GİRİŞ

" Müşteri mutluluğu " , " Müşteri tatmini " ifadeleri ile özdeşleştirilen Toplam Kalite Yönetimi (TKY), klâsik anlamdaki yönetim anlayışının alternatifi olarak doğan, gelişen ve gelişimine devam etmekte olan çağdaş ve katılımcı bir yönetim anlayışıdır. TKY sadece bir yönetim tarzı değil örgütte, sürekli gelişim için değişmeyi esas alan bir felsefe, bir yaşam biçimidir. Toplam Kalite Yönetiminin temel ögeleri; müşteri odaklılık, tam katılım, sürekli iyileştirme, önce insan anlayışı, grup çalışması, üst yönetimin liderliği, hataları önlemeye yönelik yaklaşım ve çalışanların eğitimidir.

İkinci Dünya Savaşı sonlarında Japonya'nın tüketim mallarının kalitesini arttırmak amacıyla başlattığı çalışmaların; verimliliğin artması, maliyetlerin düşmesi, müşteri tatmininin artması, kaynak israfının azalması gibi başarılı sonuçlar vermesi sanayi sektöründe uygulanan bu felsefenin hizmet sektörüne de yayılmasını sağlamıştır. TKY’nin hizmet alanlarındaki uygulamaları ve bu alan içerisinde bulunan eğitim sektörüne uygulanması, ülkemizde yaklaşık beş yıl önce başlamış, günümüzde de giderek önem kazanmaktadır.

Toplam Kalite Yönetimi'nin öğretim kurumlarında uygulanması, öğretim programlarının; öğrencilerin, eğitimle ilgili kişilerin, işverenlerin, mezunların ve genel anlamda toplumun gereksinimleri doğrultusunda hazırlanmasını sağlar(1). Takım çalışmaları öğrencileri tartışma, fikir üretme, katkı ve katılım sağlama disiplinine yönelterek takım ruhu ve işbirliği deneyimi sağlar. Toplam Kalite Yönetimi uygulaması öğrencileri ezbercilikten uzaklaştırır, araştıran, analiz eden, çok yönlü düşünen, sorunlar karşısında çözüm önerileri getiren, yaratıcılıklarını kullanan öğrenciler haline getirir(2). Öğretmenleri de uzmanlık alanlarının dışına çıkarak, bilgi düzeylerini geliştirmeye zorlar ve sabır, güven, daha fazla çalışmak konularında kişisel özelliklerini geliştirmelerine neden olur(3). Sonuçta; geleceğin dünyasına hazır, çağdaş öğrenciler ile sürekli kendilerini yenileyen öğretmenler kazanılır.

Toplam Kalite Yönetimi' nin öğretim kurumlarında uygulanmasının yukarıda sadece bazıları anlatılan sayısız yararlar sağlaması; insanları yarının dünyası için hazırlaması görevi nedeniyle ağır sorumluluklar yüklenmiş olan ve çok çeşitli sorunlarla karşı karşıya bulunan Türk eğitim sektöründe uygulanmasını ihtiyaç haline getirmiştir. Buradan hareketle, çalışmada eğitimde kalite olgusuna en çok önem vermesi gereken özel öğretim kurumlarında görevli yöneticilerin Toplam Kalite Yönetimi' ne ilişkin bilgi düzeyleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Çalışmanın amacı, eğitimde kalite olgusuna en fazla önem vermesi ve bu olgunun oluşmasına katkılar sağlaması beklenen özel öğretim kurumları yöneticilerinin Toplam Kalite Yönetimine ilişkin bilgi düzeylerini genel olarak ortaya koymaktadır. Çalışmada aşağıdaki sorulara cevap aranması amaçlanmıştır.

Anket sonuçlarına göre, yöneticilerin TKY’ne ilişkin bilgi düzeylerini yorumlamada kullanılan kavramların anlamları şöyledir:

Çok iyi: Aritmetik ortalama puanları 4.6 ile 5 arasında olanların bilgi düzeyi.

iyi : Aritmetik ortalama puanları 4.1 ile 4.5 arasında olanların bilgi düzeyi.

Orta: Aritmetik ortalama puanları 3.6 ile 4 arasında olanların bilgi düzeyi.

Zayıf: Aritmetik ortalama puanları 3.1 ile 3.5 arsında olanların bilgi düzeyi.

