Özet

Bu araştırmanın amacı, Dokuzuncu Sınıf Coğrafya Öğretim Programının içeriği ve öğretim sürecindeki mevcut durumu öğretmen görüşlerine göre ortaya koymaktır. Çalışmanın evrenini, orta öğretim kurumlarında çalışan coğrafya öğretmenleri oluşturmaktadır. Veriler, Millî Eğitim Bakanlığı Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Daire Başkanlığı (EARGED) tarafından uygulanmış anketlerle elde edilmiş, SPSS'te analiz edilmiştir. Genel olarak, programın içeriğinin mevcut ders saati ile verilemeyeceği, içerikte güncellik sorunu olduğu ve öğretim teknolojilerinden daha sık yararlanılması gerektiği gibi sonuçlara ulaşıldığı söylenebilir.

AnahtarSözcükler: Coğrafya, dokuzuncu sınıf, öğretim süreci, içerik

Giriş

Ülkemizin kalkınmasında severek sorumluluk alma duygusunu geliştirecek, doğal, beşerî ve ekonomik olayların yeryüzündeki dağılışlarının sonucunda meydana gelmiş değişik karakterdeki alanların özelliklerini kavratacak, tabiatı sevdirerek koruma alışkanlığı kazandıracak, milletlerin refah ve mutluluklarının coğrafî çevreden yararlanma derecesine ne kadar bağlı olduğunu gösterecek; harita, resim, grafik ve diyagramları yorumlamayı öğretecek bir bilim ülkemizde yıllardan beri ihmal edilmiştir. Batılı ülkelerde, planlama başta olmak üzere birçok alanda yararlanılan coğrafî bilgi ve coğrafyacılar ülkemizde hak ettikleri değeri kazanamamışlardır. Coğrafyacı mekânı tümü ile bir organizma gibi ele aldığından, hem ekonomik hizmetler için en iyi lokasyonların belirlenmesi hem de toplumsal iyileştirici öneriler geliştirmesi ile planlamada önemli görev üstlenmektedir. Zaten coğrafyanın amacı değişik coğrafî görünümlerin analizi, insanların mekânı olan yeryüzünün tanınması ve dolayısıyla daha iyi yararlanmalara katkıda bulunmasıdır (Güngördü, 2002, 5-6).

Sosyal bilimlerin temellerinden biri olan ve yaşamın kendisi olan coğrafya, bir çok öğrenci için sıkıcı bir ders iken, bir kısmı için de kolayca yüksek notlar alabilecekleri ve kafa yormadan rahat edebilecekleri bir ders olarak görülmektedir. Çünkü, coğrafyanın amacı ve önemi ülkemizde tam olarak anlaşılamamıştır (Akyol, 2000, 22). Öğrencilere coğrafya ile insan hayatı arasında doğrudan ve çok sıkı bir ilişki olduğu; coğrafya bilgisinin insan hayatını kolaylaştıracağı, hayata, topluma ve çevreye bakış açısının değiştireceği; coğrafyanın hayatın bir parçası olduğu ve coğrafî bilgilerin zaman ile mekân kısıtlaması olmadan kullanılabileceğinin vurgulanması coğrafya öğretiminin önemini ortaya koyacaktır (Efe, 1997, 141). Tam ve sağlıklı bir coğrafya eğitimi, dünyadaki diğer insanlarla olan bağlantımızı, çevreyle olan ilişkimizi, kendimizi anlamamıza yardımcı olan, beceri, bilgi, kavram ve temelleri daha iyi algılamamızı sağlar. Coğrafya Türkiye ile ilgili karar verme aşamasında, bizleri eleştirisel düşünce ve problem çözmeye yöneltir (Barth-Demirtaş, 1997, 4;17).

Dünya gittikçe daha kompleks ve coğrafî bilgiye daha bağımlı olmaktadır. Coğrafya uluslar, insanlar ve bireylerin yeryüzünde meydana gelen ve meydana gelmesi muhtemel olayları, tutarlı bir şekilde anlama becerilerini geliştirmede anahtar bir bilimdir. Coğrafya yaşamak içindir (Bednarz-Bettis vd., 1994, 103). Coğrafyanın benzersizliği birbirine geçmiş tüm elementler, insan ve mekânı, onların dağılımları, aralarındaki ilişkiler ve kapsadıkları süreçleri incelemesinde yatar (Martin, 1995, 3). Coğrafya öğrenme ve öğretmenin gerekliliği üzerine söyleneceklerin, coğrafyacıları ve herkesi ilgilendiren boyutları olabilir. Doğal ve toplumsal olguları zamanında etkili bir şekilde çözmek için, her vatandaşın iyi bir coğrafî birikime ihtiyacı vardır (Girgin, 2002, 127-145).

