Özet

Avrupa Birliği ve Avrupa Birliğine giriş sürecinde olan ülkemiz eğitim politikaları içerisinde Bilgi ve İletişim Teknolojilerine yönelik karar ve uygulamalar her geçen gün daha da fazla yer almaktadır. Her okula bilgisayar ve internet imkânlarının sunulması, okul ağlarının ve yönetim bilgi sistemlerinin kurulması, tüm öğrenci ve öğretmenlerin dijital okuryazarlığının sağlanarak e-öğrenme uygulamalarının gerçekleştirilmesi vb. proje ve uygulamalar çeşitli zaman dilimleri içerisinde hem Avrupa Birliği hem de ülkemiz eğitim politikaları içerisinde yer almıştır. Bu çalışmada Avrupa Birliği ve Türkiye eğitim politikaları içerisinde Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin yeri ve bunlarla ilişkili olan uygulamalar sistematik olarak incelenmiş ve alınan kararlar ve yapılan uygulamalar çeşitli açılardan değerlendirilmiştir.

Anahtar Sözcükler: Avrupa Birliği, eğitim politikaları, Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT)

Giriş

Teknoloji her geçen gün daha fazla gündelik hayat içerisine girmektedir. İnternet kullanımı ve birçok değişik hizmetin elektronik ortamlardan sunulması giderek daha fazla yaygınlaşmaktadır. Buna bağlı olarak, eğitim sistemleri de Bilgi ve İletişim Teknolojilerini (BİT) kullanmak ve onları kullanan insanlar yetiştirmek zorundadır.

Günümüzde, okul öncesi eğitim kurumlarında, ilk ve orta öğretim ile yüksek öğretimde e-yaşam kültürünün yaygınlaştırılmasına yönelik, örgün ya da yaygın biçimde eğitim verilmesine ve bu eğitimin sürekliliğinin sağlanmasına çalışılmaktadır. Bugün, ilköğretim okullarımızda bilgisayar kullanımına yönelik dersler verilmekte, herkesin bilgisayar sahibi olması teşvik edilmekte ve dersler bilgisayar desteğinde verilmeye çalışılmaktadır. Bunlara ek olarak, internet ortamında projeler geliştirilerek öğretmen odaklı öğretimden, öğrenci merkezli öğretime geçilme çalışmaları geliştirilmektedir.

BİT öğrenci merkezli öğrenme ortamlarının oluşturulmasında önemli bir rol oynayabilir. Birçok değişik kaynaklar kullanarak çok fazla yeni bilgiye ulaşabilmeyi ve bilgiyi birçok değişik açılardan görebilmeyi sağlayabilir. Ayrıca, BİT her bir öğrencinin ihtiyaç ve kapasitesine göre öğrenme ortamları ve konular hazırlayabilmede ideal araçlardır (Smeets ve Mooji, 2001, 404, Eraut, 1991, 180).

Eğitim politikaları ise ülke eğitim sistemlerinin şekillenmesinde ve eğitimle ilgili atılacak adımların belirlenmesinde en önemli faktörlerdendir. Gelecekte ülke eğitim sisteminin nasıl şekilleneceği ve eğitimde önceliklerin neler olacağı eğitim politikalarında belirlenmektedir. Bu nedenle de BİT ile ilgili uygulama ve kararların eğitim politikaları içerisinde yer almaları son derece önemlidir.

Teknolojinin öğretim yöntemleri ve programları içerisine entegrasyonu geleneksel olarak çok uzun ve yavaş bir süreç içerisinde gerçekleşmektedir (Roblyer, 2004, 222; Massy, 2000, 27). Öte yandan, gündelik yaşam içerisindeki teknoloji ise baş döndürücü bir hızla ilerlemektedir. Bu da BİT ile ilgili eğitim politikaları oluşturulurken zamanlamanın önemini artırmaktadır. BİT ile ilgili politikalar altyapı, kaynakların yönetimi, öğrenme, öğretme, kişisel gelişim, hizmet içi eğitim, geniş çaplı reformlar vb. ile ilgili uygulama ve kararları içerebilirler (Knowles, 2004, 19).

Debande (2004) de, BİT uygulamalarının başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için şu faktörlerin genel politikalar içerisinde yer almaları gerektiğini belirtmiştir :

• Alt yapı ve donanım,

• Yüksek kaliteli eğitimsel multimedya hizmetleri ve içeriği,

• Öğretmenlere ve yaşam boyu öğrenme etkinliklerine yönelik eğitim aktiviteleri,

• Tüm seviyelerde diyalog ve iş birliği.

Buradan da anlaşılacağı üzere BİT ile ilgili eğitim politikaları sadece bilgisayarlar, teknolojik donanımlar ve internet gibi ekipmanla ilgili kararları içermemekte, öğretmen ve yetişkinlerin hizmet içi eğitimi, toplumsal diyalog ve anlayış gibi diğer bazı faktörleri de içermektedir. Eğitim sistemi içerisinde tüm ekipman tam anlamıyla donatılsa da, BİT'in eğitime entegrasyonu veliler, üst düzey yöneticiler, okul yöneticileri, öğretmenler ve öğrenciler tarafından başarılabilecektir (Thornburg, 2002, 97).

Bu çalışmada ilk önce Avrupa Birliği'nin, daha sonra da Türkiye'nin eğitim politikaları BİT açısından incelenmiş ve tarihsel süreç içerisinde yapılan uygulamalar ve gelinen aşamalar yorumlanmıştır.

Avrupa Birliği Genel Eğitim Politikaları

Avrupa Birliği'ne üye olan her bir ülke kendi eğitim sisteminin organizasyonu ve içeriğinden sorumludur. Üye ülkelerin eğitim sistemlerinin farklılığı, korunması gereken bir zenginliktir. Ancak, ilgi komşu ülkelerin başarı ve deneyimleri üzerine yoğunlaşmaktadır. Farklı eğitim sistemlerinden yararlanmak, ulusal, bölgesel ve yerel eğitimcilerin birbirleriyle iletişimini ve iş birliğini özendirmek Birliğin amaçları arasındadır (Gülcan, 2005, 34).

