Meslek Yüksek Okulları Turizm ve Otelcilik Programlarının Günümüz Turizm Sektörünün Beklentileri Doğrultusunda Değerlendirilmesi

Yrd.Doç.Dr. İsmail KIZILIRMAK (*)

I- ÜLKEMİZDE MESLEKÎ TURİZM EĞİTİMİNİN DURUMU

Gelişmekte olan ülkelerde sanayinin alternatifi, ekonomik gelişmenin ve kalkınmanın itici güçlerinin en önemlisi olarak turizm sektörü görülmektedir. Bu anlamda turizm hareketlerinden daha fazla pay alabilmek için ülkemizde dahil olmak üzere birçok ülke, turizm işletmelerinin sayı ve kapasitelerini çeşitli teşvik tedbirleriyle hızla artırmaya başlamıştır. Sektörel anlamdaki bu hızlı gelişme trendiyle birlikte 1980’li yıllardan sonra ülkemizde de hızla artan tesis ve yatak kapasitesi ile sağlanan hizmet çeşitliliği beraberinde, meslekî eğitim almış nitelikli işgücü açığı sorununu gündeme getirmiştir. Diğer sektörlerdeki ekonomik mal ve hizmet üretiminde olmadığı kadar, turistik mal ve hizmet üretiminin kendine özgü özellikleri ve turizm sektörünün emek-yoğun bir özellik göstermesi nedeniyle, turizm sektöründe genel anlamda insan faktörü bir diğer ifade ile, eğitilmiş nitelikli işgücü ihtiyacı ortaya çıkmaktadır.

Uluslararası turizm pazarından daha fazla pay almak isteyen ülkelerin, fiyat ve fiyat dışı unsurlara bağlı olarak rekabete girişmesi, modern turizm anlayışının gerektirdiği hizmet kalitesinin sağlanması ve turist ile turiste hizmet edenler arasındaki ilişkilerin sağlıklı ve kaliteli olarak gerçekleştirilmesi zorunluluğu, büyük ölçüde sektörde istihdam edilen işgücünün meslekî ve teknik eğitim düzeylerinin yüksek olmasına bağlıdır (1).

Genel olarak bir eğitim sistemi, kişilerin beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımından dengeli ve sağlıklı bir kişiliğe ve karaktere, özgür ve bilimsel düşünce gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve girişimciliğe değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan, yapıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmeyi, bireylerin ilgi, eğitim ve yeteneklerini geliştirmeyi amaçlar. Bu ilkeler çerçevesinde, eğitimin toplumsal önemini belirten bu ilkelerin yanı sıra, asıl fonksiyonu ülkenin ekonomik gücünü artırmayı ilgilendiren boyutudur. Bu boyut ülkenin kalkınması ve dolayısıyla refaha ulaşması açısından büyük önem taşır. Çünkü işgücü bir üretim faktörüdür ve diğer bir üretim faktörü olan sermaye, ne kadar iyi olursa olsun, ancak nitelikli işgücü ile bir anlam ve değer kazanır (2).

Bu amaçlara yönelik olarak ilk kez 1953 yılında turizm meslek kursları ve tercüman rehberlik kurslarının açılmasıyla başlayan turizm eğitimi, 46 yıldan günümüze kadar toplum düzeyinde ve meslekî formasyon veren turizm eğitimi olmak üzere, iki aşamalı olarak sürdürülmektedir.

Toplum düzeyinde verilen eğitimin genel amacını incelendiğimizde toplum bireylerinde turizm bilincini yerleştirmek, turizmin yaratıcı kaynaklarını koruyarak, sevgiyi ve anlayışı geliştirmek, turiste karşı eşit ve dürüst hizmet etmenin ahlak ve terbiyesini vermek, gerçek sevgiye ve konukseverliğe dayalı davranış biçimini oluşturmaktır.

Meslek formasyonunu veren turizm eğitiminin amacı ise, bir hizmet endüstrisi olarak işgücüne dayanan turizmde, verimliliği artırmak, insanlara doğrudan hizmet eden kişinin insancıl özelliklerini geliştirmek, personelin yetki ve sorumluluğu arasında denge kurmak, personele karşılaştıkları olayları çözümleyecek ve sonuçları kontrol edebilecek yeteneği vermektir. Bu eğitim türü, amaçları ve araçları bakımından birbirinden farklı eğitim kademelerinden oluşmaktadır. Eğitimde bu tür farklılaşmaya gidilmesinin temelinde;

1) İşletmelerin ihtiyacı olan ve tüm hizmetleri yürütecek alt kademe elemanlarının yetiştirilmesi,

2) İşletmelerde ara işgücünü tamamlayacak orta kademe yöneticilerinin yetiştirilmesi,

3) Turizm işletmelerine olduğu kadar, turizm ile ilgili kamu ve özel sektör kuruluşlarına yönetici, araştırmacı ve planlamacı elemanlar yetiştirilmesi amacı bulunmaktadır (3).

