Özet Okul yöneticilerinin davranışlarının öğretmenler üzerinde olumlu veya olumsuz etkileri vardır. Bu araştırma, ilköğretim okulu müdürlerinin yöneticilik davranışlarının (otoriter-demokratik-ilgisiz) öğretmenlerin örgütsel bağlılığına etkisinin incelendiği betimsel bir araştırmadır. Anket yoluyla elde edilen verilerin çözümlenmesinde frekans ve yüzdelerden faydalanılmış, değişkenler arasındaki ikili karşılaştırmalarda t-testi, ilişkilerin hesaplanmasında korelasyon ve regrasyon gibi istatistik yöntemleri kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, öğretmenlerin büyük bir çoğunlukla okul yöneticilerini demokrat buldukları görülmüştür. Araştırmada yönetici davranışlarını algılamada öğretmen görüşleri arasında cinsiyetler açısından anlamlı farklılıklar bulunmuştur. Erkek öğretmenler bayan öğretmenlere nazaran yöneticileri daha otoriter ve daha ilgisiz bulmaktadır. Okul yöneticilerinin davranışlarının öğretmenlerin örgütsel bağlılığı üzerinde etkili olduğu ve demokrat yönetici davranışları ile öğretmenlerin örgütsel bağlılığı arasında anlamlı ve olumlu bir ilişki olduğu bulunmuştur. Araştırma sonuçları daha önce yapılan araştırmaların sonuçlarını desteklemektedir. Anahtar Sözcükler: Eğitim yönetimi, örgütsel davranış, örgütsel bağlılık, okul müdürleri Giriş Örgütlerin amaçlarına ulaşabilmesinde en önemli unsur insangücü öğesidir. Eğitim örgütlerinde görev yapan yönetici, öğretmen, uzman ve diğer personel eğitsel amaçların gerçekleşmesini sağlarlar. Örgütleri, insanlardan ve insanların birbirleri ile ilişkilerini düzenleyen yapı ve süreçlerden oluşan bir bileşim olarak görmek mümkündür (Çalık, 1998:24). Bu anlamda, örgütleri amaçlarına uygun olarak yaşatacak olan örgütün yönetim alt sistemidir. Örgütlerde yönetimin görevi, başta insangücü kaynağı olmak üzere örgütün tüm kaynaklarını örgütün amaçları doğrultusunda etkili ve yerinde kullanmaktır (Özdemir, 1995, 382). Okul eğitim sisteminin amaçlarına ulaşmak için kurulan sosyal bir örgüttür. Bu bakımdan okul kaynaklarının etkili bir şekilde kullanılması okul yönetiminin görevidir. Eğitim sisteminin yapı ve işleyişindeki yetersizliklerin aşılabilmesinin, yetkin okul yöneticilerinin varlığını gerektirdiği söylenmektedir. Son yirmi yıl içinde yapılan çalışmalar, okul yöneticilerinin, okullarda başarının anahtarı oldukları sonucunu ortaya koymaktadır (Açıkalın, 1994,6; Karip ve Köksal, 1999, 193). Örgüt amaçları doğrultusunda etkinlikte bulunacağından bunun için bireysel davranışların yönlendirilmesi gerekmektedir. Yöneticilik, zorlayıcı olmayan bir etkinin sonucunda grup aktivitelerini paylaşılan hedefin gerçekleşmesi yönünde yönlendiren ve eşgüdümleyen bir bireyin davranışı olarak tanımlanmaktadır (Rowden, 2000, 30). Khan (1999, 574), 1939 yılında Lewin, Lippit ve White'ın yöneticilikle ilgili yapmış oldukları çalışmalarında yöneticiliği demokratik, otoriter ve laissez-faire (ilgisiz) yöneticilik olarak ayırdıklarından bu yana, bu ayrımın bir çok yöneticilik çalışmasında kullanıldığını belirtmektedir. Yöneticilik davranışının türünü belirleyen ve şekillendiren en önemli etmen yöneticinin yetkiyi kullanış tarzıdır. Otoriter, demokratik ve ilgisiz yönetici davranışlarının genel özellikleri şu şekilde ifade edilebilir. Otoriter yönetim biçiminde, yöneticinin asıl ilgisi daima görev ya da iş üzerinde toplanır. İnsandan çok işe önem verir. Yöneticinin istediği işgörenin azami ölçüde çalışmasıdır (Peker ve Aytürk, 2000, 72). Otoriter yönetici, önemli tüm kararları astlarına danışmaksızın alır. Grubun karar alma sürecine katılmasına izin vermez. Üyelere, kişisel değerlendirmelerine dayalı olarak ödül veya ceza verir. Emir, bilgi veya nasihat vereceği durumlar dışında grup aktivitelerinden uzak kalırlar (Weissenberg, 1971, 448 ; Khan,1999, 574). Otoriter yöneticinin erk kaynağı genellikle yasalar ve bulunduğu makamdır. Astlarıyla ilişkisi az ve biçimseldir. Bu biçimsel ilişkileri için pek çok kural koyar. Otoriter yöneticinin yetke kullanma biçimi çoğunlukla korku salmaya dayalıdır (Başaran,1998, 70-71). Otoriter yöneticiler, güç ve karar alımını kendilerinde merkezileştirir. Bu yöneticiler, işgörenlerinin ne söylenirse onu yapmasını bekler ve işgörenlerinin bütün iş durumlarını düzenleyerek, tüm