Bugün tüm orta öğretim coğrafya derslerinde üniteler ve bunların konu başlıklarını gösteren kısaltılmış öğretim programları okutulmaktadır. Türkiye'de coğrafya öğretiminin temel sorunlarından birisinin de bu olduğu söylenebilir. Kısaltılmış programlar çerçeve programlar olup, öğretmenlere bilim, teknik, eğitim alanındaki gelişmeleri, öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarını ile okulun bulunduğu yerin doğal, beşerî ve ekonomik özelliklerini dikkate alarak ayrıntıları belirleme olanağı sağlar. Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programı, on iki üniteden oluşan kapsamlı bir programdır. Bu ünitelerin ilk beşi, genel coğrafya konuları olup, incelendiğinde daha çok genel fizikî coğrafya konuları ile Türkiye fizikî coğrafyası konularını kapsadığı görülmektedir. Geriye kalan yedi ünitenin, her birinin bir coğrafî bölgemizi içerdiği görülmektedir. Önceki yıllarda Coğrafya II adı altında okutulan bu bölüm, şimdi dokuzuncu sınıf coğrafya dersinde genel fizikî coğrafya konularıyla birlikte okutulmaktadır.

Araştırmanın Amacı

Araştırmanın amacı, orta öğretim Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programının içeriği ve öğretim sürecindeki mevcut durumu öğretmen görüşlerine göre ortaya koymaktır. Yukarıda belirtilen temel amaç çerçevesinde, aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır:

Öğretmenlerin,

1. Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programının içeriğine ve işlenişine ilişkin görüşleri nelerdir?

2. Görev yaptıkları illere göre dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programının içeriğine ve işlenişine ilişkin görüşleri arasında anlamlı bir fark var mıdır?

Varsayım ve Sınırlılıklar

1. Ankete katılanların samimi cevaplar verdikleri, varsayılmıştır.

Bu araştırma;

1. Türkiye'nin 7 bölgesinden seçilen 14 il ile,

2. Genel orta öğretimdeki resmi liseler ile,

3. Örnekleme alınan öğretmen görüşleri ile,

4. 2002-2003 öğretim yılı ile, sınırlıdır.

Yöntem

Araştırma, betimsel bir çalışmadır. Türkiye'de genel orta öğretim kurumlarında çalışan coğrafya öğretmenleri araştırmanın evrenini oluşturmaktadır. Ülkemizdeki tüm orta öğretim kurumlarında (6.065 okulda) çalışan 138.785 öğretmenin 9.996'sı coğrafya öğretmenidir (MEB., 2002). Örneklem oluşturulurken küme örnekleme yöntemi kullanılmıştır . Bu yöntemde araştırma için gerekli veriler, kümeyi oluşturan bireylerden elde edilir. Yani veri birimi, küme içindeki birey veya objelerdir. Ancak, bu bireylerin örnekleme girebilmesi kümenin seçimine bağlıdır. Örneğin, okul araştırmalarında, küme olarak okullar, okullar içinde sınıflar örnekleme birimi olduğu halde, veri kaynağı öğrenci, öğretmen veya okul yöneticisidir. Bir başka ifade ile, bireyin seçimi bireyin ait olduğu kümenin seçilme olasılığına bağlıdır. Her bölgeden iki ilin seçilmesinin, liseler hedef evrenini temsil edeceği düşünülmüştür. Sonuç olarak on dört ildeki 4.250 coğrafya öğretmeninin ise % 11.7'si (500) örnekleme alınmıştır. Ancak, anketlerin 490'ı kullanılabilmiştir. Böylece, anketlerle ondört ildeki coğrafya öğretmenlerinin % 11.5'ine ulaşıldığı söylenebilir .

Veri toplama aracı olarak, ilgili öğretim elamanlarının yardımlarıyla hazırlanan ve EARGED (Millî Eğitim Bakanlığı, Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı) uzmanlarının tavsiyeleri ile son hali verilen anket formları kullanılmıştır. EARGED uzmanları ile alanın uzmanı üç öğretim üyesinin inceleme ve düzeltmesinden geçen anket soruları, asıl guruba uygulanmadan önce küçük guruplara iki ön uygulama yapılmış ve bu doğrultuda düzeltilmiştir. Ölçme aracı öğretmenlerin öğretim programının hedefleri, içeriği, işlenişi ve kullanılan araç-gereç ve materyaller ile değerlendirilmesi konularındaki görüşlerini ortaya koyacak maddelerden oluşmakla birlikte, bu çalışmada içerik ve işlenişle ilgili görüşleri incelenmiştir.

