GİRİŞ

Ülkemizde sekiz yıllık zorunlu eğitime geçişle birlikte büyük bir eğitim reformu başlamış bulunmaktadır. Böylece çocuklarımız daha fazla eğitim görmüş olacaklar ve dolayısıyla özellikle şansız diye nitelendirilebilen ve ilkokuldan sonra eğitimini devam ettiremeyecek olan çocuklarımız sekiz yıllık eğitimden en fazla yararlanabileceklerdir. Fakat gerçekleşmesi istenen bir diğer durumda sekiz yıllık eğitimin ileriki yıllarda dokuz yıla çıkarılması ve okul öncesi denen ve ilköğretime hazırlık amacı taşıyan bir yılında bu süreye dahil edilmesidir.

Bilindiği gibi okul öncesi eğitim aslında doğumdan ilkokula kadar olan devreyi içine alan ve bu yaş çocuklarının gelişimlerini desteklemeyi hedef edinen bir süreçtir. Bu hedefi gerçekleştirmede okulöncesi eğitim kurumları en büyük rolü üstlenmektedir. Türkiye’de bugün 5-6 yaş çağ nüfusundan ancak %7.6’sı bu eğitimden faydalanabilmektedir.

Kurumsal okul öncesi eğitimin sayısının arttırılması tabi ki istenen bir sonuçtur. Fakat bu oranın yükseltilebilmesi için farklı okul öncesi eğitim modellerine de ihtiyaç vardır. Bu modellerden biri de çocuğa bakan kişiyi (anne-baba) desteklemek, zengin uyarıcılı ev ortamını sağlamak, anne-baba çocuk iletişimini gerçekleştirmek, çocuğu doğumdan ilkokulun başlangıcına kadar olan devrede gelişimlerine cevap vermek gibi hedefleri olan ANNE EĞİTİMİ’dir. Anne eğitiminin amacı herhangi bir nedenden dolayı şanssız durumda olan (gecekondu bölgelerinde yaşayan) çocuğun eve yapılan ziyaretler sonucu ebeveynleri vasıtasıyla eğitime alınması ve erken etkileşimin başlatılmasıyla gelişiminin, bakımının, beslenmesinin desteklenmesidir. Anne eğitimi doğum öncesinden çocuğun ilkokula başlayacağı yıllara kadar sürdürülebilir. Bilindiği gibi çocuğun ilk etkileşimde bulunacağı kişiler anne ve babası olmaktadır. Anne ve baba çocuğun bir okul öncesi kuruma başlayacağı döneme kadar bakımını, korunumunu ve eğitimini üstlenmektedir. Bu yüzden yoksulluk, sağlık problemi veya gelişim geriliği gibi nedenlerden dolayı şanssız durumda olan çocuk eve yapılan ziyaretlerle ana-babanın bilinçlendirilmesi sonucu bu şartlarla mücadele edebilir. Annenin eğitiminin pek çok yararları vardır. Öncelikle kurumsal eğitime göre daha ekonomiktir, eğitimin her çocuğun kendine mahsus olmasını sağlar, doğal ortamda eğitim verilebilir, tüm aileyi programa katar ve ev ortamının çocuğun ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde düzenlenmesine yardım eder.

Türkiye’de yaygınlaştırılmaya çalışılan Anne Eğitimi, bütün bahsedilen yararlar ve bir an evvel okul öncesi eğitimden faydalanacak çocuk sayısının arttırılması göz önünde bulundurularak M.E.B. Çıraklık ve Yaygın Eğitimi Genel Müdürlüğü,UNICEF ve Gazi Üniversitesi iş birliği içersinde gerçekleştirilmiştir. Kurslar 1993 Eylül ayında Halk Eğitimi Merkezlerinde başlamıştır.

Anne Eğitimi Kurslarında Uygulanan Anne Eğitimi Programı İçeriği

Anne Eğitimi Programı iki bölümden oluşmaktadır.

1. Anne Eğitimi Programı (AEP)

2. Gelişimsel Eğitim Programı (GEP)

Anne Eğitimi Programı (AEP):Anne Eğitimi Programı iki bölümden oluşmaktadır.

a)0-2 yaş (0-24 ay)bebeği olan anneler için AEP.

b)2-4 yaş (25-48 ay)bebeği olan anneler için AEP.

0-2 yaş için olan AEP ev ziyaretleri yapılarak bireysel olarak uygulanırken, 2-4 yaş için olan program Halk Eğitim Merkezlerinde annelerle en fazla yirmi kişiden oluşan gruplarla grup toplantıları şeklinde uygulanmaktadır. Her iki programda da annenin 0-4 yaş çocuğunun gelişimi, sağlığı, beslenmesi ve ilk yardım konularında bilgilendirilmesi ve bilgilerini de günlük yaşamında kullanması amaçlanmaktadır. Konular annelere aktif olarak katılacakları yöntemlerle aktarılmaktadır. Annenin katılımını sağlamak için tartışma, rol oynama, soru-cevap, demonstrasyon teknikleri konular aktarılırken kullanılmaktadır. Halk Eğitim Merkezlerinde görevli Anne Eğitim Programı için eğitilen öğretmenler, bu programı 25 hafta süre ile uygulanmaktadırlar.

