Özet Bu çalışma, çocukların bilişsel, duyuşsal ve dil becerilerinin geliştirilmesinde temel bir yazılı materyal olarak kullanılan çocuk hikâye ve romanlarının nitelik düzeylerini belirlemeyi amaçlamıştır. Araştırma bulguları random yolla seçilen 60 adet çocuk hikâye ve romanı incelemesine dayalı olarak elde edilmiştir. Araştırma verileri geliştirilmiş olan “Hikâye ve Roman Değerlendirme Ölçeği” ile elde edilmiştir. Araştırma bulgularına göre, çocuk hikâye ve romanları içerik, teknik tasarım ve düzenleme, dil ve anlatım boyutlarında yeterli bulunurken; kapak tasarımı, kullanım kolaylığı, ölçme ve değerlendirme yeterliği, kitap ve yazar hakkında bilgi boyutlarında yetersiz bulunmuştur. Bu eserlerin niteliğinin oluşturulmasında çocuk edebiyatı yazar ve yayınevlerinin duyarlık düzeyleri artırılmalıdır. Anahtar Sözcükler : Çocuk hikâyesi, çocuk romanı, eğitsel nitelik Giriş Okul çağı çocuklarının bilişsel, duyuşsal ve dil becerilerinin geliştirilmesinde diğer etkenlerle birlikte yazılı basılı materyaller önemli bir işlev görürler. Çocuk eğitiminde okul içi ve okul dışı tüm yaşantılarda, çocuklar gerek zihin gerekse dil gelişimleri için, ne kadar uygun nitelikte zengin yaşantılar geçirirlerse bu alandaki gelişimleri o denli yüksek olmaktadır. Günümüzde iletişim teknolojisinin eriştiği düzey okul çağı çocuklarını televizyon, bilgisayar gibi görsel araçlara adeta mahkûm hale getirmiştir. Çocuklar okul içi ve okul dışı yaşantılarının çoğunu izleyerek, gözleyerek ve dinleyerek geçirmektedirler. Bu tür bir yaşantı çocukların yazılı materyallere dayalı öğrenmelerine ket vurabildiği gibi, edebî sanatlara ve eserlere karşı da duyarsızlığa neden olabilmektedir. Bölüm I Çocukların okuduğunu anlama, yazılı-sözlü anlatım, görsel okuma ve görsel sunu, kelime dağarcığının zenginleşmesi, okumaya karşı isteklilik, zihinsel süreçlerin aktif kılınması gibi birçok gelişmeye katkı sağlayacak olan çocuk yayınları, gelişim sürecinde çocuk gelişiminin önemli unsurları olmak konumundadır. Okul eğitiminde öğrencilere kazandırılması hedeflenen temel dil becerileri şu maddelerde ifade edilmektedir(MEB, 2004, 7): Türkçe'yi doğru ve güzel kullanma, eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, iletişim, problem çözme, araştırma, karar verme, bilgi teknolojileri kullanma, girişimcilik, metinler arası okuma, kişisel ve sosyal değerlere önem verme. Bu temel becerilerin kazandırılması; dinleme, konuşma, okuma, yazma, görsel okuma ve görsel sunudan oluşan beş öğrenme alanı üzerine yapılandırılmıştır(MEB, 2004, 17). Programda ayrıca okuma becerilerinin oluşturulmasına katkı sağlayacak olan kitapların nitelikleri ve gerçekleştirilecek okuma etkinliklerine dönük kriterler de oluşturulmuştur(MEB, 2004, 409-438). Programda tespit edilmiş olan bu kriter ve uygulama okul temelli dil öğretiminin kontrollü şartlarda gerçekleştirilmesine katkı saylayacak olması bakımından önemli bir adımdır. Çocuklar bu süreçte ne kadar nitelikli ve uygun yeterlikte yazılı materyallerle tanışırlarsa o kadar çok yönlü gelişme fırsatları yakalayabilirler. Bu yaşantı biçiminin seçimi ve zenginleştirilmesinde, her kesime, özellikle okula ve öğretmenlere önemli görevler düşmektedir. Öğretmenler çocukları, hem uygun nitelikte yayınlarla tanıştırmada hem de öğrencilerin bu materyalleri kullanabilir hale gelmelerinde sorumluluk taşımalıdırlar. Çocuklara yönelik yazılan eserlerin pedegojik açıdan olduğu kadar, kültürel açıdan da çocuğa göre uygunluğu tartışılmaktadır. Özellikle ülkemizde yayınlanan çocuk kitaplarının hemen tamamına yakınında bu durum görülmektedir. Konu ile ilgili çalışmalar yapan bilimsel kuruluşun olmayışı, var olan kuruluşlarda da yeterli kalifiye elemanın bulunmayışı çocuk yayınlarında başıbozukluğa ve vurdum duymazlığa sebep olmaktadır (Yalçın vd., 2002, 125-126). Şirin'e göre çocuk edebiyatı üzerine eleştiri ortamının olmaması ve çocuk edebiyatı araştırmalarının çok sınırlı olması nitelikli çocuk edebiyatı ürünlerine ulaşmayı engellemektedir (Şirin, 2000, 100). Günümüzde okul temelli yaşantı düzenlemeleri, öğrencilerin plânlanan zaman içerisinde kitap okuma aktiviteleri içerisinde olmalarını gerekli görmektedir. Okullar kitap okuma saatleri oluşturmakta, yarışmaları düzenlemekte, bakanlık öğrencilerin okumalarını teşvik için özendirici uygulamalar içerisine girmektedir. Çocukların okuma alışkanlıklarının kazandırılması sürecinde kullanılacak okuma materyallerinin nitelikleri