|
MİLLİ EĞİTİM DERGİSİ |
Sayı 151 |
Temmuz, Ağustos, Eylül 2001 |
Üç-Dört Yaş Grubu Çocukların "Fotoğraf ve Çizimlerdeki İnsanların Bakış Yönlerini" Algılamaları ve Görsel Dikkatin İncelenmesi |
Prof.Dr. Duyan MAĞDEN(*) |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
GİRİŞ Bir bebeğin çevreyle olan etkileşimi doğduğu an, bir başka deyişle gözlerini dünyaya açtığı an başlar. Bundan sonraki çabalar çevreyi tanımak, ortama uyum sağlamak ve olayların farkına varmaktır. Bebeğin bu çabalarının olumlu ve sürekli olması için etrafına bakması, baktığını görmesi ve gördüğünü yorumlaması gerekmektedir. Bebeğin bu davranışları ise zekânın bir göstergesidir. Zekâ, zihnin birçok yeteneğinin uyumlu çalışması sonucu ortaya çıkan bir yetenekler bileşimidir. Zihnin algılama, bellek, düşünme, mantıklı hareket, öğrenme, çevreye uyum sağlama gibi birçok işlevini içermektedir(1, 2, 3). Yenidoğan bir bebek çevresiyle ilişki kurmaya başlar ve dış dünyayı tanımaya, olayları fark etmeye çalışır. İçinde bulunduğu mekânı izler, başını bir ses kaynağına doğru çevirebilir ya da nesneyi ağzına götürebilir. Böylece bütün duyular arasında bir eşgüdüm sağlanarak algılama gelişmeye başlar(4, 5). Bebek bu dönemde etrafındaki insanları algılar ve kendisinin diğerlerinden farklı olduğunu keşfeder (6). Butterworth ve Jarrett (7), bir bireyin çevreye yönelmiş odaklanma davranışındaki değişimlerin, bebeğin tepkilerini nasıl etkileyebileceğini incelemek amacıyla; altı, sekiz ve onsekiz aylık bebekleri ve bu bebeklerin annelerini çalışmaya almışlardır. Sonuçlar, küçük bebeklerin bile bir yetişkinin hangi yöne baktığını algılayarak etrafındakilerle ilişkiye girebildiğini ortaya çıkarmıştır. Ortalama 12 aylık bebekler, kendi görüş alanları içinde meydana gelen, annenin göz ve baş hareketlerini, algılamada ipucu olarak değerlendirmişlerdir. 12-18 aylar arasında ise anneden gelen baş ve göz hareketleri, çocuğun görsel alanı dışında bile olsa ipucu olarak yeterli olmuştur. Mangır, Çağatay(8), anaokuluna giden ve gitmeyen dört-altı yaş grubu çocuklardaki görsel algıyı incelemişlerdir. Uygulanan Fröstig Görsel Algılama Testi sonuçlarında, anaokuluna giden çocukların görsel algılamada daha başarılı oldukları bulunmuştur. Normal gelişim gösteren çocuklar kadar özel eğitime ihtiyaç duyan çocuklar için de algı eğitimi oldukça önemlidir. Çağatay(9), Cerebral Palsy’li çocuklardaki görsel algıyı incelediği araştırmaya yirmi çocuk almıştır. Fröstig Görsel Algılama Testini, deney ve kontrol grubuna ön test ve son test olarak uygulamıştır. Eğitim programları ise sadece deney grubuna sekiz hafta uygulanmıştır. Sonuçta, Fröstig Görsel Algılama Eğitim programlarını alan çocuklarda görsel algılamada önemli derecede ilerleme olduğu görülmüştür. Leekam, Baron-Cohen, Perrett, Milders, Broen(10), bir bireyin bakış yönünü takip edebilme açısından normal, Down sendromlu ve otistik çocuklar arasındaki farklılıkları incelemişlerdir. Araştırma sonucunda; bir bireyin bakış yönünü belirlemede Down sendromlu ve normal gelişim gösteren çocuklar başarılı olurken, otistik çocukların, başarısız oldukları bulunmuştur. Bir zihin süreci olan algılama, duyu organlarına gelen uyarıcıların yorumlanması ve anlamlı hâle getirilmesidir. Algının en önemli özelliklerinden biri seçici oluşudur(11).Piaget’e göre, çocuğun ilgi gösterdiği nesneler ve olaylar kısmen kendisi için yeni olanlardır(12, 13). İnsanın duyu organları belirli bir anda çok sayıda uyarıcı ile karşı karşıya kalır, ancak insanoğlu olayların sadece bir kaçına dikkat eder. Dolayısıyla dikkat, bireyin neyi algıladığında önemli bir etkendir(14). Duyuların hepsi algılamada oldukça önemlidir. Hatta algılamada görsel algı, önemli yer tutar ve bireyin gördüğünü