Ölçme araçlarının güvenirlik hesaplamasında başlıca Sperman Brown korelasyon katsayısı, Kuder Richardson formülü ve diğerlerine göre daha fazla kullanılan Cronbach Alpha katsayısından faydalanılmaktadır (Beydoğan, 1998, 75). Bu araştırmanın ölçme aracının güvenirlik testinde de Croncbach Alpha katsayısı kullanılmıştır. Bilindiği gibi, Cronbach ve Nannually Alpha değerlerinin 0.70 den büyük olması, ölçme aracının güvenirliği için uzmanlar tarafından yeterli kabul edilmektedir. SPSS paket programında yapılan teste ölçme aracımızın güvenirliği, öğretmenler için 0.87 olarak bulunmuştur. Geçerlilik ise, ölçme aracının amaçlanan özellikleri farklı özelliklerle karıştırmadan ölçebilme yeterliliği ile ilgilidir. En çok yararlanılan geçerlilik ölçütleri içerik, uygulama ve yapı geçerliliğidir (Karasar, 1999, 151). Ölçme aracımız olan anketlerin geçerliliğini belirlemek için, ölçme aracında bulunan maddelerin ölçme amacına uygun olup olmadığı, ölçmek istenilen alanı temsil edip etmediği sorunu ile ilgili olan içerik geçerliği kullanılmıştır. İçerik ve görünüş geçerliği için kaynak tarama, uzman öğretim üyeleri ve EARGED uzmanlarının görüşlerinden yaralanılmıştır.

Anketler EARGED tarafından uygulanmış ve elde edilen veriler SPSS'de araştırmanın problemi ve alt problemlerine göre analiz edilmiştir. Öğretmenlerin dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programının içeriğine ve işlenişine ilişkin görüşlerinin genel görünümü frekans (f) ve yüzde (%); görev yaptıkları illere göre dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programının içeriğine ve işlenişine ilişkin görüşleri arasında anlamlı bir fark olup olmadığı ise, Tek Yönlü Varyans Analizi (F) kullanılarak inceleniştir. Elde edilen sonuçlar tablolaştırılmış ve yorumlanmaya çalışılmıştır.

Bulgular ve Yorumlar

Öğretmenlerin Dokuzuncu Sınıf Coğrafya Öğretim Programının İçeriği Ve İşlenişine İlişkin Görüşleri İle İlgili Bulgular.

Tablo 1. Öğretmenlerin Dokuzuncu Sınıf Coğrafya Öğretim Programının İçeriğine İlişkin Bazı İfadeler Hakkındaki Görüşlerinin Genel Dağılımı.