Avrupa'da köklü bir geçmişe sahip olan eğitim sistemleri çeşitlilik sergilemektedir. 1976 yılında, o zamanki adı ile Avrupa Topluluğu'nu oluşturan 9 ülkenin Eğitim Bakanları, ülkeler arası “bilgi ağları”nın oluşturulması kararını vermişlerdir. Böylece, deneyimlerin paylaşımı yoluyla, ortak eğitim politikalarının geliştirilmesi amaçlanmıştır. Avrupa Topluluğu üyeleri arasında eğitim, öğrenim ve meslek edindirme sistemleri arasında uzun dönemde etkileşimli bir eşgüdüm sağlanması hedeflenmiştir. Bu düşüncenin ürünü olarak, Bilgi Ağları Programı olan Eurydice 1980 yılında hayata geçirilmiştir (Üstel, 2005, 46).

Avrupa Antlaşmaları “ortak bir eğitim politikası” sunmamaktadır ve üye ülkelerin kanun ve yönetmelikleri arasındaki uyum resmî olarak hesaba katılmamakta ve göz ardı edilmemektedir. Eğitim politikalarında yakın iş birliğini teşvik etmek için kullanılan araç “açık koordinasyon metodu”dur. Anahatlar Komisyon tarafından çizilse de, onları uygulamak üye ülkelerin kararına bırakılmıştır.

Eğitim politikaları ile ilgili yasal temeli, 7 Şubat 1992'de Hollanda'nın Maastricht kentinde imzalanan ve Avrupa Birliği Antlaşması olarak da adlandırılan Maastricht Antlaşması oluşturmaktadır. Avrupa vatandaşlığı kavramının da ilk kez gündeme geldiği bu antlaşmada eğitim, kültür, halk sağlığı vb. yeni eylem alanları olarak tespit edilmiştir. Antlaşmaya göre eğitim ve öğretim alanlarında Avrupa Birliği'nin rolü (Ülger, 2003, 107; Euractiv, 2005a);

• Üye ülkeler arasındaki iş birliğini sağlayarak, ve gerekirse üye ülkelerin faaliyetlerini destekleyerek, eğitimin kalitesinin artmasına katkıda bulunmak (Madde 149),

• Üye ülkelerin faaliyetlerini destekleyen bir meslekî eğitim politikası uygulamaktır (Madde 150).

Bu antlaşmanın 1993 yılında yürürlüğe girmesinden sonra “Tek Avrupa” kavramı yasallaşmış ve ortak eğitim politikaları da Avrupa Birliği'nin sorumluluk alanları arasında yer almıştır.

Avrupa Birliği Eğitim Politikalarında Bilgi ve İletişim Teknolojileri

1970'li yılların sonlarında ve 1980'lerin başlarında, bazı Avrupa ülkelerinde Bilgi ve İletişim Teknolojilerini (BİT) eğitim alanına getirmeye yönelik çalışmalar başlamıştır. O aşamalarda BİT henüz tam anlamıyla bir eğitim kaynağı ve öğretim programlarına ciddî katkı yapabilecek bir araç olarak düşünülmemekte idi.

Ancak, multimedya bilgisayarların gelişmesi ve BİT'in öğretim materyali olarak potansiyelinin anlaşılması ile bu alandaki pilot projeler ve kamunun finansal desteği artmış ve özellikle de eğitim yazılımlarının gelişmesine neden olmuşlardır. Bugün, çoğu Avrupa ülkesinde okullar internet aracılığı ile ulusal ve uluslararası düzeyde networklara bağlanmanın yanı sıra yerel düzeyde de sınıf ve okul networkları oluşturarak multimedya olanaklarını içeren girişimlere katılmaktadırlar (Eurydice, 2001, 16).

1980'li yıllardan itibaren Avrupa Komisyonu, eğitim ve meslekî eğitime BİT'in entegrasyonunu teşvik etmek amacıyla çeşitli çalışmalar yapmaya başlamıştır. Haziran 1982'de Brüksel'de toplanan Avrupa Konseyi, teknoloji ve yenilik politikasına dayalı bir topluluk endüstriyel stratejisinin geliştirilmesini istemiştir. Yine Aralık 1982'de toplanan Konsey, üye ülkelerdeki gençleri yarının yüksek teknolojiye dayalı endüstrilerine hazırlamanın önemini vurgulamıştır (Council Resolution, 1983a , 1).

11 Mart 1982'deki oturumunda Avrupa Parlamentosu, eğitim alanında yeni bilgi teknolojilerinin kullanımının üye ülkeler arasında iş birliğini zorunlu kıldığını ve Komisyonun aktif katılımının şart olduğunu belirtmiştir (Council Resolution, 1982, 90).

2 Haziran 1983'te meslekî eğitim alanındaki yeni bilgi teknolojileri ile ilişkili Komisyon yasa tasarısı kabul edilmiş ve topluluğun üye ülkeler seviyesinde meslekî eğitimde yeni teknolojilerin kullanımını teşvik edecek girişimler yapması gerektiği vurgulanmıştır (Council Resolution, 1983b , 90).

Tüm bu Konsey kararları ve yasa tasarıları sonucunda 19 Ekim 1983'te toplanan Eğitim Bakanları eğitime yeni bilgi teknolojilerinin entegrasyonunu sağlamak amacı ile üye ülkeler tarafından uygulanmak üzere bir dizi karara imza atmışlardır. Buna göre üye ülkeler 31 Aralık 1987'ye kadar olan periyoda şu girişimleri gerçekleştireceklerdir (Council Resolution, 1983a, 2):

“- Tüm üye ülkeler yeni bilgi teknolojilerinin eğitim programlarına entegrasyonunu sağlamak amacı ile bir dizi toplantı, seminer ve sempozyum düzenleyeceklerdir. Bu faaliyetler özellikle şu alanlarda olmalıdır : (1) öğrencilerin yeni bilgi teknolojilerine alışmalarını sağlayacak uygun metotlar, (2) okullarda öğretilen değişik derslerde yeni bilgi teknolojilerinin uygulanma olasılığı, (3) özel eğitime muhtaç çocukların eğitiminde yeni bilgi teknolojilerinin kullanılabilme potansiyeli, (4) yeni bilgi teknolojileri ile ilgili aktivitelerde kız öğrencilerin daha fazla katılımını sağlayacak stratejiler vb.

