Fen Eğitiminde Başarının Artırılmasında Amaçların Önemi

Dr. Mustafa BAKAÇ (*)

GİRİŞ

Eğitim ile ilgili yapılan çalışmalarda ortak amaç, öğrenci başarısıdır. Bundan dolayıdır ki yapılan araştırmalar genellikle öğrencilerin başarılarının nasıl artırılacağı konusunda yoğunluk göstermektedir. Öğrenme ve öğretmenin en etkili ve verimli olduğu yerler okullar olduğu için eğitimin büyük bir bölümü bu kurumlarda gerçekleşmektedir (1).Eğitim sistemi içinde değişik düzeylerde ve değişik alanlarda problemlerin olduğu bilinmektedir. Batılı ülkelerdeki fen eğitimi standartların aksine, Türkiye’de fen derslerinin orta öğretimdeki önemi ve ders saatlerinin ağırlıklı ortalaması bugün Cumhuriyet döneminin belkide en düşük düzeyine inmiştir. MEB Talim Terbiye Kurulu, dünyadaki gelişmelerin aksine; orta öğretimde pahalı ve başarı düzeyi düşük olduğu için fen eğitimini azaltarak, maliyeti düşük, başarı oranı yüksek olan ve ansiklopedik derslere ağırlık veren bir eğitim politikası uygulamaya çalışmaktadır(2). Bu çalışmada, önemine binaen 6., 7. ve 8. sınıflarda Fen Bilgisi öğretiminde Fen Bilgisi dersinin amaçları problem alanı olarak seçildi. Çünkü geçmişten günümüze kadar uzanan süreç içinde ve bu anketin uygulandığı iller de gördük ki, öğrencilerin en çok zorlandıkları, anlamakta güçlük çektikleri ve başarısız oldukları derslerin başında Fen Bilgisi dersinin geldiği görüldü. Bunun nedeni ne olabilirdi?Acaba Fen Bilgisi dersinin amaçları öğrencileri iyi yönlendiremiyor muydu yoksa başka nedenler mi vardı (3). İşte bu çalışmada, bu problemi çözmek amacıyla Fen Bilgisi dersinin amaçlar konusu anketler doğrultusunda çözüme kavuşturulmaya çalışıldı.

YÖNTEM

Bu çalışma, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü’nün “Temel Bilimlerde Eğitim Modelimizin Sorunları ve Yeni Bir Model Arayışı” başlıklı projenin bir alt basamağında yer alan Fen Bilgisi Eğitiminde Amaçlar konusunu kapsamaktadır. Ülkemizde uygulanmakta olan Fen Eğitimi ve Öğretimi ile ilgili olarak“Gelecekte Fen Eğitiminin Hedefleri (Amaçları) ne olmalı” ile ilgili olarak, öğrenci ve öğretmenlere 10 sorudan oluşan kapalı uçlu anketler hazırlandı. Hazırlanan bu anketler yurdun çeşitli bölgelerinde bulunan illerdeki (İzmir,Sinop, Trabzon,Edirne, Adana,Urfa ve Erzurum) ilköğretim 6., 7. ve 8. sınıflarda okuyan öğrenci ve öğretmenlerden oluşan 426 kişilik bir grup üzerinde uygulandı. Denetlerin anketteki sorulara cevap verirken; “katılıyorum, kararsızım, katılmıyorum” şeklinde cevap vermeleri istendi. Daha sonra deneklerin verdikleri cevaplar önce ülke bazında sonra da il bazında ele alınarak faktör analizi ile değerlendirildi.

Faktör analizi, çeşitli değişkenler arasındaki ilişkiyi araştıran istatistik bir tekniktir. Bu analizdeki temel düşünce, ölçülebilen bir takım değişkenler arasındaki bağımlılık yapısını yok ederek ve boyut indirgeyerek daha az sayıda yeni ve birbirinden bağımsız değişkene indirgemektir. Faktör analizi indirgenmiş faktör analitik çözüme dayanan bir matematik modeldir. Modelde n tane bireyin p tane özelliğini gösteren matris X ise, bu veri matrisi; faktör yüklerini gösteren matris A, faktör puanlarını gösteren matris F ve artık matris de U olmak üzere üç kısıma ayrılabilir ve bu eşitlik şöyle gösterilir.

X_(p,n) = A_(p,m) F_(m,n) + U_(p,n)

Burada, n: bireyin sayısını, p: değişken sayısını, m: faktör sayısını gösterir.

Faktör analizinin hesaplanmasında genellikle dört temel adım vardır. İlk olarak tüm değişkenler arasındaki korelasyon matrisi hesaplanır. İkinci adımda faktör ayrımı yapılır. Bu adımda değişkenlerin özdeğerleri hesaplanır, verileri açıklamakta gerekli olacak faktör sayısı seçilir. A yükler matrisinin hesaplandığı bu adıma temel faktör adımı denir. Üçüncü adımda faktörlerin iyi bir şekilde yorumlanabilmeleri için temel bileşen sonuçlarına döndürme yapılarak D döndürülmüş matris hesaplanır. Son olarak da dördüncü adımda her bir örnekleme noktasının faktör puanları hesaplanır(4). Fen Eğitiminin Amaçlarına ilişkin olarak hazırlanan tutum ölçeğinde yer alan sorular aşağıda verilmiştir.

