Bilişsel Gelişim ve Formal Operasyon Dönem Özelliklerine Göre ÖSS Fizik ve Lise Fizik Sorularının İncelenmesi |
Salih ÇEPNİ* |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1. Giriş Ülkemizde öğrenci başarısının ölçülmesi yerel ve merkezî olmak üzere iki başlık altında irdelenebilir.Bunlar, öğrencilerin formal eğitim aldıkları okullarda öğretmenleri tarafından değerlendirilmeleri (yerel değerlendirme) ve bunun sonucunda başarıya ulaşmış olan öğrencilerinÖSSsınavıyla yapılan (merkezî) değerlendirilmeleridir. Fizik konularının, öğrenciler tarafından sevilmediği veya zor olarak algılandığı bilinmektedir.Bunun bir sonucu olarak da LGS(Liselere GirişSınavı) ve ÖSSfizik sorularındaki öğrenci başarıları oldukça düşüktür.Bu durum öğretmenlerin değerlendirme yaparken bilişsel düzey basamakları veya Formal operasyon döneminin(FOD)’nin özelliklerine uygun olarak soru sormamalarından kaynaklanabilir.Öğrenciler liselerde fizik derslerinden başarılı olsalar bile, sınavlarda zihinsel yeteneklerini geliştirebilecek sorularla çok fazla karşılaşmamaları nedeniyle (1)ÖSS de soru yapma şansları oldukça azalmaktadır(2). Fizik öğretiminde kullanılan ölçme değerlendirme teknikleriyle bilgi ve kavrama gibi düşük seviyeli bilişsel hedefler ölçülmekte, analiz, sentez ve değerlendirme gibi yüksek seviyeli hedefler ise ölçülmediği vurgulanmaktadır(3). Piaget’e göre fen müfredatları öğrencilerin gelişim seviyeleriyle bağdaştırılarak öğretilmeli ve ölçme-değerlendirme de buna bağlı olarak yapılmalıdır (4, 5).ÖSSsınavına giren öğrenci Piaget’in hiyerarşinin en ileri seviyesi olan formal(soyut) dönem içerisinde yer alması gerekir.Bu dönemdeki öğrenciler bilim adamlarının sahip olduğu bilimsel süreç becerilerini sergileyecek düzeydedirler(6).FOD’ne ulaşan öğrenciler, hipotez kurma, kombinezonlarla düşünme, olasılıklı düşünme, değişkenleri belirleme, korelasyonel düşünme ve oranlı düşünme gibi kuramda yer alan zihinsel becerileri sergileyebilecek yetenektedir.FOD, ileri bilişsel seviyenin özelliklerini taşımakla birlikte, öğrencilerin soyut kavramları anlamalarını gerektirmektedir(7). FODözellikleri bilişsel gelişim basamaklarından uygulama, analiz, sentez ve değerlendirmeyle ilişkilendirilmiştir(8). Ayrıca, hem bilişsel gelişimde hem de zihinsel gelişim kuramında bir hiyerarşi söz konusudur.Öğrenci, bir dönemin özelliklerini göstermeden daha üst döneme geçememektedir(9). Bilişsel gelişim evrelerinin öğretmenler tarafından bilinmesi öğrencilerin okuldaki fen başarılarının belirlenmesinde büyük rol oynayacağından, bütün etkili öğretmenlerin zihinsel gelişim evreleri ve her evrenin sahip olduğu özellikleri bilmesi gerekir(10, 11). Okullarda öğrencilerin bulundukları seviyelere göre yapılan değerlendirme, onların gerçek zihinsel becerilerini ve buna bağlı olarak da gerçek başarılarını ortaya çıkaracaktır.Bu yolla yapılan değerlendirmelerden elde edilen sonuçlar yardımıyla öğrencilerin ÖSSsınavında gösterebileceği maksimum veya minimum başarı performansı tahmin edilmiş olunacaktır.Bununla birlikte, mevcut durumda öğretmenlerin, öğrencilerinin zihinsel gelişim özelliklerine uygun değerlendirme yapmamaları nedeniyle, liselerde çok başarılı görülen bir çok öğrencinin üniversite sınavlarında başarısız oldukları bilinmektedir.Bu durum öğrencilerin orta öğretim boyunca elde etmiş oldukları başarı puanlarının onların gerçek başarılarını yansıtamayacağı hipotezini ortaya çıkarmaktadır. Üniversite sınavlarında sorulan sorular genellikle yorum yapma, problem çözme ve analiz etmeye dayalı zihinsel beceriler gerektirdiğinden, öğrencilerin bu becerilere uygun eğitim sürecinden geçmeleri gerekmektedir.Bu bakımdan, liselerde fizik dersi sınavlarında sorulan sorular ile ÖSSFenBilimleri Testinde yer alan fizik soruları arasındaki ilişki bilişsel gelişim ve FOD’nin özellikleri dikkate alınarak karşılaştırılmalıdır. 