Bu amaçlar doğrultusunda Turizm Geliştirme Vakıfı’nca 1994 yılında yapılan bir araştırmada 1/2/3/4/5 yıldızlı konaklama işletmeleri yöneticilerinin üniversite düzeyinde eğitim görmüş işgücünden beklentilerini beş ana başlık altında toplayabiliriz. Bu beklentiler;

1) Eğitim İçeriği İle İlgili Olarak;

* Pratiğe dayalı eğitim yapılması/arttırılması,

* Yabancı dile önem verilmesi,

* Sektörle işbirliği içinde olma,

* İnsan ilişkilerinin arttırılması ve gereken önemin verilmesi,

* Temizlik bilincinin aşılanması,

2) Staj İle İlgili Olarak;

* Staj süresinin uzatılması,

* Staj kontrolünün iyi yapılması,

* Staj-eğitim kurumları ilişkisinin kurulması,

* Staj yerlerinin iyi seçilmesi,

* Öğrencinin stajı hazırladıktan sonra, işletmelere gönderilmesi,

3) Öğreticiler İle İlgili Olarak;

* Öğretim kadrosunun dikkatli seçilmesi,

* Öğreticilerin yenilikleri izlemeleri ve kendilerini geliştirmeleri,

4) Eğitim Politikası İle İlgili Olarak;

* Sektör ile ilişki kurmak,

* Beceri geliştirici politikaların seçimi,

* Dünya konjüktürüne uygunluk,

* Mesleğe uygun öğrenci seçimi,

* Uzmanlaşmaya dayalı eğitim,

* Eğitim süresinin turizm sezonuna uydurulması,

* Modern eğitim yöntemlerinin kullanımı,

* Az ama kaliteli öğrenci yetiştirme,

* Eğitim süresinin uzatılması,

5) Meslek Değerleri Açısından;

Sektörde geçerli meslekî değerlerin (Güler yüz, saygı, dürüstlük, sebat ve disiplin) öğretilmesi,

* Öğrencilere mesleğin sevdirilmesi,

* Mesleğin güçlüklerinin öğretilmesi,

* Mesleğe alt basamaklardan girileceğinin açıklanmasıdır (4).

Turizmin ülkemizde daha fazla gelişmesine yönelik söz edilen bu amaçlara rağmen, hala günümüzde turizm eğitiminin sorunlarını tartışıyor ve turizm sektörü yüz binlere ulaşan işgücü ihtiyacını meslekî düzeyde eğitim veren okullar yerine, turizm eğitimi almamış işgücünü istihdam ederek karşılama yoluna gidiyorsa ve en önemlisi de mezunlarımızın %80’lik bir bölümü, bu sektörde çalışmayıp, diğer sektörlerde çalışmayı tercih ediyorsa, üniversite düzeyinde özellikle de meslek yüksekokulları düzeyinde verilen meslekî turizm eğitiminde başarılı olduğumuzu söylemek fazla iyimserlik olur.

Turizm sektörünün ihtiyacı olan ön lisans düzeyinde meslekî eğitim almış ara elemanların yetiştirilmesine ilk kez, 1976 yılında Boğaziçi Üniversitesi’nde Meslek Yüksekokulu bünyesinde Turizm ve Otelcilik Programı açılarak başlanmıştır (5).

Ancak daha sonraki yıllarda okul ve bölüm sayısında yaşayan büyük gelişmelere ve sektör beklentilerinin bilinmesine rağmen, verilen eğitimde istenilen kalite düzeyine yaklaşılamamıştır. Yine konu ile ilgili olarak Antalya yöresinde yapılan bir diğer işgücü araştırmasında da, turizm sektörünün benimsediği eğitim kurumları sıralamasında dört yıllık Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri ve Turizm Liseleri ve lisans düzeyindeki turizm programlarından sonra, meslek yüksekokulları Turizm Programlarının üçüncü sırayı aldığı görülmüştür (6).

Turizm işletmeleri yöneticilerinin meslekî turizm eğitiminden belirlenen beklentilerine rağmen, günümüzde özellikle ön lisans düzeyinde verilen meslekî turizm eğitiminde istenilen sonuçlar elde edilememiştir. Bu durumun ortaya çıkmasına neden olan unsurları sıralamadan önce, mevcut durumun daha iyi anlaşılabilmesi için, Turizm Geliştirme Vakfı’nca 1994 yılında yapılan aynı araştırmaya göre, 1/2/3/4/5/ yıldızlı konaklama işletmelerinde üniversite düzeyinde eğitim almış işgücünde karşılaşılan eksiklikleri incelememiz gerekir.

TABLO1

1/2/3/4/5 Yıldızlı Konaklama Tesislerinde Üniversite

Düzeylerinde Meslekî Eğitim Görmüş Elemanlarda

Karşılaşılan Eksiklikler

SORUNLAR	n	%
Pratiklik	58	19.5
Meslekî tecrübe	41	13.8
Yabancı dil	28	9.3
Çabuk yükselme isteği	22	7.3
Bilgi eksikliği	15	5.1
İşe bağlılık	15	5.1
Verilen işi küçümseme	14	4.6
Sabır ve özveri	14	4.6
Sorumluluktan kaçma	14	4.6
Yenilikleri benimseme	13	4.3
Genel kültür	11	3.6
Meslek sevgisinin olmaması	10	3.4
İş hayatının temposuna uymama	9	3.0
İletişim kuramama	9	3.0
Ekip çalışması yapamama	6	2.0
Fedakarlık ve mütevazilikten yoksunluk	3	1.0
Teori ve pratiği birbirinden ayırt edememek	3	1.0
Disiplinsizlik	2	0.8
Sosyal ilişkiler	2	0.8
Müşteri ilişkileri	2	0.8
İş akışına uymama	2	0.8
Bakımsızlık	1	0.4
Esnek olmama	1	0.4
İnsiyatif kullanamama	1	0.4
Maliyet hesaplamasını bilmeme	1	0.4
İkinci lisan	1	0.4
Okuma alışkanlığı	1	0.4
TOPLAM	239	100.0