Gelişimsel Eğitim Programı (GEP): Bu program AEP ile birlikte 0-2 ve 2-4 yaş çocukları için evde ve Halk Eğitim Merkezlerinde uygulanmaktadır. Annenin çocuğu ile birlikte oynayabileceği şekilde hazırlanan bu basit oyunlarla; anne çocuk etkileşiminin sağlanması, çocuğun gelişiminin desteklenmesi ve yaşadığı çevrenin, ev ortamının zenginleştirilmesi amaçlanmaktadır. Aynı zamanda çocuğu ile birlikte oynayan annenin çocuğunu gözleyerek onu daha iyi tanımasıda sağlanmaktadır. Annenin çocuğu ile birlikte her hafta oynayacağı oyunlar basit bir dil ile anlatılan ve o oyunu gösteren bir resimden oluşan sayfacıkları hâlinde düzenlenmiştir. GEP programı anne ve babaya birlikte hitap etmektedir. 0-4 yaş arası 48 ay ayrı ayrı hazırlanan bu programda her ay için en az dört etkinlik yaprağı bulunmaktadır. GEP’de oyunların yanı sıra sağlık, aşılar, kazalardan korunma ve beslenme konularında bilgilerin yer aldığı sayfalarda eğitici kişi konularında bilgilerin yer aldığı sayfalarda eğitici kişi tarafından anneye verilmektedir. Heryaprakcıkta anne ve babanın çocuğunu gözlemesi ve değerlendirmesi amacıyla oyun veya konu ile ilgili sorular bulunmaktadır. Hafta içinde aile tarafından dört kez uygulandıktan sonra kâğıdın arkasındaki çizelgenin de aile tarafından doldurulması istenmektedir.

Eğitici annelere bu program süresince artık malzemelerle çocukları için yapabilecekleri oyuncak ve eğitim malzemelerinin de yapımını öğretmektedir.

0-2 Yaş Anne Eğitimi ve Gelişimsel Eğitim Programı

Eğitimci haftalık ev ziyaretleri şeklinde bu yaşa ait programı sürdürmektedir. Ortalama 40 dakika olan ev ziyaretinin 20 dakikası Anne Eğitim Programı (AEP), 20 dakikası ise Gelişimsel Eğitim Programına (GEP) ayrılmaktadır. Sadece anneye hitap eden AEP programında bir önceki hafta tartışılan konu anne ile birlikte hatırlanmakta, daha sonra o haftanın konusunun önemi vurgulanmakta ve konu aktif katılım yöntemleriyle anlatılmaktadır.Ayrıca konunun önemli noktaları hafta içinde de hatırlanması ve diğer aile üyelerinin de yararlanması amacıyla mesajlar şeklinde konu aktarılırken yazılmakta ve evde bırakılmaktadır. O hafta birlikte tartışılan konu anne ile birlikte özetlenmekte ve bir sonraki haftanın konusu belirtilmektedir.

İkinci 20 dakikada anne ve babaya birlikte hitap eden GEP programında; önce geçen hafta annenin çocuğu ile oynaması gereken oyunun oynanıp oynanmadığı kontrol edilmektedir. Sonra o haftaya ait oyunun amacı açıklanmakta, oyunun anne ve baba tarafından nasıl uygulanacağı anneye demantsrasyon metodu ile gösterilmekte ve dikkat edecekleri noktalar açıklanmaktadır. Ayrıca annenin hafta içinde bu oyunu dört kez tekrar etmesi ve uygulama kâğıdının arkasındaki çizelgeyi işaretlemesi tekrar hatırlatılmakta ve gelecek hafta için annenin hazırlanması gereken oyun araç gereçleri varsa onları da isteyerek eğitimci evden ayrılmaktadır.

2-4 Yaş Anne Eğitimi ve Gelişimsel Eğitim Programı

Eğitimci Halk Eğitim Merkezince tahsis edilen yerde (bu merkezde bir sınıf veya annelere yakın yerde kiralanan bir yer olabilir) her hafta aynı saatte bu eğitimi sürdürmektedir. İki ders saati şeklinde düzenlenen bu yaş programı 40’ar dakikadan oluşmaktadır.40 dakikası Anne Eğitimi Programına (AEP), 40 dakikası da Gelişimsel Eğitim Programına (GEP) ayrılmaktadır. Tüm annelerin ve eğiticinin birbirlerini görebilecekleri şekilde düzenlenen mekânda önce bir önceki hafta tartışılan konu annelerle birlikte hatırlanmakta ve yeni konunun önemi vurgulanmaktadır. O haftaya ait konu aktif katılımcı metodlar kullanılarak birlikte tartışılmakta ve önemli noktalar mesaj şeklinde tahtaya yazılmaktadır. Bu mesajları dileyen anneler not tutmakta, not tutamayanlara eğitimci tarafından çoğaltılarak verilmektedir. O hafta tartışılan konu annelerle birlikte özetlendikten sonra, bir sonraki haftanın konusu belirtilmektedir.