2. Amaç Bu çalışma, lise fizik derslerinde sorulan fizik soruları ile ÖSSFenBilimleri Testinde yer alan fizik sorularını Bilişsel gelişim ve FODözelliklerine göre analiz edip, aralarında bir ilişki olup olmadığını ortaya çıkarmak amacıyla plânlanmıştır. 3. Yöntem Çalışmada içerik çözümlemesi ile belli bir metnin, belgenin, belli özelliklerini sayısallaştırarak incelenmesini sağlayan doküman incelemesi yöntemi kullanılmış (12) ve ilgili literatürden faydalanarak sorularınBilişsel gelişim ve FODözelliklerini tespit edebilecek ölçekler düzenlenmiştir.İstanbul, Trabzon,Çorum ve Kayseri illerindeki liselerde sorulmuş sorular arasında 515 fizik sorusu ile 1990-2000 yılları arasında ÖSSve ÖSYSsınavlarında 230 fizik sorusu bilişsel gelişim(bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme) (13) ve zihinsel gelişim kuramınınFODözelliklerine (hipotez kurma, kombinezonlarla düşünme, olasılıklı düşünme, korelasyonel düşünme, değişkenleri belirleme ve oranlı düşünme)(14) göre incelenmiş ve x2 uyum testiyle aradaki ilişki araştırılmıştır.Sorular inceleme aşamasında araştırmacılardan oluşan bir komisyon kurulmuş ve her bir soru etraflıca irdelenmiştir.Anlaşılmayan veya fikir birliğine varılmayan sorular incelemeden çıkarılmıştır. Her bir soru her iki kuramın özelliklerine göre sınıflandırılmıştır. Daha sonra, bilişsel gelişim basamaklarının birine dahil edilen bir sorunun FOD’nin hangi basamağına girdiği tespit edilmiştir.Bilişsel gelişim ve FODözellikleri ile ilgili ölçekler ve her özellikle ilgili örnek sorularEk 1 ve Ek 2’de verilmiştir. 4. Bulgular Çalışmadaki sorular üç aşamalı olarak incelenmiştir.İlk olarak illerdeki liselerde sorulan sorular bilişsel gelişim özelliklerine göre sınıflandırılmış ve sonrasında FOD’e göre incelenmiştir. İkinci aşamada ise Bilişsel gelişimin özelliklerine uyan bir sorununFOD’ne uygunluğu tespit edilmiştir.Aynı işlemlerÖSSfizik soruları içinde yapılmıştır.Son aşamada ise her iki soru grubunun arasındaki ilişkinin anlamlılığı araştırılmıştır. 1-1. Liselerde Sorulan Soruların Bilişsel Gelişime Göre İncelenmesi Tablo 1:Lise fizik sorularınınBilişsel gelişim düzeylerine uygunluğu
İllere göre liselerde sorulan sorular Bloom taksonomisine göre incelendiğinde, soruların % 72’sinin uygulama seviyesinde olduğu, değerlendirme ve sentez basamağında soru sorulmadığı görülmektedir. 1-2. Liselerde Sorulan Soruların FOD Özelliklerin Göre İncelenmesi Tablo 2:Lise fizik sorularının formal dönem özelliklerine uygunluğu
İllerdeki liselerde sorulan fizik soruları FOD’ye göre incelendiğinde uygunlukları % 32 ile % 11 arasında değişmektedir.Tablo 2’denFOD’ye uyan soruların en fazla oranlı düşünme (% 13) basamağında olduğu görülmektedir. 2-1. ÖSS Fizik Sorularının Bilişsel Gelişime Göre İncelenmesi Tablo 3:ÖSS fizik sorularının Bilişsel gelişim düzeylerine uygunluğu
Her iki dönemde de sorulan soruların% 62’si uygulama basamağına girmektedir.Ayrıca dönemler arasında analiz seviyesindeki soruların sayısında % 20’lik artış söz konusudur. 2-2. ÖSS Fizik Sorularının FOD’ye Göre İncelenmesi Tablo 4: ÖSS fizik sorularının formal döneme uygunluğu