- Öğretmenlerin pratik ve profesyonel tecrübelerini geliştirmek üzere, değişim ve ziyaret programlarının düzenlenmesi

- Çeşitli eğitimsel yazılım ve öğretim programlarının transferini kolaylaştırmak ve değişik donanım sistemlerinden eğitim alanında yararlanmak amacı ile karşılaştırmalı çalışmaların yapılması

- Edinilen bilgi ve tecrübeler ile ilgili verilerin değişimini sağlamak üzere Eurydice ağının kullanımı da göz önünde bulundurularak bir süreç geliştirmek.”

Eğitim Yazılımları ve Multimedya Çalışma Grubu : Eğitim Yazılımları ve Multimedya Çalışma Grubu, Mart 1995'te eğitimsel teknolojilerin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması amacı ile kurulmuş altı Avrupa Birliği programının birleştirilmesi ile oluşturulmuş ve 1998'e kadar faaliyetlerini sürdürmüştür. Bu iş birliği sayesinde Birliğin 46 adet eğitimsel multimedya projesine yaptığı 49 milyon EURO'luk maddî desteğin organizasyonu gerçekleştirilmiştir. Bu projelere, yarıya yakını üniversiteler ve okullar olmak üzere 400 firma ve kuruluş katılmıştır (Eurydice, 2001, 16-17).

Bilgi Toplumunda Öğrenme Hareket Planı : 1996 yılında Avrupa Komisyonu “Bilgi Toplumunda Öğrenme” adı altında bir hareket planı yürürlüğe koymuştur. Bu plan ile üye ülkelerin, öğretim uygulamalarında genel olarak multimedya, özel olarak ise internet ile ilgili eğitim aktivitelerine tam destek olmaları politik olarak sağlanmaya çalışılmıştır. Bu plan 4 alandaki faaliyetleri kapsamaktadır (Eurydice, 2001, 17):

- Avrupa çapında okullar arasında elektronik ağların kuruluşunu teşvik etmek,

- Eğitimsel multimedya kaynaklarının gelişimini canlandırmak,

- BİT kullanımında öğretmen eğitimini teşvik etmek,

- Multimedya ve duyuşsal-görsel eğitim araç ve kaynaklarının potansiyeli hakkında bilgi sağlamak.

Bu amaçlar çerçevesinde, Avrupa multimedya okullar ağı European Schoolnet (EUN), Eğitim Yazılımları ve Multimedya Çalışma Grubu ile birlikte finanse edilmiş ve faaliyete başlamıştır. EUN ilk olarak Aralık 1996'da Brüksel'de İsveç Eğitim Bakanı Ylva Johansson tarafından kurulmuş ve Mart 1997'de Amsterdam'da toplanan Konsey'de diğer ülke eğitim bakanları tarafından desteklenmiştir. Eylül 1998'den bu yana aktif olarak kullanılmakta olan European Schoolnet (http://www.eun.org) günümüzde 23 Avrupa ülkesinde millî ve yerel seviyede çeşitli bilgisayar ağlarını içeren ve birbirine bağlayan elektronik bir ağdır. eSchoolnet adı ile de anılan bu portalın amacı, Avrupa'da BİT'in eğitimsel olarak kullanılmasına yönelik uygulamalara, politika yapıcı ve eğitim profesyonellerinin dikkatini çekmek ve öğretmenlerin eğitimde teknolojiyi kullanmalarını ve yeni pedagojik metotlar ile ilgili bilgilere ulaşabilmelerini kolaylaştırmaktır (Scrimshaw, 2003, 88).

2000'li yıllara gelindiğinde Amerika Birleşik Devletleri'nin teknoloji ve bilişim alanlarında liderliği ele geçirmesi ile Avrupa Birliği eğitim ve istihdam alanlarında köklü reformlara gidilmesi gerektiğinin farkına varmış, bilgiye dayalı ekonomik sistem için gerekli insan gücünün nasıl yetiştirileceği sorusuna cevap aramaya başlamıştır. 23-24 Mart 2000'de toplanan Lizbon Avrupa Konseyi, Birliğin eğitim politikaları ve BİT'in eğitim politikaları içerisindeki yeri bakımından önemli yenilikler getirmiştir.

Üye ülkelerin de desteğiyle, eğitim sistemleri açısından gelecek için temel öncelikler belirlenmiş ve ayrıca Lizbon'da toplanan bu Konsey daha öncekiler gibi sadece “eğitim” ile sınırlı kalmamış, sosyal, ekonomik ve kültürel yaşamın da değişik alanlarını kapsamıştır.

Lizbon'da Avrupa'nın geleceğini yönlendirmek için belirlenen amaç şu şekilde ifade edilmiştir: “Avrupa, dünyadaki en rekabetçi ve dinamik bilgiye dayalı ekonomi olmalıdır ve daha fazla iş imkânları ile sürdürülebilir ekonomik gelişme ve sosyal kaynaşmaya elverişli olmalıdır.” (Education Council, 2001). Bu amacı gerçekleştirmek üzere Konseyin aldığı en önemli ve dikkat çekici karar eAvrupa 'ya yönelik çalışmaların hızlandırılmasıdır. “eÖğrenme - Yarının Eğitimini Şekillendirme (eLearning: Designing Tomorrow's Education)” adlı plan Lizbon'da kabul edilmiş ve bu plan Haziran 2000'de onaylanan ve çok daha kapsamlı bir çalışma olan “eAvrupa Hareket Planı (eEurope Action Plan)” nın temelini oluşturmuştur.

