Oluşturmacı Öğrenme Yaklaşımına Göre Hazırlanmış Örnek Bir Ünite Etkinliği

Yrd.Doç.Dr. Aşkın ASAN(*)

Gönül GÜNEŞ(**)

İlköğretimin 1, 2 ve 3. sınıflarında okutulmakta olan Hayat Bilgisi dersi, doğal, toplumsal, sanatsal, çağdaş düşünce ve değerlerin bileşkesinden oluşmaktadır. Sönmez (1996) Hayat Bilgisi”ni şöyle tanımlamıştır: “Hayat bilgisi; doğal ve toplumsal gerçekle kanıtlamaya dayalı bir bağ kurma süreci ve bu sürecin sonunda elde edilen dirik bilgilerdir. Hayat bilgisi dersi ile çocuk, çevresinde olup biten sosyal ve doğal olaylara, eşyalara ve varlıklara karşı duyduğu merakı giderir. Öğrenci, ilköğretimde somut işlemler dönemindedir. Bu dönemde öğrenme-öğretme ortamında ona sunulacak olgular gerçek yaşamdan ve yakın çevreden alınmalıdır” (1).

Günümüzde öğrenme-öğretme ortamlarında davranışçı yaklaşım ilkeleri kullanılmaktadır. Hedeflerin ve hedef davranışların belirlenmesi, sınıf içi etkinliklerin bu davranışları kazandırma amacıyla düzenlenmesi ve öğrencilerin bu davranışları kazanma düzeylerinin test edilmesi gibi öğrenme-öğretme etkinlikleri davranışçı teori ilkeleri göz önüne alınarak düzenlenmektedir (2). Belirlenen davranışlar öğrenciye genellikle düz anlatım yöntemiyle kazandırılmaya çalışılmaktadır. Bu yöntem günümüzde ilköğretim ve orta öğretim okullarında Sosyal Bilgiler ve Hayat Bilgisi derslerinde en çok kullanılan yöntemlerden biridir.

Anlatma, öğretmenin ya da onun yerinde olan birinin bir konuya ilişkin bilgileri, karşısında pasif bir biçimde oturarak dinleyen öğrencilere iletmesi biçiminde uygulanan bir öğretim yöntemidir (3). Öğrencilerin pasif olarak oturmalarına neden olduğu, onlara düşüncelerini açıklama fırsatı vermediği için sıkıcı bir yöntem olarak kabul edilmektedir. Çok sık ve yanlış kullanımı nedeniyle en etkisiz yöntem olarak da bilinmektedir. Gerçekte de öğrenciler pasif bir durumda oturdukları ve genellikle öğretim sırasında soru sorma ve düşüncelerini açıklama imkanına sahip olmadıkları için etkin bir yöntem sayılmaz. Bu yöntemle dinleyicilerin ilgi ve ihtiyaçlarının karşılanıp karşılanmadığını belirlemek güçtür. Soru-cevap yöntemi, anlatma yönteminin sıkıcılığını gidermek ve öğretimi daha etkili bir şekilde gerçekleştirmek isteğine dayalı olarak geliştirilmiştir. Bu yöntemde etkileşim daha çok öğretmenle öğrenci arasında ve çok sınırlı bir konu üzerinde olmaktadır.

Düz anlatım yöntemi ile bilişsel alanın bilgi, duyuşsal alanın alma ve tepkide bulunma, devinişsel alanın uyarılma basamağındaki davranışlar kazandırılabilir. Ancak bu yöntem ile daha üst düzeydeki hedef davranışlar öğrenciye mal edilmeyebilir (4) ve ayrıca anlatma yöntemi ile öğrenciler pasif kaldıkları için dersler etkililiklerini kaybedebilirler. Bundan dolayı öğrencilerin daha aktif ve derslerin daha etkileyici ve konuların daha kalıcı olması için farklı yöntemler ve farklı öğrenme yaklaşımları denenmelidir.

Son zamanlarda farklı bilim adamları tarafından savunulan öğrenme kuramlarında öğrencinin aktifliği ilkesi önem kazanmıştır. Oluşturmacı öğrenme modeli (constructivist) olarak bilinen öğrenme yaklaşımında ise, öğrencilerin daha önceki deneyimlerinden ve önbilgilerinden yararlanarak yeni karşılaştıkları durumlara anlam verebilecekleri savunulmaktadır.