Çalışmanın evreni Ankara ilidir. il Millî Eğitim Müdürlüğü’ nden sağlanan okul isim ve adresleri temel alınarak Ankara’ da faaliyet gösteren toplam 34 özel öğretim kurumunun tamamı ziyaret edilmiş ve bu okullarda görev yapan müdür ve müdür yardımcısı düzeyindeki yöneticilere anket formu uygulanmıştır. Ankete katılan 32 okulda görevli toplam 118 yöneticiden 93’ üne anket uygulanabilmişir. Hedeflenen evrene ulaşılma oranı %78.8’ dir. Anket yardımıyla toplanan verilerin analizinde, "SPSS" ve "Minitab" istatistik paket programları kullanılarak; frekans, yüzde, aritmetik ortalama, medyan ve standart hata analiz tekniklerinden yararlanılmıştır.

ARAŞTIRMA BULGULARI VE YORUMLAR

Ankete katılan özel öğretim kurumlarında görevli yöneticilerin bulundukları görev, cinsiyet, yaş grubu ve eğitim düzeylerine göre dağılımları aşağıdaki gibidir:

Anket yöneltilen 93 okul yöneticisinden 31’i müdür, 62’ si ise müdür yardımcısı konumundadır. Çizim 1’den de görüleceği üzere toplam içerisinde müdürlerin oranı %33, müdür yardımcılarının oranı ise %67’ dir.

Ankete katılan 93 okul yöneticisinden 40’ ı erkek 53’ ü kadındır. Çizim 2’den görüleceği üzere toplam yöneticilerin %43’ ü erkek % 57’ si kadındır.

Anket formu uygulanan yöneticiler beş değişik yaş grubunda yer almaktadırlar. Bunlar 24-30, 31-37, 38-44, 45-51 ve 52 ve üstü yaş gruplarıdır. Çizim 3' den görüleceği üzere yöneticilerin % 14' ü 24-30 yaş grubunda, % 19' u 31-37 yaş grubunda; yaklaşık % 23' ü 38-44 yaş grubunda; % 28' i 45-51 yaş grubunda ve % 16' sı da 52 ve üstü yaş grubundadır.

 Ankete katılan 93 okul yöneticisinden 90' ının cevap verdiği bu soruya göre çizim 4' ten de görüleceği üzere yöneticilerin % 23' ü ön lisans, % 58' i lisans ve % 19' u yüksek lisans düzeyinde eğitim almışlardır.

Özel öğretim kurumlarında görevli müdür ve müdür yardımcılarının toplam kalite yönetimine ilişkin bilgi düzeylerini ölçen 18 ifadeye verilen cevapların, puan toplamlarının aritmetik ortalamalarının aritmetik ortalaması 5 tam puan üzerinden 3.57’ dir. Bu ortalamaya göre özel öğretim kurumlarında görevli müdür ve müdür yardımcılarının TKY’ ne ilişkin genel bilgi düzeylerinin orta düzeyin en alt sınırında zayıfa yakın olduğu söylenebilir.

Çizelge 1’ den görüleceği üzere müdür ve müdür yardımcılarının aldıkları puan toplamlarının aritmetik ortalamaları açısından aralarında fark yoktur. Müdürlerin aritmetik ortalaması 90 puan üzerinden 64.29, müdür yardımcılarının ise 64.18’ dir. Birbirlerine çok yakın olan bu iki gruba ait aritmetik ortalamaların student-t testi ile karşılaştırmaları sonucunda her iki gruptaki yöneticilerin TKY’ ne ilişkin genel bilgi düzeylerinin hemen hemen aynı olduğu görülmüştür.
 
 

Çizelge 1: Yöneticilerin TKY' ne ilişkin Genel Bilgi Düzeyi Puanlarının Görevlerine Göre Dağılımı
 

Görev	Sayı	Aritmetik Ortalama	Standart Hata	Göreve Göre
				t	p
Müdür Müdür Yrd.	31 62	64.29 64.18	0.96 0.61	0.1	P>0.05

Özel Okul yöneticilerinin TKY' ne ilişkin bilgi düzeyi puanlarının aritmetik ortalamalarının aritmetik ortalaması 5 tam puan üzerinden, erkek yöneticilerde 3.57 kadın yöneticilerde ise 3.64' tür. Bu ortalamaya göre erkek yöneticilerin TKY' ne ilişkin genel bilgi düzeylerinin zayıfa yakın orta, kadın yöneticilerin genel bilgi düzeylerinin ise ortanın alt sınırında olduğu söylenebilir.