yetkeyi üzerine alırlar. Otoriter yöneticiler, genellikle olumsuzdurlar, tehdit ve cezalandırmayı esas alırlar (Newstorm ve Davis, 1993, 227). Demokratik yönetici, grup hedeflerinin başarısına göre performansa dayalı ödüllendirmeler yapar. Yönetici, grubun bir parçası olarak kalır. Emirler yağdırmaksızın işgörenlerin faaliyetlerde yer almasını sağlar (Weissenberg, 1971, 448). Demokratik yönetici, yönetim yetkisini izleyicilerle paylaşma eğilimi taşır. Bu nedenle amaçların, plan ve politikaların belirlenmesinde, iş bölümünün yapılmasında ve iş emirlerinin meydana getirilmesinde daima astlarına onlardan aldığı fikir ve düşünceler doğrultusunda önderlik davranışını belirlemeye önem gösterir (Eren,1989, 382-383). Demokratik yöneticiler, otoriteyi desentralize eder. Kararlar, katılıma dayalı olarak alındığından otoriter yöneticideki gibi tek taraflı değildir, çünkü onlar takipçilerinden ve katılımcılardan danışmanlık alırlar. Yönetici ve grup, sosyal bir ünite olarak hareket eder. İşgörenler onları ilgilendiren durumlar hakkında bilgilendirilir ve fikir ve önerilerini açıklamaya teşvik edilirler (Newstorm ve Davis, 1993, 227). İlgisiz yönetici , bir örgütün üst makamlarında bulunan kişilerin yetkilerini kullanmamalarından dolayı ortaya çıkar. İşgörenlerin işten doyumu yöneticiyi ilgilendirmez. Örgütte oluşan çatışmalar sürer gider ya da zamanla kendiliğinden unutulur. Takım ruhunu geliştirmek için yöneticinin hiçbir girişimi yoktur. İşgörenler planlı bir eğitimle değil, birbirlerini etkileyerek yetişirler. İlgisiz yönetici, izleyicileri kendi hallerine bırakır ve her izleyicinin kendisine verilen kaynaklar dahilinde amaç, plan ve programlarını yapmalarına imkan tanıyan davranışlar gösterir (Eren,1989,382-383; Başaran, 1998,78). İlgisiz yönetici, örgütteki faaliyetlerde çok az yer alır ve emir vermez, o sadece asgari düzeyde bilgi, yönlendirme istendiğinde yanıt verir, gruba kendi aktivitelerini ve metotlarını belirlemede tam serbestlik sağlar, ancak kendisinden yardım beklenmesini istemez. Bir yönetici, hemen her zaman pasif kalıyorsa o laissez faire stilini göstermektedir (Khan, 1999, 574). İlgisiz yöneticiler, güç ve sorumluluktan kaçınırlar. Onlar, büyük ölçüde grubun kendi hedeflerini belirlemesine ve onların kendi problemlerini kendilerinin çözmesine bağımlıdır (Newstorm ve Davis, 1993, 228). Otoriter, demokrat ve ilgisiz yöneticilerin özellikleri Şekil 1'de gösterilmiştir. Şekil 1: Otoriter, Demokrat ve İlgisiz Yöneticilerin Özellikleri
(Kaynak: Newstorm W. ve K. Davis (1993), Organizational Behavior . McGraw-Hill, Inc. New York, S.227'den uyarlanmıştır) Etkili yöneticiler, olumlu inanç ve tutumlarını olumlu davranışlarla uygun bir şekilde birleştirdikleri için örgütteki diğer insanlar üzerinde güçlü ve olumlu bir izlenim bırakırlar. Bu inanç ve eylemler, işgörenlerin bağlılığını şekillendirir (Hersey vd. 1996, 446). Teorik olarak yapı, kaynak, itibar ve mesleki destek sağlayan; tarafsız bir şekilde ve denetleyici olmayan yöneticiler tarafından yönetilen okullar öğretmen bağlılığını sağlayan örgütlerdir (Tarter vd. 1989, 132). Öğretmenlerin okullarına, öğrencilerine, öğretim aktivitelerine, mesleğe ve meslektaşlara bağlılığı; diğer bir deyişle, biçimselciliğin ötesinde öğretmen tutumları, bu grupların normatif beklentilerine ve okulun etkiliğine amaçlı bir etki yapar (Celep, 2000). Eğitim örgütleri gibi, çıktı olarak kişileri değiştiren ya da onlarla ilgilenen örgütler göz önünde bulundurulduğunda, büyük ölçüde güdülenmiş ve işleriyle özdeşleşmiş kişilere gereksinim vardır. Faaliyet alanı, insanın yetiştirilmesi ve dönüştürülmesi olan okulların etkili işleyişi için, okulda bulunan üyelerin çoğu, görev tanımlarından daha fazlasını yapmaya istekli olmalıdırlar (Katz ve Kahn, 1977, 378-408). Örgütsel bağlılık, işgörenin, örgüt amaç ve değerlerine yüksek düzeyde inanması ve kabul etmesi; örgüt amaçları için yoğun gayret sarf etme isteği; ve örgütte kalmak ve örgüt üyeliğini sürdürmek için duyulan güçlü bir arzu şeklinde tanımlanmaktadır (Mowday vd. 1979, 311). Bağlılığın çok ve farklı tanımları olmasına rağmen, bu tanımların başlıca üç ana temayı yansıttığı görülmektedir, (1) örgüte duygusal olarak bağlı olma, (2) örgütten ayrılmayla ortaya çıkacak