anlaması ve yorumlayabilmesini sağlar. Görsel algılama; görsel ayırım, görsel izleme, görsel hafıza ve göz-hareket iş birliğini sağlar(15). Çocuğun belirli bir olaya ya da nesneye karşı gösterdiği davranış, seçici dikkatin sonucudur(16). Seçicilikte kişisel yaşantılarla ilgili olarak çocuğun olayları önemseme derecesi etkilidir(17, 18). Seçici dikkat süreci ise oldukça karmaşıktır (19). Çocukların görsel algı gelişiminin incelenmesine yönelik plânlanan bu araştırmada da üç ve dört yaş grubu çocukların fotoğraf ve çizimlerdeki bireylerin nereye baktıklarını algılayıp algılayamadıklarını ayrıca fotoğrafa ikinci bir birey eklendiği zaman her iki bireyin de aynı yöne bakıp bakmadıklarını incelemek amacıyla plânlanmıştır. Araştırmanın Örneklemi Ankara il merkezinde Resmî Kurumlara bağlı Anaokullarına devam eden 16 kız, 16 erkek, Özel Anaokullara devam eden 16 kız 16 erkek olmak üzere toplam 64 çocuk, araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. Veri Toplama Aracı Araştırma dört deneyden oluşmuştur ve her deneyde farklı materyaller kullanılmıştır. Deney I’de üç set(her sette altı fotoğraf çifti bulunmaktadır)renkli fotoğraf çifti kullanılmıştır. Fotoğraflarda; bir yetişkin birey ile bu bireyin başının sağından, solundan ya da başının üstünden sarkan kırmızı bir top bulunmaktadır. Deney II’de kullanılan fotoğraflar ilk deneydeki fotoğraflara benzemektedir ve herbiri altı çiftten oluşan üç set renkli fotoğraf çifti kullanılmıştır. Her bir fotoğrafta yan yana duran iki yetişkin bulunmaktadır. Fotoğraflarda; sağ taraftaki yetişkinin sağından ve başının üstüne doğru, sol taraftaki yetişkinin solundan ve başının üstüne doğru sarkan toplar bulunmaktadır. Deney III’de ikinci deneydeki fotoğraf çiftlerine benzer yine her biri altı çiftten oluşan üç set renkli fotoğraf çiftleri kullanılmıştır. Fotoğraflarda bu kez hedef olan obje (dikkat çekici olan) “top”un yerini, yetişkinlerin başlarındaki “renkli şapkalar” almıştır. Son aşama olan dördüncü deneyde üç set hâlinde şematik yüz çizimleri kullanılmıştır. Çizimlerde net bakış yönünü gösteren geniş yuvarlak gözler ve daima ön tarafa bakan 5 cm çapındaki şematik yüzler yer almıştır. Çizimlerde fotoğraftaki hedef obje olan“top”ların yerine, 13x13 cm boyutlarındaki “siyah bloklar” kullanılmıştır. Veri Toplama İşlemi Üç ve dört yaş grubu çocukların fotoğraf ve çizimlerdeki insanların baktıkları yönleri algılamalarının incelenmesi için dört aşamadan oluşan deneysel yöntem kullanılmıştır. Her deney üç setten oluşmuştur. Bu setlerden biri çocuğa yetişkin tarafından geri bildirimde bulunulan“eğitim set”, ikisi de “test set”dir. Araştırmacı tarafından çocuklar, bireysel olarak test edilmişlerdir. Deney I Birinci aşamada fotoğrafların ortasında bulunan yetişkinin duruma uygun olarak başının üstünde, sağında, solunda yer alan kırmızı bir top bulunmaktadır. Önce altı fotoğraf çiftinden oluşan eğitim seti geri bildirimli olarak çocuklara sunulmuştur. Araştırmacı, çocuğun önündeki masaya ilk fotoğraf çiftini yan yana koyarak “Bak buradaki fotoğraflarda bir adam/kadın var. Fotoğraflardaki kadın/adamdan hangisi topa bakıyor?” şeklinde sormuştur. Çocuk doğru cevabı verdiğinde ödüllendirilmiştir. Yanlış cevap karşısında ise araştırmacı,“Evet.... (çocuğun adı), bak bu fotoğrafta kadının/adamın gözleri bu yöndedir (Fotoğraftaki bireyin baktığı yönü parmağı ile çizerek belirler) ama bu yönde hiçbir şey yok!” şeklinde cevaplamıştır.