Coğrafya öğretmenlerinin dokuzuncu sınıf coğrafya programının içeriğine ilişkin görüşlerine göre; örnekleme katılan öğretmenlerin % 33.8'i Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programının içeriğini öğrenci seviyelerine uygun bulurken, % 29.3'ü uygun bulmamaktadır. Coğrafya öğretmenlerinin % 36.7'sinin görüşleri ise kısmen uygun olduğu yönündedir. Öğretmenlerin yaklaşık yarısı (% 50.4) programın içeriğinde “bilgiler aşamalı ve birbirinin ön koşulu olarak sıralanmıştır” ifadesine olumlu görüş belirtirken % 14 kadarı olumsuz görüş belirtmiştir. Coğrafya öğretmenlerinin “genel coğrafya konularından çok Türkiye coğrafyası konularını kapsar” ifadesine % 31.0 oranında Tamamen Katılıyorum, Katılıyorum ve % 41 oranında Katılmıyorum ve Hiç Katılmıyorum şeklinde; “fizikî coğrafya konuları ağırlıklıdır” ifadesine % 72 oranında Tamamen Katılıyorum, Katılıyorum ve % 8.1 oranında Katılmıyorum ve Hiç Katılmıyorum şeklinde görüş belirttikleri görülmektedir. Öğretmenlerin büyük bir kısmının coğrafya öğretim programını fizikî coğrafya konuları ağırlıklı bir program olarak değerlendirdikleri söylenebilir. Örnekleme katılan öğretmenlerin % 38'i Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programının içeriğinin coğrafyanın genel hedefleri ile örtüştüğü, % 21.7'si ise örtüşmediği şeklinde görüş belirtmiştir. Öğretmenlerin, % 57.3'ü sözü edilen programının içeriğinde beşerî ve ekonomik coğrafya konularının eksik olduğu, % 20.3'ü eksik olmadığı yönünde görüş belirtirken, örnekleme katılan öğretmenlerin % 22.4'ü de kısmen eksik olduğu yönünde görüş belirtmiştir. Öğretmenlerin, öğretim programda genel beşerî ve ekonomik coğrafya konularının eksik kaldığına inandıkları söylenebilir. Öğretmenlerin program “çevre korumayla ilgili gönüllü kuruluşlara özendirmektedir” ifadesine % 56.1 oranında Katılmıyorum ve Hiç Katılmıyorum; “hava, su ve gürültü kirliliği gibi konulara etkili biçimde vurgu yapar” ifadesine % 55.1 oranında Katılmıyorum ve Hiç Katılmıyorum; “turistik kaynakları korumaya dikkat çeker” ifadesine sadece % 4.5 oranında Tamamen Katılıyorum şeklinde görüş belirtmeleri bu konulara programda yeterince yer verilmediği şeklinde yorumlanabilir. Örnekleme katılan öğretmenlerinin % 60'dan fazlası çevre sorunları, küresel ısınma ve jeopolitik konularına ve % 65'ten fazlası da coğrafî bilgi sistemleri konusuna Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programının içeriğinde yer verilmesi gerektiği yönünde görüş belirtmişlerdir. Bu bulgulardan hareketle, öğretmenlerin coğrafya öğretim programının içeriğinden memnun olmadıkları sonucu çıkarılabilir.

Tablo 2. Öğretmenlerin Orta Öğretimde Dokuzuncu Sınıf Coğrafya Dersinin Verilme Durumu ve Haftalık Ders Saatinin Yeterliliğine İlişkin Görüşleri.

Şekil 1 . Öğretmenlerin Dokuzuncu Sınıf Coğrafya Dersinin Verilme Durumuna İlişkin Görüşleri.

Tablo 2'de görüldüğü gibi örnekleme katılan coğrafya öğretmenlerinin % 97.6'sı dokuzuncu sınıf coğrafya dersinin zorunlu ders olarak, % 2.4'ü ise seçmeli ders olarak verilmesi gerektiği yönünde görüş belirtmişlerdir (Şekil 1). Bilindiği gibi, dokuzuncu sınıf coğrafya dersi için haftalık iki saatlik ders kredisi ayrılmıştır. Coğrafya öğretmenlerinin % 98.8'i mevcut iki saatlik ders saatinin yeterli olmadığı, % 1.2'si ise yeterli olduğunu düşünmektedir. Dokuzuncu sınıf coğrafya dersi için gerekli haftalık ders saati için görüşlerine başvurduğumuz öğretmenlerin % 45.6'sı üç ve % 51.6'sı da dört saat olması gerektiğini ifade etmişlerdir. Bulgulardan, örnekleme katılan coğrafya öğretmenlerinin çok büyük bir kısmının (% 98.8) dokuzuncu sınıf coğrafya dersi için iki saatlik ders kredisinin yeterli olmadığı görüşünü paylaştıkları anlaşılmıştır (Şekil 2).

Daha önce Coğrafya II adıyla okutulan Türkiye'nin Coğrafî Bölgeleri konuları, Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programında genel coğrafya konuları ile birlikte okutulmaktadır. Öğretmenlerin bu uygulamadan memnun olmadıkları söylenebilir. Tablo 3'te görüldüğü üzere, “genel coğrafya konuları ile Türkiye coğrafyası konularının aynı programda verilmesi uygundur” ifadesine örnekleme katılan öğretmenlerin % 16.2'si olumlu (Tamamen Katılıyorum ve Katılıyorum) ve % 76.7'si olumsuz (Katılmıyorum ve Hiç Katılmıyorum) görüş belirtmiştir. Örnekleme katılan coğrafya öğretmenleri “öğrencilerin coğrafya dersine ilgileri ÖSS'de soru çıkan konularla sınırlıdır” ifadesine % 39.1 oranında Tamamen katılıyorum, Katılıyorum şeklinde; “coğrafya dersinin coğrafya teknoloji sınıflarında yapılması daha etkili olacaktır” ifadesine ise % 93.1 oranında Tamamen Katılıyorum, Katılıyorum ve % 2.4 oranında Katılmıyorum, Hiç Katılmıyorum şeklinde görüş belirtmişlerdir. Özellikle, öğretmenlerin büyük kısmının coğrafya dersinin coğrafya teknoloji sınıflarında yapılması gerektiği konusundaki görüşleri dikkate değerdir. Her alanda gelişmenin temeli olan eğitim ve öğretim faaliyetlerinin teknolojideki gelişmeler ile desteklenmesi gerekir. Coğrafya öğretmenlerinin % 63.9'unun “Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programında ünitelere ayrılan süreler yeterlidir” ifadesine Tamamen Katılıyorum şeklinde görüş belirtmeleri ise öğretmenlerin daha önce belirttikleri haftalık ders saati hakkındaki görüşleriyle çelişmektedir.

