarda; öğretmenlerin davranışlarını, kız öğrenciler erkek öğrencilere nazaran daha olumlu değerlendirmekte, kız öğrencilerin % 37.2’si öğretmenlerinin kendilerine ödüllendirmede, söz hakkı vermede, cezalandırmada ve not vermede her zaman eşit davrandığını düşünürken; erkek öğrencilerin % 16.8’i bu görüşü paylaşmaktadır.Kız öğrencilerin% 13.1’i genellikle, % 15.0’i ara sıra, erkek öğrencilerin % 20.4’ü genellikle, % 31.9’u ara sıra öğretmenlerinin kendilerine eşit davrandığını düşünürken; kız öğrencilerin % 29.2’si, erkek öğrencilerin ise % 36.3’ü öğretmenlerinin kendilerine hiç eşit davranmadığını düşünmektedir.
Kız öğrencilerin % 46.0’ı her zaman % 20.4’ü genellikle, % 17.5’i ara sıra; erkek öğrencilerin % 31.9’u her zaman, % 17.7’si genellikle, % 29.2’si ara sıra arkadaşlarının ve öğretmenlerinin aksine de olsa düşüncelerinin hoşgörü ile karşılandığını belirtirken; kız öğrencilerin; % 16.1’i, erkek öğrencilerin; % 21.2’si düşüncelerinin hoşgörü ile karşılanmadığını belirtmektedirler.
Kız öğrencilerin% 62.0’ı her zaman, % 12.4’ü genellikle, % 19.0’ı ara sıra, erkek öğrencilerin : 38.9’u her zaman, % 17.7’si genellikle, % 27.4’ü ara sıra öğretmenlerinin düşüncelerini açıklamalarını teşvik ettiğini düşünürken; kız öğrencilerin % 6.6’sı, erkek öğrencilerin % 15.9’u öğretmenlerinin düşüncelerini açıklamalarını hiç teşvik etmediğini düşünmektedir.
Kız öğrencilerin % 81.8’i her zaman, % 6.6’sı genellikle, % 8.0’ı ara sıra; erkek öğrencilerin % 42.5’i her zaman, % 21.2’si genellikle, % 24.8’i ara sıra aldığı ödevi yerine getirmekte; kız öğrencilerin % 3.6’sı, erkek öğrencilerin % 11.5’i aldığı ödevi hiç yerine getirmemektedirler.
Kız öğrencilerin% 6.6’sı her zaman,
% 21.4’ü genellikle, % 29.9’u ara sıra; erkek öğrencilerin % 7.1’i her
zaman, % 15.0’ı genellikle, % 38.1’i ara sıra Sosyal Bilgiler dersinde
söz almaktan korkmamakta; kız öğrencilerin % 48.8’i, erkek öğrencilerin
% 39.8’i Sosyal Bilgiler dersinde söz almaktan hiç korkmamaktadır.
Tablo 4:Öğretmenlerin Cinsiyetlerine
Göre Farklı Fikirleri Hoşgörü İle Karşılama Durumları
|
|
Kız | Erkek | Toplam | |||
| Seçenekler | f | % | f | % | f | % |
| Her zaman | 79 | 45.7 | 20 | 26.0 | 99 | 39.6 |
| Genellikle | 33 | 19.1 | 15 | 19.5 | 48 | 19.2 |
| Ara sıra | 27 | 15.6 | 30 | 39.0 | 57 | 22.8 |
| Hiç | 34 | 19.7 | 12 | 15.6 | 46 | 18.4 |
| Toplam | 173 | 69.2 | 77 | 30.8 | 250 | 100.0 |
Khi-Kare: 18.44744 SD:3 P<.01
Tablo 4 incelendiğinde, öğretmeni
bayan olan öğrencilerin % 45.7’si her zaman, % 19.1’i genellikle, % 15.6’sı
ara sıra; öğretmeni erkek olan öğrencilerin % 26.0’ı her zaman, % 19.5’i
genellikle, % 39.0’ı ara sıra öğretmenlerinin ve arkadaşlarının farklı
fikirlere hoşgörülü davrandıklarını belirtmekte; öğretmeni bayan olan öğrencilerin
% 19.7’si, öğretmeni erkek olan öğrencilerin 15.6’sı öğretmenlerinin ve
arkadaşlarının farklı fikirlere hiç hoşgörülü davranmadıklarını belirtmektedir.
