MİLLİ EĞİTİM DERGİSİ

Sayı 159

Yaz 2003


Meslek Liselerinde Görev Yapan Biyoloji Öğretmenlerinin Karşılaştıkları Problemler: Biyoloji ve Sağlık Bilgisi Öğretim Programına Bir Bakış

Lale CERRAH*
Alipaşa AYAS**

 

1.GİRİŞ

Biyoloji bağıntılı alanların (tıp, aile planlaması, tarım, vb.) kişisel ve sosyal yaşantımızın her aşamasında etkin bir rol oynaması; gıda ve milli savunma sanayiinde, endüstride genetik araştırmalardan yararlanılması; nüfus artışı sonucu, çevre, beslenme ve sağlık  sorunlarının daha da belirginleşmesi, biyoloji okuryazarlığını günümüz insanının kültürünün vazgeçilmez bir parçası haline getirmeye başlamıştır. Dolayısıyla, biyoloji bilimindeki bu gelişmelerden habersiz bireylerin oluşturduğu bir toplum düşünmek imkansızdır. Her öğrencinin; mesleki yada genel lisede öğrenim görsün, yaşamını devam ettirebilmesi için biyoloji yasalarına  bağımlı olduğunun bilincine ulaştırılması gerekmektedir [1, 2, 3, 4].

Bozulmamış bir dünyaya sahip olabilmenin şartı, yaşadığı çevreye karşı  bilinçli, doğayı ve canlıları sevip, koruyan bireyler yetiştirmektir. AIDS, kanser, nüfus artışı, enerji kaynaklarının tükenmesi, küresel ısınma, asit yağmurları, yeşil alanların ve ormanların giderek azalması gibi konular dünyadaki tüm insanların sorunlarıdır.  Doğal ve bakımlı bir çevrede; sağlıklı bir beden ve ruh yapısına sahip olmak, iyi üretim sağlamak, barış, mutluluk ve bütünlük içinde yaşamak için biyoloji eğitimi gereklidir ve önemlidir [5, 6].

Biyoloji öğreniminin ve öğretiminin modern dünya için kültürel bir zorunluluk olduğunun farkında olan gelişmiş ülkeler, biyoloji eğitiminin  kalitesini arttırmak için mevcut fen programlarını sürekli olarak gözden geçirip, ihtiyaç tespitlerini yaparak, geliştirdikleri yeni programların etkili bir şekilde yürütülebileceği imkanların okullara sağlanması için çalışmalar yapmaktadır [7, 8].

Bu durum dikkate alındığında, gelişmekte olan ülkemizde de farklı türdeki liselerde, biyoloji eğitiminde hedeflere ne ölçüde ulaşıldığının tespit edilebilmesi, genel durumun, öğrencilerle ilgili verilerin sürekli olarak değerlendirilmesi eğitimde verimliliğin sağlanmasına katkıda bulunacaktır [9].

2. AMAÇ

Bu çalışmada, meslek liselerindeki biyoloji öğretmenlerinin biyoloji öğretim programı ile ilgili problemlerini saptamak ve bu okullarda biyoloji eğitiminin mevcut durumunu ortaya koymak amaçlanmıştır.

3.YÖNTEM

Özel durum yaklaşımının kullanıldığı araştırma, 2000-2001 eğitim-öğretim yılında tamamlanmıştır. Trabzon ilindeki 9 çok programlı lisenin, meslek lisesi (Ticaret, Kız Meslek ve Endüstri Meslek) kısımları ve yine Trabzon ilindeki 3 meslek lisesinde görev yapan toplam 12 biyoloji öğretmeniyle, bu okullardaki biyoloji eğitiminin mevcut durumu hakkında yarı yapılandırılmış mülakatlar yapılmıştır. Aynı mülakat soruları, anket sorusu olarak düzenlenerek ülke genelinde seçilen bazı illere 70 tane gönderilmiş ve bunlardan 50 tanesi geri dönmüştür.

Ayrıca, Biyoloji I Öğretim Programında belirtilen hedef ve davranışların öğrencide gerçekleşmesine bakarak programın başarısını değerlendirmek amacıyla, çoktan seçmeli 25 soru ve doldurmalı insan vücudu şemasından oluşan bir başarı testi geliştirilmiş ve mülakat yapılan okullardan rasgele seçilmiş 80 öğrenciye uygulanmıştır.