Tablo 4. Örnekleme Katılan Coğrafya Öğretmenlerinin Türkiye'nin Bölgeleri Konularına Hangi Bölgeden Başladıkları Konusundaki Görüşlerinin Genel Görünümü.

Türkiye'nin Bölgeleri konularına öğretmenlerin hangi bölgeden başladığına dair bulgular Tablo 4'te incelenmiştir. Dokuzuncu sınıf coğrafya dersinde Türkiye Bölgeleri konularına hangi üniteden başlanması gerektiği ilgili yönetmeliklerle belirlenmiştir. Buna göre, bu konulara okulun bulunduğu bölgeden başlanması gerekmektedir. Bu aynı zamanda yakından uzağa öğretim ilkesinin de gereğidir. Elde edilen bulgulara göre bazı coğrafya öğretmenleri buna dikkat etmemektedir. Örneğin, örnekleme Antalya ilinden katılan öğretmenlerin % 7.1'i, Mersin'den katılanların % 16.7'si, İstanbul'dan katılanların % 18.8'i, Afyon'dan katılanların % 8.7'si, Şanlıurfa'dan katılanların % 20.0'ı, Iğdır'dan katılanların % 25.0'ı, Ankara'dan katılanların % 12.5'i ve Sivas'tan katılanların % 14.3'ü Türkiye'nin coğrafî bölgeleri konularına Karadeniz Bölgesi'nden başladıklarını belirtmişlerdir. Yine tabloda görüldüğü gibi, öğretmenlerin % 1'i bu konulara henüz başlayamadıklarını dile getirmişlerdir. Bu konulara bazı öğretmenlerin okulun bulunduğu bölgeden başlamamaları ve hatta bazılarının henüz bu konulara başlayamaması, oldukça dikkate değer bulunmuştur.

Örnekleme katılan coğrafya öğretmenlerinin % 24.5'i en zorladıkları ünite olarak “Harita Bilgisi”, % 22'si “Yeryuvarlağının Yapısı ve Yeryüzü Şekillerinin Oluşumu” ve % 15.4'ü ise “İklim” ünitelerini belirtmişlerdir. Öğretmelerin % 26.9'u ise hiçbir ünitede zorlanmadıklarını belirtmiştir. Coğrafya öğretmenleri, “öğrencilerin coğrafya dersine ilgilerini yeterli buluyor musunuz sorusuna % 15.5 oranında Oldukça, % 76.7 oranında Kısmen ve % 7.8 oranında da Hiç şeklinde görüş belirtmişlerdir (Şekil 4).

Öğretmenlerin Görev Yaptıkları İllere Göre Dokuzuncu Sınıf Coğrafya Öğretim Programının İçeriğine ve İşlenişine İlişkin Görüşleri Arasında Anlamlı Bir Fark Olup Olmadığı ile ilgili Bulgular

Örnekleme katılan öğretmenlerin görev yaptıkları illere göre Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programının içeriği ile ilgili görüşleri arasında anlamlı bir farkın olup olmadığına yönelik bulgular Tablo 6'da incelenmiştir. Bulgulara göre, coğrafya öğretmenlerinin görüşleri ortalaması 3.0830'dur. Öğretmenler genel olarak, kısmen katılıyorum şeklinde görüş belirtmişlerdir. Öğretmenlerin görüşleri arasında en yüksek ortalama (3.2935) Afyon; en düşük ortalama (2.9384) ise Elazığ'dan örnekleme katılan coğrafya öğretmenlerine aittir. Görüldüğü gibi, illere göre öğretmen görüşleri arasında 0.05 önem düzeyinde anlamlı bir fark bulunamamıştır. İllere göre öğretmenlerin programın içeriği hakkındaki görüşlerinin benzer olduğu söylenebilir.