Kaynak: TUGEV. Konaklama Sektörü Yöneticilerinin Elemanlarda Aradıkları Nitelikler, Turizmi Geliştirme ve Eğitim Vakfı Yayını, Sayı; 28, İstanbul, 1994, s. 24-25.

Tablo 1’deki araştırmanın sonucunu dikkate alarak, sektörün beklentilerine rağmen neden istenilen düzeyde meslek yüksekokullarında başarı sağlanamadığını incelediğimizde, sektörden kaynaklanan staj uygulamalarına gereken önemin verilmemesi, eğitim kuruluşlarıyla gerekli işbirliğine gidilmemesi, maddi açıdan uygulamaya olanak sağlayacak malzemelerin ve araçların alınamaması, öğrencilerin iyi yetiştirilebilmesi için çeşitli konferans, panel ve benzeri bilimsel ve meslekî faaliyetlerin gerçekleştirilmemesi ve işe alımlarda meslekî eğitim almamış işgücüne önceliğin verilmemesi sorunları ön plana çıkmıştır. Ancak incelediğimiz konu gereği, bu sorunlar içinde eğitim kurumlarından kaynaklanan sorunlar üzerinde durmamız gerekmektedir.

II- MESLEKÎ TURİZM EĞİTİMİ VEREN OKULLARDAN KAYNAKLANAN SORUNLAR

A) GENEL SORUNLAR

1) Eğitim kurumlarının araç, gereç, malzeme ve bina eksikliğinin devam etmesi,

2) Öğrencilere meslekî eğitim açısından uygulama olanağı sağlayacak tesislerin olmaması ve bu nedenle istenilen düzeyde uygulama yapılmaması,

3) Öğrenci kontenjanlarının yüksek olması,

4) Uygulamayı iyi bilen ve sektörel gelişmeyi takip edecek düzeyde, uygulamalı eğitimin içinden gelmiş öğretim elemanı sıkıntısının olması,

5) Öğretim elemanlarının maddi yetersizlikler nedeniyle, kendilerini geliştirme olanağı bulamamaları,

6) Öğrencilerin sosyal hizmetten yararlanamamaları (7),

7) Turizm eğitim yılının sektörün gerçekleri göz önüne alınmadan, birçok okulda hala turizm sezonunun başlamasından sonra bitmesi,

8) Günümüz koşularında turizm sektöründe çalışabilmek için en az iki yabancı dil bilgisi gerekirken, turizm eğitimi alan öğrencilere hala bir yabancı dilin öğretilememesi,

9) Turizm sektörü ile okul işbirliğinin ve koordinasyonunun istenilen düzeyde gerçekleştirilememesi,

10) Meslekî turizm eğitimi veren yüksekokullarda ders programlarının günün gerçeklerine göre düzenlenmemesi ve ortak ders programlarının oluşturulamaması,

11) Staj sürelerinin az olması ve bu sürelerde de gerekli becerinin kazanılmaması,

12) Staj sürelerinde gerekli rotasyon imkanlarının işletmelerce sağlanamaması,

13) Staj yapmak amacıyla değişik yörelere giden öğrencilerin, gerek eleman azlığı, gerekse de yeterli ödenek yokluğu nedeniyle, yeterince denetlenememesi ve bu durumun da suistimal edilerek naylon stajlara yol açması,

14) Ayrıca açık öğretime aşırı oranda alınan turizm öğrencilerinin, sektöre ilerideki yıllarda darbe vurabileceği de göz önüne alınmalıdır.

B) MESLEK YÜKSEKOKULLARININ KENDİNE ÖZGÜ YAPISINDAN KAYNAKLANAN SORUNLAR

1) Meslek yüksekokullarında turizm eğitimi veren programların plansız ve programsız olarak çok sayıda açılması, meslekî turizm eğitiminin kalitesini düşürmektedir. Bir çok üniversite, politik nedenlerden veya il ve ilçelerin ekonomik gelişmesine katkı sağlamak amacıyla, çeşitli kişi ve kuruluşlarca yapılan baskılar sonucu, okul açma yoluna gitmektedir. Bu okulların özellikle kuruluş aşamasında, hiçbir ilave yatırım ve harcama gerektirmediği düşüncesiyle öncelikle turizm programları açılması yoluna gidilmektedir. Bugün 70 adete ulaşan meslekî turizm eğitimi veren bu okulların günümüzde artık açılmasına sıcak bakılmamalı ve mevcutların nitelik ve nicelik açısından iyileştirilmesi yoluna biran önce gidilmelidir.