Elde edilen verilerin değerlendirilmesinde frekans ve yüzde hesapları kullanılmıştır. Hazırlanan testin güvenirliliğini belirlemek için, test aynı gruba iki farklı zamanda uygulanmış ve r = 0.95 oranında güvenilir bulunmuştur.

4. BULGULAR

Araştırma bulguları iki grupta toplanmıştır. Araştırmaya katılan öğretmenlere ait anket ve mülakat bulguları bir başlık altında, öğrenci başarı testinin analizinden elde edilen veriler ayrı bir başlık altında verilmiştir. Tablo 1’de çalışmaya katılan öğretmenlere ait genel bilgiler toplu halde sunulmuştur.ü

Tablo 1. Araştırmaya katılan öğretmenlere ait bilgiler

Mesleki Deneyim

0-3

7-10

10-

10-

Frekans (f)

7

11

13

19

Mez. Oldğ. Fak.

Eğt.Fak.Biy.Öğrt

Fen Ed.Fak.Biy

Eğt. Enst FKB

Diğer (fiz,kim,öğrt)

Frekans (f)

26

10

11

3

Önceki Görev Yeri

Düz Lise

Meslek Lisesi

Çok Prog. Lise

Diğer (ilköğr, vb)

Frekans (f)

21

15

4

10

Okul. Öğrn. Say.

100-400

500-800

800-1000

1000-

Frekans (f)

14

16

11

9

Sınıf. Ort Öğrn. Say.

10-20

20-30

30-40

40-50

Frekans (f)

8

18

19

5

Tablo 1 incelendiğinde; öğretmenlerin mesleki deneyimlerinin 3 ile 26 yıl arasında değiştiği görülmektedir. Öğretmenler, ağırlıklı olarak eğitim fakültesi ve eğitim enstitüsü FKB mezunudur. Ders verdikleri sınıf mevcutları 15 ile 40 arasında değişmektedir.

1. Öğretmen Mülakat ve Anketlerinden Elde Edilen Bulgular

Anket ve mülakat soruları aynı olduğundan analizlerinden elde edilen bulgular bir başlık altında sunulmuştur. 

Mülakat ve anketlerdeki ortak görüşler sınıflandırılmış; mülakatta belirtilen görüşlerin birkaç tanesi bütün örneklemin görüşünü yansıttığı düşüncesiyle tırnak içinde direkt verilmiştir.

SORU 1- Programın uygulamadaki problemlerine ait bulgular:

Mülakata katılan öğretmenlerin tamamının ve ankete katılan öğretmenlerin %87’sinin bu konu hakkında belirttiği sorunlar şöyledir:

  • Program için belirtilen süre yetersizdir. Dar sürede konular yetiştirilememektedir, bu da derse olan ilgiyi azaltmaktadır.
  • Sağlık Bilgisi ve Biyoloji derslerinin birlikte verilmesi nedeniyle, bilgiler birbirinden kopuk olmakta, bilgilerde bir süreklilik sağlanamamakta ve anlamlı öğrenme gerçekleşememektedir. Ayrıca, iki ders içinde istenilen verim alınamamaktadır. Mülakata katılan öğretmenler bu durumları şöyle ifade etmişlerdir:

"Ekoloji konusunu bitirdiğimde, biyoloji konuları bitecek ve çocuğun biyoloji ile olan alakası kesilecek. Sağlıktan II. dönem konularını işleyeceğim. I. dönem biyoloji, II. dönem sağlık işlesem hepten unutacaklar. Ayrıca hücreyi anlatıyorsun üzerine dokular konulmadıkça yine kopukluk oluyor."

"Konuyu kavratmam zaman alırken, bir de zamanla yarışıyorum, o zamanda ister istemez öğrencilere yüklenmiş oluyoruz. Bu da çocukların derse olan ilgilerini azaltıyor ve gördüğü konuları gereksiz buluyor."