Oluşturmacı öğrenme yaklaşımına göre bilgi pasif olarak alınamaz. Kişi, yeni bir bilgi aldığında onu kendisinde önceden var olan bilgileriyle karşılaştırdıktan sonra özümser. Yani; önceden var olan bilgilerin kapsam ve niteliklerini değiştirir ve yeni edinilen deneyimlerin gerektirdiklerine uygun davranır. Kişilerin önceki bilgileri aynı olmadığından dolayı yeni alınan bilgi kişiler tarafından farklı özümsenmiş olur. Öğrencinin veya bireyin herhangi bir anda sahip olduğu bilgi birikimi yeni bir bilgiye veya uyarımlara cevap vermede çok önemlidir. Öğrenci kendine özgü olarak bilgiyi oluşturur. Bu süreç öğrenciyi aktif kılan bir süreçtir.

Öğrencilerin daha önceki deneyimlerinden ve önbilgilerinden yararlanarak yeni karşılaştıkları durumlara anlam verebileceklerini ve onları özümleyebileceklerini savunan oluşturmacı yaklaşıma göre öğretmenin rolü; öğrencilerin zihinsel yapılarının oluşmasına rehberlik yapmak ve anlama kabiliyetlerinin gelişmesine uygun öğrenme etkinliklerini düzenlemektir. Öğretmen, öğrencinin dikkatini çekmek amacıyla bilgiyi kavramsal problemler ve sorular çevresinde organize eder. Öğretmen, öğrencinin dikkatini çekmek amacıyla bilgiyi kavramsal problemler ve sorular çevresinde organize eder. Öğretmen öğrencilerin yeni görüşler oluşturmalarında ve bu görüşlerini daha önceki bilgilerine bağlamalarında yardımcı olur. Öğretmen öğrenci dikkatini geniş kavramlar üzerinde yoğunlaştırır daha sonra bu geniş kavramlar parçalara bölünür. Etkinlikler, öğrenci merkezlidir. Öğrenciler kendi sorularını sormaya, kendi deneylerini yapmaya ve kendi sonuçlarına varmaya özendirilir. Böylece öğrenciler kendi öğrenmelerini kendileri oluştururlar.

Oluşturmacı yaklaşım modelinde öğrencilerin, öğretmen tarafından belirlenecek bir problemin çözümüne, tüm teknoloji kaynaklarını kullanarak ulaşmaları, kendi öğrenmelerini oluşturmalarında yardımcı olur (5). Teknoloji, bilimsel bilgi ya da diğer düzenlenmiş bilgilerin işe koşulmasını sağlayan uygulamalardır (6). Teknoloji, çağımızda eğitimin temel modellerini etkilemiş, öğrenme-öğretme süreçlerinin verim ve etkinliği için vazgeçilmez öğelerinden biri olmuştur. Eğitim isteminin artması, öğrenci sayısının hızla çoğalması, bilgi miktarının artması ve bilgi içeriğinin karmaşıklaşması, öğretmen yetersizliği ve bireysel farklılıkların önem kazanması (7) gibi faktörler tüm diğer alanlarda olduğu gibi sosyal bilimler alanında da teknoloji kullanımını gerekli kılmıştır. Hayat bilgisi dersinde bilgilerin kavratılması, olayların açıklanması, bilgilerin üzerinde gözlem ve araştırmaların yapılmasında bilgi teknolojisi ürünleri kullanılabilir. Bilgisayar destekli eğitim, multimedia, çoklu ortam, internet gibi bilgi teknolojisi ürünlerinin kullanılması öğrenme-öğretme etkinliklerinde öğrenci ve öğretmene büyük kolaylıklar sağlar, eğitim yaşantılarını zenginleştirir.

Bu yaklaşımda ayrıca, öğrencilerin gruplara ayrılarak belli işler üzerinde çalışmaları esastır (8). Araştırmalar; grup içi çalışmaların; öğrenciler arasındaki etkileşimi arttırdığını, öğrencilere birlikte çalışma alışkanlığı kazandırdığını, öğrencilerin derse yönelik olumlu tutum geliştirmelerine yardımcı olduğunu ve kendine güven duygusu geliştirdiğini ortaya koymuştur (9). Hayat bilgisi dersi için oldukça elverişli olan bu yöntem öğrencilerin bilişsel, sosyal ve duyuşsal hedeflere ulaşmasına katkıda bulunmaktadır.