de önemli bir realite ve sorun olarak ele alınıp değerlendirilmesi gereken bir konudur. Millî Eğitim Bakanlığı'nın ders kitapları ve diğer yardımcı materyallere ilişkin kriterler oluşturup uygulamaya çalışmasına karşın (MEB, 2005), bu konuda yeterli aşama kaydettiği tartışmalıdır. Ülkemizin mevcut çocuk edebiyat literatürü içerisinde yer teşkil eden çocuk hikâye ve romanları nitelik olarak araştırılma ihtiyacı içerisindedir. Bu araştırma bu eserlerin edebî yönü dışında gözlenebilir, ölçülebilir niteliklerini ortaya çıkarmayı hedeflemiştir. Bu çerçevede içerik, teknik tasarım ve düzenleme, kapak tasarımı ve düzenleme, dil ve anlatım, kullanım kolaylığı, ölçme ve değerlendirme ve yazar ve kitap hakkında bilgi boyutlarında araştırılmıştır. Araştırma bulguları ile ülkemiz çocuk edebiyatı ve çocuk hikâye ve romanları üzerine, ilgili kişi ve kurumlara katkı getirmeyi hedeflemektedir. Bölüm II Bu bölümde çocuk edebiyatı ve bu edebiyat türlerinden olan çocuk hikâye ve romanlarının genel bir tanımlanması yapılmıştır. Çocuk Edebiyatının Genel Amaçları Çocuk yayınları, çocukların ihtiyaçlarını karşılayacak özellikte olmalıdır. Bunun içinde çocuk kitapları edebiyat ve yayın yönünden belli hedeflere yönelik olarak hazırlanmalıdır. Çocuk edebiyatının şu amaçlara sahip olması gerekir (Şirin, 2000, 43; Şimşek, 2002, 34): • Çocukların ruhsal ihtiyaçlarını karşılamak, • Çocukların değişik yaşlarda ilgi duydukları konuları göz önüne almak, • Çocuğun dil gelişimine özen göstermek, • Çocuğun algısal gelişimine yardımcı olmak, • Sosyal-duygusal gelişimi göz önünde bulundurmak, • Zihinsel gelişimi sağlamak, • Çocuğa ilk kitap sevgisini aşılamak, ilk edebî ve estetik değerleri vermek, • Olumlu kişilik gelişimine ortam hazırlamak, • Çocukları günlük yaşantının gerçekleri konusunda bilgilendirmek, • Çocukların yaratıcı hayal güçlerini uyandırmak, • Çocukta dinleme yeteneğini geliştirmek, • Kitabın eğlence ve bilgi kaynağı olduğunu öğretmek, • “İyi kitap” kavramını verilen örneklerle kazandırmak, • Çocuk kitabı türlerini iyi örneklerle çocuğa tanıtmak, • Çocukların resimlendirme ve fiziksel özellikler yönünden iyi örneklerle tanışmalarını sağlamak, • Çocuklara çeşitli konu ve kavramları yansıtan kitapları sunmak, • İki yaşından itibaren her yaş grubuna uygun içerik resimlendirme ve fiziksel özelliklerdeki yayınları tanıtmak. Bu özelliklere sahip olan çocuk kitapları, çocuğa hem yardımcı olacak, hem de çocukta okuma ilgi ve alışkanlığının gelişmesini sağlayacaktır Çocuklar için hikâye ve roman seçiminde dikkate alınması gereken ölçütlerin neler olması gerektiği önemli bir konudur. Bu eserlerin uygun kriterler göz önüne alınarak değerlendirilmesi çocuk gelişimi ve eğitimi ile sorumlu herkese katkı sağlayabilir. Çocuk edebiyatının bu türüne ilişkin yayınların nitel olarak incelenmesine dayalı araştırmalara ihtiyaç olduğu alanla ilgili hemen herkesçe ifade edilmektedir. Buna karşın ülkemiz çocuk edebiyatı literatüründe eser incelemesine dayalı araştırmalar sınırlı kalmıştır. Bunlardan, Erdoğan(1999) araştırmasında, Türkiye'de çocuk yayınları üzerine nicel ve nitel yetersizlikler olduğunu ortaya koymaktadır. Ülkemizde kısmen görülen kitap inceleme araştırmaları genelde ders kitapları ve kitapların sınırlı bazı boyutları olan, içerik, grafik tasarımı, görsel ögeler, tasarım gibi boyutlar üzerine olduğu gözlenmektedir. Hikâye ve Roman Nedir? Çocuk edebiyatının bu iki türünün açıklanmasına dönük farklı tanımlar mevcuttur. Çocuk edebiyatında edebî bir tür olan hikâye şu şekillerde tanımlanmaktadır: Belirli bir zaman ve belirli yerlerde genellikle az sayıda kişi arasında geçen gerçeğe uygun olayların karakterleri ile birlikte kısa, duygulu, heyecanlı bir biçimde gözleme ve tasarlamaya dayalı edebî yazılardır (Civaroğlu, 2000, 77); Yaşanmış yahut yaşanabilir türde olayları anlatan yazı türü (Aktaş, 2001, 204); Yaşanmış ya da yaşanması olanak içinde olan olayları, durumları ilgi çekici biçimde anlatan, okuyucuda heyecan ya da hoşlanma duygusu uyandıran yazılar (Özdemir, 1996, 267); Bir olayın sözlü veya yazılı olarak anlatılması; Gerçek veya tasarlanmış olayları anlatan düz yazı türü (TDK, 1998, 994). Diğer bir edebî tür olan roman ise şu şekilde tanımlanmaktadır: Yaşanmış ya da yaşanması olağan durumları, olayları düş gücüyle gerçeğe uygun biçimde yaratarak anlatma sanatı (Özdemir, 1996, 276); İnsanın veya çevrenin karakterlerini, göreneklerini inceleyen, serüvenlerini