  • Ayrı bir laboratuar saati yoktur ve zaten yetersiz olan ders süresinde laboratuara gidilememektedir.
  • Programlar hazırlanırken, kırsal kesimlerin şartları dikkate alınmamaktadır. Buralardaki okullarda, laboratuar araç gereçleri daha yetersiz, öğrenci ve velilerin okula ilgisi çok daha azdır. Ayrıca, yaz ve kış mevsimlerinde ortaya çıkan nedenlerden dolayı öğretimde süreklilik sağlanamamaktadır.
  • Programın meslek liselerine göre düzenlenmemiş olduğunu ifade eden öğretmenler, programda belirtilen konuların çok kapsamlı verilmesinin, öğrenciler için zorlayıcı olduğunu belirtmişlerdir. Programın vücudu tanımaya yönelik eksik olduğunu da eklemişlerdir. Kullanılan ifadelerden biri şöyledir:

"Hem düz lisede hem de meslek lisesinde derse giriyorum, birine çok mu verdim, diğerine az mı verdim karıştırıyorum. Düz lisedeki öğrenci araştırıp geliyor ancak meslek lisesindeki öğrenci dinlemiyor bile, dersi sanki ilk defa görüyorlarmış gibi davranıyorlar."

Öğretmenlerin, bazıları sağlık bilgisi dersinin birkaç konusunda yeterli bilgiye sahip olmadıklarını belirtmişler ve hizmet içi bir kursun gerekli olduğunu ifade etmişlerdir.

Öğretmenlerin % 45’i, ekoloji konularının çevre ve insan dersinde tekrar verilmesinden dolayı gereksiz olduğunu belirtmişlerdir.

Ayrıca öğretmenler sorunların sürekli belirtilmesine rağmen iyileştirme yönünde bir değişikliğin olmadığını vurgulamışlardır.

SORU 2- Öğretmenlerin konu seçiminde kullandıkları kriterlere ait bulgular:

Mülakata ve ankete katılan öğretmenlerin tamamı, konu seçimi yaparken sınıfın genel seviyesini dikkate aldıklarını ifade etmişlerdir. Anlaşılma zorluğu çekilen ve öğrencinin ilgisini çekmeyen konuların detaya inilmeden yüzeysel olarak geçildiğini belirtmişlerdir. Mülakatlar esnasında öğretmenlerin farklı uygulamaları tespit edilmiştir. Mesela;

On yılın üzerinde deneyime sahip G Öğretmeni;

"Sağlık konularına ağırlık veriyorum, çünkü öğrenciler daha temizliğin nasıl yapılacağını bilmiyorlar", ifadesiyle biyoloji konularına çok fazla değinmediğinin işaretini vermiştir.

Mülakata ve ankete katılan öğretmenlerin çoğu ağırlıklı olarak biyoloji konularını verdiklerini belirtmişlerdir. Öğrencilerin sayısal olarak değerlendirilmelerinin böyle bir seçime yol açtığını ifade etmişlerdir. Konuların verilmesinin programa uygun olarak yapıldığını eklemişlerdir. Ankete katılan öğretmenlerin %25’i "2000’li Yılların Bilimi Biyoloji ve Canlıların Çeşitliliği ve Sınıflandırma" ünitelerini müfredatın dışında bıraktıklarını belirtmişlerdir.

Buna karşılık, meslek liselerinde az bir deneyimi olan öğretmenlerin her iki dersten birer konu vermek suretiyle yıl sonuna kadar, iki programında ortalarına gelebildiğini belirtmişlerdir.

SORU 3- Öğrencilerin genel durumları ve sınıf geçme sisteminin derse etkisine ait bulgular: 

Mülakata katılan öğretmenlerin 9’u ve ankete katılan öğretmenlerin %83’ü  öğrencilerin, % 50-60 arasında değişen genel başarılarının gerçek olmadığını belirtmişlerdir.