eÖğrenme - Yarının Eğitimini Şekillendirme : eÖğrenme girişiminin temel amaçları, yüksek kalitede bir e-öğrenme alt yapısının makul bir fiyata kurulması, eğitim ve dijital okuryazarlıkta ilerleme ve yerel, bölgesel, ulusal ve Avrupa seviyesinde olmak üzere tüm seviyeler arasında bağları ve iş birliğini kuvvetlendirmektir. Bu iş birliği çerçevesinde, asıl amaç okullar ve kolejlerden ekipman, içerik ve hizmet sunuculara kadar tüm sektörlerin katılımını ve iş birliğini sağlamaktır. Bu girişimler sonucunda, önemli ilerlemeler sağlanmış ve e-öğrenme planı özellikle Avrupa boyutundaki iş birliğini sağlamada bir platform görevi yapmıştır. Avrupa Yerel Gelişim Fonu, Avrupa Sosyal Fonu ve Avrupa Yatırım Bankasından eğitim, öğrenme, gençlik ve araştırma programlarına ciddî oranlarda kaynak sağlanmış ve Sokrates programının alt programı olan Minerva özel olarak yeni öğrenme teknolojilerinin geliştirilmesine ayrılmıştır. Üye ülkeler de bu plana büyük önem vermişler ve desteklemişlerdir. Avrupa çapında okullar ve Eğitim Bakanlıkları e-öğrenme alanında yaptıkları girişimleri Netd@ys ve eSchola gibi portallarda birleştirirken, Mayıs 2001'de Brüksel'de yapılan birinci “eÖğrenme Zirvesi” ne büyük şirketler katılmışlardır (Europa, 2005a).

Herkes için bilgi toplumunu amaçlayan e-Europe programında bütün Avrupalıların bilgi toplumu oluşturması için öncelikli alanlar ve bunlarla ilgili amaçlar tespit edilmiştir. Bu çerçevede her vatandaşı, okulu, evi, işi ve idarî yapıyı internete aktarmak; dijital okuryazarlığı geliştirmek ve üye ülkelerin ve Avrupa vatandaşlarının internet erişimlerini kolaylaştırmak gibi hususlara öncelik verilmiştir (Ülger, 2003, 74). Avrupa'da yaşamın tüm alanlarında olduğu gibi eğitim alanında da Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin geliştirilmesini ve gerekli girişimlerin başlatılmasını isteyen Lizbon Avrupa Konseyi, Eğitim Konseyinden, eğitim sistemlerinin somut gelecek hedeflerini ve genel önceliklerini içeren kapsamlı bir raporu 2001 yılının baharında Avrupa Konseyine sunmasını istemiştir (Europa, 2005b). Bunun üzerine Eğitim Konseyi 12 Şubat 2001'de Brüksel'de yaptığı toplantıda “Eğitim ve Öğretim Sistemlerinin Somut Gelecek Hedefleri” adlı bir rapor düzenlemiş ve Stockholm'da yapılacak olan Avrupa Konseyi'ne sunulmak üzere kabul etmiştir.

Eğitim ve Öğretim Sistemlerinin Somut Gelecek Hedefleri :

Çoğunluğu eğitim sistemlerinde Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin kullanımı ve yaygınlaştırılması ile ilgili kararlardan oluşan raporda, yeni dünya düzeni ve Avrupa'nın karşı karşıya bulunduğu durum şu şekilde ifade edilmiştir (Education Council, 2001, 5):

“Günümüz dünyası hızlı değişim, artan küreselleşme ve ekonomik ve sosyo-kültürel ilişkilerdeki artan karmaşıklık ile karakterize edilmektedir. Bu değişimlerin hızı eğitim ve öğretim sistemlerinin gelecek hedeflerinde de yansıtılmalı ve yer verilmelidir. Yeni ekonomik yapılar ve toplumlar giderek artan biçimde bilgi ile yönetilmektedirler. Özellikle, bilgisayarlar işte ve evde daha çok kullanılmaya devam etmekte ve Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) ile daha fazla aşina olma ve BİT'i kullanma, eğitim ve öğretimin daha iyi planlaması gerektiğini ortaya çıkarmaktadır.”

Bu gelişmelerin ışığında Avrupa için “yeni stratejik hedef” amacına uygun olarak, Eğitim Bakanları gelecek 10 yıl için şu somut stratejik hedefleri belirlemişlerdir:

• Avrupa Birliği'ndeki eğitim ve öğretim sistemlerinin kalitesini ve etkililiğini artırmak,

• Herkesin eğitim ve öğretim sistemlerine girmesini kolaylaştırmak,

• Eğitim ve öğretim sistemlerini dış dünyaya açmak.

Bu stratejik hedefler ışığında uygulamaya geçirilmesi gereken spesifik somut hedefler de kısa zaman dilimlerinde gerçekleştirilmek üzere önerilmişlerdir (Europa, 2005a):

- 2001 yılının sonuna kadar tüm okulların internet bağlantısını sağlamak ve multimedya kaynaklarını temin etmek, 2002 sonuna kadar ise tüm sınıfları hızlı internet bağlantısı ile donatmak,

- Tüm okulları 2002 yılının sonuna kadar araştırma ağlarına bağlamak,

- 2004 yılı itibariyle her multimedya bilgisayar başına 5-15 öğrenci sayısını başarmak,

- İnternet üzerinde eğitimsel kaynakların ve destek hizmetlerinin verilebilirliğini sağlamak ve 2002 yılı sonuna kadar öğretmenler, öğrenciler ve veliler için on-line öğrenme platformları oluşturmak,

- BİT'e dayalı yeni öğrenme metotlarının okul ve öğretim programlarına entegrasyonunu 2002 yılı sonuna kadar gerçekleştirmek,

- Okulu terk eden herkesin dijital olarak okuryazar olabilme şansı elde etmesini sağlamak (2003 sonuna kadar),

- Tüm öğretmenlere uygun hizmet içi eğitimi sağlamak, öğretmenlerin derslerinde dijital teknolojiyi gerçekten kullanmalarını sağlamak için gerekli tedbirleri almak (2002 sonuna kadar),

- Tüm çalışanlara, yaşam boyu öğrenme sistemi aracılığı ile 2003 sonuna kadar dijital okuryazar olabilmek için fırsat vermek.