kaybın göz önüne alınması ve (3) örgütte kalma zorunluluğu (Meyer ve Allen, 1991, 351-354). Bir iş tutumu olarak örgütsel bağlılık, iş doyumundan daha farklı ve kapsamlıdır. Çünkü yapılan işten ziyade tüm örgütü kapsar. Bağlılık örgüt amaçlarının gerçekleşmesini sağlamak için kişinin aktif bir şekilde katkısını gerektirir. Bağlılık, kişinin örgüte ve onun hedef ve değerlerine bağlılığını vurgularken, iş doyumu işgörenin görevini gerçekleştirdiği belirli bir iş ortamını vurgular (Mowday vd. 1979, 311-312). Örgütsel bağlılığı, kişinin örgütüne psikolojik bağlılığı olarak niteleyen O'Relly III ve Chatman (1986,493), bağlılığın belirli bir ödülü alma isteğine dayalı olan uyum, diğer işgörenlerle yakın ilişkiler kurma isteğine dayalı özdeşleşme, birey ve örgüt değerlerinin uyumu üzerine kurulu içselleştirme olmak üzere üç farklı boyutu olduğunu bildirmiştir. Ücret, üst ve iş arkadaşlarıyla ilişkiler, iş koşulları, ilerleme fırsatları gibi faktörler nedeniyle örgüte bağlılık artar veya azalır. İşgörenler örgütte çalışamaya başladıktan bir süre sonra, örgütsel bağlılık güçlenme eğilimine girer. Bunun başlıca üç nedeni vardır. Bunlar, (1) Birey, zamanının çoğunu örgüt ve iş arkadaşlarıyla geçirdiği için onlarla arasında bir bağ oluşur, (2) kıdem, genellikle, olumlu iş tutumlarının gelişmesine neden olur, (3) yaşın ilerlemesiyle iş fırsatlarının azalması, çalıştıkları iş ve örgüte daha fazla bağlanmalarına yol açabilir (Steers, 1977,300-306; Hellriegel vd. 1998,56). Yönetici davranış ve uygulamalarının, işgörenlerin örgütsel bağlılık düzeyini etkilediğinin kanıtları vardır. Örgüt tarafından desteklenmediğini düşünen, karar alımında sınırlı rol alan ve iş rolü ve performansı hakkında geribildirim almayan bireyler genellikle düşük bağlılık göstermektedir. Örgütte ağırlıklı olarak uygulanan liderlik stili örgütsel bağlılığı olumlu veya olumsuz yönde etki edebilir (Dick ve Metcalfe, 2001, 115). Daha önceden yapılmış çalışmalarda (Bateman ve Strasser,1984; DeCotiis ve Summers, 1987; Mathieu ve Zajac, 1990; Akt. Lok ve Crawford, 1999, 371) yöneticilerin benimsemiş olduğu yönetim davranışları ile örgütsel bağlılık arasında ilişki bulmuşlardır. Zangaro (2001, 16) yöneticilik tarzının bağlılığı etkilediği sonucuna ulaşmıştır. Öğretmenlerin örgütsel bağlılığı ve müdürün algılanan destekleyici liderlik davranışları arasındaki ilişkililik bulunmuştur (Yuen, 1991). Karizmatik yönetici davranışları ile örgütsel bağlılık arasındaki ilişkiyi araştıran Rowden (1999, 32-33) ise yöneticilerin, üye gereksinimleri konusunda hassas olması açık bir şekilde örgütsel bağlılıkla ilişkili olduğu ve yöneticilerin üyelerin ihtiyaçlarına önem vermediği örgütlerde bağlılık gelişmediği şeklinde sonuçlara varmıştır. Üst davranışı ile bağlılık arasındaki ilişkiyi araştıran Tao ve diğerleri (1998, 202-203), bu ilişkinin temelinde işyerindeki kişisel ilişkilerin olduğuna işaret etmektedir. İşyerindeki kişisel ilişkiler işgörenlerin örgütsel bağlılığının temellerini oluşturmaktadır. Bu yüzden, işyerindeki insan ilişkileri, işgörenlerin örgütsel bağlılığı için çok önemlidir. Engellenmiş öğretmen davranışı ve öğretmenin örgütsel bağlılığı arasında olumsuz bir ilişkililik bulunurken, destekleyici lider davranışları ve öğretmenlerin örgütsel bağlılığı arasında anlamlı olumlu bir korelasyon ayrıca bulunmuştur (Turan, 1998). Örgütleri amaçlarına göre yaşatmak zorunda olan yöneticilerin davranışlarının işgören üzerinde olumlu veya olumsuz etkileri olduğu ifade edilebilir. Bunlar işgörenlerin örgütsel bağlılığına etki eder. Bu araştırmada ilköğretim okulu müdürlerinin yöneticilik davranışlarının (otoriter-demokratik-ilgisiz) öğretmenlerin örgütsel bağlılığına etkisi araştırılmıştır. Problem Cümlesi İlköğretim okulu müdürlerinin yöneticilik davranışları öğretmenlerin örgütsel bağlılığını etkilemekte midir? Alt Problemler 1-Öğretmenlerin görüşlerine göre okul müdürleri hangi tür yöneticilik davranışını göstermektedir? 2- İlköğretim okulu müdürlerinin yöneticilik davranışlarına ilişkin öğretmen görüşleri cinsiyete göre farklılık göstermekte midir? 3- İlköğretim okulu müdürlerinin yöneticilik davranışları ile öğretmenlerin örgütsel bağlılığı arasında nasıl bir ilişki vardır? 