|
MİLLİ EĞİTİM DERGİSİ |
Sayı 159 |
Yaz 2003 |
Lise Kimya Öğretiminde Laboratuvar Kullanımına İlişkin Öğretmen Görüşleri |
Habibe TEZCAN* | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
GİRİŞ Ülkemizde son yıllarda sınıfların kalabalık olması, üniversite sınavlarına hazırlanma için“çok ve pratik bilgi” gerekmesi gibi nedenlerle kimya öğretiminin neredeyse laboratuvarsız yapıldığı görülmektedir.Oysa kimya deneysel bir bilim dalıdır.Laboratuvarda, yaparak yaşayarak yapılan bir öğretim, tüm duyu organlarını kullanma imkânı verir ve sebep-sonuç yorumu yapma zorunluluğu nedeniyle de edimsel ve düşünsel beceriler birleştirme olanağı sağlar.Dolayısıyla kalıcı bir eğitim türü olarak tanımlanabilir. Laboratuvarsız kimya öğretimi, kitaptan okuyarak karada yüzme öğrenmeye benzer. Eski birÇin atasözü laboratuvarın önemini şöyle belirtir:Duydum ve unuttum, gördüm ve hatırladım, yaptım ve anladım(Beach, Stone 1988). Kimya öğretiminde laboratuvarın önemi ve başarıya etkisi üzerine çeşitli çalışmalar yapılmıştır.Beach andStone (1988) Kolombiya’da 16 eyaletteki 22 okuldan seçilmiş bir grup kimya öğretmeni ile iki haftalık bir sürede, kimya eğitiminin neden laboratuvar yöntemini terk ettiği sorusunu tartışmışlardır. Bu durumdan laboratuvardaki olumsuz gelişmelerin mi, laboratuvara ayrılan zamanın fazlalığı mı, gereken madde-malzemelerin maliyetinin yüksekliği mi, öğretmenlerin laboratuvar için fazladan ücret dışı uğraşlar nedeniyle uygulamak istememesinden mi yoksa zehirlenme vs. gibi laboratuvar sorumluluğundan kaçınmak için mi terk edildiği tartışılmış, ancak bunların hiçbirinin laboratuvar yöntemini terk etmeyi hak ettirmeyeceği sonucuna varılmıştır. Tanis(1984) neden gösteri deneyi yaptığını açıklamış, deneylerin teori ile hayat arasındaki bağı oluşturduğunu, buna karşın grup deneylerinden daha az masraf, daha az zaman harcandığı için tercih edilmesi gerektiğini belirtmiştir. Shakhashiri (1984) gösteri deneylerinin grup veya ferdî deneylerden daha başarılı olduğunu açıklamıştır. Öğrencinin “Haydi 0.1M BaCl2 ile 0.1M Na2SO4’ı karıştırıp ne olduğunu görelim” dendiğinde bir tedirginlik yaşadığını, oysa “Şimdi ben size 0.1M BaCl2 ile 0.1M Na2SO4’ı karıştıracağım, bakalım ne olacak.” dendiğinde konuya daha rahat konsantre olduklarını gözlemlediğini açıklamıştır. Ashman(1985) “okullarda kimyanın dünü bugünü yarını” adlı makalesinde kimye eğitimini üç ana başlıkta inceleyerek sonuçları tablolarla ifade etmiştir. Smith (1985), ilköğretim okul öğretmenleri için açılan yaz kurslarında kimyanın deneysel yoldan öğretilmesi için bilgiler verildiğini, aynı zamanda laboratuvar aletlerinin kullanımı ve ayarlanması hakkında çalışmalar yaptırıldığını açıklamıştır. Howard, R.E et all.(1989) çalışmalarında, “çocuklar için kimya”da ilköğretim öğrencilerinin 3. 4. 