2) Turizm eğitimi veren okulların kuruluş yerinin iyi seçilmemesi de önemli bir sorundur. Meslek yüksekokulları turizm programlarının kuruluş yerlerini incelediğimizde, bu okulların kurulduğu yörelerin sektör için turistik çekim unsuruna sahip olmadığı gibi, turizm sektörünün gelişmiş olduğu Ege ve Akdeniz Bölgeleri’ne de uzak olduğu görülmektedir. Bu fiziki uzaklık, öğrencilerin sektör beklentileri doğrultusunda istenilen düzeyde yetiştirilmesini engellemektedir (8).

Konu ile ilgili örnek vermek gerekirse, Dinar, Beypazarı, Çankırı, Çermik, Sivrice, Niksar, Reşadiye, Kale, Iğdır, Gülnar, Ulukışla, Keşan, Adilcevaz ve Ahlat’ta birer turizm eğitimi veren meslek yüksekokulları bulunmaktadır. Bu okullarda öğrenim gören öğrencilerin hangi düzeyde uygulama yapacağı, kaç adet turizm işletmesi gezeceği ve sonuç olarak da nasıl iş bulacağı tartışılması gereken sorulardır. Meslekî turizm eğitimi veren meslek yüksekokullarını kuruluş yerlerini Tablo 2’ye göre incelediğimizde,

TABLO 2

Meslek Yüksekokularının Bölgelere Göre Dağılımı

BÖLGELER	n	%
Marmara Bölgesi	19	27.2
İç Anadolu Bölgesi	15	21.4
Ege Bölgesi	11	15.7
Karadeniz Bölgesi	11	15.7
Doğu Anadolu Bölgesi	7	10.0
Akdeniz Bölgesi	4	5.7
Güneydoğu Anadolu Bölgesi	3	4.3
TOPLAM	70	100.0

Bakanlık turistik belgeli işletme sayısında üçüncü sırada olan Marmara Bölgesi 19 meslek yüksekokulu ile %27.2’lik oranla birinci sırayı, işletme sıralamasında bölgesel dağılımda dördüncü sırada olan İç Anadolu Bölgesi 15 meslek yüksekokulu ile % 21.4’lük oran ile ikinci sırayı, ülkenin en fazla turistik işletmesine sahip Ege Bölgesi 11 meslek yüksekokulu ile % 15.7’lik oran ile okul sıralamasında üçüncü sırayı, işletme sayısında beşinci sırada olan Karadeniz Bölgesi ise 11 meslek yüksekokulu ile 15.7’lik oran ile okul sayısında dördüncü sırayı, işletme sayısında ülke sıralamasında ikinci sırada olan Akdeniz Bölgesi 4 meslek yüksekokulu ile % 10’luk oran ile okul sayısında ilginçtir ki altıncı sırayı, sahip olunan işletme sıralamasında son iki sırayı alan Doğu ve Güneydoğu Bölgeleri ise okul sayılarında % 5.7 ve % 4.3’lük oranlar ile beşinci ve yedinci sıraları paylaşmaktadır.

Bu ortaya çıkan düşündürücü durum, turizm eğitiminin neden istenilen seviyeye ulaşamadığının ve sektör beklentilerine cevap veremediğinin açık bir göstergesidir.

3) Meslekî turizm eğitiminde branşlaşmanın olmaması nedeniyle, okullardan mezun olan öğrenciler iş bulmakta zorlanmaktadırlar. Ülkemizde 70 adet meslek yüksekokulundan 55 adeti yalnızca turizm ve otelcilik genel eğitimi vermektedir. Ara kademe işgücü yetiştirme amacında olan bu okullarda genel olarak, önbüro, servis ve kat hizmetleri konularında hiçbir uzmanlaşmaya gidilmeden öğrenci yetiştirilmesi sonucu, bu okullardan mezun olan öğrencinin iş bulması mümkün olmamaktadır.

Bu nedenle tüm meslek yüksekokullarında biran önce branşlaşmaya gidilerek, öğrencilerin iki yıllık eğitimleri için belirli branşlarda uzmanlaşmaları sağlanmalı ve böylece eğitimin kalitesi arttırılmalıdır.

4) Meslek yüksekokullarının tümünün Dünya Bankası projeleri kapsamına alınmaması, başta uygulama yapmaya olanak sağlayacak araç ve gereç eksikliğinin yanı sıra eğiticilerin yurt dışına giderek bilgi ve tecrübelerini arttırmalarını zorlaştırmaktadır.

Halen Dünya Bankası Projesi kapsamında, Antalya, Mersin, Ordu, Amasya, Balıkesir, Bursa ve Elazığ meslek yüksekokulları turizm ve otelcilik programları olmak üzere, toplam yedi okul eğitimlerine devam etmektedirler.

Bu proje kapsamına giren okullarda öğretim kadroları belirli süreler içinde yurt dışına giderek, meslekî açıdan kendilerini yetiştirmelerinin yanı sıra, okullara sağlanan maddî yardımlar ile tüm uygulama laboratuvarları için gerekli malzemelerin alınması mümkün olmuştur. Bu nedenle gerekli şartları yerine getiren diğer okulların proje kapsamına alınarak mevcut okul sayısının arttırılmasıyla eğitimin kalitesinin yükselmesi mümkün olacak ve uygulamaya yönelik bir çok sorunun ortadan kalkmasına fayda sağlayacaktır.