4- İlköğretim okulu müdürlerinin yöneticilik davranışları örgütsel bağlılığın anlamlı bir yordayıcısı mıdır? Yöntem Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini Zonguldak iline bağlı Ereğli ilçesi merkezinde bulunan ilköğretim okullarında çalışan sınıf öğretmenleri oluşturmaktadır. Ereğli İlçe Milli Eğitim Müdürlüğünden alınan bilgilere göre ilçe merkezinde 18 İlköğretim okulu bulunmaktadır. Bu okullarda; 327 kadın, 213 erkek olmak üzere toplam 540 öğretmen görev yapmaktadır.Bu öğretmenlerin 275'i sınıf öğretmeni 265' i branş öğretmenidir. Araştırmada örneklem alınma yoluna gidilmiş, evren benzeşik özellikler gösterdiğinden “Random Örnekleme” yöntemi kullanılmıştır. Örnekleme 8 ilköğretim okulu dahil edilmiştir. Bu örnekleme alınan okullarda 81 kadın, 74 erkek olmak üzere toplam 155 sınıf öğretmeni çalışmaktadır. Örneklemin evreni temsil oranı öğretmen sayısı itibariyle %56.6, ilköğretim okulu sayısı itibariyle % 44.4.tür. Veri Toplama Aracları Bu araştırmada okul yöneticilerinin yönetici davranışlarının tespit edilmesinde araştırmacılar tarafından geliştirilen “Yönetici Davranışları Anketi (YDA)” ile örgütsel bağlılık düzeylerinin belirlenmesinde ise Balay (2000) tarafından geliştirilen “ Örgütsel Bağlılık Ölçeği” kullanılmıştır. Veri Toplama Aracının Geliştirilmesi Yönetici Davranışları Anketi (YDA)'nin geliştirilmesinden önce alanyazın taranarak otoriter-demokratik-ilgisiz yönetici davranış özellikleri tespit edilmiştir. Yönetici özelliklerini kesin sınırlarla ayırmak mümkün olmadığı için hazırlanan ankette yönetici davranışlarına ait özelliklerden en başat olan özellikler yer almıştır. Belirlenen bu özelliklerden 60 soruluk ham bir form elde edilmiştir. Elde edilen sorulardan oluşan form Eğitim Yönetimi alanında uzman dört öğretim üyesine ve psikolojik danışma ve rehberlik alanında bir uzmana incelettirilmiş uzmanların görüşleri doğrultusunda sorular 'e 40'a düşürülmüştür. Düzeltmeleri yapılan veri toplama aracı Türk Dili Ve Edebiyatı alanında bir uzmanla tekrar gözden geçirilmiş ana temaya sadık kalınarak Türkçe ifade uygunluğu sağlanmıştır. Ayrıca veri toplama aracında anlaşılmayan soru olup olmadığının tespiti için araştırma evreni dışından 10 öğretmene anket uygulanarak açık olmayan ve anlaşılmayan soruların belirlenmesi istenmiş en fazla açık olmadığı belirtilen 9 soru anketten çıkartılarak çıkartılarak soru sayısı 31'e düşürülmüştür. Yönetici Davranışları Anketi (YDA) “hiçbir zaman”, “nadiren”, “bazen”, “çoğunlukla”, “ Her zaman” biçiminde en olumsuzundan en olumlu seçeneğe doğru puanlanmış beşli Likert tipi bir derecelendirme sistemine sahiptir. YDA, 29 sorudan ve otoriter, demokratik, ilgisiz yönetici davranışlarını içeren üç alt boyuttan oluşmaktadır. Örgütsel Bağlılık Anketi 27 soru ve uyum, özdeşleşme ve içselleştirme olmak üzere üç alt boyuttan oluşmaktadır. Veri Toplama Aracının Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışmaları Araştırmada kullanılan veri toplama aracı olan Yönetici Davranışları Anketi (YDA) anketinin yapı geçerliliğini belirlemek üzere faktör analizi yöntemi uygulanmıştır. Bu araştırmada bir maddenin bir faktörde gösterilebilmesi için en az .30'luk bir faktör yüküne sahip olması ve birden fazla faktörde yer alan bir maddenin faktörlerden birindeki yükünün diğerinden en az .10 değerinden fazla olması ilkesi benimsenmiştir (Büyüköztürk, 2002,117-120). Ayrıca Varimax dik döndürme tekniği ile .30'un üzerinde faktör yüküne sahip maddelerden oluşan üç boyutlu bir ölçek elde edilmiştir. Analiz sonucunda faktörlere eşit dağılan iki madde ölçekten çıkartılmıştır. Faktör analizi sonucunda ölçekte kalmasına karar verilen maddelerin faktör yük değerleri Çizelge-1'de verilmiştir. Çizelge-1