5. sınıflarında bir yıl boyunca “kimya nedir, ne yapılır” konularında eğlenceli ve ilgi çekici olaylar gösteri deneyleri olarak yapılmış, deneyler sembollerle gösterilmiştir. Stensvold.at.al (1990) laboratuvar aktiviteleri ile kimya öğrenmede kavram haritaları ve sözel kabiliyetlerinin gelişimini araştırıp birbiri ile ilişkisini kıyaslamışlardır. Odubunni, Balagun(1991), 8. sınıfta fen eğitimi alan 210 öğrenciden laboratuvar deneylerini yaparak öğrencilerin yapmayanlara göre daha başarılı olduğunu açıklamışlardır.Ayrıca laboratuvar destekli fen eğitimi almaları durumunda “bilişsel ve duyuşsal bakımdan da daha başarılı olduklarını saptamışlardır.Hilosky at. al. (1998) “kolejin ilk yıllarında laboratuvar destekli kimya öğretimi, zaman ve efor kaybına neden olur mu?” sorusunu araştırmışlar, sonuçta en iyi kimya öğretiminin laboratuvar yoluyla olduğunu açıklamışlardır. Aydoğdu (1991), “Kimya Öğretiminde LaboratuvarınÖnemi, Laboratuvar Teknikleri ve Uygulamaları” konulu bir çalışma yapmıştır. Demirci (1993), fen bilimleri eğitiminde en iyi başarının deneysel yönteme dayalı öğrenme ile kazanılacağını, ancak bunun da bu konuda iyi yetişmiş öğretmenlerle gerçekleşeceğini açıklamıştır.Gürdal(1991), İstanbul’da 18 ilkokulda çalışan öğretmenler üzerinde, ilkokul fen eğitiminde laboratuvar ve araç kullanımını araştırmış, laboratuvar kullanımının okulun gelişmişlik ve sosyo-ekonomik düzeyi ile arttığını saptamıştır.Bekar(1996), eğitim fakültelerinde laboratuvar destekli fen bilgisi öğretiminin öğrencilerin başarısını artırdığını saptamıştır. Bizim bu çalışmamızda Amasya il merkezinde bulunan 8 farklı öğretim programı uygulayan lisede, kimya öğretiminde laboratuvar destekli öğretim yönteminin ne derecede kullanıldığı saptanmaya çalışıldı.Ayrıca bu kullanımın yeterli olup olmadığı, laboratuvar kullanımının gereğine inanılıp inanılmadığı, kullanılıyorsa başarıya etkisi, kullanılamıyorsa nedenleri, bu durumların cinsiyete bağlı olup olmadığı gibi durumlar da araştırıldı. 2. YÖNTEM 2.1. Araştırma Evreni Araştırma 1999-2000 öğretim yılının ikinci döneminde,Amasya il merkezinde bulunan 8 farklı program uygulayan lisede (Anadolu Öğretmen Lisesi, Anadolu Lisesi,Amasya Lisesi (ve SüperLisesi), AtatürkLisesi (ve SüperLisesi), Endüstri Meslek Lisesi,İmam-HatipLisesi,Oniki HaziranLisesi,TicaretLisesi) ve bu liselerde çalışan 34 kimya öğretmeni üzerinde gerçekleştirildi.Çalışma öğretmenlerle randevulaşmak suretiyle, boş derslerinde karşılıklı görüşerek, özel hazırladığımız anketler sunularak gerçekleştirildi. Anket sunumu sırasında özel sohbet etme fırsatı yakalandı ve ankette belirtilmeyen problemlerini ve nedenlerini daha ayrıntılı öğrenme imkânı değerlendirildi. 2.2.Veri Toplama Aracı Araştırmada veriler, 22 sorudan oluşan anketin sunulması ile toplandı.Sorular evet/hayır türünde ve bazı açıklama gerektiren sorularda birkaç aşamalı çoktan seçmeli türünde hazırlandı. Sorular, kimya dersinin laboratuvar destekli yapılıp yapılmadığı, laboratuvar destekli yapılmasının gereğine inanılıp inanılmadığı, yapılıyorsa yararlı bulunup bulunmadığı ve başarıya katkısının olup olmadığı, laboratuvarda deney anında ne gibi sorunlarla karşılaşıldığı ve bunları çözmek için ne gibi tedbirler alındığı, yapılmıyorsa nedenleri, ÖSYMsınav sisteminin onaylanıp onaylanmadığı, öğretmenlik mesleğini sevip sevmedikleri ve nedenleri, bu mesleği seçme nedenleri gibi bölümler içermektedir.Ayrıca laboratuvarda madde ve malzeme eksikliğinin bulunup bulunmadığı, eksikse bunun temini için ne gibi bir çaba sarf edildiği ve ne gibi bir sonuç alındığı öğrenilmeye çalışıldı. 