“Evet, bir de diğer adam/kadına bakalım..., bak adamın/kadının gözleri bu yöne bakıyor ve top da burada, yani doğru olan budur” şeklinde düzeltici geri bildirim vermiştir. Eğitim setinden sonra uygulanan test setleri, yanlış cevapların arkasından geri bildirim verilmeksizin sunulmuştur. Deney II DeneyII’de de birinci deneyde olduğu gibi yine her biri altı çiftten oluşan bir eğitim ve iki test seti olmak üzere üç set hâlinde renkli fotoğraf çiftleri kullanılmıştır. Fotoğraflarda yan yana oturan iki yetişkinden sağdaki bireyin sağında, soldaki bireyin solunda asılı duran hedef toplar yer almaktadır. Her bir fotoğraf çifti iki erkek/kadının da aynı topa baktığı ve farklı toplara baktıkları iki fotoğraftan oluşmaktadır. Eğitim setinde çocuklara “Hangi fotoğrafta her iki adam/kadın da aynı topa bakmaktadır?” şeklinde sorulmuştur. Çocuğun cevabının doğru ya da yanlış oluşuna göre geri bildirimler eğitim setindeki her bir denemeden sonra verilmiştir. Deney I’den farklı olarak, çocuğun cevabı “doğru” ise onaylayıcı geri-bildirim; “Evet... (çocuğun adı) bu resimde bu erkeğin/kadının gözleri (göstererek)bu yöne ve diğerinin gözleri (göstererek) şu yöne yöneldiğinden bu bireyler farklı toplara bakmaktadır. Yani bu fotoğraf doğru olan(doğru fotoğrafı göstererek) değil mi?” şeklinde olmuştur. Çocuk yanlış fotoğrafı göstermişse bu kez; “Evet...(Çocuğun adı) bir bakalım, bu fotoğrafta bu erkeğin/kadının gözleri bu topa bakıyor, şu erkek/kadın ise şu topa bakıyor(göstererek). Bunlar farklı toplara bakıyorlar. Bir de diğer fotoğrafa bakalım. Evet burada bu birey bu topa bakıyor, a... bu da aynı topa bakıyor. Yani ikisi de aynı topa bakıyorlar değil mi?” şeklinde düzeltici geri bildirim verilmiştir. Test setleri eğitim setindeki son denemenin ardından geri bildirim verilmeksizin sunulmuştur. Deney III İkinci deneydeki fotoğraf çiftlerinin benzerleri bu aşamada da yer almaktadır fakat buradaki fotoğraflarda “toplar” yerine, yetişkinlerin başındaki “şapkalar” kullanılmıştır. Yetişkin bireyler aynı ya da farklı toplara bakmak yerine, aynı ya da farklı renkte şapkalar giymişlerdir. Fotoğraf çiftlerinden birinde yetişkin bireylerden biri mavi diğeri bir kırmızı şapka giyerken, bir başka fotoğrafta her iki bireyin taktığı şapkaların rengi aynı olmuştur. İşlem, test sorusu ve verilen geri bildirimlerdeki ufak farklılıklar dışında Deney II ile aynıdır. Test sorusu “Hangi fotoğrafta her iki yetişkin birey de aynı renk şapka takmışlardır?” şekline dönüşürken, geri bildirimlerde fotoğraflardaki bireylerin baktıkları yönler yerine şapkaların rengi tanımlanmıştır. Deney IV Bu aşamada şematik yüz çizimleri kullanılmıştır. Bu çizimler çocuklara üç set hâlinde sunulmuştur. Bir baş; sağda, solda ya da ortada bir hedef İki baş; sağda ve solda iki hedef İki baş; sağda ya da solda bir hedef Set I:İki geri bildirimli çizim çifti ve altı test çizim çiftinden oluşmuştur. Sorulacak soru ve verilecek geri bildirimlerde Deney I’de kullanılan uyarılar model alınmıştır. Set II; iki geri bildirimli çizim çifti ve dört test çizim çiftinden oluşmuştur. Burada ise deney II’de kullanılan soru ve geri bildirimler model alınmıştır. Set III; Set II’ye benzerdir. Bu aşamada Deney I ve Deney II’de kullanılan işlemlerin benzerleri kullanılmıştır. Set I, II ve III’de yer alan test soruları Deney I ve Deney II’deki sorularla aynıdır. Set I için “Hangi resimdeki birey bloğa bakıyor?” Set II ve III için“Hangi resimde her iki birey de aynı bloğa bakıyor?” şeklindedir. Geri bildirimler de yine Deney I ve II’deki gibi verilmiştir. Verilerin analizi Toplanan verilerin istatistiksel analizinde yüzde değerler kullanılmıştır. Bulgular Tablo 1: Örneklemi Oluşturan Resmî Kurum Anaokuluna Devam Eden Üç Yaş Grubu Çocukların, Deney I, II, III ve IV'e Verdikleri Cevapların Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 2: Örneklemi Oluşturan Özel Kurum Anaokuluna Devam Eden Üç Yaş Grubu Çocukların, Deney I, II, III ve IV'e Verdikleri Cevapların Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 3; Örneklemi Oluşturan Resmî Kurum Anaokuluna Devam Eden Dört Yaş Grubu Çocukların, Deney I, II, III ve IV'e Verdikleri Cevapların Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 4: Örneklemi Oluşturan Özel Kurum Anaokuluna Devam Eden Dört Yaş Grubu Çocukların, Deney I, II, III ve IV'e Verdikleri Cevapların Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 5: Örneklemi Oluşturan Resmî ve Özel Kurum Anaokuluna Devam Eden Üç-Dört Yaş Grubu Çocukların, Deney I, II, III ve IV'e Verdikleri Cevapların Dağılımı