5) Meslek yüksekokullarında okuyan öğrencilerin dört yıllık eğitim alma istekleri eğitimi ve öğrencilerin yetiştirilmesini olumsuz olarak etkilemektedir. Turizm eğitimi alan öğrencilerin büyük çoğunluğu dört yıllık bir okula devam etmek istemektedir. Bu nedenle ilk yıl derslere devam edip mesleği öğrenmek yerine, derslere devam etmeyip veya yeterince ilgilenmeden tekrar üniversite sınavına girebilmek için ders çalışmakta ve sınavlara girmektedirler. Ancak sınava girip kazanamamaları durumunda ise, ikinci yıl tekrar okula yoğunlaşmak istemelerine rağmen, meslekî düzeydeki eğitimi tam alamadıkları için başarısız olmaktadırlar. Bu açıdan meslekî turizm eğitimi veren okullar verecekleri nitelikli ve kaliteli eğitimin sonucu, mezunlarını iyi ücretler ile sektörde çalıştırdıklarında, bu okullara girecek öğrencilerin dört yıllık okula gitme heveslerinin azalmasına yol açacak ve istekli öğrencilerin bu okullarda eğitim görmeleri mümkün olacaktır.

6) Meslek yüksekokulu öğrencilerinin büyük çoğunluğunun turizm programlarını son sıralarda seçmiş olmaları da eğitimin kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Turizm sektöründe çalışma isteğine mesleğin tanıdığı gerekli fiziksel özelliklere ve meslek hakkında yeterli bilgiye sahip olmamaları sonucu adaylar bu programları son sıralarda tercih etmektedirler.

Bu amaçla Trabzon Meslek Yüksekokulu Turizm ve Otelcilik Programı öğrencilerine yönelik bir anket çalışması yapılmıştır. Bu çalışmanın sonuçları, öğrencilerin bu programları istemeden ve bilinçsiz bir şekilde geldiğini ortaya koymuştur.

Tablo 3’ü incelediğimizde, 50 öğrencimiz tercihlerini 9. tercihten sonra yapmışlar ve ilk sırayı da 19. tercihin % 25.6’lık yüzdeyle aldığı görülmüştür.

Turistik yöreler ile büyük şehirlerde bulunan turizm programlarının dışındaki diğer okulların öğrencilerinin çoğunluğu, bu programları son sıralarda tercih etmektedir. Bu olumsuz koşullar ve isteksizlik, bu okullarda verilen eğitim düzeyini düşürmektedir. Alınacak özendirici tedbirler ile eğitimin kalitesini yükselterek, bu olumsuz durumun ortadan kalkması sektörün geleceği açısından hayati öneme sahiptir.

TABLO 3

Trabzon Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinin

Turizm ve Otelcilik Programını Tercih Sıralamaları

TERCİH SIRASI	n	%
19. Tercih	14	25.6
1. Tercih	5	9.3
16. Tercih	5	9.3
17. Tercih	4	7.2
22. Tercih	4	7.2
15. Tercih	3	5.4
18. Tercih	3	5.4
24. Tercih	3	5.4
Ek kontenjan	3	5.4
12. Tercih	2	3.6
13. Tercih	2	3.6
14. Tercih	2	3.6
21. Tercih	2	3.6
9. Tercih	1	1.8
10. Tercih	1	1.8
11. Tercih	1	1.8
TOPLAM	55	100.0

7) Meslek yüksekokulları turizm programı öğrencileri arasında lise düzeyinde turizm eğitimi almış öğrenci sayısının azlığı da, eğitimin kalitesini ve mezunların büyük çoğunluğunun başka sektörlerde çalışmasına neden olmaktadır.

İki yıllık meslek yüksekokulları ve lisans düzeyinde eğitim veren okullarda, belirli kontenjan dahilinde turizm ve otelcilik meslek liselerinin öğrencilerine öncelik tanınmalıdır. Çünkü bu liseler meslekî eğitim vermeleri nedeniyle üniversite giriş sınavlarındaki başarı ortalamaları sadece %1düzeyindedir (9). Turizm meslek liselerinde verilen eğitimin kalitesini yükselterek, başarı oranı artırılmalı ve bunun sonucunda da mezun olan öğrencilerin turizm programlarını kazanmaları sağlanmalıdır.

Trabzon Meslek Yüksekokulu Turizm ve Otelcilik Programı öğrencilerine yönelik yapılan aynı ankette, çarpıcı sonuçları ortaya koymaktadır. Bu çalışmada, Trabzon Meslek Yüksekokulu Turizm ve Otelcilik Programını oluşturan % 98’lere yaklaşan bölümün, turizm eğitimi vermeyen diğer liselerden gelen öğrencilerin oluşturduğu, sadece %18’lik oran ile yalnızca bir Anadolu Turizm ve Otelcilik Lisesi mezunu öğrencinin olduğu görülmüştür. Bu oranın yükseltilebilmesi için, turizm eğitimi alan öğrencilere tanınacak kontenjan ile mesleği bilen ve öğrenmeye istekli öğrenciler ile başarı oranı turizm programlarında daha da arttırılacaktır.