Tablo 5:Öğretmenlerin Cinsiyetlerine
Göre Öğrencilerin Düşüncelerini Açıklamayı Teşvik Etme Durumları
|
|
Kız | Erkek | Toplam | |||
| Seçenekler | f | % | f | % | f | % |
| Her zaman | 107 | 61.5 | 22 | 28.6 | 129 | 51.6 |
| Genellikle | 25 | 14.5 | 12 | 15.6 | 37 | 14.8 |
| Ara sıra | 30 | 17.3 | 27 | 35.1 | 57 | 22.8 |
| Hiç | 11 | 6.4 | 16 | 20.8 | 27 | 10.8 |
| Toplam | 173 | 69.2 | 77 | 30.8 | 250 | 100.0 |
Khi-Kare:29.08371 SD:3 P<.01
Tablo 5 incelendiğinde, öğretmeni
bayan olan öğrencilerin % 61.8’i her zaman, % 14.5’i genellikle, % 17.3’ü
ara sıra; öğretmeni erkek olan öğrencilerin % 18.6’sı her zaman, % 15.6’sı
genellikle, % 35.1’i ara sıra öğretmenlerinin düşüncelerini açıklamalarını
teşvik ettiğini; öğretmeni bayan olan öğrencilerin% 6.4’ü, öğretmeni erkek
olan öğrencilerin % 20.8’i öğretmenlerinin düşüncelerini açıklamalarını
hiç teşvik etmediğini düşünmektedir.
Tablo 6:Öğretmenlerin Cinsiyetlerine
Göre Öğrencilerin Sosyal Bilgiler Dersini Katılımcı Demokrasi Açısından
Değerlendirme Durumları
|
|
Kız | Erkek | Toplam | |||
| Seçenekler | f | % | f | % | f | % |
| Her zaman | 114 | 65.9 | 29 | 37.7. | 143 | 57.2 |
| Genellikle | 27 | 15.6 | 14 | 18.2 | 41 | 16.4 |
| Ara sıra | 26 | 15.0 | 22 | 28.6 | 48 | 19.2 |
| Hiç | 6 | 3.5 | 12 | 15.6 | 18 | 7.2 |
| Toplam | 173 | 69.2 | 77 | 30.8 | 250 | 100.0 |
Khi-Kare:23.59498 SD:3 P<.01
Tablo 6’da görüldüğü gibi, öğretmeni
bayan olan öğrencilerin % 65.9’u her zaman, % 15.6’sı genellikle, % 15.0’ı
ara sıra; öğretmeni erkek olan öğrencilerin % 37.7’si her zaman, % 18.2’si
genellikle, % 28.6’sı ara sıra Sosyal Bilgiler dersinin katılımcı demokrasi
açısından faydalı olduğunu düşünürken; öğretmeni bayan olan öğrencilerin
3.5’i, öğretmeni erkek olan öğrencilerin % 15.6’sı Sosyal Bilgiler dersinin
katılımcı demokrasi açısından hiç faydalı olmadığını düşünmektedirler.
Öğretmenlerin Sosyal Bilgiler dersindeki davranışları ile öğrencilerin
Sosyal Bilgiler dersindeki davranışları ile öğrencilerin Sosyal Bilgiler
dersinde demokratik tutum geliştirmeleri arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur
(p<.01).