Bu çalışmada, öğrenciyi öğrenme sürecinde daha aktif hale getirmek için oluşturmacı öğrenme yaklaşımın bu ilkeleri göz önünde tutulmuş ve ilköğretim 3. Sınıf Hayat Bilgisi dersinin “Cumhuriyet Bayramı ve Atatürk” ünitesini konu alan örnek bir ünite etkinliği düzenlenmiştir. Bu ünite etkinliği, problem oluşturma, küçük grup çalışması ve paylaşma ve tartışma olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır.

Birinci bölümde yani problem oluşturma bölümünde, öğrencilere genel bir kavram verilir. Öğrenciler tartışma yoluyla verilen kavramla ilgili problemi bulmaya çalışırlar. Burada öğretmenin rolü öğrencilerin zihinsel yapılarının oluşmasında rehberlik yapmaktır. İkinci bölümde, öğrenciler 5’er kişilik gruplara ayrılır ve projelendirilirler. Öğrencilerin farklı teknoloji kaynaklarından ve yazılı kaynaklardan yararlanmaları sağlanır. Üçüncü bölümde ise öğrencilerin projelerini diğer gruplarla paylaşmaları istenir. Gruplar vardıkları ortak görüşleri içeren projeleri sunarlar. Öğretmen, sunu sırasında rehber konumundadır. Grup tartışmalarının problemin dışına çıkmamasını ve herkesin tartışmaya eşit katılmasını sağlar.

Öğretmen, projeleri değerlendirirken öğrencilerin teknoloji kaynaklarının hangilerinden ne kadar yararlandıklarını kontrol eder. Öğrencilerin birbirlerini değerlendirmeleri sağlanır. Veriler toplandıktan sonra gruplara projeleri hakkında dönüt verilir.

Birinci Aşama: Problem Oluşturma

Süre: 1 gün

Öğretmen, “Cumhuriyet niçin ilan edildi?” sorusunu öğrencinin zihninde uyandırma amacıyla çeşitli etkinlikler düzenler. Öğretmen öğrencilerle birlikte genel problemi belirler.

Öğrenci Etkinlikleri:

1- “Cumhuriyet” kavramı üzerinde tartışmak.

2- Cumhuriyetin ilanından önceki yönetim biçimini tartışmak.

3-Eski yönetim biçiminin iyileştirilip iyileştirilemeyeceği hakkında tartışmak.

4-“Cumhuriyet niçin ilan edildi?” sorusunun öğrencinin zihninde uyanması.

Öğretmen, tüm öğrencilerin görebileceği ve kolayca ulaşabileceği bir konumda yer alır.Soru sorar.Öğrencileri eğer’li sorulara teşvik eder.Sorulara gelebilecek cevapları düşünür ve beklenmeyen durumları not eder.Öğrencilerin algılamalarındaki farklılıklara neden olan durumları belirler.Öğrencilerin soru sorma ve tartışma sırasında kendi yöntemlerini kullanmalarını sağlar ve sağlıklı iletişim ortamı oluşturarak öğrencilerin farklı fikirlerini destekler. Yönlendirici olur, öğrencileri tartışmaya motive eder, tartışma sırasında taraf olmaz ve her türlü fikre açık olur. Tartışmanın sonunda varılan tüm fikirleri toparlar ve açıklar.

İkinci Aşama:KüçükGrupÇalışması

Süre: 10 gün

Bu aşamada öğretmen, öğrencileri küçük gruplara ayırır ve her grubu daha önce belirlenen genel problemin bir parçasını incelemek üzere projelendirir. Grup projelerine katkı sağlayacak teknoloji olanaklarını hazırlar.

Öğrenci Etkinlikleri:

1-Grup içi görev dağılımı yapmak.

2-Sorunu ya da problemi tanımak.

3- Aynı amaç ya da hedeflere yönelmek.

4- Hazırlanan teknoloji olanaklarını kullanarak projeleri için gerekli bilgileri toplamak.

• “Cumhuriyet Bayramı ve Atatürk” (10) adlı ders yazılımını incelemek.