TABLO 4

Trabzon Meslek Yüksekokulu Turizm ve Otelcilik

Programı Öğrencilerinin Bitirdikleri Lise Türü

TERCİH SAYISI	n	%
Normal Lise	43	78.4
Endüstri Meslek Lisesi	4	7.2
Ticaret Lisesi	2	3.6
İmam Hatip Lisesi	2	3.6
Sağlık Meslek Lisesi	1	1.8
Çok programlı Lise	1	1.8
Anadolu Lisesi	1	1.8
Anadolu Turizm ve Otelcilik	1	1.8
TOPLAM	55	100.0

8) Lisans düzeyinde özellikle de ön lisans eğitimi veren okullarda askerlik sorunu veya bir süre daha okuyarak oyalanma gibi nedenlerle isteksiz olarak gelen öğrencilerin varlığı da, meslekî eğitimin başarı şansını düşürmektedir. Bu nedenle önemli bir mezun grubu zaten gönülsüz tercih yapmış oldukları için, turizmle ilgili bir alana yönelmemektedir.

9) Turizm sektörünün kendine özgü özellikleri de öğrenciler üzerinde olumsuz etkide bulunmaktadır. Turizm sektöründe çalışmanın çabuk yükselebilme, yüksek ücretler ile ve dinamik bir meslekte çalışabilme ve her şeyden önemlisi, değişik insanları ve kültürleri tanımanın yanı sıra bir dizi avantajları öğrencilerin sektörde çalışmalarına neden olmaktadır. Ancak sektörün kendi yapısından kaynaklanan bazı dezavantajları da mesleği zorlaştırmaktadır.

Bu dezavantajlar şunlardır:

a) Staj döneminde ortaya çıkan ağır çalışma koşulları ve bazı sorunlar nedeniyle öğrencilerin yılgınlığa kapılarak turizm alanında çalışmak istememeleri (10).

b)Yoğun ve yorucu, bazen de düzensiz çalışma saatleri,

c) İstihdamın mevsimsel özelliği nedeniyle, uzun vadeli bir meslek olarak kabul edilmeyip, geçici iş olarak görülmesi,

d) Başkalarına hizmet etme olayının kolaylıkla kabul edilmemesi ve küçümsenmesi,

e) Değişik ülke insanlarını, bazı önyargılar nedeniyle kolaylıkla benimseyememe ve isteksiz hizmet etme,

f) Mesleği iyi bilmeyen işverenlerle çalışma,

g) Sektörde alaylı olarak kabul edilen işgücünün varlığı ve onların turizm eğitimi almış öğrencilere karşı olumsuz davranışları ve yaklaşımları,

h) Düzensiz çalışma saatleri nedeniyle, aileden uzak kalma veya aile oluşturamama,

ı) Sektörün büyük ölçüde yabancı dil bilmeyi gerektiren bir özellik taşıması ve yabancı dil bilmeyenlerin yükselme şansının az olması,

i) Sektörde talebin ekonomik, politik ve sosyal faktörlere karşı aşırı esnek olması nedeniyle, ani talep düşmeleri karşısında işgücünün işsiz kalma tehlikesi,

j) Sektör içinde çok sık iş değiştirmeler nedeniyle, belirli bir işletmeye tam olarak bağlanamama,

k) Birçok ülkede otelcilik ve restaurant hizmetlerinin saygın olmayan işler olarak kabul edilmesi nedeniyle, sektördeki kişilerin mesleği geçici veya daha iyisi bulunana kadar belirli bir süre yapılan işler olarak nitelendirmesi.

Yukarıda sıralanan sektörel istihdamın bu özellikleri, sektör için gerçekten nitelikli olduğu kadar istekli, hevesli ve fedakar insanların çalışmasını zorunlu kılmakta ve bu nedenle birçok öğrencinin bu sorunlar nedeniyle sektörde çalışmak istememelerine yol açmaktadır (11). Meslek yüksekokulları turizm programlarının başarısı, bu sektörde çalışmayı seven öğrencilerinin turizm programlarına çekilebilmeleri ile mümkündür.

10) Öğrencilerin bilgi ve görgülerini artıracak meslekî teknik gezilerin maddî imkansızlıklar nedeniyle düzenlenememesi, öğrencileri meslekî bilgi ve görgü açısından olumsuz etkilemektedir. Turizm bölgelerine uzakta kurulu bulunan ve çevrelerinde yeterli düzeyde turizm işletmesi bulunmayan meslek yüksekokulları turizm programlarının öğrencilerini iyi şekilde yetişmelerine yardımcı olacak, teknik gezileri maddî imkansızlıklar ile birlikte çeşitli sorunlar nedeniyle düzenleyememektedirler.

Teknik amaçlı geziler, turizm eğitim ve öğretiminde önemli bir yer tutmaktadır. Bu geziler turizm sektörünün değişik görev yerlerine hazırlanmakta olan iş gören adaylarının eğitilmeleri ve meslekî bilgi ve görgülerini artırmaları açısından önemli bir faaliyettir. Bu nedenle öğrencilerin sektördeki tüm teknik gelişmeleri yakından gözlemlemelerine olanak sağlayacak gezilerin düzenlenmesine çalışılmalıdır.