2.3. Verilerin Değerlendirilmesi Öğretmenlerin cevapları ile okul türleri ve cinsiyetleri arasındaki ilişkiler Chi Square Testi ile (Tablo 1), açıklama gerektiren diğer sonuçlar % ile yorumlandı (Tablo 2). (Apaydın ve diğerleri 1997, Özdemir 1999). 3. BULGULAR Öğretmenlere yöneltilen 22 adet anket sorusunun cevapları ile cinsiyetlerinin ve okul türlerinin ilişkileri Chi-Square Testi ile değerlendirildi.Değerlendirmede bayan öğretmenler 1, erkekler 2 ile soru şıkları a=1, b=2, c=3, d=4 rakamı ile belirtildi.Örnek olarak 1 sorunun değerlendirilmesi Tablo 1’de verildi. 1. soru:Kimya öğretiminde laboratuvar kullanıyor musunuz?a: evet, b: hayır. Tablo 1. Cinsiyet ile 1. sorunun Chi-Square test sonuçları
Bu sorunun değerlendirilmesine göre öğretmenler kimya öğretiminde laboratuvar kullanmaktadır (P>0.005). Diğer soruların analizi şöyledir:Öğretmenler laboratuvar destekli öğretimin gereğine inanmaktadır(P<0.005).Ancak laboratuvar istenen düzeyde uygulanamamaktadır. Laboratuvar destekli öğretimin kullanımı ve gereğine inanma, okul türüne bağlı olup en çokÖğretmen Anadolu lisesinde, en az İmam-Hatip lisesindedir. Laboratuvar yönteminin gereğine inanma ve kullanma cinsiyete bağlıdır.Bayan öğretmenlerde laboratuvar kullanma ve bu yöntemin yararına inanma oranı erkeklere göre daha fazladır(P<0.005). Bayanlara göre erkekler laboratuvarda deney yapmayı daha çok zaman kaybı olarak görmektedir.Bayanlar daha kalıcı öğretimin, laboratuvar ile gerçekleşeceğine inanmaktadırlar. Her iki grup ta ÖSYMsınav sisteminin ezbere dayalı olduğunu, ezber öğretim türünü teşvik ettiğini bu nedenle öğrencinin laboratuvarı zaman kaybı olarak algıladığını belirtmektedir. Madde-malzeme bulunmayan 6 ve uygun bir laboratuvar bulunmayan 2 lisede erkek öğretmenlerin pek ilgilenmediği, bayan öğretmenlerin sözel olarak yönetime bildirdiği ancak onların da sonucu takip etmediği saptandı.Bayan öğretmenler mesleğini daha çok sevmektedir.Üniversiteye girerken“isteyerek girme” önceliği bayanlardadır.Erkekler puanları başka yeri tutmadığı için kimya öğretmeni olduklarını belirtmektedir. Alt sorularla açıklaması istenen evapların daha net görülmesi için sorular ve cevaplanan şıklar Tablo 2’de verildi. Tablo 2’de görüldüü gibi, öğretmenler kimya öğretiminde “Laboratuvar Destekli Kimya Öğretimi Yöntemini” uygulamaktadır(soru 1. % 76). Ancak bunun tam programlı, rutin, her konuya uygun yapılmadığı, arada bir, zaman, madde-malzeme uygunsa laboratuvar kullanıldığı belirtilmektedir.Bu nedenle %76 değeri biraz aldatıcıdır. Laboratuvar yönteminin gereğine inanarak uygulayanlar % 41’dir.Ancak yalnızca müfredatta olduğu için ve idare yapmasını istediği için yapanların oranı da oldukça fazladır:(% 35.2 + % 23.7), (soru 2). Laboratuvar ve yeterli madde-malzeme bulunmayan okullarımız bulunmaktadır(soru 3). Ne yazık ki öğretmenlerimizin % 70.5’i hiçbir girişimde bulunmamıştır(soru 7). Laboratuvar gereğine inanılmaktadır(soru 4, % 50) ancakÖSYMhazırlığı nedeniyle zaman kaybı olarak görenlerin sayısı da oldukça fazladır. Tablo 2. Öğretmenlere yöneltilen anket sorularından bazılarına verilen cevaplar.(Şıklar 1,2,3)