  • Öğretmenler, öğrencilerin ilköğretimde zayıf bir alt yapı kazandıklarını ve ilköğretimin şartsız kurullarla mezun ettiği, diploma notu düşük öğrencilerin meslek liselerini tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Bu sebeple, öğrencilerin sayısal becerilerinin ve kendilerini ifade etme yeteneklerinin çok düşük olduğunu, geleceğe ait hedeflerinin olmadığını da eklemişlerdir. Mülakata katılan öğretmenlerden biri bu olumsuzluğun biyoloji dersini nasıl etkilediğini şu cümlelerle ifade etmiştir:

"Bu öğrencilerin kimi o köyden, kimi bu köyden gelmiş. Geldiği okullarda ki öğretmenlerin çoğunluğu, FKB mezunu ve biyoloji konularını üstünkörü geçiyor. Öğrenci buraya, biyolojiyle çok az haşır neşir olup geliyor. Yazmakta okumakta zorlanan öğrencilerimiz bile var. Buraya gelen öğrenci böyleyken, bu biyoloji programı onları zorluyor, onlarda kredisi az diye umursamıyorlar."

Öğretmenler, 1998-1999 öğretim yılında yüksek öğretime geçişte uygulamaya konan sınav sisteminin meslek liselerine gelen öğrencinin seviyesini daha da düşürdüğünü belirtmişlerdir.

Ayrıca, meslek liselerini tercih eden öğrencilerin, ailevi durumlarının, sosyokültürel yapılarının ve seviyelerinin düşük olduğu, MEB’ nın %40 başarı istediği bu durumunda gerçek olmayan başarıları ortaya çıkardığı ifade edilmiştir. Bir öğretmen, "Bu öğrencilere antibiyotiğin ne olduğunu öğretsek önemli bir yol almış oluruz", cümlesiyle öğrencilerin mevcut durumunu anlatmak istemiştir.

Öğretmenler Sınıf geçme sisteminin biyoloji dersi üzerindeki olumsuz etkileri şöyle ifade etmişlerdir:

  • Öğrenciler sistemi kullanarak, saati fazla olan derslerden kredi toplamaya çalışmaktadırlar. Biyoloji dersinin öğrenciye zor gelmesi ve saatinin az olması ilgisizliğe yol açmaktadır. Öğrenciler aynı krediyi daha kolay derslerden toplayabileceği fikriyle derse önem vermemektedir.
  • Okul genelinde meslek dersleri daha ön planda tutulmakta ve öğrencinin sadece meslek derslerine ihtiyacı olacağı profili çizilmektedir. Öğrenci de, meslek derslerinden geçtiğinde diğer derslere ihtiyacı olmadan sınıfı geçebileceğini bilerek hareket etmektedir.
  • Öte yandan farklı bir görüş olarak, bir öğretmen sistemin başarıyı arttırıcı olduğunu belirtmiş ve zamanla öğrencilerin bunu anlayacağını ifade etmişlerdir.

SORU 4- Ayrı bir ders olarak Sağlık Bilgisinin gerekliliğine ait bulgular:

Mülakata katılan öğretmenlerin 6’sı ve anket katılanların %80’ini ayrı bir Sağlık Bilgisi dersi gereklidir olarak ifade kullanmışlardır ve şu gerekçeleri belirtmişlerdir:

  • Öğrencilerin sağlık konusundaki bilgileri yetersizdir. Bu sebeple kendi organizmalarını tanımaları gerekmektedir. Bu sağlığa ait kavramları bilen, sağlıklı nesillerin yetiştirilmesi içinde bir gerekliliktir. Bir öğretmen bu gerekçeyi şu cümlelerle belirtmiştir:

"Aslında bu dersin hedeflerinin ilköğretimde öğrenciye kazandırılması gerekiyor. Ancak bizim öğrencilerimizin halen temizlikten haberi yok. Meslek liseleri için sağlık dersine ihtiyaç vardır."

  • Biyoloji konuları tüm canlıları incelediğinden çok genel kalmaktadır. Bu öğrencilere insana yönelik bir sağlık dersi gereklidir.
  • Aynı ders saati içinde iki dersin konuları yetişmemektedir. İki dersin konu içerikleri farklı olduğundan, ayrı ayrı iki dersle konular daha iyi öğretilebilecektir. 
  • Öğrencilerin atölyede karşılaşacakları herhangi bir kazada bilinçli davranabilmesi sağlanabilecektir.

Mülakata katılan öğretmenlerden üçü ve ankete katılanların %20’si biyoloji içinde sağlıktan bahsedildiğini, sürenin yeterli olduğunu ve ayrı bir sağlık dersinin gerekli olmadığını belirtmişlerdir.