11- Meslekî turizm eğitimi veren okullara girişlerin düzenlenmemesi de, mesleğin kendine özgü özellikleri olması nedeniyle önemli sorunlar arasındadır.

Liseden mezun olan gençlerin birçoğu, turizmin gerektirdiği iş koşullarını bilmeden, tesadüfen ve meslek sevgisi aşılanmadan bu okullara başvurmaktadır. Buna karşın turizm sektörü ise, fiziki görünümleri iyi, meslek sevgisi ile yetişmiş, turizm bilgisi yanında bir yabancı dili çok iyi bilen ve turizmin özelliklerini benimseyen özverili gençler aramaktadır. Bu amacın gerçekleştirilmesi için ya öğrenciler kesin ön kayıt sistemi ile veya ÖSYM sınavından sonra mülakat ile bu okullara alınmalıdır (12).

Sözü edilen bu öğrenci alma sistemine geçildiği zaman, turizm eğitiminden kaynaklanan bir çok sorunun ortadan kalktığını göreceğiz. Meslek yüksekokulları Turizm programlarının başarısı, öğrenmeye istekli ve eğitim alarak istediği alanı bilinçli olarak seçmiş öğrencilere bağlıdır.

III- SONUÇ

Meslekî turizm eğitiminde var olan sorunların çözümlenebilmesi üç aşamalı bir yaklaşımı zorunlu kılmaktadır. İlk aşamada turizm eğitimi ile ilgili eğitim politikası oluşturulmalı ve bu politika paralelinde gerek ekonomik, gerekse politik nedenlerle okul sayıları arttırılmadan, mevcut okulların yetersizliklerinin giderilmesi ve önceki bölümlerde açıklanan sorunların çözümlenmesi gerekir.

İkinci aşamada, turizm sektörünün meslekî eğitim veren okullara karşı olan bakış açısı değiştirilerek, onların da maddî ve manevî olarak eğitime katkılarının ve ilgilerinin sağlanabilmesi için çalışmalar yapılmalıdır. Bu amaçla başta TÜRSAB ve TÜROB olmak üzere turizm meslek örgütleri ile çeşitli görüşmeler yapılarak, ortak kararlar alınmalıdır.

Üçüncü aşamada ise, meslekî turizm eğitimi gören işgücünü, turizm eğitimi almamış halen sektörde varolan işgücünden, haklarını koruyacak meslekî standardizasyonları sağlayacak yasal düzenlemelerin, bir an önce gündeme alınması gerekir.

Sonuç olarak turizm ile ilgili olan kamu, özel sektör kuruluşları ile eğitim kurumları yıllardır meslekî turizm eğitiminin sorunlarını tartıştığına ve çözüm yollarını bildiğine göre, bu üç aşamalı yaklaşımın kolaylıkla gerçekleştirilerek, meslekî turizm eğitiminin kalitesinin arttırılması mümkün olacaktır.

KAYNAKLAR

1- Akoğlan Meryem-Kozak Nazmi. “Meslek Yüksekokulu Bünyesindeki Turizm Bölümlerinde Uygulanan Müfredat Programları Üzerine Bir Durum Değerlendirmesi”, Turizmde Seçme Makaleler, Turizm Geliştirme ve Eğitim Vakfı yayınları, Sayı: 23, İstanbul, 1995.

2- Aktaş Ahmet-Boyacı Cemil.” Konaklama Sektöründe İnsan Gücü Araştırması ve Antalya Örneği” Anatolia Bilimsel Araştırmalar Dergisi, No: 3-4, Eylül-Aralık 1995.

3- Denizer Dündar. “Turizm Eğitimi Veren Yüksekokulların Sorunları ve Çözüm Önerileri”, Dört Yıllık Turizm Yüksekokullarında Eğitim-Öğretim Sorunlar ve Çözüm Yolları, Nevşehir Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu Hafta Sonu Semineri I, Özkan Matbaacılık Ltd.Şti., Ankara 1994.

4- Hacıoğlu Necdet. “Örgün Turizm Eğitimi ve Sorunları”, T.C.Dokuz EYlül Üniversitesi İ.İ.B.F. Aydın Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu 1. Ulusal Turizm Kongresi, Kuşadası Belediyesi Yayınları, 1990.

5- İçöz Orhan. “Turizm Sektörünün Gelişmesinde “İnsan Faktörünün Önemi”, T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi İ.İ.B.F. Aydın Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu, 2. Ulusal Turizm Kongresi, Kuşadası Belediyesi Yayınları, 1991.

6- İçöz Orhan. ”Türkiye’de Turizm Eğitimi Veren Yüksekokullarının Temel Sorunları ve Öğrencilerin Okul Sonrası Meslekî Yaşama Uyumu Konusunda Bir Değerlendirme”, Dört Yıllık Turizm Yüksekokullarında Eğitim-Öğretim Sorunları ve Çözüm Yolları Nevşehir Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu Hafta Sonu Semineri I, Özkan Matbaacılık Ltd.Şti., Ankara, 1994.