FEN EĞİTİMİNDE AMAÇLAR ÖLÇEĞİ

1. Gelecekte Fen Egitimi amaçları arasında: analiz, sentez ve değerlendirme yapan bireylerin yetiştirilmesi bulunmalıdır.	Katılıyorum	Kararsızım	Katılmıyorum
	q	q	q
2. Gelecekteki Fen derslerinin amaçlanndan biri de, bireyi yaşama hazırlamak olmalıdır.	q	q	q
3. Gelecekteki Fen derslerinde amaç, öğrencinin veni teknoloji üretebilmesine imkân sağlayacak tarzda olmalıdır.	q	q	q
4. Gelecekteki Fen dersleri yeni gelişmelere göre sürekli yenilenmelidir.	q	q	q
5. Gelecekteki Fen dersleri bireylerin kişilikli yetişmesine katkıda bulunmalıdır.	q	q	q
6. Gelerekteki Fen dersleri ile amaç çevre ve doğal dengenin varlığını ve önemini kavrayacak bireyler yetiştirmek olmalıdır.	q	q	q
7. Gelecekteki Fen derslerinin hedefleri açık ve öğrenciler tarafından anlaşılacak biçimde düzenlenmelidir.	q	q	q
8. Gelerekteki Fen derslerinin hedefleri öğrencilerle birlikte düzenlenmelidir.	q	q	q
9. Gelecekleki Fen derslerinin hedefleri arasında uygulamaya da yeterli derecede yer verilmelidir.	q	q	q
10.Gelecekteki Fen Eğitiminde ulusal bilim ve teknoloji politikası bulunmalıdır.	q	q	q

BULGULAR

Türkiye genelinde öğrenci ve öğretmenlerden oluşan toplam 426 kişilik grup üzerinde fen eğitiminin amaçlarının neler olması hususunda yapılan anketin güvenilirlik katsayısı 0.7234 olarak bulundu. Sonra bu anket soruları faktör analizi ile değerlendirildi. Faktör analiz ve diğer istatistik bilgiler aşağıdaki çizelgede verildi.

Çizelge 1. Türkiye geneli istatistik sonuçları (n=426)

Alt Ölçekler	Madde No	Maddeler	Madde Ortalaması	Standart Sapma	Faktör Yükü
Faktör 1 (Eğitim)	5 6 4 8 2 7 10	Kişilikli yetişmeye katkıda bulunma Çevreci bireyler yetiştirme Gelişmelere göre sürekli yenilenme Hedefleri belirlemem öğrenciden yararlanma Bireyi yaşama hazırlama Hedeflerin açık bir şekilde düzenlenmesi Ulusal bilim ve teknoloji politikasının olması	2,64 2,66 2,59 2,55 2,62 2,74 2,62	0,63 0,61 0,67 0,69 0,67 0,57 0,64	0,64 0,62 0,59 0,59 0,57 0,51 0,38
Faktör 2 (Gelişme)	9 1 3	Uygulamaya yeterince yer verme Düşünenen ve analiz yapan bireyler yetiştirme Öğrencinin yeni teknoloji üretmesine imkan sağlama	2,71 2,74 2,73	0,62 0,51 0,57	0,71 0,65 0,58