YDA'yı oluşturan üç faktörün açıkladığı toplam varyans % 43.698'dir. Açıklanan toplam varyans oranının % 30'un üzerinde olması davranış bilimlerinde yapılan test geliştirme çalışmalarında yeterli görülmektedir (Büyüköztürk, 2002,118). YDA da yer alan faktörlerden birinci faktör 19-29' uncu sorulardan oluşmakta ve ilgisiz yönetici davranışlarını, ikinci faktör 10-18 sorulardan oluşmakta ve otoriter yönetici davranışlarını, üçüncü faktör 1-9'uncu sorulardan oluşmakta ve demokratik yönetici davranışlarını ifade etmektedir. YDA'nın güvenilirliği iç tutarlılık katsayısı ile incelenmiştir. YDA'nın birinci alt boyuta ilişkin Cronbach Alpha katsayısı .85, ikinci alt boyuta ilişkin Cronbach Alpha katsayısı .87 , üçüncü alt boyuta ilişkin iç tutarlılık katsayısı ise .83'tür. Ölçeğin bütün olarak Cronbach alpha katsayısı .66 olarak hesaplanmıştır. Araştırmalarda kullanılan ölçeklerde .60 üzerindeki iç tutarlılık katsayıları yeterli görülmektedir (Kulaksızoğlu ve diğerleri, 2003,55). Örgütsel bağılık ölçeğinin yapı geçerliliği ve güvenirliliği ile ilgili çalışmalar Balay (2000) tarafından yapılmıştır. Aracın yapı geçerliği faktör analizi ile incelenmiştir. Ölçekte yer alan maddelerin birbirinden bağımsız üç faktörde toplandığı ve maddelerin faktör yüklerinin .49 ile .85 arasında değiştiği belirtilmektedir. Örgütsel Bağlılık Ölçeğinin her bir alt faktörü için güvenirliğin bir göstergesi olarak alfa iç tutarlık katsayısı ve bu kapsamda madde toplam korelasyonları birinci faktör için .38 ile .68; ikinci faktör için .33 ile .75 ve üçüncü faktör için .53 arasında değiştiği,birinci faktör için alfa katsayısı .79 iken, aynı katsayı ikinci faktör için .89 ve üçüncü faktör için .93 olarak bildirilmiştir. Veri Toplama Araçlarının Uygulanması Zonguldak ili Millî Eğitim Müdürlüğü ve Ereğli İlçe Millî Eğitim Müdürlüğünden yazılı izin alındıktan sonra araştırmada kullanılan veri toplama araçları araştırmacılar tarafından araştırma örneklemine alınan okullardaki okul müdürlerine teslim edilmiş, öğretmenler tarafından cevaplanan veri toplama araçları tekrar okul müdürlerinden alınmış ve araştırmanın veri toplama işlemi tamamlanmıştır. Verilerin Çözümlenmesi İlgili okullara dağıtılan 155 anketten 121 anket geri alınmış bunlardan 10 adeti kurallara uygun olarak doldurulmadığı için değerlendirme dışı bırakılmıştır. Böylece, araştırma verilerinin çözümlenmesi 111 anket üzerinden yapılmıştır. Verilerin çözümlenmesinde frekans ve yüzde gibi istatistiksel tekniklerden faydalanılmıştır. Değişkenler arasında ikili karşılaştırmalarda bağımsız t-testi yapılmıştır. Yönetici davranışları ile öğretmenlerin örgütsel bağlılığı arasında ilişki olup olmadığı Pearson Korelasyon Katsayısı Formülü ile test edilmiş ve yönetici davranışları ile öğretmen bağlılığı arasındaki ilişkinin yordanmasında Regrasyon yöntemi kullanılmıştır. Karşılaştırma yapılan verilerin tümü .05 anlamlılık düzeyinde çözümlenmiş ve yorumlanmıştır. Bulgular ve Yorum Araştırmanın birinci alt problemi olan öğretmen görüşlerine göre yöneticilerin benimsemiş olduğu yöneticilik davranışlarına ilişkin bulgular Tablo 1'de verilmiştir. Tablo 1
Tablo 1 incelendiğinde çalıştıkları okullarda öğretmenlere göre yöneticilerin %83.5 i, demokrat %12.8' i otoriter ve %3.7'si ilgisiz yöneticilerdir. Bu bulgu ihtiyatla okunmalıdır. Araştırmada kullanılan veri toplama araçları yöneticiler eliyle dağıtılıp toplandığından öğretmenlerin olumsuz etkilenmeleri söz konusu olabilir. Ancak ilgisiz yöneticiliğin çok düşük çıkmış olması yöneticilerin okulun amaçlarını önemsedikleri şeklinde yorumlanabilir. Araştırmanın ikinci alt problemi olan cinsiyetlere göre yöneticilerin benimsemiş oldukları yöneticilik davranışları arasında fark olup olmadığı bağımsız t- testi ile sınanmış elde edilen bulgular Tablo 2 ve Tablo 3'te verilmiştir. Tablo 2
*p<.05 Cinsiyetlere göre otoriter yönetici davranışlarına ilişkin t- testi sonuçlarını gösteren Tablo 2'ye bakıldığında otoriter yönetici davranışlarının öğretmenler tarafından algılanmasında cinsiyetlere göre anlamlı bir farklılığın olduğu gözlenmektedir. Aritmetik ortalamalar çerçevesinde bakıldığında erkek öğretmenlerin bayanlara nazaran yöneticileri daha otoriter buldukları söylenebilir. Tablo 3
* p<.05 Cinsiyetlere göre ilgisiz yönetici davranışlarına ilişkin t- testi sonuçlarını gösteren Tablo 3'e bakıldığında ilgisiz yönetici davranışlarının öğretmenler tarafından algılanmasında cinsiyetlere göre p<.05 düzeyinde anlamlı bir farklılığın olduğu gözlenmektedir. Aritmetik ortalamalar çerçevesinde değerlendirildiğinde erkek öğretmenler bayanlara nazaran yöneticileri daha ilgisiz bulmaktadır denilebilir. Demokratik yönetici davranışları ile ilgili olarak yapılan bağımsız t-testi sonucunda cinsiyetler arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Araştırmanın üçüncü alt problemi olan yöneticilik davranışı (demokratik-otoriter-ilgisiz) ile öğretmenlerin örgütsel bağlılığı arasında ilişki olup olmadığına ilişkin korelasyon sonuçları Tablo 4, Tablo 5 ve Tablo 6'da verilmiştir. Tablo 4