Tablo 6: Örneklemi Oluşturan Üç-Dört Yaş Grubu Çocukların, Deney, I, II, III ve IV'e Verdikleri Cevapların Dağılımı
TARTIŞMA Tablo 1’de resmî kurumlara bağlı anaokullarına devam eden üç yaş grubu çocukların Deney I,II,III ve IV’de eğitim ve test setlerine verdikleri cevaplar görülmektedir. Bir hedef nesneye bakan ve bakmayan bireyi ayırtetme becerilerini test etmek için sunulan, Deney I eğitim setine; üç yaş grubu kız çocukları, % 66.7 oranında, erkek çocukları da % 45.8 oranında doğru cevap vermişlerdir. Dolayısıyla üç yaş grubu kız çocuklarının“fotoğraftaki bireyin nereye baktığına” ilişkin değerlendirmelerinin aynı yaş grubu erkek çocuklarına göre daha iyi olduğu düşünülmektedir. DeneyI eğitim setinden sonra verilen geri bildirimlerin arkasından sunulan DeneyI test setlerindeki fotoğraflardaki hedef objeye odaklanmış ve odaklanmamış bireyleri ayırtedebilme becerisi bakımından üç yaş grubu çocukların, teste verdikleri cevaplara bakıldığında; resmî kurumlara bağlı anaokullarına devam eden üç yaş grubu kızlardan% 65.6, erkeklerden %57.3 oranında, doğru cevap alınmıştır. Sonuçlara göre üç yaş grubu erkekler kızlara oranla Deney I eğitim setindeki sözel ve fiziksel olarak ifade edici düzeltici geri bildirimleri daha iyi algılayabilmişlerdir. Tablo 1’de resmî kurumlara bağlı anaokullarına devam eden üç yaş çocuklarının fotoğraflardaki her iki bireyin de aynı yöne bakıp bakmadıklarını saptama becerilerinin test edildiği Deney II’ye göre; kız çocukları ve erkek çocukları % 41.7 oranında doğru cevap verirken, fotoğraftaki her iki bireyin de aynı yöne baktığını belirleme yetenekleri açısından üç yaş grubundaki kız ve erkek çocuklar arasında önemli bir fark bulunamamıştır. Deney II test seti sonuçlarına baktığımızda ise kızların % 51.0, erkeklerin %52.1 oranında doğru cevap verdikleri bulunmuştur. Deney III eğitim setine resmî kurumlara bağlı anaokullarına devam eden üç yaş kız çocukları % 95.8, erkek çocukları % 100.0 oranında doğru cevap verirken, test setine hem kız hem erkek çocukları % 100.0 oranında doğru cevap vermişlerdir. Üç yaş grubu kız ve erkek çocukların Deney III’deki performanslarının Deney II’ye göre daha iyi olduğu düşünülebilir. Üç ve dört yaş grubu çocukların mevcut deneylerdeki yetişkin bireylerin nereye baktıklarını algılamaları ve her iki bireyin de aynı yöne baktıklarını belirleme yönündeki performanslarını; fotoğraflardaki bireylerin saçlarının, göz renklerinin, kıyafetlerinin vb. özelliklerinin farklı olmasının etkileyebileceği düşünülmüştür. Farklı görsel uyarıcıları ortadan kaldırmak amacıyla, aynı tipteki şematik yüz çizimleri kullanılarak Deney IV uygulanmıştır. Tablo I’e göre Deney IV Set I sonuçlarına bakıldığında; resmî kurumlara bağlı anaokullarına devam eden kızların % 75.0, erkeklerin % 72.9 oranında doğru cevap verdikleri bulunmuştur. Set II’ye kız çocuklarının% 70.8, erkek çocukların % 75.0 oranında; Set III’e ise kız çocukların% 79.2, erkek çocukların % 70.8 oranında doğru cevap verdikleri belirlenmiştir. Özel kurum anaokullarına devam eden çocukların hedef objeye bakan ve bakmayan bireyleri ayırtetme becerilerini belirlemek amacıyla sunulan fotoğraf çiftlerine verdikleri