Mart 2001'de kabul edilen ve Avrupa Birliği'nde BİT uygulamalarını önemli derecede etkileyen bu somut kriterler ile ilgili çalışmalar günümüze kadar uzanmaktadır. Bununla birlikte 2001'den bu yana geçen sürede konu ile ilgili olarak kimi zaman çeşitli düzenlemeler ve revizyonlar yapılmıştır. Kasım 2003'te Atina'da toplanan Avrupa Konseyi Eğitim Bakanları 21. Daimî Konferansı spesifik bir eÖğrenme Programı kabul etmiştir. Programın spesifik amaçları dijital okuryazarlığı artırmak ve internet üzerinde gerçek kampüsler ve gerçek kardeş okullar oluşmasını sağlamaktır (MEB, 2003; Euractiv, 2005b). Bu konferansta ayrıca öğretmen yetiştiren yükseköğretim kurumlarına ve hizmet içi eğitime yönelik de önemli kararlar alınmıştır:

“Öğretmenlerin temel ve sürekli eğitimiyle meşgul yükseköğretim kurumları, bilgi ve iletişim teknolojilerinin eğitimde kullanılması konusundaki eğitim ve araştırmaya yoğunlaşmalıdır:

- İlk ve ortaöğretim öğretmenlerinin yetiştirilmesi eğitimi, derslerde bilgi ve iletişim teknolojilerinin doğru kullanımı konusunu da ihtiva etmeli ve öğretmenler istihdam edilirken bu alandaki becerileri ölçülmelidir;

- Öğretmenlere başlangıç eğitimi veren yükseköğretim öğretmenleri, geleceğin öğretmenlerine başvurabilecekleri referans noktaları vererek, bilgi ve iletişim teknolojilerinin geçerliliğini bilimsel olarak ortaya koyarak, derslerinde bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımını örneklemeye teşvik edilmeli,

- Sürekli eğitim programları, hizmetteki öğretmenlerin bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımını meslekî becerileriyle birleştirmek suretiyle güncellemelerini sağlamalı ve direnmeleri yok edici kuvvetli teşvikler ihtiva etmelidir;

- Bilgi ve iletişim teknolojilerinin geliştirilmesi ve kullanılması; öğretim metotları ve ders muhtevası konusundaki üniversite araştırmaları teşvik edilmeli ve desteklenmelidir;

- Bu araştırmalar, mümkün olduğunca Avrupa okullarının sınıflarındaki gerçeklere dayandırılmalı ve üniversite araştırma ekipleri, çalışmalarına bilfiil çalışan öğretmenleri de dahil etmelidir;

- Araştırmalar, sonuçlarının, uzman olmayanların da anlayabileceği bir dil ve şekilde, karar alıcılar ve uygulayıcılara yayılmasını sağlayıcı gerekli mekanizmalarla birlikte yürütülmelidir.”

İlk olarak 1996'da kurulmuş olan European Schoolnet portalı 10 Şubat 2004'te yeniden düzenlenmiş ve öğretmenler ve eğitim ile ilgili tüm kişiler için kapsamlı bir kaynak merkezi hâline getirilmiştir. Günümüzde de bu sitede birçok değişik ülkede var olan binlerce yerel okul ağı ve e-öğrenme ile ilgili internet sitelerine linkler bulunmaktadır. Milyonlarca kullanıcıya hizmet veren bu portal eğitim ile ilgili haberleri, uygulama örneklerini, on-line toplulukları ve ulusal ve uluslararası düzeyde meslektaşlar ile buluşulabilecek ve tartışılabilecek elektronik ortamları içermektedir.

Görüldüğü gibi Avrupa Birliği içerisinde eğitimde Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin entegrasyonu ve yaygın kullanımı ile ilgili çalışmalar genellikle eÖğrenme ortamları, eğitim portalları ve okul ağları oluşturma alanlarında yoğunlaşmaktadır. Eğitim yönetiminde ve denetiminde ise bu tür elektronik bilgi sistemlerine çok geniş çapta rastlanmamıştır. Bazı ülkeler kendi eğitim yönetimlerinde kullanmak üzere Eğitim Yönetimi Bilgi Sistemlerini kullanmaktadırlar. Bununla birlikte bu sistemlerin kullanım alanı, e-öğrenme portallarının ve yerel okul ağlarının kullanımı kadar yaygın değildir.

Türkiye Eğitim Politikalarında Bilgi ve İletişim Teknolojileri

Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Türk Millî Eğitim Sistemi politikaları içerisinde yer almaya başlaması henüz yeni denilebilecek bir maziye sahiptir. 1984 yılından itibaren çeşitli projeler ve girişimler yapılmaya başlanmışsa da, BİT'in eğitim politikaları içerisinde yer almaya başlaması 2003 yılında ortaya konulan E-Türkiye çalışmaları ve “E-Dönüşüm Türkiye Projesi” ile olmuştur ve bu tarihten itibaren BİT'e yönelik somut politika ve hedefler uygulamaya konulmuştur.

Millî Eğitim Bakanlığı 16 milyon öğrencisi ve toplam 600.000'i bulan personeli ile kamuda en önemli potansiyele sahip kurumdur. Bu büyük potansiyeli göz önünde bulundurarak ülkemizin e-dönüşüm atağında Millî Eğitim Bakanlığının (MEB) büyük rolü olduğunu unutmamak gereklidir. MEB'in aracılığı ve kaynakları ile yapılacak olan bilgilendirme ve eğitim çalışmaları bu açıdan büyük önem ve anlam taşımaktadır.