*p<.01 Demokratik yönetici davranışlarının öğretmenlerin örgütsel bağlılığına etkisine ilişkin olarak Tablo 4 incelendiğinde öğretmenlerin bağlılık puanları ile yöneticilerinin demokratik davranış puanları arasında, pozitif yönde orta düzeyde ve anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir [r= 0.455, p<0.01]. Buna göre, yöneticilerin demokratik davranışlarına bağlı olarak öğretmenlerin örgütsel bağlılığında artış olacağı ifade edilebilir. Bu bulgu, Penley ve Gould (1988.akt Zangaro, 2001,16) Bateman ve Strasser,1984; DeCotiis ve Summers, 1987; Mathieu ve Zajac, 1990 yapmış oldukları araştırmalarda (Akt. Lok ve Crawford,1999,371) yöneticilerin yöneticilik davranışları ile örgütsel bağlılık arasında ilişki bulunduğuna yönelik bulguları destekler mahiyettedir. Ayrıca Yuen (1991)'nin yapmış olduğu araştırmada ortaya koyduğu öğretmenlerin örgütsel bağlılığı ve müdürün algılanan destekleyici liderlik davranışları arasındaki ilişkiye dair bulguları da desteklemektedir. Tablo 5
*p<.01 Otoriter yönetici davranışlarının öğretmenlerin örgütsel bağlılığına etkisine ilişkin korelasyon sonuçlarını gösteren Tablo 5'in incelenmesinden öğretmenlerin örgütsel bağlılığı ile otoriter yöneticilik davranışları arasında düşük düzeyde, negatif ve anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir (r= -0,271,p<.01). Buna göre otoriter yöneticilik davranışı arttıkça bağlılığın azaldığı söylenebilir. Bu bulgu, Turan (1998)'ın yapmış olduğu örgüt iklimi ve bağlılık arasındaki ilişki ile ilgili araştırmasında elde ettiği engellenmiş öğretmen davranışı ile örgütsel bağlılık arasındaki olumsuz ilişki bulunduğuna dair şeklindeki bulguyu destekler mahiyettedir. Tablo 6
İlgisiz yönetici davranışlarının öğretmenlerin örgütsel bağlılığına etkisine ilişkin korelasyon sonuçlarını gösteren Tablo 6'nın incelenmesinden öğretmenlerin örgütsel bağlılığı ile ilgisiz yöneticilik davranışı arasında orta düzeyde, negatif ve anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir (r= -0,412,p<.01). Buna bağlı olarak yöneticilerin ilgisiz yönetici davranışları arttıkça öğretmenlerin örgütsel bağlılığının azalma eğiliminde olacağı söylenebilir. Araştırmanın dördüncü alt problemi olan “yöneticilik davranışları örgütsel bağlılığın anlamlı bir yordayıcısı mıdır?” şeklindeki alt probleme ilişkin regrasyon sonuçları Tablo 7'de gösterilmiştir. Tablo 7
Tablo 7'de gösterilen Regrasyon analizi sonuçlarına göre, öğretmenlerin bağlılık puanlarının en yüksek düzeyde yöneticilerin demokratik davranış puanları tarafından yordandığı görülmektedir. Öğretmenlerin bağlılık puanlarının % 34'ünün yöneticilerin demokratik davranış puanlarınca açıklandığı ifade edilebilir. Ayrıca t değerleri incelendiğinde, demokratik davranışın, bağlılığı yordayan anlamlı bir değişken olduğu söylenebilir [t= 2.766, p<0.05]. Başka bir deyişle yöneticilerin demokratik davranışları arttıkça öğretmenlerin örgütsel bağlılığının arttığı söylenebilir. Tablo 7'de verilen otoriter ve ilgisiz yöneticilere ait puanlara bakıldığında, bunların öğretmenlerin örgütsel bağlılığını anlamlı bir düzeyde yordamadığı görülmektedir. Ancak t değerine bakıldığında anlamlı bir düzeyde olmamakla birlikte ilgisiz yönetici davranışları ile öğretmenlerin örgütsel bağlılığının negatif yönde ilişkili olduğu görülmektedir. Öğretmenlerin bağlılık puanlarının % 20'si ilgisiz yönetici davranışları tarafından açıklanmıştır. Buna göre ilgisiz yönetici davranışlarının öğretmenin örgütsel bağlılığını otoriter yönetici davranışlarından daha olumsuz etkilediği söylenebilir. Sonuç ve Öneriler İlköğretim okulu yöneticilerinin yöneticilik davranışları ile öğretmenin örgütsel bağlılığı arasındaki ilişkinin incelendiği bu araştırmadan elde edilen sonuçlar şu şekilde sıralanabilir. 1. Öğretmenler çalıştıkları okullardaki yöneticileri büyük bir çoğunlukla demokrat olarak nitelemektedir. Diğer yandan öğretmenlerin örgütsel bağlılıklarının da yüksek olduğu görülmektedir. Araştırma sonuçlarına göre çoğunluğu demokrat olarak nitelenen okul yöneticilerinin idare ettiği okullardaki öğretmenlerin örgütsel bağlılığının yüksek çıkması olumlu bir durumdur. 