cevaplar için Deney I eğitim seti sonuçları için Tablo 2’ye bakıldığında; üç yaş grubu kız çocukları % 68.8 oranında, erkek çocukları % 56.3 oranında doğru cevap vermişlerdir. Sonuç olarak, üç yaş grubu çocuklara oranla daha başarılı oldukları bulunmuştur. Araştırma sürecinde kız çocukların araştırmacıyla olan ilişkilerinde erkek çocuklara oranla daha rahat davrandıkları gözlenmiştir. Dolayısıyla kız çocuklarının rahat hareket etmelerinin, verdikleri cevapları açıkça ifade etmelerinde kendilerine kolaylık sağlamış olabileceği düşünülmektedir. Tablo 2’de Deney I test seti sonuçları ise kızların % 71.4, erkeklerin %64.6 oranında başarılı olduğunu göstermektedir. Deney I sonucu eğitim setinde çocuklara verilen geri bildirimlerin hem kız hem de erkek çocuklar için yararlı olmuş olabileceği düşünülmektedir. Tablo 2’de özel kurum anaokullarına devam eden çocukların, iki bireyin de aynı yöne bakıp bakmadıklarını belirlemeye yönelik becerilerini ortaya çıkarabilmek için sunulan Deney II eğitim setine, verdikleri cevaplara bakıldığında; üç yaş grubu kız çocuklar %43.8, erkek çocuklar % 41.7 oranında doğru cevap vermişlerdir. İki bireyin de aynı yöne baktığını belirlemedeki performans açısından kız ve erkek çocuklar arasında önemli bir fark bulunmamıştır. Tablo 2’ye göre özel anaokullara devam eden üç yaş grubu çocuklardan Deney II test setine; kızların doğru cevap verme oranı % 51.0, erkeklerin% 53.1 oranında bulunmuştur. Deney III eğitim seti sonuçları için Tablo 2’ye bakıldığında; özel anaokullarına devam eden üç yaş çocuklarından % 95.8 oranında kızların, %93.8 oranında erkeklerin doğru cevap verdikleri bulunmuştur. Deney III test setine ise hem kız hem erkek çocukların verdikleri cevap oranının % 100.0 olduğu saptanmıştır. Tablo 2’de özel anaokullarına devam eden çocukların Deney IV Set I’e verdikleri cevaplara baktığımızda, üç yaş grubunda kızların % 75.0, erkeklerin % 68.8 oranında doğru cevap verdikleri bulunmuştur. Özel anaokullara devam eden çocukların Deney IV Set II’ye verdikleri cevaplara baktığımızda ise üç yaş grubu kızların % 70.8, erkeklerin% 83.3 oranında erkeklerin doğru cevap verdikleri görülmektedir. Tablo 2’de özel anaokullara devam eden üç yaş grubu kız çocuklarının Deney IV Set III’e % 87.5 oranında, erkek çocuklarının da %75.0 oranında doğru cevap verdikleri bulunmuştur. Resmî kurumlara bağlı anaokullarına devam eden dört yaş grubu çocukların Deney I eğitim setine verdikleri cevaplar için Tablo 3’e bakıldığında, kız çocukların doğru cevap oranının % 75.0, aynı yaş grubu erkek çocukların doğru cevap oranının %85.4 olduğu bulunmuştur. Elde edilen bu sonuçlar resmî kurumlara bağlı anaokullarına devam eden dört yaş grubu erkek çocukların fotoğraftaki yetişkinin baktığı yönü belirlemeye ilişkin olarak aynı yaş grubu kız çocuklara göre daha iyi algılayabildiklerini göstermektedir. Tablo 3’de dört yaş grubu çocukların Deney I test setine verdikleri cevaplara bakıldığında ise resmî kurumlara bağlı anaokullarına devam eden kız çocuklarından % 84.4, erkek çocuklarından %82.3 oranında doğru cevap alınmıştır. Resmî kurumlara bağlı anaokullarına devam eden dört yaş grubu çocukların Deney II eğitim setine verdikleri doğru cevaplarının kızlarda % 72.9, erkeklerde % 62.5 olduğu görülmüştür. Aradaki bu fark, kız çocuklarının sözel ve fiziksel yönergeleri daha iyi anlayabildiklerini, buna bağlı olarak da ayırtetmeyi daha dikkatli yapmış olabileceklerini düşündürmektedir. Tablo 3’de Deney III eğitim seti ve test seti sonuçlarına bakıldığında; dört yaş kız çocukları ve erkek çocukları % 100.0 oranında doğru cevap vermişlerdir. Deney IV Set I sonuçlarına bakıldığında ise resmî kurumlara bağlı anaokullarına devam eden dört yaş grubundaki