• Ders kitabının Cumhuriyet Bayramı ve Atatürk ünitesini incelemek.

• Okul kütüphanesindeki ilgili kaynakları incelemek.

• Gruplara çalışmalarında “Cumhuriyetin İlanı”, “Atatürk ve Millî Mücadele” ve “Atatürk ve Kurtuluş Savaşı” video kasetlerini izlemek.

• İnternet yoluyla Atatürk hakkında bilgi almak (bkz. Şekil 1).

Örnek İnternet adresleri:

http://www.akdeniz.edu.tr/internet/ataturk/.html

http://www.doruk.net.tr/ataturk

http://www.kho.edu.tr/ata/

http://web.mktup.gov.tr/Ataturk/okey/14.html

http://www.ada.net.tr/ataturk/e-main.html

Öğretmen grupları 5’er kişi olarak oluşturur. Cinsiyet, etnik grup, sosyo-ekonomik statü ve akademik başarı gibi öğeleri göz önünde tutarak grupların heterojen olmasına dikkat eder. Grup etkinliklerinde rehber konumunda yer alır ve öğrencilerin grup içi etkileşimde bulunmalarını sağlar. Öğrencilerin teknoloji kaynaklarına ulaşmalarında ortaya çıkabilecek sorunları belirler ve sorunları giderici tedbirler alır. “Cumhuriyet Bayramı ve Atatürk” ve diğer yazılımları tüm öğrencilerin teker teker incelemelerini sağlar.

Örnek Etkinlik

Araçlar logosu “Cumhuriyet Bayramı ve Atatürk” adlı yazılımın ana sayfasında bulunmaktadır. Bu logoya tıklandığında 12 ayrı seçeneğin bulunduğu ekran ortaya çıkmaktadır. Bu seçenekler öğrenciyi bayramlarımız ve Atatürk’ün hayatı ile ilgili resimlerin bulunduğu sayfalara götürmektedir. Öğrenciye bu resimlerden herhangi birini seçme olanağı verilmiştir. Resimlerden herhangi birinin üzerine tıkladığında öğrenciye seçtiği resimi içeren yeni bir sayfa açılır. Bu ekranda öğrenciye seçtiği resimle ilgili bir kompozisyon yazma olanağı tanınmıştır (bkz. Şekil 2).

Öğrenciler yazılımın araçlar logosunu kullanarak projeleri ile ilgili yazı ve resim içeren materyal oluşturabilir.

Üçüncü Aşama: Paylaşma ve Tartışma

Süre: 10 gün

Bu aşamada, öğretmen, elde edilen bilgilerin paylaşılması için sınıf ortamını düzenler. Grup sunularının sırasını belirler.

Öğrenci Etkinlikleri

1- Elde edilen bilgileri sınıfa sunma.

2- Grupların birbirini eleştirmesi ve değerlendirmesi.

Tartışma ortamında sağlıklı iletişim kurulmasında öğrencilerin birbirini görmeleri önemli rol oynar. Bu nedenle öğrencilerin daire biçiminde oturmalarının sağlanması gerekir. Öğretmen, grup tartışmalarının problemin dışına çıkmamasını ve herkesin tartışmaya eşit katılımını sağlar. Tartışmayı tekeline alanları uyarır. Grubun hangi konularda başarısızlığa uğradığını tespit eder. Öğretmen grupların ulaştıkları sonuçları özetlemelerini ister. Açık olmayan fikirler öğrenciler tarafından belirlenir ve yeni öneriler sunulur.

Öğretmen, öğrencilerin birbirleri hakkındaki eleştirilerini bilgisayar ortamında kelime işlemci programını kullanarak yazmalarını sağlar. Yazılan eleştirileri grup sunuları sonrası öğrencilere dağıtır. Bu eleştiriler doğrultusunda öğrenciler projelerini tekrar gözden geçirerek gerekli düzeltmeleri yaparlar.

Değerlendirme

Grupların sunuları ve projeleri, öğretmen ve diğer gruplar tarafından değerlendirilir. Öğretmen grup projelerini toplar ve öğrencilerin birbirleri hakkındaki değerlendirmelerini inceler, sonuçlarının güvenirliğini kontrol eder. Öğrenciyi ölçme amacıyla çoktan seçmeli test ya da klasik test uygulayabilir. Ya da “Cumhuriyet Bayramı ve Atatürk” yazılımının içinde yer alan test sonuçlarını kontrol eder (bkz. Şekil 3). Projeleri değerlendirirken öğrencilerin teknoloji kaynaklarının hangilerinden ne kadar yararlandıklarını tespit eder. Projeler hakkında gruplara dönüt verir. Son olarak öğrenci projelerini sergiler.