anlatan, duygu ve tutkularını çözümleyen itibarî veya gerçek olaylara dayanan uzun edebiyat türü (TDK, 1998, 1864); İnsanların başına gelebilecek, tasarlanmış olayları anlatan uzun yazılar (Aktaş, 2001, 212); İnsanlar arasında geçen serüvenlerde karakter, düşünme ve duyguların kendine özgü, gerçek ve hayali olarak uzun ve ayrıntılı anlatımı (Civaroğlu, 2000, 77); İnsanların serüvenlerini, karakterlerini, düşünce ve duygularını ayrıntıları ile kendine özgü bir biçimde anlatan düz yazılara verilen addır (Oğuzkan, 1989, 92). Hikâye ve Romanın Özellikleri Çocuk hikâye ve romanın taşıması gereken özellikler aşağıdaki maddelerde ifade edilmektedir (Aktaş, 2001, 212; Özdemir, 1996, 271; Civaroğlu, 2000, 78; Yalçın vd., 2002, 43; Kıbrıs, 2000, 124; Şimşek, 2002, 99): Hikâyelerin özellikleri: • Yaşamdan kesintiler sunar, • Metin kısadır, • Kahramanları bir yada birkaç kişiden oluşur, • Tek bir olay etrafında gelişir, • Belli bir olay, olayın geçtiği mekan, zaman ve kişiler bulunmaktadır, • Kişilerin düşünceleri konuşturularak açıklanır, • Olay akışı sıralı ve düzgün bir şekilde ilerler, • Dil genellikle –di'li geçmiş zaman kipinde kullanılır, • Çevre betimlemeleri yalın ve süssüz bir şekilde aktarılır. Romanın özellikleri: • Bir romanda olay, zaman, kişi, mekân olmak üzere dört ana unsur vardır, • İşlenen konu inandırıcı özelliktedir, • Ayrıntılar önemlidir, • Roman ele aldıkları konuları, konunun işlenişi, anlatım biçimi, sanat ve edebiyat anlayışı, seslendiği okuyucu kitlesi bakımından sınıflandırılabilir olmalıdır, • Yazar dışında, yazar adına konuşan bir anlatıcı olmalıdır, • Roman; ana olay, yardımcı olaylar, kalabalık kişiler dünyası, çeşitli mekanlar ve değişik zaman dilimlerini kapsayacak şekilde geliştirilmesi ve ayrıntılı gözlem, anlatım tekniği ile hikâyeden ayrılır. Hikâye ve Roman Yazarlarının Eğitsel Sorumlulukları Çocuk gelişimi üzerinde önemli katkısı olan çocuk edebiyatı yazarları ve bu eserlerin yayıncıları, yaptıkları işin farkında olarak gerekli duyarlıkla davranmalıdırlar. Bu eserlerin niteliği üzerinde yazar kadar yayınevlerinin de sorumluluk payı yüksektir. Yayınevleri, eserlerin basım ve yayımı için gerekli bilgi, ekip ve teknik donanıma sahip olmalıdır. Dar imkanlarla yayımlanma sürecine girmiş eserlerde nitelik yoksunlukları gözlenmesi olasıdır. Eserlerin maddî boyutu yayınevinin sorumluluğunda olmasına karşın, bu sorumlulukta, yazarlar da önemli bir paya sahiptir. Çocuk kitapları yazarı olmak için çocuğu anlamak ve çocukça bir düşünce sürecini işe koşmak gerekir. Bu yüzden çocuk kitabı yazarı olmak bir yazar için zor bir seçimdir. Çocuk edebiyatı yazarları birçok yönden eğitsel görev üstlenmiş olurlar. Bu yazarlar vermiş oldukları nitelikli eserler yoluyla çocuk gelişimine şu katkıları yaparlar (Civaroğlu, 2000, 79): • Çocukların duygu, düşünce ve hayal dünyalarının gelişmesini sağlar, • Çocukların konuşma ve okuma becerilerini geliştirir, • Çocukların kavrama ve karşılaştırma becerilerini geliştirir, • Çocukların hayat boyu öğrenmelerine katkı sağlar, • Çocukların eğlenmelerine, etkilenmelerine, ilgi çekici olayların farkına varmalarına katkı sağlar, • Çocukların çevrelerine ilgi duymalarını sağlar, • Tarih, coğrafya, fen bilimleri, edebiyat derslerinde tanıdığı şahıslara ve onların eserlerine ilgisini artırır, • Çocukların romandaki kişilerin yerine kendisini koyarak yeteneklerini keşfetmelerine yardımcı olur. Roman ve Hikâye Türleri Romanlar kendi aralarında değişik biçimlerde gruplanmaktadır. En yaygın gruplandırma şekli, konularına ve yapısal özelliklerine göre olanıdır. Buna göre romanlar; serüven romanları, polisiye romanlar, aşk ve sevgi romanları, tarihsel romanlar, tahlil romanları, tezli romanlar, gelenek ve görenek romanları, egzotik romanlar olarak sınıflandırılmaktadır. Yazarların içinde yer aldıkları ya da bağlı oldukları edebiyat akımı açısından roman türleri ise; romantik roman, gerçekçi roman, natüralist roman, toplumcu gerçekçi roman (Özdemir, 1996, 272) olarak gruplandırılmaktadır. Hikâyeler ise; anı hikâye, manzum hikâye, hayvan hikâyeleri biçiminde sınıflanmaktadır (Aktaş, 2001, 204). Çocuk Hikâye ve Romanlarında Bulunması Gereken Nitelikler Çocuklarda kitap ve okumaya karşı duyuşsal değerlerin kazandırılmasında nitelik düzeyi yüksek çocuk kitapların önemli bir yeri vardır. Bunun için sınıfça, okulca ve ya bireysel olarak alınıp kullanılacak ya da önerilecek olan kitapların gerekli