hem kızların hem erkeklerin doğru cevap oranının %91.7 olduğu bulunmuştur. Deney IV Set II’ye göre kız çocuklarının% 75.0, erkek çocuklarının %91.7 oranında doğru cevap verdikleri belirlenmiştir. Set III sonuçlarına göre de resmî kurumlara bağlı anaokullarına devam eden dört yaşındaki kızların % 87.5’inin erkek çocuklarının % 79.2’sinin doğru cevap verdikleri saptanmıştır. Örneklemi oluşturan özel anaokullarına devam eden dört yaş grubu çocukların Deney I,II,III ve IV sonuçları için Tablo 5’e baktığımızda, Deney I eğitim setine kızlar ve erkekler %87.5 oranında; Deney I test setine ise kızlar ve erkekler % 93.8 oranında doğru cevap vermişlerdir. Tablo 4’de özel kurum anaokullarına devam eden dört yaş grubundaki çocuklardan Deney II eğitim setine, kız çocukları % 75.0, erkek çocukları % 62.5 oranında doğru cevap vermişlerdir. Sonuçlara göre kız çocuklarının fotoğraftaki iki bireyin de aynı yöne baktıklarını belirlemedeki becerilerinin aynı yaş grubu erkek çocuklarına göre daha iyi olmasının nedeni; alıcı dil gelişimlerinin daha iyi olması bundan dolayı da yönergeyi daha iyi anlamalarından kaynaklanmış olabilir. Deney II test seti sonuçları ise kızların % 76.0, erkeklerin% 75.0 oranında doğru cevap verdiğini göstermektedir. Dört yaş grubu özel anaokullarına devam eden çocukların Deney III eğitim seti ve test setine verdiklerini cevapların doğruluk oranı % 100.0 olarak bulunmuştur. Deney IV sonuçlarına göre kızlar Set I’de % 93.8, Set II’de %87.5 ve Set III’de %91.7 oranında başarılı olurken; erkekler Set I’de ve Set II’de % 91.7, Set III’de % 87.5 oranında başarılı olmuşlardır. Örneklemi oluşturan resmî ve özel kurumlara bağlı anaokullarına devam eden üç-dört yaş grubu çocukların Deney I, II,IIIve IV’e verdikleri cevapların dağılımına bakıldığında; bir hedef objeye odaklanmış ve odaklanmamış bakışları ayırtetme becerileri bakımından eğitim setine resmî kurumlara bağlı anaokuluna devam eden çocuklardan %68.2, özel kurum anaokullarına devam eden çocuklardan% 75.0 oranında doğru cevap alınmıştır. Aynı şekilde eğitim setinden sonra verilen geri bildirimlerin arkasından sunulan test seti fotoğraflarına resmî anaokullarına devam eden çocuklar% 72.4, özel kurumlara devam eden çocuklar% 81.0 oranında doğru cevap vermişlerdir. Hem eğitim hem de test setlerindeki bu farkın, resmî kurumlara bağlı anaokulları ile özel anaokullarının eğitim-öğretim programları, fiziksel çevreleri, görsel uyarıcılarının nitelikleri ya da eğitimcilerin performanslarından kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Tablo 5’e göre Deney II sonuçlarına bakıldığında resmî kurum anaokullarına devam eden çocuklar Deney II eğitim setine % 54.7, test setine % 62.8 oranında doğru cevap verirken, özel kurum anaokullarına devam eden çocukların Deney II eğitim setine % 55.7, test setine % 63.8 oranında doğru cevap verdikleri bulunmuştur. Sonuç olarak; resmî kurumlara bağlı ve özel kurum anaokullarına devam eden çocuklar aralarında önemli bir fark görülmemektedir. Buna göre her iki gruptaki çocuklar eğitim setinden sonra verilen düzeltici ve doğrulayıcı geri bildirimler doğrultusunda test setlerinde daha başarılı olmuşlardır. Tablo 5’de Deney III eğitim setine bakıldığında, resmî kurumlara bağlı anaokullarına devam eden çocukların % 99.0, özel kurum anaokullarına devam eden çocukların% 97.4 oranında doğru cevap verdikleri bulunmuştur. Deney III’de hem özel hem de resmî kurum anaokullarına devam eden çocuklar eğitim seti ve eğitim setinin arkasından verilen geri bildirimlerden sonra sunulan test setlerindeki ayrı renk şapka giyen iki bireyi farklı renk şapka giyenlerden neredeyse hiç yanlışsız olarak ayırtedebildikleri bulunmuştur. Tablo 5’e göre Deney IV Set I