Tablo 8. Öğretmenlerin Görev Yaptıkları İllere Göre Dokuzuncu Sınıf Coğrafya Öğretim Programının İşlenişi İle İlgili Görüşleri Arasında Anlamlı Bir Farkın Olup Olmadığına Yönelik Bulgular.

Öğretmenlerin görev yaptıkları illere göre, Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programının işlenişi ile ilgili görüşleri arasında anlamlı bir farkın olup olmadığına yönelik bulgular Tablo 7'de verilmiştir. Bulgulara göre, coğrafya öğretmenlerinin görüşleri ortalaması 3.0584'tür. Öğretmenlerin görüşleri arasında en yüksek ortalama (3.2519) Balıkesir; en düşük ortalama (2.8522) ise Elazığ'dan örnekleme katılan coğrafya öğretmenlerine aittir. Görüldüğü gibi, illere göre öğretmenlerin Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programının işlenişi hakkındaki görüşleri arasında 0.05 önem düzeyinde anlamlı bir fark bulunmuştur. Fark özellikle Elazığ, Diyarbakır, Balıkesir ve Mersin'den örnekleme katılan coğrafya öğretmenlerinin görüşlerinden kaynaklanmakla birlikte, öğretmenlerin programın işlenişi hakkındaki görüşlerinin birbirinden çok farklı olmadığı söylenebilir.

Sonuç

Bulgulardan, örnekleme katılan öğretmenlerin % 30'dan fazlasının Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programının içeriğini öğrenci seviyelerine uygun bulmadıkları ortaya çıkmıştır. Coğrafya öğretmenlerinin % 70'den fazlasının, programın genel coğrafya konularından çok Türkiye coğrafyası konularını kapsadığı ve fizikî coğrafya konuları ağırlıklı olduğu ifadesine, farklı derecelerde katıldıkları görülmektedir. Öğretmenlerin sadece % 2 oranında olumsuz görüş belirtmelerinden ise, Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programını beşerî ve ekonomik coğrafya konuları bakımından eksik buldukları sonucu çıkarılabilir. Aynı şekilde elde edilen bulgulardan, coğrafya öğretmenlerinin programı “çevre korumayla ilgili gönüllü kuruluşlara özendirme”, “hava, su ve gürültü kirliliği gibi konulara etkili biçimde vurgu yapma” ve “turistik kaynakları korumaya dikkat çekme” konularında yetersiz buldukları görülmektedir. Öğretmenlerin çevre sorunları, küresel ısınma ve jeopolitik konuları ile coğrafî bilgi sistemleri konularına Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programında yer verilmesi gerektiğini belirtmeleri ise, programda bazı aktüel konuların eksik kaldığını ve güncelleştirilmesi gerektiği sonucunu çıkarmamıza neden olmaktadır.

Öğretmenlerin, Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programının işlenişine ilişkin görüşlerinden çıkarılan sonuçlar aşağıda sunulmuştur. Örnekleme katılan coğrafya öğretmenlerinin büyük bir kısmı (% 97.6), dokuzuncu sınıf coğrafya dersinin zorunlu ders olarak verilmesi gerektiğini belirtirken, % 98.8'i mevcut iki saatlik ders saatinin yeterli olmadığını, dokuzuncu sınıf coğrafya dersi için gerekli haftalık ders saatinin üç (% 45.6) veya dört saat (% 51.6) olması gerektiğini ifade etmişlerdir. Elde edilen bulgulardan, coğrafya öğretmenlerinin büyük bir kısmının (% 76.7) genel coğrafya konuları ile Türkiye Coğrafyası konularının aynı programda verilmesini uygun bulmadıkları görülmektedir. Öğretmenlerin yaklaşık % 40'ı öğrencilerin coğrafya dersine ilgilerinin ÖSS'de soru çıkan konularla sınırlı olduğu, % 90'dan fazlası coğrafya dersinin coğrafya teknoloji sınıflarında yapılmasının daha etkili olacağı ve % 64 kadarı programda ünitelere ayrılan sürelerin yeterli olduğunu düşündükleri ortaya çıkmaktadır. Dokuzuncu sınıf coğrafya dersinde, bölgeler konularına okulun bulunduğu bölgeden başlanması gerekmektedir. Sebebi bu çalışmada araştırılmamakla birlikte, elde edilen bulgulara göre, coğrafya öğretmenlerinin bazıları buna uymamaktadır. Örneğin Mersin'den örnekleme katılan öğretmenlerin % 16.7'si, İstanbul'dan katılanların % 18.8'i, Şanlıurfa'dan katılanların % 20.0'ı ve Iğdır'dan katılanların % 25.0'ı bölgeler konularına Karadeniz Bölgesi'nden başlamışlardır. Ders kitaplarındaki sıranın takip edildiği söylenebilir. Bununla birlikte az sayıda da olsa, bazı öğretmenlerin henüz bu konulara başlayamadıklarını belirtmeleri ise programdaki süre sıkıntısını ortaya koyma açısından oldukça anlamlı bulunmuştur. Örnekleme katılan coğrafya öğretmenlerinin öğretim sürecinde en zorlandıkları üniteler sırasıyla “Harita Bilgisi” (% 24.5), “Yeryuvarlağının Yapısı ve Yeryüzü Şekillerinin Oluşumu” (% 22.0) ve “İklim” (% 15.4) üniteleri olarak karşımıza çıkmıştır. Örnekleme katılan coğrafya öğretmenlerine göre öğrencilerin derse ilgileri kısmen yeterlidir (% 76.7).