SORU 5- Alternatif bir program ve içindeki konuların olabilirliğine ait bulgular :

Mülakata katılan öğretmenlerin 8’i ve ankete katılanların %85’i meslek liseleri için farklı bir programın daha iyi olacağını belirtmişler ve şu gerekçeleri ifade etmişlerdir:

Öğrenci kapasitesi düşük olduğundan çok detaylı bilgiye ihtiyaç yoktur, meslek liselerine göre düzenlenmiş bir program daha iyi ve ilgi çekici olacaktır. Ancak öğrencilerin. vücudunu tanıması gereklidir, bu da farklı bir programı gerektirmektedir. Öğrencilerin üniversite kaygısının çok az olması dikkate alınarak, bu öğrencilere genel kültür düzeylerini arttıracak bir programın uygulanması faydalı olacaktır. Mülakata katılan öğretmenlerden birinin ifadesi şöyledir:

"Seviye düşük olduğundan Biyoloji yeterince ilgi görmüyor. Bunun sonucunda sevilmeyen bir ders haline dönüşüyor. Böyle olunca öğrencilerden verim alınmıyor. Ama genel kültür ağırlıklı olursa öğrencilerin seviyesine daha uygun olacağı gibi, ilgilerini de çekebilir."

Mülakata katılan diğer bir öğretmen, meslek liselerini tercih eden öğrencilerle genel lise öğrencilerinin dersleri farklı olması gerektiğini  şu şekilde açıklamıştır:

"Bu öğrencilerin zaten yeterli kapasiteleri olsa düz liseye giderlerdi. Bu öğrenciye, diğer lisedeki öğrencilerle aynı programın uygulanması sonucunda biri başarılı, diğeri başarısız olarak değerlendiriliyor. Ayrıca Sağlık ve Biyoloji derslerinin beraber yürütülmesi, öğrencilerde konsantrasyon problemi oluşturuyor. Bu dersin birlikte işleneceği müfredatın tekrar gözden geçirilerek yenilenmesi derse katılımı arttıracaktır."

  • Sağlık bilgisi konuları, biyoloji içine uygun olarak yerleştirilerek, konuların işlenişi esnasında yeri geldikçe gerekli açıklamalar yapılabilir.
  • Öğretmenler meslek liseleri için hazırlanacak biyoloji programı içinde bazı temel konuların bulunması gerektiğini belirtmişler ve bu konuları şöyle sıralamışlardır:

-Canlılığın temel birimi hücre,

-Canlıların temel bileşenleri

-Genel olarak, dokular ve sistemler

-Ekoloji, dünya ortamı ve canlılar

-Gelişme ve büyüme

-Genel olarak genetik ve kalıtım ve gelişmeler

Farklı bir programın gereksiz olduğunu belirten öğretmenlerin gerekçeleri ise şunlardır:

  • İnsanın kendini tanıyabilmesi için biyoloji müfredatında belirtilen bütün konular gereklidir. Sağlıkla çakışan konuların çıkarılmalı ve biyoloji dersi lise 1’ den 3’ e kadar verilmelidir.
  • Meslek liseleri çok fazla tercih edilmediği gibi kayıt yaptıran öğrenci seviyesi de gittikçe düşmektedir. Bu sebeple, sadece lise I konuları yeterlidir. Ancak program güncel konularla zenginleştirilebilir.
  • Öğrenciler lise 2. ve 3. sınıfta biyoloji dersi görmeyecekleri için detaya girilmeden lise I konularının öğretilmesi yeterlidir. "İnsan Vücudu" ile ilgili üniteler Sağlık Bilgisi dersinde verilmelidir.

Özetlemek gerekirse meslek liselerinde; müfredat programının uygulanışı, ders saatinin yetersizliği, uygulama saatinin eksikliği, araç- gereç yetersizliği ile ilgili problemler mevcuttur.

2. Öğrencilere Uygulanan Başarı Testinden Elde Edilen Bulgular

Programın değerlendirilmesine yönelik 80 öğrenciye uygulanan başarı testi sonuçları analiz edilmiş ve geçerli kabul edilen 71 cevap kağıdından elde edilen bulgular iki başlık altında toplanmış, tablo 2 ve tablo 3’te toplu halde verilmiştir.