sonuçları, resmî kurum anaokullarına devam eden çocukların % 82.8 oranında, özel kurum okullarına devam eden çocukların da % 82.3 oranında doğru cevap verdiklerini göstermiştir. Set II’de resmî kuruma devam eden çocuklar% 78.1 oranında, özel kurum anaokuluna devam edenler % 83.3 oranında doğru cevap vermişlerdir. Set III’de de resmî kurumlardaki çocukların doğru cevap oranı % 79.2, özel kurumlardaki çocukların doğru cevap oranı % 85.4 olarak saptanmıştır. Elde edilen sonuçlar, Deney I eğitim seti ile karşılaştırıldığında doğru cevap oranının Deney IV’de arttığını göstermektedir. Tablo 5’de Deney II sonuçları ile Deney IV sonuçları karşılaştırıldığında aralarında önemli bir fark bulunmuştur. Aradaki bu fark fotoğraflardaki yoğun uyarıcıların varlığından kaynaklanabileceği gibi, çocukların bakış yönünden çok baş yönelimini dikkate almalarından dolayı fotoğraflara daha hatalı cevaplar vermiş olabileceklerini düşündürmektedir. Anderson ve Doherty (20)’nin yaptıkları araştırma sonucundaki değerlendirmeleri; düşük performansın güdülenmedeki yetersizlik ya da isteksizlikten kaynaklanabileceği şeklindedir. Örneklemi oluşturan üç ve dört yaş grubu çocukların Deney I eğitim setine verdikleri cevaplar için Tablo 6’ya bakıldığında; hedef bir objeye odaklanan ve odaklanmayan bir bakışı ayırtetme becerisi bakımından dört yaş grubu çocukların(% 83.9), üç yaş grubu çocuklardan(% 59.4) daha başarılı oldukları görülmüştür. Sonuç olarak, dört yaş grubu çocukların kendilerine verilen yönergeyi daha iyi bir performans göstererek yerine getirdikleri düşünülmektedir. Tablo 6’da, Deney I test seti sonuçları üç yaş çocuklarına (% 64.8) oranla, dört yaş çocuklarında (% 86.6) daha yüksek oranda başarının olduğu görülmüştür. Zihinsel işlevlerin yaşla birlikte arttığı düşünülürse; dört yaş grubu çocukların böylesi bir görsel ayırtetmeyi üç yaşa oranla daha başarılı gerçekleştirmiş olmalarının doğal olduğu düşünülmektedir. Çocuklar hedef objeye bakan kişiyi belirlerken Deney I’deki fotoğraflarda bireylerin hem baş hem de göz yönelimlerini dikkate almışlardı; oysa ki Deney IV’de çizgi çizimlerde sadece belirgin gözler bulunmaktadır ve çocukların gözlerin yönelimlerine dikkat etmeleri yeterlidir. Fotoğraflardaki düşük performans, çocukların göz yönelimlerinden çok, baş ve hareket ipuçlarını kullandıkları olasılığını beraberinde getirmektedir. Elde edilen bu sonuçlar, üç ve dört yaş grubundaki çocukların ortak görsel dikkati saptama yönündeki becerilerinde cinsiyetler arasında büyük farkın olmadığını göstermektedir. Anderson ve Doherty (22) tarafından yapılan araştırma bulguları da bu sonucu destekler niteliktedir. Genel olarak hem özel hem de resmî kurum anaokullarına devam eden çocuklar ortak dikkat içeren fotoğrafların ayrıştırılmasında; tek bir kişinin bulunduğu fotoğraflara göre daha çok zorlanmışlardır. Bu sonuç, çizgi çizimlerde söz konusu olmamıştır. Bu durum ortak görsel dikkat içeren fotoğraflardaki görüntülerin çocuğa karmaşık gelmesinden ve fotoğraflarda hem baş hem de göz yönelimine dikkat edilmesinin gerekli olduğundan kaynaklanabilir. Aynı zamanda dört yaş grubu çocukları bütün deneylerde üç yaş grubu çocuklarına göre daha fazla performans göstermişlerdir. Bu da durağan göz-bakış yönüne ilişkin anlamların ancak dört yaştan itibaren kullanılmaya başlandığını ve görsel algı gelişimi yönünden dört yaş grubu çocukların daha ileri seviyede olduğunu gösterebilir. ÖNERİLER Yapılan araştırma, üç ve dört yaş grubu çocukların fotoğraf ve çizimlerdeki insanların bakış yönlerini algılayıp algılayamadıklarını belirlemeyi amaçlamıştır. Çocuğun görsel algı gelişimini desteklemek ve algı-dikkat kontrolünü geliştirmek için aileye, eğitimcilere, çocuğun yaşantısında yer alan