Manisa İlinde Makine Meslek Alanında Çırakların Eğitimleri ve Çalışma Şartları

Doç.Dr. Ulvi ŞEKER(*)

Yrd.Doç.Dr. Mahmut İZCİLER(**)

Ünsal ÖZSOY(***)

1. GİRİŞ

Çıraklık eğitimi, ülkemizde hızla kurumlaşmakta ve gerek meslekler gerekse uygulandığı yerleşim birimleri itibarıyla yaygınlaşmaktadır. İkili bir eğitim modeli olan bu sistemde teorik eğitim Millî Eğitim Bakanlığı’nca açılmış olan Çıraklık Eğitim Merkezleri’nde, pratik eğitim ise yine bu merkezlerin kontrolünde ve iş yerlerinde gerçek iş ortamında verilmektedir. Çıraklık eğitiminde beklenen hedeflerin yakalanabilmesi bakımından her iki eğitim uygulamasının da plânlandığı şekilde ve birbirine paralel olarak yürütülmesi kaçınılmaz bulunmaktadır(1). Ancak, eğitim modelinin gereği olarak beceri eğitimini iş yerlerinde görmekte olan çırak öğrencilerin, diğer çalışanların karşı karşıya bulundukları risklerden belirli ölçüde etkilendikleri de tartışılmaz bir gerçektir. Çıraklık eğitimine devam eden öğrencilerin iş yerlerinde karşılaşabilecekleri çeşitli risklerden korunması için gerekli tedbirlerin alınması,Çıraklık Eğitim sisteminin temel hedeflerinden biri olarak belirlenmiştir(2, 3). Bu hedeflerin gerçekleştirilebilmesi için öncelikle çırakların karşı karşıya bulundukları risklerin belirlenmesi gerekmektedir. Makine meslek alanına dahil olan meslek dallarında eğitim görmekte olan çırak öğrencilerin, iş yerlerinde karşı karşıya bulundukları riskler ile bu risklere karşı alınabilecek tedbirleri belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiş olan bu araştırmada öncelikle, Çıraklık Eğitimi uygulamalarının mevcut durumu hakkında bazı özet bilgiler verilmesinde de fayda vardır. Bu durumun araştırılması için Manisa Bölgesi’ndeki Çıraklık Eğitim Merkezleri pilot bölge olarak seçilmiş, çırak adayları ve çıraklar hakkındaki anketler bu bölgedeki çırak öğrencilere uygulanmıştır. Değerlendirme bu sonuçlara göre yapılmıştır.

2.AMAÇ

Bu araştırmanın temel amacı, makine meslek alanında eğitime devam eden çırak öğrencilerin pratik eğitim ortamlarının incelenmesi ve bu iş yerlerinde çırak öğrencilerin karşı karşıya bulundukları risklerin belirlenmesidir. Bu temel amaç doğrultusunda, araştırma sonucunda makine meslek grubuna dahil olan meslek dallarında faaliyet göstermekte olan iş yerleri ve bu iş yerlerinde istihdam edilen aday çırak, çırak, kalfa ve diğer elemanlara ilişkin bir durum tespitinin yapılması ve aşağıdaki sorulara cevap aranması amaçlanmıştır(4).

* Çırak öğrencilerin pratik eğitim gördükleri iş yerinde:

a.Çalışma ortamı nasıldır?

b. Makine, alet ve donanım eğitim için yeterli midir?

c. Tehlikeli madde bulunuyor mu? Bulunduruluyorsa gerekli tedbirler alınıyor mu?

d. Yangın vb. gibi tehlikelere karşı gerekli tedbirler alınmış mı?

* Çırak öğrencilere işverenler tarafından tanınan sosyal imkânlar nelerdir?

* Çırak öğrencilerin çalışma süreleri ne kadardır?

* Pratik eğitim, programlara uygun şekilde veriliyor mu?

* İşveren, usta ve diğer çalışanlar çırak öğrencilere nasıl davranıyorlar?

Yukarıda belirlenen sorulara cevap aramak için Manisa ili referans il olarak alınmıştır. Araştırma bu ildeki durum değerlendirilmek suretiyle yürütülmüştür.