2. 1. Vücut Şemasına Ait Bulgular:

Bu bölümde, elde edilen verilerin tamamı değil, öğrencilerin yanlış cevaplama oranının çok fazla olduğu organlara ait bulgular tablo 2’de toplu halde sunulmuştur. Tablo 2’de verilmemekle birlikte, öğrencilerin %70’i yemek ve soluk borusunun, %80’i ince ve kalın bağırsağının yerini doğru cevaplandırdığının belirtilmesi önemlidir.

Tablo 2. Öğrencilerin organlar için verdikleri cevapların frekans ve yüzdeleri

Organlar
N=54

Doğru

Yanlış

Boş

(f)

%

(f)

%

(f)

%

Kalp

38

70

8

15

8

15

Akciğer

32

59

13

24

9

17

Karaciğer

25

46

9

17

20

37

Safra

22

41

17

31

15

28

Pankreas

19

35

16

30

19

35

Dalak

10

19

18

33

26

48

Apandisit

22

41

13

24

19

35

Böbrek

14

26

30

56

24

18

Örnekleme dahil 71 öğrenciden 17’si bu bölümü hiç doldurmamıştır. Tablo 2 incelendiğinde; öğrencilerin %30’u kalbinin, %41’i akciğerlerinin yerini tam olarak bilememektedir. En çok yanlış cevap verilen ve boş bırakılan organlar, %81 dalak, %74 böbrek, %59 apandisit, %54 karaciğerdir.

2. 2. Çoktan seçmeli sorulara ait bulgular:

Bu bölümde, programı değerlendirmeye yönelik geliştirilen testte, öğrencilerin doğru cevaplama oranlarının en düşük olduğu sorulara ve hangi hedef ve davranış kapsamında olduğuna ait bulgular tablo 3’te verilmiştir.

Tablo 3. Öğrencilerin belirlenen hedef ve davranışlara ulaşabilme yüzdeleri

 

Doğru

Yanlış

Soru no

Hedef ve Davranışlar

F

%

F

%

5

H: Canlılardaki organik bileşiklerin özelliklerini kavrayabilirle. D: Proteinlerin özelliklerini kavrama.

20

28

51

72

6

H: Canlılardaki organik bileşiklerin görevlerini kavrayabilme. D: Enzimlerin çalışmasına etki eden etmenleri kav­rama.

11

16

60

84

8

H: Canlılardaki organik bileşiklerin yapılarını kav­rayabilme. D: Nükleik asitlerin yapısını kavrama.

19

27

52

73

9

H: Canlılardaki organik bileşikle ile ilgili problem çözebilme. D: Nükleik asitlerle ilgili verilen problemi çözme.

15

21

56

79

10

H: Adenozi Trifosfat'ı (ATP) kavrayabilme. D: ATP'nin yapısını kavrama.

16

23

55

77

12

H: Hücrenin görevlerini kavrayabilme. D: Stoplazmadaki organellerin görevlerini kavra­ma.

21

30

50

70

13

H: Hücre yapı bilgisinin uygulanması. D: Ökaryot hücrelerin özelliklerini yeni durumlara uygulama.

18

25

53

75

16

H: Hücre bölünmesi ile ilgili uygulama yapabilme. D: Mitoz ve mayoz bölünme ile ilgili verilen bir problemi çözme.

13

18

58

82

18

H: Hücrede madde alış-veriş bilgisi. D: Maddelerin hücre içerisine alınma yollarını söy­leme/yazma.

15

21

56

79

19

H: Hücrede madde alış-verişini kavrayabilme. D: Aktif taşımanın özelliklerini kavrama.

13

18

58

82

22

H: Virüs bilgisi. D: Virüslerin genel özelliklerini söyleme/yazma.

20

28

51

72

23

H: Canlılar alemi ile ilgili başlıca sınıflandırma bil­gisi. D: Canlılar aleminin adlarını söyleme/ yazma.