Eğitim alanında BİT ile ilgili çalışmaları MEB adına “Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü” yürütmekte ve çeşitli projeler uygulamaya çalışmaktadır. Bu alanda hayata geçirilen projelerden en önemlileri hedefleri belirleyen “Çağı Yakalama 2000 Projesi” ile Dünya Bankası desteği ile 1992 yılında çalışmalarına başlayan ve 1997 yılında tamamlanan “Millî Eğitimi Geliştirme Projesi (MEGP)” dir. Çağı Yakalama 2000 Projesi hedefleri kapsamında MEB'de pek çok proje başlatılmış ve hayata geçirilmiştir. Millî Eğitimi Geliştirme Projesi kapsamında değişik okullara bilgisayar laboratuvarları kurulmuş, yönetim işlerinde bilgisayarın kullanılması için gerekli çalışmalara başlanmıştır. Bilgisayar laboratuvarlarının kurulması aşamalı olarak gerçekleştirilmiştir. İlk aşamada 1993 yılında değişik bölgelerden seçilen 53 (Bilgisayar Deneme Okulu-BDO) ilk ve orta öğretim kurumuna bilgisayar laboratuvarı kurulmuş, öğretmenlere gerekli eğitimler verilmiş, okullara bilgisayar destekli eğitim için gerekli yazılımlar sağlanmış ve bütün bu çalışmaların öğrenciler üzerindeki etkileri incelenmiştir. Elde edilen sonuçların olumlu olduğunun görülmesi üzerine daha fazla okula bilgisayar laboratuvarı kurulması çalışmalarına başlanmıştır. İkinci aşamada ise 1996 yılında 182 (Bilgisayar Laboratuvar Okulu-BLO) ilk ve orta öğretim kurumuna bilgisayar laboratuvarı kurulmuş, 53 BDO kapsamında yapılan çalışmalar bu okullara yaygınlaştırılmış, öğretmen ve öğrencilerimizin bilgisayarla tanışması, bilgisayar destekli olarak dersleri daha verimli işlemesi sağlanmıştır (MEB, 2002).

Millî Eğitimi Geliştirme Projesi kapsamında uygulamaya geçirilen ve e-Devlete ulaşma adımlarının en önemlilerinden biri de; “Millî Eğitim Bakanlığı Bütünleşik Yönetim Bilgi Sistemi (MEBSİS)” dir. Bu kapsamda Bakanlığın çeşitli birimlerinin faaliyetleri elektronik ortamda yapılmakta ve yönetim işlerinde bilgi teknolojilerinden yararlanılmaktadır. MEBSİS'in hayata geçirilmesi 1987 yılında PERSİS (Personel Sistemi) ile başlamıştır. Bu sebeple çeşitli alt sistemler oluşturulmuş ve Bakanlık birimlerinin hizmetine alınmıştır. Oluşturulan alt sistemler : Yüksek Öğretim Sistemi (YÖSİS), Dış İlişkiler Sistemi (DİDİS), Bütçe Sistemi (BÜSİS), İdarî Malî İşler Sistemi (İMİSİS), İller ve İlçeler Yönetim Bilgi Sistemi (İLSİS), İşletmeler Sistemi (DÖNERSİS), Sosyal İşler Sistemi (SOİSİS)'dir (MEB, 2004).

Bu alt sistemlerin en önemlisi ise “İl ve İlçe Millî Eğitim Müdürlükleri Yönetim Bilgi Sistemi” projesidir. Bu proje kapsamında; Bakanlık birimlerinin iş ve işlemlerinin bilgisayar desteğinde yürütülebilmesi için çeşitli donanım ve yazılımlar temin edilmiştir. MEGP kapsamında 1995 yılında Ankara ili Polatlı ilçesinde pilot uygulamalarına başlanan İLSİS Projesi 2000 yılında 81 ile yaygınlaştırılmış, 2001 yılında ise iletişim alt yapısı sağlanmıştır. 81 İl Millî Eğitim Müdürlüğüne 1925 bilgisayar, 648 yazıcı, 81 sunucu bilgisayar, 81 kesintisiz güç kaynağı ve tüm iller için ağ cihazları alınmıştır. Proje kapsamında; 18 Bakanlık merkez teşkilatı binası, 81 İl Millî Eğitim Müdürlüğü, Ankara iline ait 24 İlçe Millî Eğitim Müdürlüğü ve Polatlı İlçe Millî Eğitim Müdürlüğüne bağlı 32 okul Bakanlık intraneti'ne (kurumsal ağına) dahil edilmiştir. Bu bağlantı ile yönetim bilgi sistemi gerçekleştirilerek istenilen bilgilere kısa sürede ulaşmak mümkün olmaktadır (MEB, 2002).

2003'te ciddî destek ve kararlılık ile başlatılan E-Türkiye girişiminin amacı “Bilgi Toplumu oluşturulması, E-Türkiye'nin hayata geçirilmesi; devlet hizmetlerinin elektronik ortamda sunulması, yetişmiş insan gücü ihtiyacının karşılanması amacıyla; internet tabanlı bilgi ve iletişim ortamlarını kurmak, e-kültürü yaygınlaştırmak, örgün ve yaygın vb. eğitim planlaması yapmak, güvenilir ölçme ve değerlendirme yöntemleriyle desteklemek, kariyer planlaması, görevde yükselme ve ücret birliğini sağlamaya yönelik sorunlara çözüm üreterek; e-birey, e-vatandaş, e-kurum, e-devlet ve nihayet e-Türkiye'yi gerçekleştirmektir.” (Keskinkılıç, 2003).

E-Türkiye'ye yönelik olarak yapılacak olan çalışmaların koordinasyonunu DPT Müsteşarlığı sağlamış ve Başbakanlık da genelgeler ile kurumların yapacakları işlemleri açık ve net olarak bildirmiştir. Başbakanlık 04-12-2003 tarihli Resmî Gazete'de bir genelge yayımlayarak (2003/48 sayılı Başbakanlık Genelgesi) E-Dönüşüm Türkiye Projesi' nin “Kısa Dönemli Eylem Planı”nı çıkarmış ve tüm kamu kurum ve kuruluşlarının uyacakları ilke ve esaslar ile yapacakları çalışmalar belirlenmiştir.