3.MANİSA İLİNDE ÇIRAKLIK EĞİTİMİ UYGULAMALARI

Manisa ilinde Çıraklık Eğitimi uygulamalarına, 2089 sayılı çırak, kalfa ve ustalık kanunu çerçevesinde 1982 yılında Manisa Endüstri Meslek Lisesi bünyesinde 16 meslek dalında 113 öğrenci ile başlamış ve 1987 yılına kadar aynı yerde sürdürülmüştür.

1986 yılında Manisa Özel İdaresi’ne 4 sanayi dükkanının birleştirilip okul hâline getirilmesinden sonra ilk kez bağımsız olarak kendi imkânları ile Eğitim ve Öğretime başlamıştır. 19.06.1986’da çıkarılan 3308 sayılı “Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu” ile öğrenci sayısında hızlı bir artış olmuştur. 1989 yılında,Manisa Kenan Evren Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifinin yaptırmış olduğu Çıraklık Eğitimi Merkezi ile imkânlar daha da iyileştirilmiştir. Kenan Evren Sanayi Sitesi’nde şu an eğitim-öğretim’in sürdürüldüğü bu okul 1991 yılında Millî Eğitim Bakanlığı’nın tip projesi ile ana bina hâline getirilmiştir. Manisa ilinde, Çıraklık Eğitimi uygulamaları kapsamında 89 meslek dalında toplam 6855 çırak öğrenci eğitim görmektedir(Tablo 3.1.) Makinecilik meslek dalındaki iş yerleri genellikle küçük ölçekli işletmeler olup ve bu işletmeler Esnaf ve Sanatkârlar Odalarının üyesidirler. Ancak yetkili durumda olan servis ve işletmeler Sanayi ve Ticaret Odası üyesidirler.

3.1.Manisa İlinde Çıraklık Eğitimi Merkezlerinin Durumu

Toplam 15 ilçesi bulunan Manisa ilinin, 10 ilçesinde Çıraklık Eğitimi Merkezi mevcuttur. Bunlardan ikisi Endüstri Meslek Lisesi (Alaşehir,Kula), birisi Halk Eğitim Merkezi (Demirci) bünyesindedir. Müstakil olarak açılmış olan 6 Çıraklık Eğitimi Merkezinin(Merkez, Akhisar,Kırkağaç, Salihli,Soma, Turgutlu) eğitime elverişli projeli binaları mevcuttur. Çıraklık Eğitimi Merkezlerine ilişkin bazı özet bilgiler Tablo 3.1.’de gösterilmiştir.

Merkez Adı	Mekinecilik Mesleğindeki Çırak Sayısı	Merkezdeki Toplam Çırak sayısı	Bulunduğu Yer
Merkez	47	2068	K.E.S. San Sitesi
Akhisar	28	1029	San. Sitesi
Alaşehir	8	607	E. M.L. Binası
Demirci	-	70	H.E.M. Binası
Kula	-	174	E.M.L. Binası
Kırkağaç	3	267	Sanayi Sitesi
Salihli	26	1108	Sanayi Sitesi
Saruhanlı	8	230	Sanayi Sitesi
Soma	12	545	Sanayi Sitesi
Turgutlu	17	980	Sanayi Sitesi
Genel Toplam	149	7078

Tablo 3.1. Manisa İlindeki Çıraklık Eğitimi Merkezlerine İlişkin Bilgiler

Makinecilik meslek alanında eğitim görmekte olan öğrenciler ile bu öğrencilerin pratik eğitim görmekte oldukları iş yerleri arasından seçilmiş olan 54 iş yeri örneklemi oluşturmuştur. Bilgileri toplanmış olan iş yerlerine ilişkin sayılar, meslek dalları ve istihdam edilen çırak öğrenci sayılarının dağılımı Tablo 3.2.’de verilmiştir.

Meslek Dalının Adı	İş Yeri Sayısı	Çırak Öğrenci Sayısı
Tesviye	27	67
Döküm	1	1
Motor Yenileştirme	8	22
Metal İşleri (Zir. Mak. Alet.Y.Tamiratı)	3	12
Tesisat	15	47
TOPLAM	54	149

Tablo 3.2. Meslek Dalları İtibarı ile Örneklemede Yer Alan İş Yeri ve Çırak Öğrenci Sayısı

3.2. İş Yerleri ve Bu İş Yerlerindeki Elemanlara İlişkin İstatistiki Bilgiler

Örneklemde yer alan toplam 54 iş yerinin % 79,6’sında 1-3 eleman % 14,8’inde 4-5 eleman çalışmaktadır. Bu iş yerlerinden sadece % 5,6’sında altı ve daha fazla eleman çalışmaktadır (Tablo 3.3.). Altı ve daha fazla eleman çalıştıran iş yerleri yetkili servis durumundadır. Yetkili servis durumunda olan iş yerlerinin sayısı üç olup, bütün iş yerleri içindeki oranı % 5,6’dır.