bireylere önemli görevler düşmektedir; * Aile doğduğu andan itibaren çocukla etkileşim hâlinde olup etrafındaki olayların farkında olabilmesi için ona yardımcı olabilmelidir. * Çocuğun bulunduğu ortamda hareketli, renkli ve parlak cisimler ile farklı görsel uyarıcıların bulunmasına özen göstererek algı gelişimi desteklenmelidir. * Okulöncesi eğitim kurumlarındaki eğitim-öğretim programlarında çocukların gelişimine uygun olarak görsel algılamalarını geliştirecek etkinliklere yer verilmelidir. * Hazırlanan programlarda kullanılacak materyalin işlevine, dikkat edilmeli, çocuğun her gelişim alanını destekler nitelikte olmalıdır. * Okulöncesi eğitim kurumlarının çevre düzenlemesine önem verilmeli ve sınıf içinde çocuklar için uygun görsel uyarıcılar bulunmalıdır. * Aileler, çocukları için seçtikleri oyuncak, kitap vb. eğitim materyallerinin çocuğun yaşına uygun seçimine önem vermelidir. * Çocuğun sosyal yönden desteklenmesine özen gösterilmelidir. * Çocukların sinema, tiyatro vb. görsel sanatlara eğilimini artırmak için etkinlikler düzenlenmelidir. (*) Hacettepe Üniversitesi,Ev Ekonomisi Yüksek Okulu Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü. (**)Hacettepe Üniversitesi, Ev Ekonomisi Yüksek Okulu Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü. (***) Çocuk Gelişimi ve Eğitimcisi. (1)Yörükoğlu,A. Çocukta Ruh Sağlığı,İstanbul, 1996. (2)Bilir,Ş. Ana ve Çocuk Sağlığı, Alkım Kitapçılık ve Yayıncılık, Ankara, 1994. (3)Fişek, G., O., Sükan, Z. Türkiye’de Okulöncesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Projesi, Çocuğunuz ve Siz, İstanbul, I. Baskı, 1993. (4)Bilir, a.g.e. (5)Jersild, T.A. Çocuk Psikolojisi (Çev:Gülseren Günçe). Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1971. (6)Fişek, G., O., Yıldırım, S., M. Türkiye’de Okulöncesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Projesi, Çocuk Gelişimi, İstanbul, I.Baskı, 1983. (7)Butterworth, G., Jarrett,N.“What Minds Have In Commen is Space:Spatial Mechanisms Serving JointVisualAttentionInInfancy” British Journal Developmental Psyhology, 9, 55-72, 1991. (8)Mangır, M., Çağatay, N.“Anaokuluna Giden ve Gitmeyen Dört-Altı Yaş Arası Çocukların Görsel Algılamaları Üzerine Bir Araştırma”Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1987. (9)Çağatay,N.“Fröstig Visual Algılama Testi ve Eğitim Programına Dayalı Olarak Dört-Sekiz Yaş Arası Çocuklarda Visual Algılama Davranışının İncelenmesi”Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Bilim Uzmanlığı Tezi,Ankara, 1985. (10)Leekam,S., Baran-Cohen, S., Perrett, D., Milders, M., Brown, S. “Eye-Direction Detection:A Dissociation Between Geometric and Joint Attention Skills in Austism”, British Journal of Developmental Psyhology, 15, s.77-95, 1997. (11)Morgan,G.T. Psikolojiye Giriş (Çev:H.Ü.Psikoloji Bölümü Öğr. Elemanları), 10. Baskı, Ankara, 1993. (12)Günçe,G.“Piaget Kuramına Toplu Bakış”, Çocukta Zihin Gelişimi,Ankara, 1973. (13) Günçe, G. a.g.e. (14)Fişek ve Yıldırım, a.g.e. (15)Karatepe, H.Öğrenme Yetersizliği OlanÇocuklar,Karatepe Yayınları, 2. Baskı,Ankara, 1992. (16) Baykoç Dönmez ve ark. Okulöncesi Dönemde Dil Gelişimi Etkinlikleri, Ankara, 1994. (17)Günçe, a.g.e. (18)Fişek ve Yıldırım,a.g.e. (19)Baykoç Dönmez ve ark., a.g.e. (20) Anderson, J.R., Doherty, M.J. “Preshoollers Perception of Other People’s Looking:Photographs and Drawings”.Perception, 26, 333-343, 1997. (21)Anderson,J.R., Doherty, M.J., “Here’s Looking At You Kid:Preschool Children’s Understanding of Eye-Direction”yayınlanmamış araştırma. (22)Anderson and Doherty, a.g.e. |
© T.C. MEB Yayımlar Dairesi Başkanlığı |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
[ yukarı ] |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||