niteliklere sahip olanlar arasından seçimi özel bir önemi gerektirir. Çocuk kitaplarının, ana fikir (tema), belli kavram ve değerler, konular, kahramanlar ve yardımcı kahramanlar, plân, anlatım, insanî değerler, edebî, sosyal bakış, içeriğin uygunluğu gibi boyutlardan da değerlendirmelere tabi tutulması gerektiği belirtilmektedir (Yalçın vd., 2002, 32-34; Kıbrıs, 2000, 27-30; Şirin, 2000, 46-49). Genel olarak nitelikli çocuk kitaplarında bulunması gereken içeriksel ve biçimsel nitelikler aşağıdaki maddelerde ifade edilmektedir (Şirin, 2000, 228; Civaroğlu, 2000, 79; Zengin, 2002, 63, 152-159, 176); a. İçeriksel Nitelikler • Eserlerde kullanılan bilinmeyen kelime sayısı çocuğun seviyesine uygun olmalıdır. • Hikâye ve roman çocukta gerçek hissini uyandırmalıdır. • Anlatım tekniği yaş seviyesine uygun olmalıdır. • Çocukların kelime dağarcığını geliştirebilecek nitelikte olmalıdır. • Bütünden parçaya gidilmelidir. • Dili sade ve açık, üslûp sürükleyici olmalıdır. • Tasvirler, konunun geçtiği ortam, kahramanların ruh durumları iyi bir şekilde verilmelidir. • Paragraflar kısa olmalı, sık konuşmalarla hareket, canlılık ve çeşitlilik sağlanmalıdır. • Konu anlaşılır ve net olmalıdır. • Kitaplarda tema evrensel ve ahlakî doğruları çocuğa kazandıracak, kişiliğini ve kimliğini geliştirerek onun toplumda saygın ve başarılı bir yere sahip olmasını sağlayacak konulardan seçilmelidir. • Aile, doğa, yurt, ulus, insanlık ve yaşama sevgisi gibi temel kavramlar da çocuk kitaplarını zenginleştirmek için yer almalıdır. • İncelik, kahramanlık, hakka saygı, haksızlıkla savaşım, başkalarına yardım, mertlik, özveri, doğruluk, iyi ve kötü değerleri taşımalıdır. • Çocuğu iyi, güzel ve doğru sayılan olumlu duygulara yönlendirecek nitelikte olmalıdır. • Eserin başlayışı ve bitişi arasında geçen zaman çocuk tarafından kavrayabileceği bir zaman dilimi olmalıdır. Çocuk kitaplarında içerik kadar, maddî ya da biçimsel özellikler de önemlidir. Bu nedenle nitelikli bir çocuk kitabında bulunması gereken biçimsel niteliklerin bilinmesinde yarar vardır. b. Biçimsel Nitelikler • Çocuk hikâye ve romanları çocuğun yaş ve seviyesine göre değişik boyutlarda olabilir. • Çocuk kitapları dikdörtgen veya kare şeklinde olmalıdır. • Resimler renkli veya siyah beyazdır. • Kitapların resimlenmesi, resimlerin sayfalarda yer alış biçimi, boyama teknikleri, çizgi ve resimlerden fotoğrafa geçiş, algılama tekniği unsurlarına dayanmalıdır. • Cildi sağlam, dayanıklı olmalı ve sayfalar dağılmamalıdır. • Sayfaları kalın, temizlenebilir, kullanışlı olmalıdır. • Kapak resimleri kitabın konusuyla ilgili, canlı ve çekici olmalıdır. • Kitabın kağıdı olabildiğince sağlam ve en az ikinci hamurdan olmalıdır. Mat renkli kağıda öncelik verilmelidir. • Kitap hacim bakımından ne çok küçük, ne de çok büyük olmalıdır. • Harfler gözü yormayacak biçimde, çocuğun yaşı göz önünde bulundurularak seçilmelidir. Birinci sınıf öğrencileri için 24 punto, ikinci sınıf öğrencileri için 18, üçüncü sınıf öğrencileri için 12, Dördüncü ve beşinci sınıf öğrencileri için 10 puntoluk harfler kullanılmalıdır. • Kitap bol resimli olmalı, bu resimler çocukların hoşlanacağı özellikler kapsamalıdır. • Kitap yazım, noktalama ve cümle düzeni bakımından kusursuz olmalıdır. • Sayfa düzeni rahat ve çekici olmalı, satır aralıklarındaki boşluklar, kenar boşlukları ve paragraflar iyi ayarlanmalıdır. Çocuk Hikâye ve Romanların Organizasyonunda Etkin Kılınacak Eğitsel Yaklaşımlar Çocuk kitaplarının organizasyonu yetişkine dönük kitaplardan farklılık taşımak zorundadır. Bu eserlerin organizasyonunda aşağıda verilmiş ilkeler belirleyici olmalıdır: • Çocuk kitapları okul programlarını destekleyici bir yapıda olmalıdır. • Metinler hayatın gerçekleri ile ilgili olmalıdır. • Eserler duygu, düşünce ve hayal gücünü değiştirici olmalıdır. • Kitaplar çocuklara içinde yaşadıkları ülkeyi, dünyayı sevmeyi öğretmelidir. • Çocukların üretme becerisini geliştirmelidir. • Çocuğun girişimci ve katılımcı olmasını sağlamalıdır. • Şiddet ögeleri içermemelidir. • Yazılan eserle estetik duygularını geliştirmelidir. • Eleştirme yeteneğini geliştirmelidir (Yalçın vd, 34). • Evrensel ve millî değerleri geliştirici olmalıdır. • İnsan sevgisi, doğa bilinci oluşturucu nitelikte olmalıdır. • İnsanlığın ortak mirası olan değerlere karşı bilinçlendirici olmalıdır. • Çocukların bilişsel gelişimine uygun olmalıdır. Bölüm III Bu bölümde araştırma yöntemi, veri toplama