Yöneticilerin TKY' ne ilişkin bilgi düzeylerini ölçen ifadelere verilen puan toplamlarının aritmetik ortalaması bakımından erkek ve kadın yöneticiler arasında fark olup olmadığı student' s t testi ile araştırılmış ve Çizelge 2' den görüleceği üzere kadın yöneticilerin puanları ile erkek yöneticilerin puanları arasında anlamlı bir fark olduğu saptanmıştır. ( p< 0.01 )

Çizelge 2: Yöneticilerin TKY' ne ilişkin Genel Bilgi Düzeyi Puanlarının Cinsiyetlerine Göre Dağılımı
 

Görev	Sayı	Aritmetik Ortalama	Standart Hata	Göreve Göre
				t	p
Erkek Kadın	40 53	62.46 65.53	0.68 0.70	3.06	P<0.01

 

Yöneticilerin TKY' ne ilişkin bilgi düzeyi puanlarının aritmetik ortalamalarının aritmetik ortalaması sırasıyla 1. yaş grubunda 3.72 ; 2. yaş grubunda 3.51 ; 3. yaş grubunda 3,57 ; 4. yaş grubunda 3.56 ; ve 5. yaş grubunda 3.52' dir. Bu sonuçlara göre özel öğretim kurumlarında görevli 24-30 yaş gurubundaki yöneticilerin TKY' ne ilişkin genel bilgi düzeylerinin orta düzeyde, 38-44 ve 45-51 yaş grubundaki yöneticilerin zayıfa yakın düzeyde orta ve 31-37 ve 52 ve üstü yaş grubundaki yöneticilerin genel bilgi düzeylerinin ise zayıf düzeyde olduğu ancak; birbirine yakın bu bulgulara göre yaş grupları arasında istatistiki açıdan farklılık bulunmadığı söylenebilir.

Yöneticilerin TKY' ne ilişkin bilgi düzeyini ölçen ifadelere verilen puan toplamlarının aritmetik ortalamaları bakımından yaş grupları arasında fark olup olmadığı Çizelge 3' den görülebilir. Çizelgeden görüleceği üzere her ne kadar, birinci yaş grubundaki (24-30) yöneticilerin görüşlerini ölçen ifadelere verilen puan toplamlarının aritmetik ortalaması yaklaşık 67 ve beşinci yaş grubundaki (52 >) yöneticilerin puan toplamlarının aritmetik ortalaması 63 olarak saptandıysa da, verilerin varyans analizi (ANOVA) tekniği ile değerlendirilmesi sonucunda yöneticilerin yaş grupları ile TKY' ne ilişkin genel bilgi düzeyleri arasında istatistiki olarak farklılık olmadığı belirlenmiştir. (P>0,05 )

Çizelge 3: Yöneticilerin TKY' ne ilişkin Genel Bilgi Düzeyi Puanlarına Ait Bulguların Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
 

Yaş Grubu	Sayı	Aritmetik Ortalama	Standart Hata	Yaş Gruplarına Göre
				t	p
24-30 31-37 38-44 45-51 52 ve >	13 18 21 26 15	66.92 63.17 64.19 63.08 63.40	1.14 1.18 1.29 0.92 1.09	1.30	P>0.05

 

Yöneticilerin TKY' ne ilişkin genel bilgi düzeyi puanlarının aritmetik ortalamalarının aritmetik ortalaması sırasıyla ön lisans mezunu yöneticilerde 3.53 ; lisans mezunu yöneticilerde 3.62 ve yüksek lisans mezunu yöneticilerde 3.50' dir. Bu ortalamalara göre, ön lisans ve yüksek lisans düzeyinde eğitim almış yöneticilerin TKY' ne ilişkin genel bilgilerinin zayıf düzeyin üst sınırında lisans düzeyinde eğitim almış yöneticilerin genel bilgilerinin ise orta düzeyin en alt sınırında olduğu söylenebilir.

Yöneticilerin TKY' ne ilişkin genel bilgi düzeylerini belirlemeye yönelik olarak hazırlanan ifadelere verilen puan toplamlarının aritmetik ortalamaları bakımından farklı eğitim düzeyindeki yöneticilerin karşılaştırılmasına ait bulgular Çizelge 4' de verilmiştir.