İkinci 40 dakikada anne ve babaya hitap eden GEP programının uygulanmasında; önce geçen hafta annenin çocuğu ile oynaması gereken oyunun oynanıp oynanmadığı tek tek gruptaki her anne ile konuşularak kontrol edilmektedir. Sonra annelere o haftaya ait GEP’leri dağıtılarak hepsine yine tek tek oyunlarının amacı açıklanmakta ve oyunun nasıl oynanacağı, dikkat edilecek noktalar gösterilmektedir. Ayrıca annelerin birbirleriyle çocukları ile oynuyormuş gibi denemeler yapmaları sağlanarak önerilerde bulunulmaktadır. Gelecek hafta için hazırlanması gereken araç gereç var ise eğitimci bunları da annelere bildirerek o haftaki toplantıyı bitirmektedir.

2-4 yaşta eğitimci ayda en az bir kere grubundaki tüm anneleri evlerinde de ziyaret ederek ev ortamını izler ve çocuk için gerekli düzenlemelerin yapılıp yapılmadığını gözler.

Anne Eğitimi Programının Başlatılması ve

Yaygınlaştırılması Çalışmaları

Anne Eğitimi Programı 1993’de Ankara’da 35 ilden gelen Halk Eğitim Başkanları ve Halk Eğitim Müdürlerine tanıtılmış ve pilot olarak 12 ilden ikişer öğretmen bu program için eğitilmek üzere çağrılmıştır. Halk Eğitim Merkezlerinde öncelikle çocuk gelişimi ve ev ekonomisi branşında çalışanlar, bu branşlardan olmadığı takdirde diğer öğretmenlerden seçilmiş öğretmenlere yoğun bir hizmetiçi eğitim programı ile Gazi Üniversitesi Meslekî Eğitim Fakültesi öğretim elemanları tarafından AEPve GEP’in nasıl uygulanacağı öğretilmiştir. Öğretmenler programa Kasım 1993’de başlamışlar,Haziran 1994’de de tamamlamışlardır.

Programın tamamının 0-2, 2-4 ve 4-6 yaşlara yaygınlaştırılması öğretmenlere rehberlik ve denetim hizmetlerinin yürütülmesi için 1994-95 yılında faaliyete geçen bir örgüt şeması, program eğitimi sorumluları kuruluşlar ve genel müdürlük yetkililerince kabul edilmiştir. Bu şemanın öncelikle Ankara ve İstanbul’da uygulamaya konması plânlanmış ve her iki ilde yeterli sayıda sorumlu (koordinatör) eğitimi yapılmıştır.
 
 

1993-1994 Yılında Anne Eğitimi Uygulama Durumu

1993-1994 1994-1995 Toplam

Ankara

0-2 36 120 156

2-4 47 204 251

İstanbul

0-2 - 30 30

2-4 - 150 150

Hatay

0-2 15 - 15

2-4 18 - 18

Antalya

0-2 46 15 61

2-4 22 22 52

Çorum

0-2 - - -

2-4 31 17 48

Muş

0-2 20 - 20

2-4 22 - 22

Aydın

0-2 27 25 52

2-4 20 20 40

Bayburt

0-2 11 17 28

2-4 - - -

Kars

0-2 - - -

2-4 20 40 60

Ş.Urfa

0-2 - 16 16

2-4 - 200 200

GENEL TOPLAM 0-2 YAŞ:223 2-4 YAŞ:661 TOPLAM:884 ANNE
 
 

Tabloda da görüldüğü gibi 1995 yılı itibariyle 0-2 yaşta 223, 2-4 yaştan 661 toplam 884 anne, anne eğitimi kursundan yararlanmıştır.

1997 yılından itibaren Anne Eğitimi Programı,M.E.B. Hizmetİçi Eğitim faaliyetine dahil edilmiştir. Haziran 1997’de yapılan 15 gün süren ve Türkiye’nin 28 vilayetinden gelen 36 Halk Eğitimi öğretmenine Anne Eğitimi Programı anlatılmıştır. Bu öğretmenlerin de kurs açmalarıyla ulaşılan anne ve çocuk sayısından artış olacağı kesindir. Ayrıca her yıl açılacak olan Hizmet İçi Anne Eğitimi Semineriyle de açılacak kurs sayısında ve dolayısıyla da anne ve çocuk sayısında artma olacağı beklenen bir sonuçtur.

Hiç kuşkusuz ulaşılan sonuçlar okul öncesi eğitimin yaygınlaştırılması yönünden büyük umutlar vaat etmektedir. Anne Eğitimi Programı sadece yaygınlaştırmanın bir bölümünü ihtiva etmektedir. Bunun yanısıra toplum kalkınmasının sağlanması, bakıcı annelerin eğitimi, kurumları güçlendirmek gibi projelerin de gözardı edilmemesi ve el birliği ile okul öncesi eğitimin yaygınlaştırılması sağlanmaktadır.
 
 

(*)Gazi Üniversitesi Meslekî Eğitim Fakültesi Çocuk Gelişimi ve Ev Yönetimi Eğitimi Bölümü Öğretim Üyesi.