aracı, verilerin analizi ile ilgili açıklamalar verilmiştir. Araştırma Yöntemi Araştırma tarama yöntemi olup, teorik temeller literatür taraması yoluyla, hikâye ve romanların niteliğine dönük veriler ise geliştirilmiş olan ölçek ile elde edilmiştir. Evren ve Örneklem Araştırma evreni tüm çocuk hikâye ve romanlarından oluşmaktadır. Ancak çocuk hikâye ve romanlarının çokluğu göz önüne alınarak otuz dört yayınevine ait random yolla seçilmiş altmış eser incelemesi yapılmıştır. Sayıltı Araştırma verilerinin elde edilmesinde kullanılan çocuk hikâye ve romanları evreni temsil etmektedir. Sınırlıklar Araştırma, diğer çocuk edebiyatı türlerinden olan çizgi romanlar, çocuk şiirleri, konu içerikli çocuk kitapları, çocuk müracaat kitapları, gezi yazıları, biyografik romanlar ve resimli kitaplardan ayrı olarak, hikâye ve roman incelemesi ile sınırlandırılmıştır. Araştırma, oluşturulmuş olan ölçeği oluşturan yedi boyut ve bu boyutları oluşturan alt boyutlara ilişkin inceleme sonuçları ile sınırlandırılmıştır. Araştırma bulguları, geliştirilen ölçek ile incelenen kaynaklardan elde edilen verilerle sınırlıdır. Veri Toplama Aracı Araştırma verileri araştırmacı tarafından geliştirilen “Hikâye ve Roman Değerlendirme Ölçeği” ile elde edilmiştir. Araştırma ölçeği yedi boyuttan oluşturulmuştur. Araştırma ölçeğinin geliştirilmesinde ilgili literatür taranarak oluşturulan taslak ölçek, konu üzerinde yeterli birikime sahip kırk kişilik bir öğrenci grubu ile üç aylık bir süreçte tartışılarak geliştirilmiştir. Ölçek, alan uzmanları incelemesinden sonra son şeklini almıştır. Araştırma verileri, örneklemi oluşturan 60 adet hikâye ve roman, dört kişilik bir grup tarafından “Hikâye ve Roman Değerlendirme Ölçeği” ile incelemeye tutularak elde edilmiştir. Her bir eser için ayrı ayrı oluşturulan form ile toplanan veriler, gruplandırılarak, analiz edilip, açıklanmıştır. Verilerin Analizi Araştırma verileri iki boyutta analiz edilmiştir. Birinci boyutta değerlendirme alt boyutları açısından analizler yapılarak çocuk hikâye ve romanlarının yeterlik düzeyi hakkında genel bir yargıya varılmak istenmiştir. İkinci olarak ise, her bir eser, araştırmanın değerlendirme alt boyutlarını oluşturan yedi boyuttaki ortalama değerlerine göre analiz edilmiştir. Araştırmada elde edilen veriler her bir boyut ve alt boyutta frekans, yüzde ve ortalamaya dayalı olarak analiz edilmiştir. Her bir boyutun analiz sonuçları, toplam frekans, ortalama yüzde ve genel ortalamaya dayalı olarak açıklanmıştır. Araştırma verilerinin değerlendirilmesinde kullanılan ortalamalar için oluşturulan değer aralıkları şöyledir (Taşdemir, 2003, 295): Değerlendirme Ölçeği (beşli)
Değerlendirme Ölçeği (ikili)
BölümIV Bulgular 1. Hikâye ve Roman İncelemesi Alt Boyutlarına İlişkin Bulgular Bu bölümde çocuk romanları ve hikâyelerinin yedi boyutuna ilişkin veriler analiz edilip açıklanmıştır. İçerik boyutuna ilişkin bulgular Tablo 1'de verilmiştir Tablo 1: Çocuk Hikâye ve Romanlarının İçeriğine İlişkin Bulgular
Geliştirilmiş ölçeğin içeriğe ilişkin 24 maddelik analiz sonuçları Tablo 1'de verilmiştir. Tablo 1 bulgularına göre çocuk hikâye ve romanları içerik özellikleri bakımından yeterli yeterlik düzeyindedir. İçerik boyutunu oluşturan alt boyutlara ilişkin Tablo 1 verilerine göre, dokuz alt boyut yeterli ve, on beş alt boyut orta yeterli düzeyde olduğu gözlenmiştir. Çocuk hikâye ve romanlarının teknik tasarım ve düzenleme boyutuna ilişkin bulgular Tablo 2'de gösterilmiştir. Tablo 2: Çocuk Hikâye ve Romanlarının Teknik Tasarım ve Düzenlemesine İlişkin Bulgular
Geliştirilmiş olan ölçeğin teknik tasarım ve düzenleme boyutuna ilişkin 17 maddelik analiz sonuçları Tablo 2'de verilmiştir. Tablo 2 bulgularına göre, çocuk hikâye ve romanları teknik tasarım ve düzenleme özellikleri bakımından yeterli düzeydedir. Teknik tasarım ve düzenleme boyutunu oluşturan alt boyutlara ilişkin Tablo 2 verilerine göre, on beş alt boyut yeterli, iki alt boyut orta yeterli, bir alt boyutun ise çok yetersiz düzeyde olduğu gözlenmiştir. Çocuk hikâye ve romanlarının kapak tasarım ve düzenleme boyutuna ilişkin bulgular Tablo 3'te gösterilmiştir. Tablo 3: Çocuk Hikâye ve Romanlarının Kapak Tasarım ve Düzenlemesine İlişkin Bulgular