7- Kızılırmak İsmail. “Meslek Yüksekokulları Turizm Programı Mezunlarının İstihdamında Karşılaşılan Sorunlar”, 21. Yüzyıla Doğru Meslek Yüksekokullarının Yeniden Yapılanması Konulu Uluslararası Sempozyum, Çankırı, 22-23 Mayıs 1996.

8- Timur Alp. “Türkiye’de Turizm Eğitiminin Yapısı Uygulanan Politikalar ve Sonuçlar”, Turizm Eğitimi: Konferans-Workshop, Turizm Bakanlığı Turizm Eğitimi Genel Müdürlüğü. Yorum Basın Yayın San.Ltd.Şti. Ankara, 1992.

9- Timur Alp. “Turizm Eğitiminde Darboğazlar”, Dört Yıllık Turizm Eğitim-Öğretim Sorunlar ve Çözüm Yolları, Nevşehir Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu Hafta Sonu Semineri I, Özkan Matbaacılık Ltd.Şti., Ankara, 1994.

10. TUGEV. Konaklama Sektörü Yöneticilerinin Elemanlardan Aradıkları Nitelikler, Turizm Geliştirme ve Eğitim Vakfı Yayını, Sayı: 28, İstanbul, 1994.

(*)Karadeniz Teknik Üniversitesi Meslek Yüksek Okulu Fatih Kampüsü.

(1) Alp Timur. “Turizm Eğitiminde Darboğazlar”, Dört Yıllık Turizm Yüksekokullarında Eğitim-Öğretim Sorunları ve Çözüm Yolları Nevşehir Turizm İşletmeciliği Ve Otelcilik Yüksekokulu Hafta Sonu Semineri 1, Özkan Matbaacılık Ltd.Şti., Ankara, 1994, s. 44.

(2) Orhan İçöz. “Türkiye’de Turizm Eğitimi Veren Yüksekokulların Temel Sorunları Ve Öğrencilerin Okul Sonrası Meslekî Yaşama Uyumu Konusunda Bir Değerlendirme”, Dört Yıllık Turizm Yüksekokullarında Eğitim-Öğretim Sorunları ve Çözüm Yolları Nevşehir Turizm İşletmeciliği Ve Otelcilik Yüksekokulu Hafta Sonu Semineri 1, Özkan Matbaacılık Ltd.Şti., Ankara, 1994, s. 85.

(3)Alp Timur, “Türkiye’de Turizm Eğitiminin Yapısı Uygulanan Politikalar ve Sonuçları”, Turizm Eğitimi: Konferans-Workshop, Turizm Bakanlığı Turizm Eğitimi Genel Müdürlüğü, Yorum Basın Yayın San.Ltd.Şti., Ankara, 1992, s. 49.

(4) TUGEV, Konaklama Sektörü Yöneticilerinin Elemanlardan Aradıkları Nitelikler, Turizm Geliştirme Ve Eğitim Vakfı Yayını, Sayı: 28, İstanbul, 1994, s. 52-53.

(5) Meryem Akoğlan-Nazmi Kozak, “Meslek Yüksekokulu Bünyesindeki Turizm Bölümlerinde Uygulanan Müfredat Programları Üzerine Bir Durum Değerlendirmesi”, Turizmde Seçme Makaleler, Turizm Geliştirme ve Eğitim Vakfı Yayınları, Sayı:23, İstanbul, 1995, s.5.

(6)Ahmet Aktaş-Cemil Boyacı, “Konaklama Sektöründe İnsan Gücü Araştırması ve Antalya Örneği”, Anatolia Bilimsel Araştırmalar Dergisi, No:3-4, Eylül-Aralık 1995, s.60.

(7) İçöz, a.g.e., s. 88.

(8) İsmail Kızılırmak. “Meslek Yüksekokulları Turizm Programı Mezunlarının İstihdamında Karşılaşılan Sorunlar”, 21. Yüzyıla Doğru Meslek Yüksekokullarının Yeniden Yapılanması Konulu Uluslararası Sempozyum, Çankırı, 22-23 Mayıs 1996, s.280.

(9) Necdet Hacıoğlu, “Örgün Turizm Eğitimi ve Sorunları”, T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi İ.İ.B.F. Aydın Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu 1. Ulusal Turizm Kongresi, Kuşadası Belediyesi Yayınları, 1990, s. 40

(10) İçöz, a.g.e., s. 89.

(11) Orhan İçöz “Turizm Sektörünün Gelişmesinde ‘İnsan’ Faktörünün Önemi”, T.C.Dokuz Eylül Üniversitesi İ.İ.B.F. Aydın Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu 2. Ulusal Turizm Kongresi, Kuşadası Belediyesi Yayınları, 1991, s. 28-29.

(12) Dündar Denizer. “Turizm Eğitimi Veren Yüksekokulların Sorunları ve Çözüm Önerileri”, Dört Yıllık Turizm Yüksekokullarında Eğitim-Öğretim Sorunlar ve Çözüm Yolları, Nevşehir Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu Hafta Sonu Semineri I, Özkan Matbaacılık Ltd.Şti. Ankara 1994, s. 61.