1990-1998 yılları arasındaki ÖSSfizik sorularının% 52’si FOD’nin özelliklerine uygunluk gösterirken 1999-2001 yılları arasında tek basamaklı yapılanÖSYS’deki soruların uygunlu derecesi % 75 olarak görülmektedir. 3-1. Lise sorularının Bilişsel Gelişim-FOD ilişkilendirmesi Tablo 5: Lise fizik sorularının Bilişsel gelişim düzeylerine-FOD özelliklerine uygunluğu
Liselerde sorulan soruların% 51’i FOD özellikleri içerisinde oranlı düşünme basamağına girerken bu sorular, Bloom taksonomisinde uygulama seviyesinde olduğu gözlenmiştir.Şekil 1’de her iki kuramın karşılaştırılması verilmiştir. Şekil 1.Lise Fizik Sorularının Bilişsel Gelişim-FOD uygunluğu
3-2.ÖSS Fizik Sorularının Bilişsel Gelişim-FOD’yle İlişkisi Tablo 6: ÖSS fizik sorularının Bilişsel gelişim-FOD uygunluğu
ÖSSfen bilimleri testinde yer alan fizik sorularının 133’ü (% 59) FOD ile uygunluk göstermiştir.Bu soruların% 75’i uygulama basamağındadır. Değişkenleri belirleme ve kontrol etme basamağına giren soruların% 28’i Bloom taksonomisinin uygulama seviyesinde olduğu gözlenmiştir. Şekil 2. ÖSS Fizik Sorularının Bilişsel Gelişim-FOD uygunluğu
Şekil 2’den görüldüğü gibi FODbasamakları ile Bloom taksonomisinin korelasyonunda değişken belirleme ve kontrol etme birinci (%17) sırada yer alırken, olasılıklı düşünme son sırada yer almaktadır.Bloom taksonomisinin uygulama basamağı FODile en fazla ilişkilendirilen basamak olmaktadır. 4. ÖSS Fizik ve lise fizik sorularının FOD’ne uygunluğunun karşılaştırılması Tablo 7: ÖSS’de ve liselerde sorulan soruların FOD uygunluğu
* :Parantez içerisindeki değerler beklenen değerlerdir. Yapılan x2 testinde x2elde edilen = 40,6 > x2tablo değ = 3,35 olduğundan p<0,05 anlamlık düzeyinde “ÖSS sınav soruları ile liselerdeki sınav soruları arasında formal döneme göre bir ilişki yoktur”Ho hipotezi reddedilerek,“ÖSSsınav soruları ile liselerde sorulan sorular arasında FOD’ne göre anlamlı düzeyde bir fark vardır”olan H1 hipotezi kabul edilmiştir. 5. Sonuçlar ve Öneriler • Olasılıklı düşünme basamağı öğrenme sürecinde FOD’nin en önemli basamağıdır.Bununla birlikte, ÖSSsorularının analizinden, değişkenleri tanımlama ve belirleme basamağı % 28,6 ile birinci sırada bulunurken, olasılıklı düşünme basamağı %9,8 ile son sırada yer almıştır. • 1990-1998 ve 1999-2001 yılları arasında sorulanÖSSsorularının formal döneme uygunluğu karşılaştırıldığında (%52’den % 75’e doğru) bir artış olduğu görülmüştür.Bu sonuç son yıllarda ÖSS’de sorulan sorularda zihinsel gelişim basamaklarına daha fazla dikkat edildiği görüşü ile uyuşmaktadır (15). • 1999-2001 yıllarına ait ÖSS fizik sorularının analizinde bu soruların % 62’sininBloomTaksonomisinin uygulama basamağına girdiği tespit edilmiştir.Uygulama basamağının taksonomideki hiyerarşinin ortasında yer alması öğrencilerin bilişsel becerilerinin orta düzeyde ölçüldüğünün bir göstergesidir.Bu basamakta sorulan sorularda çoğunlukla öğrencilerin düşünme yetenekleri yerine işlemsel becerileri ölçüldüğünden(16), öğrencilerin kavramları anlamadan ezberlemeye yönlendirildikleri söylenebilir.Bunun ise öğrencilerin zihinsel ve formal operasyon düşünme becerilerinin gelişimini engellediğine inanılmaktadır. •Gerek ÖSSsoruları ve gerekse Lise fizik sorularının çoğunluğu, formal dönemde oranlı düşünmeye, Bloom taksonomisinde ise uygulama seviyesine karşılık gelmektedir.Bununla birlikte, oranlı düşünme ve uygulama basamağı genelde matematiksel beceri gerektiren bir basamaktır. • ÖSS’de sorulan fizik