Geliştirilmiş ölçeğin kapak tasarım ve düzenlemeye ilişkin 19 maddelik analiz sonuçları Tablo 3'te verilmiştir. Tablo 3 bulgularına göre çocuk hikâye ve romanları kapak tasarım ve düzenleme özellikleri bakımından yetersiz düzeydedir. Kapak tasarımı ve düzenleme boyutunu oluşturan alt boyutlara ilişkin Tablo 3 verilerine göre, on altı alt boyut yeterli, bir alt boyut orta yeterli, bir alt boyut yetersiz, bir alt boyutta çok yetersiz düzeyde olduğu gözlenmiştir Çocuk hikâye ve romanlarının dil ve anlatım alt boyutuna ilişkin bulgular Tablo 4' te gösterilmiştir. Tablo 4: Çocuk Hikâye ve Romanlarının Dil ve Anlatım Yeterliğine İlişkin Bulgular
Geliştirilmiş olan ölçeğin dil ve anlatıma ilişkin 13 maddelik analiz sonuçları Tablo 4'te verilmiştir. Tablo 4 verilerine göre çocuk hikâye ve romanları dil ve anlatım özellikleri yönünden yeterli düzeydedir. Dil ve anlatım boyutunu oluşturan alt boyutlara ilişkin Tablo 4 verilerine göre, bir alt boyut çok yeterli, on alt boyut yeterli, iki alt boyutun ise yetersiz düzeyde olduğu gözlenmiştir Çocuk hikâye ve romanlarının kullanım kolaylığı alt boyutlarına ilişkin bulgular Tablo 5'te gösterilmiştir. Tablo 5: Çocuk Hikâye ve Romanlarının Kullanım Kolaylığına İlişkin Bulgular
Geliştirilmiş olan ölçeğin kullanım kolaylığına ilişkin 6 maddelik analiz sonuçları Tablo 5'te verilmiştir.Tablo 5 bulgularına göre çocuk hikâye ve romanları kullanım kolaylığı özellikleri bakımından yetersiz düzeydedir. Kullanım kolaylığı boyutunu oluşturan alt boyutlara ilişkin Tablo 2 verilerine göre, beş alt boyut yeterli, dört alt boyutun ise yetersiz düzeyde olduğu gözlenmiştir Çocuk hikâye ve romanlarının ölçme ve değerlendirme alt boyutlarına ilişkin bulgular Tablo 6' da verilmiştir. Tablo 6: Çocuk Hikâye ve Romanlarının Ölçme ve Değerlendirme Yeterliğine İlişkin Bulgular
Geliştirilmiş ölçeğin ölçme ve değerlendirmeye ilişkin 7 maddelik analiz sonuçları Tablo 6'da verilmiştir. Tablo 6 verilerine göre çocuk hikâyeleri ve romanları ölçme ve değerlendirme özelliği yönünden yetersiz düzeydedir. Teknik tasarım ve düzenleme boyutunu oluşturan alt boyutlara ilişkin Tablo 6 verilerine göre, beş alt boyut yetersiz ve iki alt boyutun ise çok yetersiz düzeyde olduğu gözlenmiştir. Çocuk hikâye ve romanlarının yazar ve kitap hakkında bilgi boyutuna ilişkin bulgular Tablo 7'de gösterilmiştir Tablo 7:Yazar ve Kitap Hakkında Bilgi Alt Boyutuna İlişkin Bulgular
Geliştirilmiş ölçeğin yazar ve kitap hakkında bilgiye ilişkin 6 maddelik analiz sonuçları Tablo 7'de verilmiştir. Tablo 7 bulgularına göre çocuk hikâye ve romanları yazar ve kitap hakkında bilgi yönünden yetersiz düzeydedir. Yazar ve kitap hakkında bilgi boyutunu oluşturan alt boyutlara ilişkin Tablo 7 verilerine göre, üç alt boyut yeterli ve üç alt boyutun ise yetersiz düzeyde olduğu gözlenmiştir 2. Örneklemi Oluşturan Eserlere İlişkin Bulgular Bu bölümde araştırma örneklemini oluşturan eserlerin araştırma boyutlarını oluşturan alt boyutlara ilişkin tespit edilmiş ortalama değerlerine yer verilmiştir. Tablo 8: Örneklemi Oluşturan Eserlere İlişkin Verilerin Araştırma Alt Boyutlarına İlişkin Ortalamaları
Araştırmada incelemeye alınan altmış adet eserin araştırmanın inceleme boyutları ve değerlendirme ölçütlerine göre ayrı ayrı incelenmesinden elde edilen veriler Tablo 8'de verilmiştir. Her bir esere ilişkin ortalama değerlerin verildiği Tablo 8 verilerine göre: İçerik olarak, on dört eser çok yeterli, yirmi yedi eser yeterli, on beş eser orta yeterlikte, dört eserde yetersiz yeterlik ölçütlerinde bulunmaktadır. Teknik tasarım ve düzenleme bakımından, on eser çok yeterli, yirmi beş eser yeterli, yirmi iki eser orta yeterlikte, üç eser ise yetersiz yeterlik ölçütlerinde bulunmaktadır. Kapak tasarım ve düzenlemesi bakımından, yirmi dört eser yeterli, otuz altı eser ise yetersiz yeterlik ölçütlerinde bulunmaktadır. Dil ve anlatım bakımından, on üç eser çok yeterli, otuz eser yeterli, on altı eser orta yeterlikte, bir eser ise çok yetersiz yeterlik ölçütlerinde bulunmaktadır. Kullanım kolaylığı bakımından, otuz bir eser yeterli, yirmi dokuz eser ise yetersiz yeterlik ölçütlerinde bulunmaktadır. Ölçme ve değerlendirme bakımından, beş eser çok yeterli, üç eser yeterli, bir eser orta yeterlikte, on yedi eser yetersiz, otuz dört eser ise çok yetersiz yeterlik ölçütlerinde bulunmaktadır. Yazar ve kitap hakkında bilgi bakımından, elli bir eser yeterli, on dört eser ise yetersiz yeterlik ölçütlerinde bulunmaktadır. Sonuç ve Tartışma Bu bölümde çocuk hikâye ve romanlarının niteliğine dönük araştırmanın yedi alt boyutuna ilişkin genel bulgulara yer verilmiştir. 