15

21

56

79

Tablo 3 incelendiğinde, kavrama ve uygulamaya yönelik hedeflenen davranışlara ulaşılma düzeyinin; %16 ile %30 arasında değiştiği görülmektedir. Öğrencilerin bilgi seviyesindeki hedef davranışlara ulaşabilme seviyesi %20 ile %50 arasında değişmektedir. Soruların tamamı dikkate alındığında, biyoloji I öğretim programında belirtilen hedef ve davranışlara ulaşılma yüzdesi % 50’yi geçemediğinin belirtilmesi önemlidir. Programda yer alan her ünite için en az birer hedef ve davranışa göre geliştirilen soruların cevapları incelendiğinde programın genel başarısı % 35’dir.

5. TARTIŞMA, SONUÇ ve ÖNERİLER

Eğitim sistemimiz içinde, talepleri karşılayamayan öğretim programları sürekli eleştirilmektedir. İdeal olarak hazırlanan fen programları, ülkenin değişik yörelerindeki imkanları ve öğrencilerin hazır bulunuşluk seviyelerini, ilgi ve ihtiyaçlarını göz önünde bulundurmadığından uygulamada hedeflediği ölçüde başarılı olamamaktadır. 20-25 kişilik sınıflar için hazırlanmış programlar, ülke genelindeki 35-40 kişilik sınıflarda beklenen düzeyde yürütülememektedir [10]. Ülkenin çeşitli illerinden gelen öğretmen anketleri de, programların hazırlanması aşamasında kırsal kesimlerin dikkate alınmamasının sorun yarattığını ortaya koymaktadır. Okullarında gerekli donanımın tam olmadığını belirten öğretmenler, öğrencilerin hazır bulunuşluklarının da farklı olduğunu da eklemişlerdir. Öztürk’te yaptığı çalışmada, programın beklendiği şekilde uygulanabilmesi için; sınıf mevcutlarının azaltılması, istenen araç-gerecin sağlanması ve program hakkında bir el kitabının geliştirilmesinin gerekliliğini vurgulamaktadır [11]. Sürenin yetersiz oluşu yine genel olarak vurgulanan problemler arasındadır [12].

Bu araştırmada asıl ortaya konan meslek liselerindeki öğrencilerin özel  durumları ve uygulanmakta olan programın bu öğrencilere uygunluğudur. Çalışmaya katılan öğretmenler, öğrencilerin çeşitli nedenlerden dolayı seviyelerinin çok düşük olduğunu ve uygulanan programın seviyenin çok üstünde kaldığını ve başarının çok düşük olduğunu belirtmişlerdir. Öğrencilere uygulanan başarı test sonuçları da bu görüşü desteklemektedir.

Programın kapsamlı olmasının yanında, sağlık ve biyoloji derslerinin birlikte 2 saatlik bir ders olarak verilmesi; derse olan ilgiyi azaltmakta, bilgilerin birbirinden kopuk olmasına ve iki derste de verimin düşmesine sebep olmaktadır. Ayrıca öğrencilerin vücutlarını tanıma gibi pek çok konuda bilgileri yetersiz kalmaktadır. Öğrencilerin vücut şemasındaki cevapları bu durumu açıkça ortaya koymaktadır. Bu, biyoloji ve sağlık derslerinin temel düzeyde ki amaçlarına ulaşmadığının göstergesidir.

Anket ve mülakatlarda dikkati çeken diğer bir husus, öğretmenlerin konu seçiminde farklı davranmalarıdır. Öğretimdeki bütünlüğün sağlanması açısından, biyoloji ve sağlık bilgisi dersi kapsamında "ne okutulabileceği veya neyin öğrencilere en çok gerekli olduğu belirlenerek" programın içeriğinde yeni bir düzenlemenin gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Başka bir deyişle, bu sonuçlar dikkatlice incelendiğinde, meslek liseleri için daha basite indirgenmiş, öğrencilerin kendi yaptıkları deney ve incelemelere dayalı, ilgiyi arttıracak genel kültür kazandıracak farklı bir programın gerekliliği ortaya konmaktadır. Örneklemdeki öğretmenler de böyle bir programın istenilen hedeflere ulaşmak için daha iyi olacağını belirtmişlerdir. Böylece, hem ekonomiye daha fazla katkısı olacak hem de vatandaş olarak toplum içindeki sorumluluklarını yerine getirebilecek bireyleri yetiştirebiliriz.