Çizelgeden görüleceği üzere farklı düzeylerde eğitim alan yöneticilerin TKY' ne ilişkin genel bilgi düzeylerini ölçen ifadelere verilen puan toplamlarının aritmetik ortalamaları bakımından aralarında çok az fark vardır. Ancak bulguların varyans analizi tekniği ile değerlendirilmesi sonucunda yöneticilerin eğitim durumları ile TKY' ne ilişkin genel bilgi düzeyleri arasında istatistiki olarak fark olmadığı belirlenmiştir. (P>0.05 )

Çizelge 4: Yöneticilerin TKY' ne ilişkin Genel Bilgi Düzeyi Puanlarının Eğitim Durumuna Göre Dağılımı
 

Eğitim Durumu	Sayı	Aritmetik Ortalama	Standart Hata	Göreve Göre
				t	p
Ön Lisans Lisans Y. Lisans	21 52 17	63.52 65.15 63.09	0.86 0.72 1.13	1.64	P>0.05

 

SONUÇ VE ÖNERiLER

Araştırma verilerinin istatistiksel çözümlemeleri sonunda elde edilen başlıca bulgular şunlardır:

1. Ankara ilinde faaliyet gösteren özel öğretim kurumlarında görevli yöneticilerin toplam kalite yönetimine ilişkin bilgi düzeyi puanları toplamının aritmetik ortalamasının aritmetik ortalaması 3.6' dır. Bu ortalamaya göre, yöneticilerin konu ile ilgili genel bilgi düzeyleri orta alt sınırında zayıfa yakındır.

2. Özel öğretim kurumlarında görevli yöneticilerin TKY'ne ilişkin genel bilgi düzeyleri, görevlerine göre farklılık göstermemektedir. Müdür ve müdür yardımcılarının bilgileri orta alt sınırdadır.

3. Özel öğretim kurumlarında görevli yöneticilerin TKY'ne ilişkin genel bilgi düzeyleri cinsiyetlerine göre farklılık göstermektedir. Erkek yöneticilerin TKY'ne ilişkin bilgileri zayıf üst sınırında, kadın yöneticilerin bilgileri ise orta alt düzeydedir.

4. Özel öğretim kurumlarında görevli yöneticilerin TKY'ne ilişkin genel bilgi düzeyleri yaş gruplarına göre farklılık göstermemektedir. Her yaştaki yöneticilerin TKY' ilişkin bilgileri orta-alt düzeydedir.

5. Özel öğretim kurumlarında görevli yöneticilerin TKY'ne ilişkin genel bilgi düzeyleri eğitim durumlarına göre farklılık göstermemektedir. Tüm eğitim düzeyindeki yöneticilerin bilgileri orta-zayıf düzeydedir.

Araştırmanın yukarıda özetlenen bulgu ve sonuçlarına dayalı olarak aşağıdaki öneriler getirilebilinir.

1. Özel öğretim kurumları eğitim-öğretim niteliğini (kalitesini) arttırmak için eğitimde Toplam Kalite uygulamasına önem vermek zorundadırlar. Bu nedenle, özel okullar müdür ve müdür yardımcısı düzeyindeki yöneticilerinden başlayarak, bu yöneticilerin konu hakkındaki orta ve zayıf düzeydeki bilgilerini arttırmak amacıyla hizmet içi eğitim düzenlemelidirler. Araştırma sonuçları doğrultusunda, yöneticiler TKY ve eğitimde uygulanması konusunda görev, yaş, eğitim durumu ayırımına gidilmeksizin eğitilmelidirler.

2. TKY’nin özel okullarda uygulanabilmesi için yöneticilerle birlikte öğretmen ve tüm çalışanlar da bu konuda eğitilmelidirler.

3. Özel öğretim kurumları TKY felsefesinin önemini kavramada ve tüm eğitim sistemine uygulanarak yaygınlaşmasında liderlik misyonunu üstlenmelidirler.

(1) Feryal Orhan Basık. "Eğitimde Toplam Kalitenin Yararları", Ödüllü Kalite Makaleleri, İstanbul, Mavi Tanıtım Ltd, 1997. s.65.

(2) Mithat Çoruh (editör), Yüksek Öğretimde Sürekli Kalite İyileştirme, Ankara,1997, s.321.

(3) İge Pırnar, "Eğitimde Toplam Kalite Yönetiminin Uygulanmasının Sağlayacağı Yararlar", Anahtar, Şubat 1997, s.6.