Bu eylem planına göre Milli Eğitim Bakanlığının yapması gereken işlemler şunlardır:

- “Bir okulu dünyaya aç – İnternete bağla” kampanyası,

- İlköğretim okullarına 4000 Bilgi Teknolojileri Sınıfının kurulması,

- Eğitim portalı prototipinin oluşturulması,

- Eğitimde kalite ve verimliliğin artırılması amacıyla, bilgi teknolojilerinin etkin ve yararlı şekilde kullanılmasına yönelik olarak okul müfredatlarının yenilenmesi,

- Öğretmenlerin yenilikçi ve pratik öğretim uygulamaları geliştirmek üzere yetiştirilmesi, yeni teknolojileri kullanma becerilerini artırmak üzere hizmet içi eğitim programları düzenlenmesi

- Öğretim kurumlarındaki bilgi teknolojisi eğitim mekanlarının topluma açılmasına yönelik ön çalışma ve gerekli düzenlemelerin yapılması

- Kurs ve sertifikasyon eğitiminin niteliğinin yükseltilmesi, verilen sertifika ve diplomaların AB standartlarında denkliğinin sağlanması.

“Bir okulu dünyaya aç – İnternete bağla” kampanyası çerçevesinde Mayıs 2005 itibariyle MEB'e bağlı 17.800 eğitim kurumunun ADSL İnternet erişimi sağlanmıştır. İlköğretim okullarına 4000 Bilgi Teknolojisi Sınıfı kurulmasına ilişkin ihale çalışmaları ve okullarda kullanılacak Eğitim Portalı için hazırlık çalışmaları 2005 yılı içinde tamamlanacaktır. Diğer taraftan, ilköğretim ve orta öğretim okullarında bulunan bilgi teknolojisi sınıfları ve buna bağlı iletişim araçlarından; bu kurumlara devam eden öğrencilerle birlikte bu teknolojilerin bulunmadığı diğer kurumlarda çalışan personel, öğrenciler ve çevre halkının yararlanmasına ilişkin düzenleme yapılmıştır (DPT, 2005, 13,42).

Öğretim programlarının değiştirilmesi ve hizmet içi eğitimlerin verilmesi ile ilgili önemli çalışmalar yapılmış ve bu çalışmalara devam edilmektedir. Ayrıca MEB Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğünün koordinasyonunda BİT'in eğitime entegrasyonunu sağlamak amacıyla bir dizi proje yürütülmeye devam edilmektedir. Bunlardan bazıları :

- E-Sınav

- Uzaktan Eğitim Hizmetlerinin Otomasyonu Projesi

- Gelecek İçin Eğitim Projesi

- Bilgi ve İletişim Teknolojilerini Geliştirme Projesi

- Eğitim Portalı Projesidir.

Sonuç

Avrupa Birliği eğitim politikaları içerisinde Bilgi ve İletişim Teknolojilerine özellikle son 25 yılda son derece önem verildiği görülmektedir. 1980'li yıllardan itibaren bu alandaki gelişmeler titizlikle takip edilmiş ve gerekli kararlar alınmıştır.

Ancak, uygulamaya dönük bazı çalışmalar 2000'li yıllara kadar yeterli oranda yapılamamıştır. Bu süreye kadar olan zaman diliminde okullara bilgisayar ve çeşitli eğitim teknolojilerinin alımı yapılmış, basit düzeyde çeşitli eğitim portalları ve yerel okul ağları kurulmuş ve personelin BİT alanında hizmet içi eğitim alması teşvik edilmiştir.

2000'li yıllara doğru, özellikle de 1995'ten sonra bilgisayarların hızla yayılması ve kişisel bilgisayarların tüm evlere girmeye başlaması ile birlikte Avrupa, BİT alanında Amerika Birleşik Devletleri'nin gerisinde kaldığını farketmiş ve bu alandaki eksikliğini telafi etmek üzere ciddî atılımlar yapmıştır. Yapılan çalışmalar özellikle tüm Avrupa vatandaşlarının dijital okuryazar olabilmesi, eğitim-öğretimde BİT'in kullanılması ve ulusal ve uluslararası okul ağları ile Avrupa milletleri ve vatandaşları arasında bilgi ve tecrübe alışverişinin sağlanmasına yönelik olmuş ve Eğitim Konseylerinde önemli ve somut kararlar alınmıştır.

Bu amaçla da tüm okulların bilgisayar donanımları yapılmış, internet erişimleri gerçekleştirilmiş ve yerel, ulusal ve uluslararası seviyedeki okul ağlarına katılımları teşvik edilmiştir. Buna yönelik olarak gerekli hizmet içi eğitim desteği de sağlanmıştır. Eğitimde Yönetim Bilgi Sistemlerinin uygulanmasına yönelik çalışmalar ise e-öğrenme aktiviteleri kadar yaygınlaşmamıştır. Bununla ilgili olarak, tüm Avrupa ülkelerinin eğitim sistemleri ile ilgili kapsamlı verileri içeren EURYDICE portalının ve buna bağlı EURYBASE veritabanının yönetim bilgi sistemlerine olan ihtiyacı karşıladığı ve bu nedenle de üye ülkelerin bu sistemlere az ilgi gösterdiği düşünülmektedir.

Türkiye'de ise alınan kararlar ve yapılan uygulamalar henüz yeterli donanımın sağlanması ve işlevsel olarak kullanılabilmesine yöneliktir. E-Dönüşüm Türkiye Projesi ile çok önemli atılımlar yapılmış ve binlerce okul bilgisayar ve internetle tanışmıştır. Bununla birlikte hala Türkiye'de okullarda bilgisayara erişim OECD ülkelerindekiler ile karşılaştırıldığında oldukça düşük düzeydedir (Aşkar ve Olkun, 2005, 1). Tüm okullarda bilgisayar sayısının artırılmasına yönelik “Bilgisayarlı Eğitime Destek Kampanyası” vb. kampanyalar olumlu olarak değerlendirilmektedir.