Çalıştırdığı Eleman Sayısı	İşyeri Sayısı	Yüzdesi
1-3 Eleman Çalıştıran İşyeri	43	79,6
4-5 Eleman Çalıştıran İşyeri	8	14,8
6’dan fazla Eleman Çalıştıran İşyeri	3	5,6
Toplam	54	100

Tablo 3.3. Örneklemde Yer Alan İş Yerlerinin Çalıştırdıkları Eleman Sayısına Göre Tasnifi

Bu iş yerlerinin 42’si(% 77,7) sanayi sitesi bünyesinde, 9’u (%16,6) ise sanayi siteleri dışında muhtelif yerleşim bölgelerinde bulunmaktadır. Çıraköğrenci istihdam eden iş yerlerinin büyük çoğunluğunda ustalık belgesine sahip usta istihdam edilmektedir. Diğerlerinde ise, belgeli olmamakla birlikte, usta unvan ve yetkisi ile çalıştırılmakta olan eleman bulunmaktadır. Örneklemde yer alan 54 iş yerinde toplam 79 usta bulunmaktadır. Bu ustalardan 61’inin(% 77) ayrıca usta öğreticilik belgesi bulunmaktadır (Tablo 3.4).

Ustalık belgesi	İşyeri sayısı	Yüzdesi
Ustalık belgesi sahibi	63	79-75
Ustalık belgesi olmayanyan	16	20-25
Toplam usta sayısı	79	100

Tablo 3.4. Örneklemde Yer Alan İş Yerlerinin Çalıştırdıkları Usta Sayısına Göre Tasnifi

Makinecilik meslek grubunda yer alan meslek dalları arasında en çok çırak öğrenci istihdamının Tesviyecilik meslek dalında olduğu görülmüştür. Örneklemde bulunan iş yerlerinde tespit edilen toplam 149 çırak öğrencinin 67’si (%45) bu meslek dalında faaliyet gösteren iş yerlerinde istihdam edilmektedir. Yaş grubu itibarı ile iş yerlerinde bulunan çırak öğrencilerin büyük çoğunluğu (% 38) 14-16 yaş grubunda bulunmaktadır (Tablo 3.5).

Meslek Dalı	Yaş Grupları
	12-13	14-16	17-18	19->	Toplam
Tesviye	13	24	18	12	67
Döküm	-	-	-	1	1
MotorYenileme	12	8	2	-	22
Met. İşl. (Zir. Alt.)	-	8	2	2	12
Tesisat	11	17	9	10	47
Toplam	36	57	31	25	149
Yüzdesi ("(.)	25	38	20	17	100

Bulundukları sınıf (Çıraklık Eğitimi Dönemi) itibarı ile örnekleme dahil olan iş yerlerindeki çırak öğrencilerin % 25’i birinci sınıfta, % 38’i ikinci sınıfta bulunmaktadır.

4.RİSKLER

Sanayide çalışanlar meslek alanlarında birtakım risklerle karşı karşıya bulunmaktadırlar. Bu riskler çalışma ortamından kaynaklanabildiği gibi çevreden de kaynaklanabilmektedir. Makine meslek alanında karşılaşılan birtakım riskler aşağıda açıklanmıştır.

4.1.Gürültü Durumu

Makine meslek alanında, mesleğin özelliği itibarı ile gürültü kirliliği risk oluşturacak boyutta bulunmaktadır. 54 iş yerinde yapılan incelemelerde, 38 iş yerinde işler sonucu gürültü oluşmakta iken 16 iş yerinde bu gürültü oluşmamaktadır. Bu iş yerlerinin 12’si çevreden gelen gürültüden etkilenirken, 42’si ise etkilenmemektedir.

4.2.Toz,Gaz ve Rahatsız Edici Kokular

Makine meslek alanında 54 iş yerinde toz, benzin, tiner, gaz gibi maddelerin kirlilik oluşturduğu tespit edilmiştir. Tesviye Motor ve Metal meslek dallarında iş yerlerinin % 87’sinde toz kirliliğinin var olduğu, Motor,Metal ve Ağaç işleri meslek alanlarındaki iş yerlerinin % 16’sında benzin ve tiner kirliliği bulunduğu, ayrıca Tesviye,Metal ve Motor meslek alanlarındaki iş yerlerinin % 12’sinde gaz(eksoz) kirliliği bulunduğu belirlenmiştir.