Tablo 7:Öğretmenlerin Cinsiyetlerine
Göre Öğrencilere Davranış Durumları
|
|
Kız | Erkek | Toplam | |||
| Seçenekler | f | % | f | % | f | % |
| Her zaman | 54 | 31.2 | 16 | 20.8 | 70 | 28.0 |
| Genellikle | 19 | 11.0 | 16 | 20.8 | 35 | 14.0 |
| Ara sıra | 40 | 23.1 | 24 | 31.2 | 64 | 25.6 |
| Hiç | 60 | 34.7 | 21 | 27.3 | 81 | 32.4 |
| Toplam | 173 | 69.2 | 77 | 90.8 | 250 | 100.0 |
Khi-Kare:7.97553 DF:3 P<.05
Tablo 7’de görüldüğü gibi, öğretmeni
bayan olan öğrencilerin% 31.2’si her zaman, % 11.0’ı genellikle, % 23.1’i
ara sıra; öğretmeni erkek olan öğrencilerin; 20.8’i her zaman, % 20.8’i
genellikle, % 31.2’si ara sıra öğretmenlerinin kendilerine eşit davrandığını
belirtmekte; öğretmeni erkek olan öğrencilerin % 27.3’ü, öğretmeni bayan
olan öğrencilerin % 34.7’si öğretmenlerinin kendilerine hiç eşit davranmadığını
belirtmektedirler.
Tablo 8:Öğretmenlerin Cinsiyetlerine
Göre Öğrencilerin Kurallara Uyma Durumları
|
|
Kız | Erkek | Toplam | |||
| Seçenekler | f | % | f | % | f | % |
| Her zaman | 120 | 69.4 | 36 | 46.8 | 156 | 62.4 |
| Genellikle | 25 | 14.5 | 8 | 10.4 | 33 | 13.2 |
| Ara sıra | 23 | 13.3 | 23 | 29.9 | 46 | 18.4 |
| Hiç | 5 | 2.9 | 10 | 13.3 | 15 | 6.0 |
| Toplam | 173 | 69.2 | 77 | 30.8 | 250 | 100.0 |
Khi-Kare:22.04110 DF:3 P<.01
Tablo 8’de görüldüğü gibi öğretmeni bayan olan öğrencilerin % 69.4’ü her zaman, % 14.5’i genellikle, % 13.3’ü ara sıra; öğretmeni erkek olan öğrencilerin % 46.8’i her zaman, % 10.4’ü genellikle, % 29.9’u ra sıra kurallara uymakta; öğretmeni bayan olan öğrencilerin % 2.9’u, öğretmeni erkek olan öğrencilerin % 13.0’ı kurallara hiç uymamaktadır. Öğretmenlerin cinsiyetleri ile demokratik tutumları arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur(p<.01).
Öğrencilerin ailelerinin kültürel düzeyi ile demokratik tutumları arasındaki ilişkiye dair elde edilen bulgularda; babası ilkokul mezunu olan öğrencilerin % 48.1’i her zaman, %7.9’u genellikle, % 25.5’i ara sıra, babası ortaokul mezunu olanların % 36.2’si her zaman, % 31.0’ı genellikle, % 15.5’i ara sıra, babası lise mezunu olanların % 29.2’si her zaman, % 29.2’si genellikle, % 25.0’ı ara sıra, babası üniversite mezunu olanların % 39.1’i her zaman, % 34.8’i genellikle, % 17.4’ü ara sıra, babasının mezuniyet durumu diğer grubu içinde yer alan öğrencilerin % 26.7’si her zaman, % 33.2’si genellikle, % 40.1’i ara sıra farklı fikirlere hoş görülü davrandıklarını; babası ilkokul mezunu olan öğrencilerin% 18.9’u, ortaokul mezunu olanların % 16.7’si, üniversite mezunu olanların % 8.7’si, babasının mezuniyet durumu diğer grubunda yer alan öğrencilerin % 6.0’ı arkadaşlarına hiç hoşgörülü davranmadıklarını belirtmektedirler.