sorularının % 64’ü formal dönem özelliklerine uygunluk gösterdiği tespit edilmiştir. FOD’ne uygun olan bir soru, genelde uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme seviyesinden birine girmektedir (17). • Liselerdeki fizik sorularının seviyesinin düşük, belleğe dayalı ve işlemsel başarıyı ölçmesi, öğrencilerinÖSSfizik başarı ortalamalarının düşük olma sebeplerinden biri olarak gösterilebilir. • 1990-2001 yıllarına ait ÖSS fizik soruları formal döneme göre incelendiğinde, korelasyonel düşünme basamağına ait soru sayısı artarken olasılıklı düşünme basamağına ait soru sayısının azaldığı görülmektedir. • ÖSS’de sorulan sorular, liseler sorulan sorulara oranla FOD’ne göre daha uygun olduğu yapılan x2 testi sonucundan da anlaşılmaktadır.ÖSS’de sorulan sorular hazırlanırken uzmanların bilişsel basamakları daha fazla dikkate aldıkları söylenebilir. • Öğretmenlere hizmet içi kurslar yardımıyla formal dönemin özellikleri, basamakları ve bu dönemin özelliklerine uygun nasıl soru hazırlanacağı ve tespit edileceği anlatılmalıdır.Bu durum öğretmenlere verilecek hizmet içi kurslarla desteklenmelidir.Bu çalışmanın bir benzeri diğer branşlar içinde yürütülmelidir. Ek 1:Formal operasyon dönem özellikleri ve örnek sorular 1-Hipotetik Düşünme Günlük hayatta veya eğitim öğretimde karşılaşılan bir sorunu çözmek için olası çözüm yolları geliştirip bunları belirli bir düzene göre yapmayı sağlayan düşünme sürecidir. Eğer .... ve .... olursa .... olur şeklinde genel bir cümle yapısıyla ifade edilir. Örnek; Dünya üzerinde yapılan bir deneyde, bir taş ve tahta parçasını aynı yükseklikten havasız bir ortamda serbest bıraktığımızda ikisi de aynı anda yere düşmektedir.Eğer bu deney ay yüzeyinde yapılmış olsaydı, sonuç nasıl olurdu? Neden? 2-Oranlı Düşünme Değişkenler arasındaki ilişkileri karşılaştırmada kullanılan zihinsel süreç becerisidir. Örnek; Bir esnek cismin kütlesi sabit kalmak şartıyla hacmini iki kat artırdığımızda yoğunluğu nasıl değişir? 3-Değişkenleri Belirleme ve Tanımlama Hipotez, olay veya kavramın test edilmesinde durumun sürekliliğini etkileyen bağımlı ve bağımsız etkenlerin belirlenerek tanımlama ve kontrol altına alınmasını içeren süreçtir. Örnek; Bir sarkacın salınımını etkileyen en önemli faktörü belirlemek için neler yaparsınız? 4-Olasılıklı Düşünme Bir olayın veya hipotezin başlangıcından sonuç evresine kadar olan bütün aşamalarda mümkün olan her türlü olasılıkları düşünebilme yeteneğidir. Duran bir cisme üç kuvvet uygulanmakta ve cisim bu kuvvetlerin etkisiyle hareket etmektedir.Bu durumda aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? I-Kuvvetlerin ikisi aynı yönlü olabilir. II-Kuvvetlerin hepsi aynı yönlü olabilir. III-Bileşke kuvvet sıfırdır. A)YalnızI B)YalnızII C) YalnızIII D)I-II 5-Kombinezonlu Düşünme Tanımlanmamış olsa bile olası bütün teorik veya deneysel ilişkileri sistematik bir şekilde göz önüne alan zihinsel beceridir. Bir elektrik devresinde 1, 2, 3 ve 4 nolu anahtar ve bir tane lamba vardır. Anahtarların bir veya birkaçı kapatıldığında lamba yanmaktadır.Lambanın yanmasını sağlayacak anahtarların olası kombinezonları nelerdir? 6-Korelasyonel Düşünme Değişen bir nesnenin başka bir değişken nesne ile ilişkilendirilmesidir.Korelasyonun olması için iki değişkene ihtiyaç vardır.Bunlar arasında herhangi bir ilişki yoksa korelasyon sıfırdır.İki değişkenin pozitif veya negatif korelasyonu neden-sonuç arasındaki durumu gösterir. Aşağıda 10 kg’lık bir cismin denizden yüksekliği, yerçekimi ivmesi ve ağırlık değerleri verilmiştir. Yükseklik Çekim ivmesi Ağırlık 10 metre 9.8 m/sn2 98 N 900 metre 9.6 m/sn2 96 N 840 metre 9.7 m/sn2 97 N Bu verilenlere göre aşağıdakilerden hangisi ya da hangileri doğrudur. I-Yükseklik arttıkça ağırlık artar II- Ağırlık, yerçekimi ivmesi ile ters orantılıdır III- Yükseklik azaldıkça yerçekimi ivmesi artar A)YalnızIII B)Yalnız II C)I ve II D) II ve III Ek-2. Bilişsel Basamakların Özellikleri ve Örnek Sorular