1. İçeriğe ilişkin bulgular : Geliştirilmiş ölçeğin içeriğe ilişkin 24 maddelik analiz sonuçları Tablo 1'de verilmiştir. Tablo 1 bulgularına göre hikâye ve romanların % 2'si çok yetersiz, % 12'si yetersiz, % 26'sı kısmen yeterli, % 37'si yeterli ve % 23'ünün ise çok yeterli yeterlik ölçütlerinde olduğu görülmektedir. Genel olarak ise, içerik 3,66 ortalama ile yeterli bulunmaktadır. Tablo 8 bulgularına göre, içerik olarak on dört eser çok yeterli, yirmi yedi eser yeterli, on beş eser orta yeterlikte, dört eser ise yetersiz yeterlik ölçütlerinde bulunmaktadır. 2. Teknik tasarım ve düzenlemeye ilişkin bulgular : Geliştirilmiş ölçeğin teknik tasarım ve düzenlemeye ilişkin 17 maddelik analiz sonuçları Tablo 2'de verilmiştir. Tablo 2 bulgularına göre, hikâye ve romanların % 9'u çok yetersiz, % 12'si yetersiz, % 23'ü kısmen yeterli, % 33'ü yeterli ve % 24'ünün çok yeterli yeterlik ölçütlerinde olduğu görülmektedir. Genel olarak ise, teknik tasarım ve düzenlemeye ilişkin bilgiler yönünden 3,51 ortalama ile yeterli bulunmaktadır. Tablo 8 bulgularına göre, teknik tasarım ve düzenleme bakımından, on eser çok yeterli, yirmi beş eser yeterli, yirmi iki eser orta yeterlikte, üç eser ise yetersiz yeterlik ölçütlerinde bulunmaktadır. 3. Kapak tasarımı ve düzenlemeye ilişkin bulgular : Geliştirilmiş ölçeğin kapak tasarım ve düzenlemeye ilişkin 19 maddelik analiz sonuçları Tablo 3'te verilmiştir. Tablo 3 bulgularına göre, hikâye ve romanların % 47'si yeterli ve % 53'ünün ise yetersiz yeterlik ölçütlerinde olduğu görülmektedir. Genel olarak ise, kapak tasarım ve düzenlemeye ilişkin bilgiler yönünden 1,46 ortalama ile yetersiz bulunmaktadır. Tablo 8 bulgularına göre, kapak tasarım ve düzenlemesi bakımından, yirmi dört eser yeterli, otuz altı eser ise yetersiz yeterlik ölçütlerinde bulunmaktadır. 4. Dil ve anlatıma ilişkin bulgular: Geliştirilmiş ölçeğin dil ve anlatıma ilişkin 13 maddelik analiz sonuçları Tablo 4'te verilmiştir. Tablo 4 bulgularına göre, hikâye ve romanların % 6'sı çok yetersiz, % 11'i yetersiz, % 17'si kısmen yeterli, % 39'u yeterli ve % 27'si ise çok yeterli yeterlik ölçütlerinde olduğu görülmektedir. Genel olarak ise, dil ve anlatıma ilişkin olarak 3,71 ortalama yeterli bulunmaktadır. Tablo 8 bulgularına göre, dil ve anlatım bakımından, on üç eser çok yeterli, otuz eser yeterli, on altı eser orta yeterlikte, bir eser ise çok yetersiz yeterlik ölçütlerinde bulunmaktadır. 5. Kullanım kolaylığına ilişkin bulgular : Geliştirilmiş ölçeğin kullanım kolaylığına ilişkin 6 maddelik analiz sonuçları Tablo 5'te verilmiştir. Tablo 5 bulgularına göre, hikâye ve romanların % 49'unun yeterli ve % 51'inin ise yetersiz yeterlik ölçütlerinde olduğu görülmektedir. Genel olarak ise, kullanım kolaylığını bakımından 1,48 ortalama ile yetersiz bulunmaktadır. Tablo 8 bulgularına göre, kullanım kolaylığı bakımından, otuz bir eser yeterli, yirmi dokuz eser ise yetersiz yeterlik ölçütlerinde bulunmaktadır. 6. Ölçme ve değerlendirmeye ilişkin bulgular: Geliştirilmiş ölçeğin ilişkin 7 maddelik analiz sonuçları Tablo 6'da verilmiştir. Tablo 6 bulgularına göre, hikâye ve romanların % 57'si çok yetersiz, % 15'i yetersiz, % 12'si kısmen yeterli, % 6'sı yeterli ve % 10'unun ise çok yeterli yeterlik ölçütünde olduğu görülmektedir. Genel olarak ise, ölçme ve değerlendirme yeterliği yönünden 1,96 ortalama ile yetersiz bulunmaktadır. Tablo 8 bulgularına göre, ölçme ve değerlendirme bakımından, beş eser çok yeterli, üç eser yeterli, bir eser orta yeterlikte, on yedi eser yetersiz, otuz dört eser ise çok yetersiz yeterlik ölçütlerinde bulunmaktadır. 7. Yazar ve kitap hakkında bilgiye ilişkin bulgular: Geliştirilmiş ölçeğin yazar ve kitap hakkında bilgiye ilişkin 6 maddelik analiz sonuçları Tablo 7'de verilmiştir. Tablo 7 bulgularına göre, hikâye ve romanların % 43'ünün yeterli ve % 57'sinin ise yetersiz yeterlik ölçütlerinde olduğu görülmektedir. Genel olarak ise, yazar ve kitap hakkında bilgiye ilişkin bilgiler yönünden 1,43 ortalama ile yetersiz bulunmaktadır. Tablo 8 bulgularına göre, incelenen eserler yazar ve kitap hakkında taşıdığı bilgi yeterliği bakımından, elli bir eser yeterli, on dört eser ise yetersiz yeterlik ölçütlerinde bulunmaktadır. Sonuç olarak, çocuk edebiyatının önemli türlerinden olan çocuk hikâye ve romanları bazı yönlerden gerekli nitelik düzeyinde olmalarına karşın, bir takım nitelikler yönünden ise beklendik nitelik düzeyine sahip bulunmamaktadır. Çocuk hikâye ve romanlarının tespit edilen