Öğretmenlerin illere göre Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programının içeriği ile ilgili görüşleri arasında 0.05 önem düzeyinde anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Öğretmenler içerik ile ilgili ifadelere genellikle Kısmen Katılıyorum şeklinde görüş belirtmişlerdir. Öğretmenlerin görev yaptıkları illere göre, Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programının işlenişi ile ilgili görüşleri arasında 0.05 önem düzeyinde anlamlı bir fark bulunmuştur. Elde edilen bulgulara göre, en yüksek ortalama (3.2519) Balıkesir; en düşük ortalama (2.8522) ise Elazığ'dan örnekleme katılan coğrafya öğretmenlerine aittir. Özellikle Elazığ, Diyarbakır, Balıkesir ve Mersin'den örnekleme katılan coğrafya öğretmenlerinin görüşlerinin farklılaştığı ifade edilebilir.

Coğrafya öğretiminin hedeflerine ulaşması coğrafya öğretim yöntemlerinin etkili uygulanması ve coğrafya teknoloji sınıflarında gerekli araç-gereç ve materyallerin verimli kullanılmasına bağlıdır. Bu ise çağdaş, güncel, öğrenci seviyeleri ve toplumun ihtiyaçları dikkate alınarak hazırlanmış coğrafya öğretim programlarıyla mümkün olacaktır.

Öneriler

1. Hem öğretmen görüşlerinden hem de gözlemlerimizden elde ettiğimiz bulgulara göre, coğrafya dersinin içeriğinin mevcut haftalık ders saati ile tamamlanması mümkün değildir. Haftalık ders saatinin en az üç saate çıkarılması gerekmektedir. Hatırlanacağı gibi, coğrafya öğretmenlerinin istekleri de bu yöndedir.

2. Yine haftalık ders saati ile ilgili olarak, programdaki zaman sorunu mevcut ders saati ile de çözülebilir. Bunun için bölgeler konularının programdan çıkarılması gerekmektedir. Bu konular onuncu sınıfta okutulan Türkiye Coğrafyası dersinin içeriğine eklenebilir.

3. Elde edilen bulgulara göre, Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programının içeriği çevre sorunları, jeopolitik, küresel ısınma, coğrafî bilgi sistemleri, Avrupa Birliği ve Türkiye'nin üyelik süreci gibi güncel konulara sahip değildir. Öğretim programına bu ve benzeri konular ilave edilerek güncelleştirilmelidir.

4. Coğrafya derslerinin ÖSS'deki önemi arttırılmalıdır. Bunun için coğrafya sorularının sayısı artırılmalı ve tüm alanlar için puan değeri yükseltilmelidir.

5. Okullarımızda coğrafya derslikleri ve coğrafya teknoloji sınıfları yaygınlaştırılmalı, tüm araç-gereç ve materyaller burada, her an kullanıma hazır durumda bulunmalıdır.

6. Dokuzuncu sınıf coğrafya öğretim programının “Harita Bilgisi” ünitesinde ölçekler ve saat hesaplamaları konularında en azından dört işlem, uzunluk ve alan ölçüleri bilgisine ihtiyaç vardır. Öğrencilerin bir kısmının dört işlemde zorlandıkları bilinmektedir. Bu konuların öğretim sürecinde, okulun matematik öğretmelerinden yardım alınabilir.