2. Erkek öğretmenler bayan öğretmenlere nazaran yöneticileri daha otoriter ve daha ilgisiz bulmaktadır. 3. Demokratik yönetici davranışları ile öğretmenin örgütsel bağlılığı arasında olumlu ve doğru orantılı bir ilişki olduğu görülmüştür. Demokrat yönetici davranışları öğretmenlerin örgütlerine yani okullarına bağlılığını artırmaktadır. 4. Otoriter ve ilgisiz yönetici davranışları ile öğretmenlerin örgütsel bağlılığı arasında olumsuz bir ilişki vardır. Özellikle ilgisiz yönetici davranışlarıyla öğretmenlerin örgütsel bağlılığının düşüklüğü arasındaki ilişkinin kuvvetli olması dikkat çekicidir. İlgisiz yöneticilerin yönettiği okullardaki öğretmenlerin otoriter yöneticilerin olduğu okullardaki öğretmenlerden bile bağlılığı daha düşük görünmektedir. 5. Demokratik yönetici davranışı örgütsel bağlılığın anlamlı bir yordayıcısıdır. Bir başka ifadeyle, yönetici davranışları ne kadar demokrat olursa öğretmenlerin örgütsel bağlılığı da o kadar fazla olacaktır öngörüsünde bulunulabilir. Sınıf öğretmenleri tarafından yöneticilerin büyük bir çoğunlukla demokrat olarak nitelendirilmeleri sorgulanabilir. Bu alanda yapılacak bundan sonraki çalışmalar, yöneticilerden bağımsız ve öğretmenlerle birebir görüşülerek tekrarlanabilir. Okullardan insanın yetiştirilmesi ve dönüştürülmesi görevlerini etkili bir şekilde yerine getirmesi beklenmektedir. Bu görevin başarılı bir şekilde yerine getirilebilmesi, öğretmenlerin görev tanımlarında belirtilenlerden çok daha fazlasını yapmalarını gerektirmektedir. Bu ise ancak bağlılığı yüksek öğretmenler tarafından gerçekleştirilebilir. Öğretmenlerin bağlılıklarının artırılmasında dışsal ve maddi gereksinimlerinin yanında içsel ve moral gereksinimlere de ihtiyaçları vardır. Bu anlamda okul müdürlerinin öğretmenlerin bağlılıklarını olumlu yönde etkileyen demokrat yöneticilik davranışları göstermelerinin gerekli olduğu söylenebilir.
Kaynakça AÇIKALIN, Aytaç (1994). Toplumsal Kurumsal ve Teknik Yönleriyle Okul Yöneticiliği , Pegem Yayınları, Ankara. BALAY, Refik (2000). Özel ve Resmî Liselerde Yönetici ve Öğretmenlerin Örgütsel Bağlılığı , ( Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. BÜYÜKÖZTÜRK, Şener (2002). Veri Analizi El Kitabı , PegemA Yayıncılık, Ankara. BAŞARAN, İbrahim E, (1998). Yönetimde İnsan İlişkileri , Gül Dağıtım, Ankara. ÇALIK, Temel. (1998). Özel ve Genel Liselerde Kurumlaşma –Ankara İli Örneği- . (Yayımlanmamış Doçentlik Tezi). Ankara. DİCK, Gavin ve Beverly Metcalfe (2001). “Managerial Factors and Organizational Commitment” , The International Journal of Public Sektor Management , Volume 14, No: 2, s.111-128. EREN, Erol (1989). Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi , Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul. HELLRİEGEL, D.- Slocum, J. W. Jr.- Woodman R. W. (1998). Organizational Behavior , Western College Publication, Cincinnati. HERSEY, P.- Blanchard, K. H.- Johnson D. E. (1996). Management of Organizational Behavior : Utilizing Human Resources , Prentice Hall. Englewood Cliffs, N.J. KARİP, Emin ve Kemal Köksal (1999). “Okul Yöneticilerinin Yetiştirilmesi” , Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi , Pegem A Yayıncılık, Ankara, Sayı 18, s. 193-207. KULAKSIZOĞLU, Adnan, Dilmaç, Bülent, Halil Ekşi, Mustafa Otrar (2003). “Uyum Ölçeği-Üniversite Formu'nun Dilsel Eşdeğerlik, Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”, Eğitim Bilimleri ve Uygulama , Cilt 2, Sayı 3, s. 49-64. KATZ, D. ve Kahn R. L. (1977). Örgütlerin Toplumsal Psikolojisi , (Çev. Halil Can-Y. Bayraktar), TODAİE Yayınları, No:167. Ankara LOK, Peter ve Crawford, John (1999). “The Relationship Between Commitment and Organizational Culture, Subculture, Leadership Style and Job Satisfaction in Organizational Change and Development” , Leadership & Organization Development Journal , Volume: 20, No: 7, s. 365-373. MEYER John P. ve Allen Natalie J. (1991). “A Three- Component Conseptualization of Organizational Commitment” , (Ed. Cooper D L), Fundamentals of Organizational Behavior , Sage Publications, London. MOWDAY, Richard T.- Steers, Richard M.