*Doç.Dr., KTÜ FatihEğitim Fakültesi,İlköğretim Bölümü,Fen Bilgisi Eğitimi Ana BilimDalı, 61335, Trabzon. **Araş.Gör., KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi,İlköğretim Bölümü,FenBilgisi Eğitimi Ana BilimDalı, 61335, Trabzon. ***Araş.Gör., KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi,İlköğretim Bölümü,FenBilgisi Eğitimi Ana BilimDalı, 61335, Trabzon. (1)Salih Çepni ve Ali Azar, “Lise Fizik Sınavlarında Sorulan Soruların Analizi”,III UlusalFenBilimleri Eğitimi Sempozyumu Kitapçığı,Ekim 1999, s.109-114. (2)Anton E.Lawson and Floyd H.Nordland, “Conservation Reasoning Ability andPerformance onBSCS Blue VersionExaminations”,Journal of Reseacrh inScience Teaching Vol.14, No.1, 1977, s.69-75. (3)Nevzat Kavcar, HalilÇallıca ve İlhanSıyal, “Türkiye’de Liselerde FizikEğitimine İlişkinBirAnketin Değerlendirilmesi”,III UlusalFen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu Kitapçığı, Ekim 1999, s.126-127. (4)Anton.E.Lawson, Formal Reasoning Achievement, And Intelligence:AnIssue of Importance,Science Education 66(1), 1982, s.77-83. (5)Rowell,J.A. and Hoffmann. P.J. “Group Tests for Distinguishing Formal from Concrete Thinkers”,Journal of Reseacrh inScience Teaching, Vo.12, No.2, 1975, s.157-164. (6)Rodger W.Bybee and Robert B.Sund, PiagetFor Educators, SecondEdition, Waveland Press, Inc, Illionois, 1990, s.133. (7) George J.Pallrand and Victor Moretti,“Relationship of Cognitive Level to InstructionalPatterns of High Scholl Seniors”,Journal of Reseacrh inScience Teaching, Vol.17, No.3, 1980, s.185-190. (8)Dr.JiinosHosseini, “Application of Bloom’s Taxonomy andPiagetModel of Cognitive Process to Teaching of ManagementInformation Systems Concepts”,Journal of Systems Education, September, V.5, N.3, 1993. (9)Salih Çepni, TuncayÖzsevgeç, AhmetBacanak ve MuratGökdere, “LGSSorularının ve FenBilgisi ÖğretmenlerininSordukları Soruların Formal Operasyon Dönem Özellikleriyle İlişkilendirilmesi”,Yeni Bin Yılın Başında FenBilimleri Eğitimi SempozyumKitapçığı, Maltepe Üniversitesi, Eylül 2001, s.28-33. (10) Anton.E.Lawson, Formal Reasoning,Achievement,AndIntelligence:AnIssue of Importance,Science Education 66(1), 1982, s.77-83. (11) Steve Sayre andDaniel W.Ball, “Piagetian Cognitive Development andAchievement inScience”,Journal of Reseacrh inScience Teaching,Vol.12, No.2, 1975, s.165-174. (12) Niyazi Karasar,Bilimsel Araştırma Yöntemi,(Dokuzuncu baskı),NobelYayınDağıtım, Ankara, 1999, s.184. (13) Richard Kempa, Assessment inScience,Cambridge University Press,Cambridge, 1986, s.53. (14)Jean Piaget, The Psychology of Intelligence, Great BritainPress, London, 1950, s.147-153. (15) Çepni,Özsevgeç, Bacanak ve Gökdere, a.g.e., 2001. (16)Çepni,S., Akdeniz,A.R. ve Ayvacı,H.Ş., Fizik Ders KitaplarınınDeğerlendirilmesi,III UlusalFenBilimleri Eğitimi Sempozyumu Kitapçığı, 129-136, Ankara,Ekim, 1999. (17)Hosseini, a.g.e., 1993.
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
[ yukarı ] |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