E-öğrenmeye yönelik çalışmalar da henüz yeterli görülmemektedir. MEB ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü tarafından e-öğrenmeye yönelik olarak kurulan “Bilgiye Erişim Merkezi”, “Ders Destek Merkezi” vb. eğitim ve e-öğrenme portalları henüz istenilen seviyede ve yeterli materyalleri içerecek şekilde oluşturulamamışlardır.

Diğer yandan Yönetim Bilgi Sistemleri ile ilgili çalışmalar umut vericidir. Bakanlık Yönetim Bilgi Sistemleri hızlı bir şekilde gelişmekte ve ihtiyaçlara göre güncellenebilmektedir. Mevcut durumda tüm Bakanlık personelinin kayıtlarına internet aracılığı ile saniyelerle ifade edilebilecek zaman dilimlerinde ulaşılabilmekte, atamalar, tayinler vb. birçok işlem internet ortamında çok kolay biçimde yapılabilmektedir.

Ülkemizde son yıllarda BİT ve E-Dönüşüm alanında yapılan çalışmalar çok olumlu görülmektedir. Bu çalışmaların e-öğrenme portalları ve okul ağları ile eğitim paydaşlarının bilgi alışverişlerini sağlayacak şekilde geliştirilmesinin de ülkemiz eğitimi açısından yararlı olacağı değerlendirilmektedir.

Kaynakça

Aşkar, Petek ve Sinan Olkun. “ PISA 2003 Sonuçları Açısından Okullarda Bilgi ve İletişim Teknolojileri Kullanımı ”. Eğitim Araştırmaları Dergisi. Sayı : 19.

Council Resolution. (1982). Official Journal of the European Union. OJ No : C 87, 05.04.1982.

Council Resolution. (1983a). Official Journal of the European Union. OJ No : C 256, 24.09.1983.

Council Resolution. (1983b). Official Journal of the European Union. OJ No : C 166, 25.06.1983.

Debande, Olivier. (2004). “ ICTs and The Development of eLearning in Europe : The Role of The Public and Private Sectors ”. European Journal of Education. 39 (2), 191-208.

DPT. (2005). eDönüşüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı Sonuç Raporu. Ankara : DPT.

Education Council. (2001). “ Report from the Education Council to the European Council – The Concrete Future Objectives of Education and Training Systems ”. Outcome of Proceedings. 5980/01, LIMITE, EDUC 23.

Eraut, Michael. (1991). “T he Information Society – A Challenge for Education Policies? Policy Options and Implementation Strategies ”. (Ed. Michael Eraut) Education and The Information Society. London : Council of Europe.

Euractiv. (2005a). Education : Introduction. http://www.euractiv.com/ Article?tcmuri=tcm:29-117470-16&type=LinksDossier.

Euractiv. (2005b). eLearning. http://www.euractiv.com/Article?tcmuri=tcm: 29-117475-16&type=LinksDossier.

Europa. (2005a). New Technologies. http://www.europa.eu.int/comm/ education/policies/ntech/ntechnologies_en.html.

Europa. (2005b). eLearning – Designing Tomorrow's Education. www.europa.eu.int/scadplus/leg/en/cha/c11046.htm.

Eurydice. (2001). ICT@Europe.edu – Information and Communication Technology in European Education Systems. Eurydice : The Information Network on Education in Europe.

Gülcan, Murat G. (2005). AB ve Eğitim Süreci. Ankara : Anı Yayıncılık.

Keskinkılıç, Feridun M. (2003). E-Türkiye Çalışmaları Dünya Bilgi Toplumu ve Ulusal Bilgi Toplumunun Oluşturulması Çalışmalarında Milli Eğitim Bakanlığınca Yapılması, Alınması Gerekli Önlemler. www.meb.gov.tr.

Knowles, Alan J. (2004). Pedagogical and Policy Challenges in Implementing E-Learning in Social Work Education. Alberta : University of Alberta (Unpublished Doctorial Thesis).

Massy, Jane. (2000). “Is Technology-Supported Training Different in Europe?”. Training & Development. January 2000, 26-30.

MEB. (2002). Milli Eğitim Bakanlığı Çağı Yakalama 2000 Projesi. http://egitek.meb.gov.tr.

MEB. (2003). Avrupa Eğitim Sistemlerine Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Entegrasyonunu Sağlamaya Yönelik Kararlar. http://meb.gov.tr/duyurular.

MEB. (2004). Mebsis Alt Projeleri. www.meb.gov.tr

Roblyer, M.D. (2004). Integrating Educational Technology Into Teaching. New Jersey : Pearson-Merrill Prentice Hall.

Scrimshaw, Peter. (2003). “ ICT in European Schools : Emerging Issues From the ValNet Project ”. The Curriculum Journal. 14 (1), 85-104.

Smeets, Ed ve Ton Mooji. (2004). “ Pupil-Centered Learning, ICT, and Teacher Behaviour : Observations in Educational Practice ”. British Journal of Educational Technology. 32 (2), 403-417.

Thornburg, David. (2002). The New Basics – Education and The Future of Work in the Telematic Age. USA : Association for Supervision and Curriculum Development.

Ülger, İrfan Kaya. (2003). Avrupa Birliği Ansiklopedisi. Ankara : TURKAB.

Üstel, E. Leyla. (2005). Öğretmenler İçin AB Klavuzu. TURKAB, Ankara : Milli Eğitim Bakanlığı Hizmetiçi Eğitim Daire Başkanlığı Yayını.

INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGIES IN EUROPEAN UNION AND TURKISH EDUCATIONAL POLICIES AND CURRENT PRACTICES

Abstract

During integration process to European Union, practices and decisions for Information and Communication Technologies have gained importance in educational policies of European Union and Turkey. Projects and practices such as providing computers and Internet access to every school, establishing school networks and management information systems, achieving e-learning by making every student and teacher digitally literate has taken place in both European Union and Turkish educational policies within various periods. In this study, the importance of Information and Communication Technologies in educational policies of European Union and Turkey and the practices concerning these policies have been analyzed systematically and the decisions and practices have been evaluated from different aspects.

Key Words: European Union, education policies, Information and Communication Technologies (ICT)