SONUÇ VE ÖNERİLER

Çizelgeden görüldüğü gibi faktör analizi sonucunda Türkiye bazında iki faktör ayrıldı. 1. faktörü oluşturan maddeler incelendiğinde 10. maddenin faktörü düşük (<0.40) olduğu için anket de fazla bir önem taşımadığı görüldü. 1. faktör daha çok öğrenciyi yaşama hazırlama ile ilgili bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. 5. madde, öğrencinin akademik benliğini geliştirmesi açısından eğitimin önemini vurgulamaktadır. Bunu da sağlayacak olan eğitimdir ve bu olgunun gelişmesinde okul, aile ve yaşanılan çevre önemli rol oynayacaktır. Dolayısıyla bu madde de temelde öne çıkan eğitim olgusudur. 6. madde öğrencinin çevreci birey olarak yetiştirilmesi ile ilgilidir. Bu bilinç, öğrenciye ancak okulda verilebilecektir. Dolayısıyla bu maddenin oluşması ve gelişmesi eğitim ile sağlanabilecektir. 4. madde de, gelişmeler doğrultusunda sürekli yenilenmeyi sağlamak eğitimin önde gelen görevlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. 8. madde, fen dersinin amaçları belirlenirken öğrencinin bireysel özelliklerinin(bilişsel ve duyuşsal) bilinmesi fen eğitiminin amaçlarının belirlenmesinde özel bir öneme sahiptir. Çünkü etkili bir fen eğitimi, bu nokta göz önüne alınırsa sağlanabilir. 2. madde de yer alan bireyin yaşama hazırlanması da doğrudan eğitim ile ilgili olup, iyi bir eğitim ile çocuğun yaşam içersinde yönünü daha iyi bulabilmesi sağlanmış olacaktır. 7. madde fen dersinin hedefleri belirlenirken öğrenciyi bir karmaşa içine sokmaması ve ikilem yaratmaması ile ilgilidir. Bunda da eğitim rol oynamaktadır. Görüldüğü gibi bu yedi maddenin sağlanmasında eğitimin payı çok büyüktür. 2. faktörün kapsadığı maddeler ise genelde fen dersinin hedefleri belirlenirken gelişmeyi sağlamak amacıyla eğitimde uygulamanın önemini vurgulamaktadır. Maddeler incelendiğinde, bu maddelerin daha çok öğrencilerin el ve zihinsel becerilerini kullanarak yeni bir şeyler üretebilmesine imkân sağlayan olaylarla ilişkili maddeler olduğu görüldü. Uygulamalı eğitim ile yapılacak bir fen dersinde, öğrenci el becerilerini geliştirecek ve yeni şeylerin üretilmesi, plânlanması ile ilgili olarak ileriki dönemlerde teknolojik gelişmelere katkıda bulunabilecektir. 1. maddedeki düşünen ve analiz yapan bireylerin yetiştirilmesi de, geliştirilmiş teknolojik bir fen eğitimi ile mümkün olabilecektir. Yine fen dersinin hedeflerinin öğrencilerin yeni teknoloji üretebilmelerine imkân sağlayacak şekilde belirlenmesi de, doğrudan ülkenin gelişmesi ile ilgilidir. Çünkü öğrenciye yapılacak her yatırım ülkenin gelişmesi, diğer ülkelerle yarışması anlamındadır. Bunun için eğitime verilecek önemin ne olması gerektiği ortadadır.

Belirlenen iki faktörün ışığında gelecekte öğrencilere daha iyi bir fen eğitimi vermede hedefler saptanırken, eğitim alanındaki teknolojik gelişmelere daha çok önem verilmesi gereği ortaya çıkmaktadır. Buna bağlı olarak belirlenen hedeflerin uygulayıcısı konumunda olan okulların öğrencinin kişiliğini geliştirecek ve fen eğitimini etkili kılacak şekilde eğitim vermeleri kaçınılmazdır. Diğer yandan kendi ülkemizin geleceği açısından fen eğitiminde hedefleri belirlerken uygulamalı eğitimin ne kadar gerekli olduğu unutulmamalı, okullardaki laboratuvar olanakları sürekli artırılmalı ve yenilenmelidir. Ancak böyle olduğu takdirde gelişen teknolojiye ayak uydurabiliriz. Bütün bunların gerçekleştirilebilmesi içinde öncelikle fen öğretiminde kavram haritalarının çıkarılması gereklidir. Böylece bilgi, fikir veya kavramlar arasındaki ilişki hiyerarşik olarak görsel hâle getirilebilecektir. Konu ile ilgili çalışmalar bazı araştırıcılar tarafından sürdürülebilmektedir (5).

(*)Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eğitim Fakültesi, Fizik Eğitimi Ana Bilim Dalı.

(1)H.Soran ve M.Oruç. “İlköğretim okulu II. kademe öğrencilerinin fen tutumları ile fen başarıları arasındaki ilişki” I.Ulusal Fen Bilimleri Eğitim Sempozyumu Bildirileri, DEÜ-Buca Eğitim Fakültesi, 15-17 Eylül 1994, İzmir, s.21-30.

(2) M.A.Çorlu. “Fen Bilimleri Eğitiminde yeniden yapılanma (ilkeler, standartlar)”I.Ulusal Fen Bilimleri Eğitim Sempozyumu Bildirileri, DEÜ-Buca Eğitim Fakültesi, 15-17 Eylül 1994, İzmir, s.53-65.

(3)M.Bakaç,T.Kesercioğlu,S.H. Durmuş ve H.Akçay. “Türkiye genelinde ilköğretim okullarının II.Kademesinde Fen Eğitiminin Geleceğine Yönelik Bir Çalışma” II. Ulusal Eğitim Sempozyumu Bildirileri, Marmara Üniv.Atatürk Eğitim Fakültesi, 18-20 Eylül 1996, İstanbul, s.10-17.

(4)J. Kim and C.W. Mueller. 1987 Factor Analysis. Statistical Methods and PracticalIssues, Sage University Papers, London, 1987, p.87

(5)A.Gürdal ve N. Kulaberoğlu.“Fen Öğretiminde Kavram Haritaları” Millî Eğitim Dergisi. Sayı: 140, (Ekim-Kasım-Aralık 1998). s.47-53.

(6)Wolf-Micheal Roth. “Student iews of Collaborative Concept Mapping:An Emancipatory Research Project”, Science Education,Cilt 78, Sayı: 1, 1994, s.1-34.