Laboratuvar deneylerinin Lise 1 ve 2’de verilme önerisi, lise 3’de üniversiteye hazırlanma nedeniyle zaman kaybı olarak görülmesi % 58.8 + % 32.3 = %91.1’dir(soru 10). Anketten alınan en ilginç ve de üzücü sonuçlar şunlardır: • Öğretmenlik mesleğini severek yapıyor musunuz?sorusuna % 26.4 “evet”, %73.5 “hayır”, • Neden kimya öğretmeni olmayı seçtiniz?sorusuna öğretmenlerden 8 “evet”, 26 “hayır”, • Tekrar hayata dönme imkânınız olsa idi yine öğretmen olmak ister miydiniz?sorusuna öğretmenlerden %47 “evet”, % 53 “hayır” cevabını vermiştir. Bu cevaplarda bayanlarda “evet” erkeklerde “hayır” fazla olması da ilginçtir. 3 .SONUÇLAR VE ÖNERİLER • Kimya öğretmeninin laboratuvar destekli yapılması gerekli görünler de laboratuvar uygulamalarında ve mesleğini severek yapmada da bayan öğretmenlerin önde olması, erkeklerin mesleklerinden yeterli kazanç sağlayamama kırgınlığından kaynaklandığı anlaşılmıştır.Erkeklerin, hele de tek maaşlı olanların ev geçindirme kaygıları nedeniyle karamsarlığa düştükleri görülmüştür.Bu nedenle öğretmenlerin maaş durumları ivedilikle günlük koşullara ayarlanmalıdır.İsteksiz yapılan görevden verim alınamayacağı kesindir. • Öğretmenlerin büyük çoğunluğu ÖSYMsınav sisteminden memnun değildir.Öğrencileri “çok ve pratik bilgi” yarışına soktuğunu bunun da öğretimi “ezbere” yönelttiğini belirtmektedirler. Ezber öğrenciye birşey kazandırmadığı gibi, ezbere yöneltlmiş genç beyinlere aşırı yüklenme ile ve sınav stresinin de eklenmesi ile sinirli, asi, gençler yetişmektedir. Bu durum da kesinlikle çözüme kavuşturulmalıdır. Öğrenci sadece puanı tuttuğu için ömür boyu sevmediği işi yapma durumunda bırakılmamalı, bilgi, ilgi ve yeteneğine göre mesleğini seçebilecek bir sınav sistemi getirilmelidir. • Bu yetersiz sınav sisteminin sonucu olarak öğrenciler son sınıfta okula bile devam etmeyip dershanelere gitme zorunda kalmaktadır.Bu da okulda öğretimi tamamen aksatmakta, öğretmenleri bezgin hâle getirmektedir.Ayrıca her veli büyük maddî fedakârlıkla çocuğunu dershaneye yollamak zorunda bırakılmaktadır. Bu da aslında öğrencinin okuldaki başarısı dikkate alınarak üniversiteye yerleştirme sisteminin getirilmesi ile kolayca çözülebilecektir.Test tekniği ve zamanla yarışma alışkanlığı da hafta sonları okulda kurs açılarak çözülebilir. Bir öğretmen bunları dershanede verebiliyorsa, okulunda da verebilecek, böylece veliler dershanelere büyük paralar ödemekten kurtarılacak, ayrıca öğretmene ve okula da yan gelir sağlanmış olacaktır. • Bazı liselerde hâlâ uygun bir laboratuvar yoktur, çoğunda da madde-malzeme yetersizdir.MEBbünyesinde “Laboratuvar Destekli EğitimUygulama Birimi” oluşturulabilir. Bu birim ülke genelinde laboratuvar veya madde-malzeme eksikliklerini saptama ve temini görevini yürütebilir. • Öğretmenlerimizin bir kısmı deney yapmaktan, öğrencilerin deney sırasındaki sorumluluğunu almaktan çekinmektedir.Bu anket anındaki sohbetlerden de anlaşılmaktadır.MEBher ilde yaz kursu açıp isteklilere lisede yapacağı deneyleri, ehli bir uzman eşliğinde yapma imkânı sağlayabilir.