Sonuç ve Öneriler

Bilgi ve teknoloji çağına girdiğimiz şu günlerde öğrenme-öğretme ortamlarını daha etkili hale getirmek amacıyla araştırmalar yapılmakta farklı öğrenme yaklaşımları denenmektedir. Öğrenci sayısının artması, bilginin çoğalması ve farklılaşması gibi etkenler eğitimde değişikliklere yol açmış, bilgi teknolojisi ürünlerinin kullanılmasını gerekli kılmıştır. Günümüzde teknoloji kullanımının yanı sıra öğrencinin aktifliği ilkesi de oldukça önem kazanmıştır. Öğrencilerin daha önceki deneyimlerinden ve ön bilgilerinden hareketle yeni karşılaştıkları durumlara anlam vererek kendi öğrenmelerini kendilerinin oluşturduklarını savunan oluşturmacı öğrenme yaklaşımında öğrencinin aktifliği esas alınmaktadır. Bu yaklaşıma göre, öğretilecek konular, problemler halinde öğrencilere sunulmalıdır. Öğrenciler belirlenen problemi, bilgi teknolojisi ürünlerini kullanarak çözmeye çalışırlar. Bu yaklaşıma göre öğretmen rehber konumundadır.

Bu çalışmada, oluşturmacı öğrenme yaklaşımına uygun bir ünite etkinliği hazırlanmıştır. Bu ünite etkinliğinin kullanılması, hem öğretmenlerin öğretim işinde yardımcı hem de öğrencilerin öğrenmelerinin daha kolay ve kalıcı olmasını ve ayrıca bu tür çalışmalar öğrencilerin daha yaratıcı etkinliklerde bulunmalarını sağlayacaktır. Örneğin; bu çalışmanın projelendirme bölümü öğrencilerin kendi yaratıcı etkinliklerinin ortaya çıkmasını sağladığı gibi, arkadaşlarıyla olan iletişimini de olumlu yönde etkileyecektir.

Teknoloji ürünlerini kullanılarak yapılan öğretim etkinlikleri ile öğrenciler daha aktif, dersler daha etkileyici, konular daha kalıcı olur. Bu nedenle farklı dersler için de benzer ünite etkinlikleri düzenlenerek eğitim öğretim etkinliklerinde kullanılmasını önerilmektedir.

(*) Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü Öğretim Üyesi

(**) Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü Araştırma Görevlisi.

(1)Veysel Sönmez, Hayat Bilgisi Öğretimi ve Öğretmen Klavuzu, Anı Yayıncılık, Ankara, 1996, s. 2

(2) J.E. Ormrod, Human Learning, Colombus: Merill Publishing Company, 1990, s. 24.

(3)Savaş S.Büyükkaragöz, Cuma Çivi, Genel Öğretim Metotları, Atlas Kitabevi, 3. Baskı, Konya, 1994.

(4) VeyselSönmez, HayatBilgisi Öğretimi ve Öğrenme Kılavuzu, Anı Yayıncılık,Ankara, 1996, s.7.

(5)Marilyn J. Heath, Instructional Design Models forEmerging Technologies, Technology andTeacher EducationAnnual 1997-460.

(6)R.Heinich, M.Molenda ve J.D.Russell, Instructional Media (New York:MacMillanPublishing Company, 1985), s.19.

(7)Cevat Alkan, Eğitim Teknolojisi, Anı Yayıncılık, Ankara. 1997, s.1.

(8) David T. Crowther, The Constructivist Zone, Electronic Journal of Science Education, Vol. 2, No.2-December 1997-Editorial.

(9) Münire Erden, Sosyal Bilgiler Öğretimi, Alkım Yayınevi, s. 127.

(10) Aşkın Asan, “Cumhuriyet Bayramı ve Atatürk”, Multimedia Yazılımı, 1999, KTU, Araştırma Fonu tarafından desteklenmiştir.