4.3. Kişisel Korunma Araçlarının Yetersizliği

Makine meslek alanındaki meslek dallarında, iş yerlerinde yapılan tespitlerde mesleğin gerektirdiği kişisel korunma araçlarının yetersizliği gözlemlenmiştir. Mevcut korunma araçlarının ise adeta kullanmak için değil, zorunlu olduğu için bulunduruldukları kanaatına varılmıştır.

4.4.YangınTehlikesine Karşı Tedbirlerin Yetersizliği

Gözlemlenen iş yerlerinin tamamında yangın tüpü bulunduğu görülmüştür. Fakat bu tüplerin bir kısmının(% 20’si kadar)boşalmış olduğu, bir kısmının(% 35’i kadar) ise kullanım tarihi geçmesine rağmen kontrol ettirilmediği gözlemlenmiştir. Tüpler dolu bile olsa kullanımını yeterince bilen personelin bulunmadığı da sorulara alınan cevaplardan anlaşılmıştır. Yangın tatbikatı yapan iş yerine ise hiç rastlanılmamıştır.

4.5.Uzun Çalışma Süreleri

Bu araştırmanın konusu meslek dallarında ortalama günlük çalışma süresi 9-10 saat olarak belirlenmiştir. İş yerleri ile yapılan görüşmelerde, yıllık izin kullanımı da yetersizdir. Bunun en önemli nedeni çalışanların yaz döneminde izin kullanmak istemeleridir. Yaz döneminin iş açısından yoğun geçmesi işverenleri izin verme konusunda sıkıntıya sokmaktadır. Haftalık izin ise sadece bir gündür. Çırak öğrencilerle yapılan görüşmelerden elde ettiğimiz tespitlere göre, çırakların izin gününde de genellikle ev işlerine yardımcı oldukları sonucu ortaya çıkmaktadır. Haftada bir gün olan teorik eğitim, bu çocuklar için bir dinlenme ve oyun oynama imkânı da sağlamaktadır. Bu meslek dallarında çalışma süreleri oldukça uzundur. Çırak öğrencilerden alınan bilgilerden örneklemede bulunan 54 iş yerinden 44’ünde (% 82 ) günlük çalışma süresinin 9-10 saat olduğu tespit edilmiştir. 3308 sayılı Çıraklık ve Meslekî Eğitim Kanunu’nda, aday çırak ve çırak öğrenciler için öngörülen bir ay süreli yıllık izinlerin(Madde-26) tamamının kullandırılmadığı, iş yerlerinin % 25’inin de bu izinleri ücretsiz olarak verdiği tespit edilmiştir. Çok az (% 5 kadar) olmakla birlikte bazı iş yerlerinin yıllık izinleri ücretsiz bile kullandırmadığı çırak öğrenciler tarafından ifade edilmiştir. Acil olmayan hastalık durumlarında çırak öğrencilerin hastaneye sevkinin haftada sadece bir gün olan teorik eğitim gününe denk getirilmesi için işverenlerce özel gayret sarf edildiği çırak öğrenciler tarafından ifade edilmiştir.

4.6. İş Ortamının Elverişsizliği

Makine meslek alanına dahil olan iş yerlerinde iş ortamı genellikle sağlıklı olmadığı gibi iş kazalarına karşı da gerekli tedbirler yeterince alınmamaktadır. Bu iş yerleri ısınma, havalandırma, iş güvenliği vb. şartların elverişsizliği sebebi ile diğer çalışan çocuklar için olduğu gibi aday çırak ve çırak öğrenciler içinde büyük bir risk oluşturmaktadır.