(Bu hizmet içi kurslarınAnkara İstanbul gibi büyük şehirlerde yapılması, öğretmene evinden ayrı ve maddî gider durumu yarattığından istekli sayısı azalmaktadır.) • Öğretmenler laboratuvarda madde malzeme, çözelti hazırlama, deney sonu toparlanması madde yerleştirme, deney föyü hazırlayıp dağıtma, deney sonu raporlarını kontrol etme gibi ek işleri “fazladan yük” olarak görmekte bu nedenle daha kolay olan teorik anlatım yöntemini tercih etmektedir. MEBher okula bir teknisyen alarak laboratuvar hazırlığı ile ilgili külfeti öğretmenden alabilir.Ayrıca her laboratuvar dersi için ek ücret ödenmesi de laboratuvar uygulamasını cazip hâle getirebilir. Sonuç olarak bu durumların ivedilikle çözümlenmesi gerekmektedir.Aksi hâlde şu anda eğitimimiz ezbere dayalıdır ve eğitim sistemimiz çökmektedir.Bir ulusun eğitim sisteminin çökmesi ulusun çökmesi demektir. Bilgi Bu çalışma bir “Yüksek Lisans Tez” çalışmasıdır. Araştırmamızda bize sabırla katlanıp anketlerimizi istekle cevaplayan tüm Amasya liseleri kimya öğretmenlerine sonsuz teşekkürlerimizi sunarız.
KAYNAKLAR Apaydın, A.; Kutsal, A.; Atakan C.; Uygulamalı İstatistik,Kültür Kitap ve Yayınevi, Ankara, 1997. Ashman,A.; Chemistry in schools-past, present and future.Part 1. School Science-Review, 66:237, 696-704, 1985. Aydoğdu, C.; Kimya Öğretiminde LaboratuvarınÖnemi, Laboratuvarın Teknikleri ve Uygulamaları, H.Ü. Fen Bil.Enst., Ankara, 1991. Beach, D.H.; Stone, H.M.; Survival of the High School Shemistry Lab. Journal of ChemicalEducation, 65:7, 619-620, 1988. Bekar, S.; Laboratuvar Destekli FenBilgisi ÖğretimininÖğrenci Başarısına Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniv.FenBil. Enst., Ankara, 1996. Demirci, B.; ÇağdaşFenBilimleri Eğitimi ve Eğitimcileri, H.Ü.Eğt.Fak.Der., 9. 155-157, 1993. Gürdal, A.; İlkokul FenEğitiminde Laboratuvar ve Araç Kullanımı, M.Ü.Eğt.Fak.Der., 3, 145-155, İstanbul, 1991. Hilosky, A; Sutman, F.; Schmuckler, J.; IsLaboratory-BasedInstruction in Beginning College-levelChemistry Worth the Effort andExpence, Journal of Chemical Education, 75:1, 100-104, 1998. Howard, R.E.; and et all; Chemistry forKids:Chemistry Laboratory Program forGifted Elementary School Children.Journal of ChemicalEducation, 66:6, 512-14, 1989. Odubunni,O.; Balagun, T.A.; The Effect of Laboratory and Lecture Teaching Methods on Cognitive AchievementinIntegrated Science, Journal of Research in Science Teaching, 28, 213-224, 1991. Özdamar, K.; Paket Programlar ile İstatistikselVeri Analizi, KaanKitabevi, Eskişehir, 1999. Shakhashiri, B.Z.; Lecture Demonstrations, Journal of ChemicalEducation, 61:11, 1010-1011, 1984. Smith, P.J. Ed.; Chemistry forKids, Journal of Chemical Education, 62:6, 527-29, 1985. Stensvold, M.S.; Wilson, J.T.; The Interaction of VerbalAbility with Concept Mapping inLearning From a ChemistryLaboratory Activity, Science Education, 4:4, 473-480, 1990. Tanish,D.O.; Why I Do Demonstrations, Journal of ChemicalEducation, 61:11, 1010-1011, 1984. * Yard.Doç. Dr.; Gazi Üniversitesi Gazi EğitimFak. Kimya Eğt. Anabilim Dalı ÖğretimÜyesi. e-mail: habibe@gazi.edu.tr ** Lise kimya öğretmeni, Amasya. e-mail:sgevren@superonline.com
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
[ yukarı ] |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||