7. Coğrafya, bazı öğrenciler arasında zor ve gereksiz bir ders olarak bilinmektedir. Derslere, coğrafî bilginin nerede ve nasıl kullanılabileceği ile başlanması, bu dersin öğrenciler arasındaki kötü imajını değiştirebilir. Dünyada meydana gelen gelişmeleri, konularla ilgi kurarak yorumlamaya çalışmak ve ezberden uzak sebep-sonuç ilişkilerine göre öğretim yapmak öğrencilerin ilgilerini artırabilir.

8. Yüksek oranda katılımın sağlanacağı ulusal boyutta bir toplantı ile coğrafyanın ülkemizdeki durumu tartışılmalı, öğretmen, öğrenci ve uzmanların görüşleri doğrultusunda ayrıntılı coğrafya öğretim programları hazırlanmalıdır.

Kaynakça

ALIM, M., 2003, “Dokuzuncu Sınıf Coğrafya Öğretim Programının Öğretmen ve Öğrenci Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi ” . Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmammış Doktora Tezi), Erzurum.

ALIM, M.,-GİRGİN, M., 2004, “Öğretmen ve Öğrenci Görüşlerine Göre 9. Sınıf Coğrafya Derslerinde Yararlanılan Araç-gereçler ile Materyal ve Öğretim Yöntemleri” . Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı:12, s.25-42, Konya.

AKYOL, Ç., 2000, “Coğrafya Eğitiminde Gelişmeler ve Temel Sorunlar”. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.

AKYÜZ, Y., 1993, Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1993'e). Türk Kültür Koleji Yayınları 2, İstanbul.

BARTH, J.,-DEMİRTAŞ, A., 1997, İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretimi. YÖK/Dünya Bankası Millî Eğitimi Geliştirme Projesi, Öğretmen Eğitimi Dizisi, Ankara.

B EDNARZ, S.W.,-BETTİS, N, C., and at all, 1994 , Geography for Lıfe. National Geography Standards, Washington.

DOĞANAY., H., 2002, Coğrafya Öğretim Yöntemleri “Orta Öğretim Coğrafya Eğitiminin Esasları”. Aktif Yayınevi, Erzurum.

EFE, R., 1996-1997, “Coğrafyada Yeni Yaklaşımlar, Coğrafya Eğitiminde Çağdaş Metot ve Teknikler” . Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı:1, s.135-149, İstanbul.

GİRGİN, M., 2002, “Neden Coğrafya Öğreniyoruz?”, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı:5, s.127-145, Konya.

GÜNGÖRDÜ, E., 2002, Coğrafyada Öğretim Yöntemleri, İlkeler ve Uygulamalar. Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.

Lise Ders Programları, Orta Öğretim Genel Müdürlüğü, Cilt: 1-2, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul.

MARTİN, F., 1995 , Teachining Early Years Geography. Teaching and Learning Through the National Curriculum. Chris Kington Publishing, Chambridge.

M.E.B., 2001, 2002 Başında Millî Eğitim. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınevi, İstanbul.

MOORE, KENNETH, D., 2000, Öğretim Becerileri (Çev. Nizamettin Kaya). Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.

ŞAHİN, K., 2003, “İlk ve Orta Öğretimde Coğrafya Müfredat Programlarının Geliştirilmesi”. Kastamonu Eğitim Dergisi. Sayı.11, No.1, Kastamonu.

TOMAL, N., 2004 , “Lise Coğrafya Öğretmenlerimizin Kullandıkları Öğretim Yöntemleri”. Millî Eğitim Dergisi, Sayı:162 (Bahar), Ankara.

THE VIEWS OF TEACHERS ON THE CONTENT OF NINTH-GRADE GEOGRAPHY TEACHING PROGRAM AND TEACHING PROCESS

Abstract

The aim of this study is to present the content of Ninth-Grade Geography Teaching Program and to determine the present situation of geography teaching process in terms of teachers' views. The subjects of the study were the geography teachers working in secondary schools. The data were collected through questionnaires applied by EARGED and were analyzed by SPSS (Statistical Program for Social Sciences). The study showed that the content of the program cannot be given completely in available course hours, that the content has a problem of currency and that it is necessary to benefit more from teaching technology.

Key Words: Geography, ninth-grade, teaching process, content