4.7.Uzun Süre Ayakta Çalışma Zorunluluğu

Makine meslek alanına dahil olan meslek dallarında iş yerlerinde yapılmakta olan iş ve işlemlerin büyük çoğunluğu ayakta çalışmayı gerektirmektedir. Günlük çalışma süresinin de uzun olması sebebi ile ayakta çalışma zorunluluğu bu mesleklerde istihdam edilmiş olan çırak öğrenciler için bir risk oluşturmaktadır. Makine ana meslek grubundaki bütün meslek dallarında mesleğin gerektirdiği iş ve işlemlerin uzun süre ayakta kalmayı gerektirmesi nedeniyle yorucu olduğu ve çırak öğrencilerin yaptıkları işlerin tek düze, monoton işler olduğu tespit edilmiştir. İşe yeni başlamış olan çırak öğrencilerin ise genellikle temizlik ve getir-götür işlerinde kullanılmaları, çırakların işlerinde sıkılmalarına sebebiyet vermektedir.

4.8.Makine ve Aletler

Makine meslek alanındaki meslek dallarında faaliyet göstermekte olan iş yerlerinde, kullanılan makine ve el aletlerinin 54 iş yerinde yapılan araştırmada, % 79’unun yeterli ve amaca uygun durumda olduğu ve % 21’inin yapılan işe uygun olmadığı tespit edilmiştir. Amaca uygun olmayan aletlerin kullanımı iş hayatını bozduğu gibi iş kazası riskini de artırmaktadır.

4.9. Tehlikeli Makine ve Maddeler

İş yerlerinin genelinde kompresör, lift, taşlama, alet bileme vb. tehlikeli alet ve makinelerle birlikte benzin, tiner vb. gibi tehlikeli maddeler bulunmaktadır. Bu tehlikeli maddelerin aletlerin iş riskini artırmakta olduğu da bir gerçektir. Bunlar aynı zamanda yangın riskini de beraberinde getirmektedir. Makine meslek dalında çalışan 54 iş yerinde yapılan araştırmada, iş yerlerinin % 50’si torna, matkap tezgâhı, vargel, freze ve planya gibi tehlikeli tezgâhları kullanmaktadır. Yine aynı işyerlerinin % 46’sı kompresör kullanmaktadır. Taşlama tezgâhına sahip olanak ise % 3, alet bileme tezgâhı ise % 96’sında mevcuttur. Lift ise bu iş yerlerinin sadece % 8’inde bulunmaktadır. Araştırma yapılan bu 54 iş yerinin tamamında benzin veya tiner gibi yanıcı tehlikeli maddeler mutlaka bulundurulmaktadır.

4.10. Ücret ve Sosyal İmkânlar

Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu’nun 25. maddesi gereğince, aday çırak ve çırak öğrencilere ödenecek ücret, asgari ücretin 1/3’ünden az olmamalıdır. Buna göre yaptığımız araştırmada çırak öğrencilerin % 15’i belirtilen yasal limitler düzeyinde diğerlerinin ise daha fazla ücret aldığı görülmüştür. Ancak ücreti yüksek olanların, genellikle iş yerlerinde çalışma kıdemi fazla ve 16 yaşından büyük olan çırak öğrenciler olduğu tespit edilmiştir. Görmekte oldukları sosyal yardımlar incelendiğinde ise, çırak öğrencilerin çok azına 6 ayda bir giysi, tulum ya da iş önlüğü verildiği (Bu da yaklaşık çırakların % 3’üne tekabül etmektedir) çırak öğrencilerin % 76’sının öğle yemekleri veya yol giderlerinden biri işverenlerince karşılanmaktadır. Hem öğle yemeğini hem de yol giderini birlikte karşılayan iş yeri sayısı % 21’i geçmemektedir. Çırak öğrenciler, teorik eğitim için Çıraklık Eğitimi Merkezlerinde bulundukları günlerde, genel bütçe ve mahallî imkânlarla temin edilmekte olan ödeneklerden ilgili merkez müdürlüğünce verilmekte olan öğle yemeği imkânından faydalanmaktadırlar. Aday çırak ve çırak öğrenciler, devlet tarafından hastalık ve iş kazaları, meslek hastalıkları yönünden sigorta ettirildiklerinden sosyal güvenlikleri bulunmaktadır.

4.11. Risklerin Farkında Olma Durumu

Yapılan araştırmalar sonucunda çırak öğrencilerin % 70’inin, ustaların ise % 60’ının karşı karşıya bulundukları risklerin farkında olmadıkları görülmüştür. Farkında olduğunu söyleyenlerin ise gereken önlemleri almadıkları görülmüştür.

5. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Çıraklık Eğitimi, çeşitli sebeplerle iş hayatına atılmış olan çocuklara meslek eğitimi imkânı ile birlikte diğer bazı sosyal imkânlar da sunmaktadır. Manisa Bölgesi’nde;

*Makine meslek alanına dahil olan iş yerlerinin büyük çoğunluğu 1-3 eleman çalıştırmakta olan küçük ölçekli işletmelerdir.

*Makine meslek alanına dahil olan işletmelerin büyük çoğunluğunda (% 68) ustalık belgesi sahibi olup, bu ustaların % 77’si usta öğretici belgesi sahibidir.

*Makine meslek alanında istihdam edilmiş olan çırak öğrencilerin % 58’i 15-17 yaş grubundadır.

*Makine meslek dalında faaliyet göstermekte olan iş yerlerinde ısınma, havalandırma yetersiz olup risk oluşturacak gürültü mevcut olup, iş yerlerinin büyük çoğunluğunda taşlama, alet bileme, lift, kompresör gibi tehlikeli makineler bulunmaktadır.

* Yangın tehlikelerine karşı genellikle tedbirleri almış olan iş yerlerinin sayısı çok azdır.

*Günlük çalışma süresi bu meslek dallarında genellikle 9-10 saat olarak belirlenmiştir. Bu mesleklerde iş ve işlemlerin büyük çoğunluğu ayakta çalışmayı gerektirdiğinden büyüme çağında olan çırak öğrenciler için oluşturduğu risk daha da büyük olmaktadır.

* Çırakların % 85’i, Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu ile öngörülmüş olan miktarın (asgari ücretin 1/3’ünden az olmamalıdır) üstünde ücret almaktadırlar.

*İş yerlerinde verilmekte olan pratik eğitim genel olarak,Çıraklık Eğitim Merkezlerince düzenlenmekte olan teorik eğitime paralel şekilde yürütülmektedir.

*İşveren ve ustaların, aday çırak ve çırakları öğrenci olarak değil, işletmelerde çalışmakta olan birer işçi olarak kabul etmektedirler.

*İş yerlerinde çırak öğrencilerin karşı karşıya bulundukları riskler, uzun çalışma süreleri, elverişsiz iş ortamında çalışma zorunluluğu, ısınma, havalandırma, iş güvenliği ve bunlar gibi elverişsiz şartların çırak öğrencilerin risk problemlerini artırmaktadır. Çalışan çocuk probleminin çözümüne büyük katkılar sağlamakta olan çıraklık eğitiminin daha etkili ve yaygın bir şekilde uygulanması ve bu eğitime devam edenlerin karşı karşıya bulundukları risklerden korunmalarını temin amacıyla öneriler getirilebilir.

*Çıraklık eğitiminin yaygınlaştırılmasına hız verilmelidir.

*Teorik Eğitim programları sürekli güncel hâle getirilmelidir.

*Meslekî rehberlik ve psikolojik danışma servisleri kurulmalıdır.

*Çıraklık Eğitiminde görevli idareci ve öğretmenlerin hizmet içi eğitimleri daha etkili bir şekilde yürütülmelidir. İşveren ve ustaların hizmet içi eğitimi yaygınlaştırılmalıdır.

*Hastalık ve meslek hastalıklarına karşı aday çırak, çırak ve ustalar bilinçlendirilmeli ve gerekli önlemlerin alınması sağlanmalıdır.

* Etkili bir denetim sistemi kurulmalı; ödüllendirme, denetleme ve cezalandırma etkin olmalıdır.

*İşletmeler üstü eğitim merkezleri yaygınlaştırılmalıdır.

*Çıraklık eğitiminde sosyal imkânlar artırılmalı, çırak ve ailelerine duyarlılık eğitimi verilmelidir.

(*) Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Karabük Teknik Eğitim Fakültesi, Makine Eğitimi, Talaşlı Üretim Ana Bilim Dalı.

(**) Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Karabük Teknik Eğitim Fakültesi, Makine Eğitimi, Talaşlı Üretim Ana Bilim Dalı.

(***) Manisa Çıraklık Eğitim Merkezi Öğretmeni.

(1) Özkan, Zeki. Çıraklık Eğitim Merkezi Öğretmeni.

(2) 3308 Sayılı Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu.

(3) Çıraklık Eğitimi Yönetmeliği.

(4) Öztürk, Mehmer. Çıraklık Eğitimi Uygulamaları ve Motor Meslek Çırak Öğrencileri Bekleyen Riskler Araştırması. M.E. Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü, 1996, Ankara.