Babası ilkokul mezunu olanların % 49.1’i her zaman, % 12.3’ü genellikle, % 30.2’si ara sıra, babası ortaokul mezunu olanların % 58.6’sı her zaman, % 13.8’i genellikle, % 15.9’u ara sıra, babası lise mezunu olanların % 52.1’i her zaman, % 22.9’u genellikle, % 18.8’i ara sıra, babası üniversite mezunu olanların %60.9’u her zaman, % 17.4’ü genellikle, % 13.0’ı ara sıra, babasının mezuniyet durumu diğer grubunda yer alan öğrencilerin % 26.7’si her zaman, % 6.7’si genellikle, % 26.7’si ara sıra öğretmenlerinin düşüncelerini açıklamalarını teşvik ettiğini düşünmekte; babası ilkokul mezunu olanların % 8.5’i, babası ortaokul mezunu olanların % 12.1, babası lise mezunu olanların % 6.3’ü, babası üniversite mezunu olanların 8.7’si, babasının mezuniyet durumu diğer grubunda yer alan öğrenclerin % 40.0’ı öğretmenlerinin düşüncelerini açıklamalarını hiç teşvik etmediğini düşünmektedirler.
Babası ilkokul mezunu olan öğrencilerin % 61.3’ü her zaman, % 14.2’si genellikle, % 21.7’si ara sıra, babası ortaokul mezunu olanların % 60.3’ü her zaman, % 13.8’i genellikle, % 19.0’ı ara sıra, babası lise mezunu olanların % 70.8’i her zaman, % 14.6’sı genellikle, % 10.4’ü ara sıra, babası üniversite mezunu olanların % 78.3’ü her zaman % 13.0’ı genellikle, % 4.3’ü ara sıra, babasının mezuniyet durumu diğer grubunda yer alan öğrencilerin % 26.7’si her zaman, % 40.0’ı ara sıra kurallara uymakta, babası ilkokul mezunu olanların % 2.8’i, lise mezunu olanların % 4.2’si, üniversite mezunu olanların % 4.3’ü, babası diğer grubunda olanların %33.3’ü hiç kurallara uymamaktadır.
Babası ilkokul mezunu olan öğrencilerin% 63.2’si her zaman, % 14.2’si genellikle, %17.9’u ara sıra, babası ortaokul mezunu olanların % 65.5’i her zaman, % 10.3’ü genellikle, % 19.0’ı ara sıra, babası lise mezunu olanların % 68.8’i her zaman, % 16.7’si genellikle, %4.2’si ara sıra, babası üniversite mezunu olanların % 82.6’sı her zaman, % 4.3’ü genellikle, % 4.3’ü ara sıra, babasının mezuniyet durumu diğer grubunda yer alan öğrencilerin % 20.0’ı her zaman, % 20.0’ı genellikle, %40.0’ı ara sıra aldığı ödevi yerine getirmekte, babası ilkokul mezunu olanların % 4.7’si, babası ortaokul mezunu olanların % 5.2’si, babası lise mezunu olanların % 10.4’ü, babası üniversite mezunu olanların % 8.7’si, babasının mezuniyet durumu diğer grubunda yer alan öğrencilerin % 20.0’ı aldığı ödevi hiç yerine getirmemektedir.
Babası ilkokul mezunu olan öğrencilerin% 66.0’ı her zaman, % 15.1’i genellikle, % 16.0’ı ara sıra, babası ortaokul mezunu olan öğrencilerin % 46.6’sı her zaman, % 20.7’si genellikle, % 25.9’u ara sıra, babası lise mezunu olan öğrencilerin % 54.2’i her zaman, % 22.9’u genellikle, % 14.6’sı ara sıra, babası üniversite mezunu olanların % 78.3’ü her zaman, % 8.7’si genellikle, % 8.7’si ara sıra, babasının mezuniyet durumu diğer grubunda yer alan öğrencilerin% 13.3’ü her zaman, % 46.7’si ara sıra Sosyal Bilgiler dersinin katılımcı demokrasi açısından faydalı olduğunu düşünürken; babası ilkokul mezunu olanların % 2.8’i, babası ortaokul mezunu olanların % 6.9’u, babası lise mezunu olanların % 8.3’ü, babası üniversite mezunu olanların % 4.3’ü, babasının mezuniyet durumu diğer grubunda yer alan öğrencilerin % 40.0’ı Sosyal Bilgiler dersini katılımcı demokrasi açısından hiç faydalı bulmamaktadır. Öğrencilerin ailelerinin kültürel düzeyi ile öğrencilerin demokratik tutumları arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur(p<.01).
SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu araştırma sonucunda, öğrencilerin ve öğretmenlerin cinsiyetleri ile demokratik tutumları arasında bayanlar lehine anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Bu sonuç, Büyükkaragöz,Yılmaz ve Kesici’nin(1996) araştırma sonuçlarıyla paralellik taşımaktadır. Adı geçen araştırmacılar, kadın sınıf öğretmenlerini, erkek sınıf öğretmenlerinden daha demokrat bulmuşlardır.
Öğretmenlerin sosyal bilgiler dersindeki davranışları ile öğrencilerin demokratik tutumları arasında, öğrencilerin ailelerinin kültürel düzeyi ile öğrencilerin demokratik tutumları arasında manidar bir ilişki bulunmuştur.
Bu bilgiler ışığında şu önerilere yer verilebilir:
1. Hizmet öncesi eğitimde öğretmen adaylarının demokratik tutum kazanmaları sağlanmalıdır. Bunun için üniversite demokratik tutum geliştirmeye uygun ortam oluşturmalıdır.
2. Eğitim ortamının demokratik tutum geliştirmeye katkı sağlayacak şekilde düzenlenmesi, okul idaresinin ve öğretmenlerinin, Eğitici Kollarla, Okul Aile Birliği,Okul Koruma Derneği, Onur Kurulu vb. sosyal faaliyetlerle öğrencilerin demokratik tutum geliştirmesine katkıda bulunmaları sağlanmalıdır.
3. Öğretmenler, öğrencilerin demokratik tutum geliştirmelerine yardımcı olmalı, bunun için velilerle iş birliği yapmalı, anne-babalara yönelik eğitici seminerler verilmesini sağlamalıdır.
4. Okul yönetimlerinin, demokratik duyarlılığa sahip, bilgili ve kendini yenileyen kişilerden oluşturulması sağlanmalıdır.
5. Sosyal Bilgiler dersi demokrasi eğitimi ile ilgili amacına uygun olacak şekilde işlenmeli, diğer derslerin de Sosyal Bilgiler dersinin bu amaca ulaşmasına yardımcı olması sağlanmalıdır.
6. Öğretmenlerin, hizmet içi seminerlerle demokrasi eğitimi konusunda bilinçlenmeleri sağlanmalıdır.
(*)Karadeniz Teknik Üniversitesi Rize Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Ana Bilim Dalı Öğretim Görevlisi.
(1)Aycan Şahin, “İlköğretim Okullarında Yönetimin Demokrasi ve Otokrasi Boyutları Arasındaki Yeri”, Çağdaş Eğitim, Sayı: 236, 1997, s.42.
(2)Çiğdem Gören ve Müslüm Karadaş, İlköğretim Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi 7. Metinler Yayıncılık, İstanbul, 1997, s.86.
(3) S.Büyükkaragöz ve Arkadaşları, “İlkokul Öğretmenlerinin İnsan Hakları ve Demokrasi ile İlgili Tutumları”, M.Ü.II. Ulusal Eğitim Sempozyumu Bildirileri, 1996, s.138.
(4)Mustafa Ergün ve Tayyip Duman, “Kritik Durumlarda Öğretmen Davranışları”, Millî Eğitim Dergisi, Sayı:147, 1998, s.45.
(5)Halil İbrahim Sağlam, “İlköğretim Okullarında Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Öğretiminin Değerlendirilmesi”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, M.Ü .Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 1997), s.38.
(6)James L.Barth ve Abdullah Demirtaş, İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretimi, Millî Eğitim Yayınları,Ankara, 1996, s.1.
(7)Büyükkaragöz ve Arkadaşları, a.g.e., s.139.
(8) Münire Erden, Sosyal Bilgiler Öğretimi,Alkım Yayınları, Ankara, 1996, s.2.
(9) Barth ve Demirtaş, a.g.e., s.1.
(10) Dilek Gözütok, Öğretmenlerin Demokratik Tutumları, Türk Demokrasi Vakfı Yayınları, 1995, s.27.