Bu sonuçlar doğrultusunda, sağlık ve biyoloji derslerinin birbirinden ayrılması,  meslek liselerindeki öğrencilerin seviye ve ilgilerine uygun, seçtikleri bölümlere göre birtakım değişiklikleri içeren ayrı bir biyoloji programı hazırlanması önerilmektedir. Hazırlanacak programda; hücre, canlıların temel bileşenleri, ekoloji, genel olarak sistemler ve biyoteknoloji konuları yer almalıdır. Ünite bazında kazandırılması gerekli kritik davranışların belirlenmesinde de çok titiz davranılmalıdır.

Meslek lisesinde çalışan, alanında deneyimli ve uzman öğretmenlerin de bulunduğu program geliştirme komisyonlarınca, programa uygun ders kitapları hazırlanmalı ve bunlar her sene sonunda dikkatlice incelenerek yeni gelişmelere göre yenilenmelidir.


*Arş. Gör.; KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi OFM Biyoloji Eğitimi.

** Prof. Dr.; KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi OFM Kimya Eğitimi.

1. Soran Işık, "Türkiye’de Biyoloji Öğretmeni Yetiştiren Kurumların Programlarının Değerlendirilmesi", Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 1998.

2. Amos Dreyfus., "Biological Knowledge as a Prerequisite for the Development of Values and Attitudes", Journal of Biological Education, 30,3 (1996), 225-228.

3. Banu Aytül Aslanargun, "Biyoloji Eğitiminin Bilimsel Düşünceyi Geliştirmedeki Rolü", Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10,1 (2000), 107-113.

4. Cem Gerçek ve Haluk Soran, "Ortaöğretim Biyoloji Derslerinde Biyoteknoloji Konularının Yeri, Öğrencilerin Biyolteknolojiye Olan İlgilerinin Belirlenmesi", Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16 ,17 (1999) 167-177.

5. Yakın Yetkin, "Biyoloji Eğitimi Öğretimi ve Öğretmen Yetiştirilmesinde Yeni Yaklaşımlar:Biyoloji Felsefe ve Mantığının Anlaşılması", IV. Fen Bilimleri Eğitimi Kongresi, Eylül 2000, Ankara, Bildiriler Kitabı, 51-57.

6. Salih Çepni, A. Rıza Akdeniz, Alipaşa Ayas, " Fen Bilimleri ve Teknolojisinin Dünya Barışı ile İlişkisi",Dünya Barışı ve Eğitim İlişkileri Sempozyumu, Erzurum, 1996, Bildiriler Kitabı, 68-75.

7. Paul DeHart Hurd,, "Scientific Literacy: New Minds for a Changing World", Science Education, 82, 36 (1998), 407-416.

8. Alipaşa Ayas, "Fen Bilimlerinde Program Geliştirme ve Uygulama Teknikleri Üzerine Bir Çalışma: İki Çağdaş Yaklaşımın Karşılaştırılması", Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11 (1995), 149-155.

9. Özcan Demirel, Eğitimde Program Geliştirme, III. Baskı, Pegem Yayınevi, Ankara 2000.

10. A. Rıza Akdeniz, Alipaşa Ayas,, Salih Çepni, "Türk Eğitim Sisteminde Değişim ve Gerekçeleri", IX Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi, Erzurum Eylül 2000.

11. Ebru Öztürk, "Teacher Roles In High School Biology Curriculum Implementation," Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Ankara 1999.

12. İlhami Kiziroğlu, "Türkiye ve Avrupa’da Biyoloji Dersi ve Biyoloji Öğretmenliği Eğitimi", Modern Öğretmen Yetiştirmede Gelişme ve İlerlemeler Sempozyumu, Ekim 1996, Ç.Y.E.G.M, Meslek ve Teknik Açık Öğretim Matbaası, 370-385.

 

İçindekiler...

© T.C. MEB Yayımlar Dairesi Başkanlığı
Teknikokullar, ANKARA
Tel. (312) 2128145
Fax (312) 2124668
med@meb.gov.tr

 

 

[ yukarı ]

Arşiv