- Porter. Lyman W. (1979), “The Measurement of Organizational Commitment”, (Ed. Cooper D L), Fundamentals of Organizational Behavior , Sage Publications, London. NEWSTORM, John W. ve Keith, Davis (1993). Organizational Behavior , McGraw-Hill Inc. New York. O'REİLLY III, Charles ve Chatman J. (1986). “Organizational Commitment and Psychological Attachment: The Effects of Compliance, Identification, and Internalization on Prosocial Behavior” , (Ed. Cooper D. L.), Fundamentals of Organizational Behavior , Sage Publications, London. ÖZDEMİR, Servet (1995), “Eğitimde Verimlilik ve Toplam Kalite Yönetimi” , Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi , Pegem Yayıncılık, Ankara, Sayı 3. s. 377-388. PEKER,Ömer ve Nihat Aytürk (2000). Etkili Yönetim Becerileri , Yargı Yayınevi, Ankara. ROWDEN, Robert W. (1999). “The Relationship Between Charismatic Leadership Behaviors and Organizational Commitment” , The Leadership & Organization Development Journal , Volume:21, No: 1, s. 30-35. STEERS, Richard M. (1977). “Antecedents and Outcomes of Organizational Commitment” , (Ed. Cooper D. L.), Fundamentals of Organizational Behavior, Sage Publications, London. STURGES, J.ve Guest, David. (2001). “Don't Leave Me This Way! A Qualitative Study of Influences on the Organizational Commitment and Turnover Intentions of Graduates Early in Their Career”, Britsih Journal of Guidance & Counseling , Volume 29, No: 4, s. 447-460. TAO, M.-Takagi, H.-Ishida M.- Masuda K. (1998). “A Study of Antecedents of Organizational Commitment” , Japanese Psychological Research , Volume 40, No 4, s. 198-205. TARTER, C. John ve Others. (1989). “Principal Leadership and Organizational Commitment: The Principal Must Deliver” , Planning and Changing , Volume 20, No: 3, s. 131-140. WEİSSENBERG, Peter (1971). Introduction to Organizational Behavior , Intent Educational Publishers, London. ZANGARO, George A. (2001). “Organizational Commitment: A Concept Analysis. Nusing Forum”, Volume 36, No: 2, s. 14-22. İnternet Adresleri http://www.nationalforum.com/17celep.htm , “Teachers' Organizational Commitment In Educational Organizations” , Cevat CELEP, 01 Ağustos 2003. http://www.fed.cuhk.edu.hk/ceric/cuma/91pyyuen/conclusion.htm , “Principal Leadership Behavior and Teacher Organizational Commitment- A contigency Approach” , Pong Yiu YUEN, Master Arts in Education Thesis. 28 Mart 2003. http://www.ericfacility.net/servlet/com.artesiatech.servlet.search.SearchServlet?action=9 , “Measuring Organizational Climate and Organizational Commitment in the Turkish Educational Context” , Selahattin TURAN, University Council for Educational Administration (UCEA) , St. Louis, Missouri, ERIC, NO: ED429359, (1998), 20 Haziran 2003 http://ariel.emeraldinsight.com/vl=3991387/cl=77/nw=1/rpsv/cgi-bin/emeraldft , “ Type of Administrator Differencies in Work Satisfaction of Secondary School Administrator” , Umar A. KHAN, Education. Volume 113, No: 4, s. 574-578. 28.6.2003
Abstract School principals' attitudes have both positive and negative effects on teachers. This research is a descriptive study in which has been examined the effect of the primary school principals' administrative behaviors (autocratic, democratic, laissez-faire) on the teacher's organizational commitment. In the analysis of the data collected by means of questionnaire frequency and percentage has been used. Also the independent sample t-test and the statistical methods like correlation and regression has been used in the analysis of the relations. Most of the teachers find the administrators democratic. In the research meaningful differences have been found out in terms of gender among teachers in order to perceive administrators' behaviors. Male teachers find administrators more authoritarian and more ignorant than female teachers. As a result of the research it has been found out that administrative behavior is effective on organizational commitment and a positive and also a meaningful relation has been identified between administrative behavior and teachers' organizational commitment. The results of the research support the previous researches. Key Words: Educational administration, organizational behavior, organizational commitment, school principals
|