bu yetersiz yanlarının istendik nitelik düzeyinde yeniden oluşturulmasında; yazar ve yayınevlerinin duyarlık düzeyleri geliştirilme ihtiyacındadır. Çocuk edebiyatı alanında çağdaş örneklerin ülkemiz yayın alanında da yer almasına dönük çok yönlü yaklaşımların yazar, yayıncı, okuyucu, devlet etkileşiminde oluşması alanın gelişmesine katkı sağlayacaktır. Öneriler • Çocuk hikâye ve romanları pedagojik esaslara uygun olarak yazılıp yayınlanmalıdır. • Çocuk hikâyeleri ve çocuk romanları, çocuk psikologları, pedegoglar ve sosyologların işbirliği ile yazılmalıdır (Yalçın vd., 2002, 126). • Okullarda öğretmenler çocuk edebiyatı eserlerinin seçim ve tavsiyesinde duyarlı davranmalıdır. • Millî Eğitim Bakanlığı çocuk edebiyatı eserlerinin okullarda tavsiye ve takibinde duyarlı davranmalı, gerekli niteliklerden yoksun eserlerin okul ve öğrencilerce kullanımının önlenmesine ilişkin gerekli denetimlerde bulunmalıdır. • Okullar ve öğretmenler, çocukların okuma alışkanlığı kazanmalarına katkı sağlayacak her türlü eğitsel uygulamalara açık olmalıdır. • Çocuk edebiyatı üzerine yayımlanan eserlerin nitelik düzeylerinin oluşturulmasında hem yazarlar, hem de yayınevleri gerekli duyarlıkla yaklaşmalıdır. • Çocuk yayınları editörlüğünün oluşturulmasına önem verilmelidir (Şirin, 2000, 101). • Nitelikli çocuk yayınlarını yazımı ve dağılımını teşvik etmek amacı ile kamu ve özel, resmi ya da sivil gönüllü kuruluşlar, ödül, sponsorluk gibi uygulamalara yer vermelidirler. • Çocuk edebiyatının bu araştırmaya konu olan türleri de dahil olmak üzere, tüm türlerinin genel ya da özel boyutlu özellikleri üzerine araştırmalar yapılması alanın gelişmesine katkı sağlayacaktır. Kaynakça AKTAŞ, Şerif (2001). Yazılı ve Sözlü Anlatım, Akçağ Yayınları, Ankara. CİVAROĞLU, Ömer, (2000). Çocuk Edebiyatı, Esin Yayınevi, İstanbul. ERDOĞAN, F. (1999). Türkiye'de Yayınlanmış Telif Çocuk Kitaplarının İçerik Analizi, İst.Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul. GÜÇLÜ, Nezahat, (2001). Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu Hayat Bilgisi , Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. GÜNEŞ, Firdevs, (2002). Ders Kitaplarının İncelenmesi, Ocak Yayınları, Ankara. KAPTAN, Saim, (1977). Bilimsel Araştırma Teknikleri, Ankara. KAVCAR, Cahit, OĞUZKAN, Ferhan, SEVER, Sedat (2004). Türkçe Öğretimi, Engin Yayınları, Ankara. KIBRIS, İbrahim, (2000). Uygulamalı Çocuk Edebiyatı , Eylül Kitap ve Yayınevi, Ankara. MEB, (2004). İlköğretim Türkçe Dersi (1-5.sınıflar) Öğretim Programı ve Kılavuzu(Taslak) , M.E.B. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Devlet Kitapları Müdürlüğü Basımevi, Ankara. MEB, (2004). Tebliğler Dergisi , Sayı: 2563, C. 67, Ağustos 2004, NAS, Recep, (2002). Örneklerle Çocuk Edebiyatı , Ezgi Kitapevi Yayınları, Bursa. OĞUZKAN, A. Ferhan, (1989). Çocuk Edebiyatı, Ankara. ÖZDEMİR, Emin, Yazılı ve Sözlü Anlatım Sanatı , Remzi Kitapevi SAKAOĞLU, Saim, (1999). Masal Araştırmaları , Akçağ Yayınları,Ankara. ŞİMŞEK, Tacettin, (2002). Çocuk Edebiyatı , Rengarenk Yayınları, Ankara. ŞİRİN, Mustafa Ruhi, (2000). Çocuk Edebiyatı, Çocuk Vakıf Yayınları, İstanbul. TAŞDEMİR, Mehmet, (1994). “Okullarımızda Kaynak, Yardımcı Kaynak (Dergiler) Problemi”, Çağdaş Eğitim, Ekim, S.203. TAŞDEMİR, Mehmet, (2003). Eğitimde Planlama ve Değerlendirme, Ocak Yayınları, Ankara. YALÇIN, Alemdar, AYTAŞ, Gıyasettin, (2002). Çocuk Edebiyatı , Akçağ Yayınları, Ankara. ZENGİN, Ahmet, ZENGİN, Yaşar, (2002). Çocuk Edebiyatı , Bizim Büro Yayın Dağıtım, Ankara.
THE QUALITY LEVEL OF CHILD'S NARRATION AND NOVELS AS A PEDAGOGICAL MATERIALS Abstract In this study it is aimed to identify the level of the books which are used to develop children's cognitive, effective and language skills. The findings of the research by investigating 60 child's story and novels, were chosen randomly in Turkey. The data were held by a “Story and Novel Evaluation Scale” which was developed and performed by the researcher. According to findings, the content, technical design, arrangement, language and expressions of the child's books and stories were sufficient but cover design, easy usage, proficiency of measurement and evaluations and knowledge about the books and writers of the child's stories and novels were insufficient. The sensitivity of the writers and publishers should be developed to have a highly quality child's books. Key Words : Child's story, child's novel, pedagogical quality
|
