Tasarlanmış Çocuk Hakları: Ankara Çocuk Oyun Alanları |
Yrd.Doç.Dr. Ela TEKKAYA(*) |
|
Giriş: Çocuk ve oyun hakkı Oyun hakkı ve oyun alanları hakkını da kapsamak üzere çocuk haklarıyla ilgilenen iki uluslararası kuruluş vardır: UNICEF (UNESCO) ve IPA (International Play Association). 1959 yılında Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yasası ile bağlantılı olarak bir Çocuk Hakları Bildirgesi yayınlanır. 7.maddesi şöyle söylemektedir: "Çocuğa eğitimde olduğu gibi, oyun oynamada da tam fırsat tanınmalıdır; toplum ve kamusal otorite bu hakkı yerine getirmeye çalışmalıdır" (1). 20 Kasım 1989 tarihinde Birleşmiş Milletler Kongresi tarafından yenilenen Çocuk Hakları Bildirgesi 31.maddesinde çocukların boş zaman geçirmeye, dinlenmeye, yaşlarına uygun olarak oyun oynamaya ve kültürel ve sanatsal etkinliklere katılmaya hakları vurgulanır. IPA düzenlediği toplantılarda çocuğun boş zamanı, oyun ve oyun olanakları konusunda kararlar üretir. Konut bölgelerinde yeterli oyun ve rekreasyon olanakları sağlamak için her ülkede yasal önlemler alınmalıdır (Zürih, 1964); oyun ve çocuk gelişimi konuları mimarların, plancıların, peysaj mimarlarının, eğitimcilerin, hastane personelinin kısacası meslek yaşamlarında çocukla temas eden her mesleğin eğitimine dahil edilmelidir (Paris, 1969 ve Milano, 1975) (2); hükûmetler ve yerel yönetimler eğitimine, yollar ve parklar inşa etmeye olduğu kadar çocuğun okul dışı yaşamının koşullarını hazırlamaya da ciddiyetle eğilmelidir (Viyana, 1972) maddeleri bunlardan bazılarıdır. Dünya Çocuk Yılı nedeniyle 1977 yılında açıklanan Çocuk Oyun Hakları Malta Deklarasyonunda, oyunun beslenme, sağlık, barınma ve eğitimin yanısıra her çocuğun gelişim potansiyeli için yaşamsal önemi olduğu vurgulanır (3). Çocuk yasal olarak haklarla donatılmış görünmektedir. Bu haklar çocuğun yaşamına, örneğin Ankaralı çocukların yaşamlarına nasıl yansımaktadır? Bu yazıda Ankara'da bulunan onbeş çocuk oyun alanı ele alınmaktadır. Kentin farklı sosyal yapıdaki kesimlerinden seçilen bu oyun alanları mekânsal olarak ve tasarım ölçütleri açısından irdelenirken, çocuk oyun alanına genel bir bakış elde edilmesi amaçlanmaktadır. Çocuk ve Oyun Oyun sağlıklı bir sosyal, fiziksel ve zihinsel çocuk gelişimi için başlıca bileşendir (4). Oyun çocuğun yaparken öğrendiği, sosyal ve fiziksel çevreyle uzlaştığı bir işlemdir (5). Oyun oynarken çocuğun zamanını ve enerjisini hangi kalitede kullandığı önemlidir (6). Nitelikli oyun fırsatını elde eden çocuğun yaratıcı olduğu, problem çözme konusuna esnek yaklaştığı, daha iyi sosyal ilişkilere sahip olduğu ve fiziksel olarak daha sağlıklı olduğu görülür (7). Kas gelişimi için olanak sağlayan tırmanma, atlama, koşma gibi kuralsız oyunlar ve basketbol, futbol gibi kurallı oyunlardan oluşan fiziksel-motor oyun; nesneleri ya da çevreyi kullanarak yapılan aktiviteleri içeren bilişsel-zihinsel oyun; rol ve dramatik oyunlar, organize edilmiş oyunlar, konuşma, yürüyüş, gözlem gibi oyunları içeren sosyal oyun (8) olmak üzere üç tür oyun vardır. Bir beceri bileşenlerinin tecrübe edildiği ve kaslarını egzersiz ettikleri "işlevsel oyun"; bir şeyin inşa edildiği "inşaat oyun"; yöneltilmiş ya da kendiliğinden olan "dramatik oyun"; önceden düzenlenmiş kurallara uymak zorunda olunan "kurallı oyunlar" ise bilişsel açıdan yapılan oyun sınıflamasıdır (9). İki ya da daha fazla çocuk aynı zamanda aynı tip oyunu oynuyor ve sözlü ya da fiziksel olarak fazla temas etmiyorlarsa bu paralel oyun tipidir. Erken çocuklukta diğer çocukların aktiviteye nasıl katıldıklarını öğrenmek için oyunlar genellikle paraleldir; kum oyunu gibi. Çocuk büyüdükçe, grup aktivitesine girebilmek için diğerlerinin yanında oynar. Grup oyunu genellikle sözlü ya da fiziksel etkileşim yoluyla rol ve oyun araçlarını paylaşmayı içerir. Oyun tarafından sağlanan bağlam paylaşma, birlikte hareket edebilme, sıra bekleme ve oyunun kurallarını anlama gibi çok önemli sosyal becerilerle tanışmayı sağlar (10). Erken kuramcılar çocuğun neden oyun oynadığı sorusunu sorarken, Froebel, Freud, Piaget ve Ellis gibi çağdaş kuramcılar insanın yaşamı boyunca nasıl oyun oynadığını ve çocukların oyunlarının bilişsel, sosyal, fiziksel, duygusal gibi büyüme ve gelişim alanları için ne kadar önemli olduğunu araştırır. Özellikle Piaget’in oyun kuramının kabul edilmesiyle bugünkü oyun alanlarının meydana geldiği söylenebilir (11). Oyun donanımı Çocuğun on iki çeşit oyun aktivitesi saptanmıştır: amaçsız vücut dinlendirme (oturma, konuşma, yürüme gibi), amaçlı vücut dinlendirme (okuma, kart oyunları, bebekle oynama gibi), amaçlı hareket (A dan B ye yürüme, bisiklete binme gibi), araçsız hareket (koşma, saklanma, elim sende oyunu gibi), araçlı hareket (bisiklet, paten gibi), sabit çevre donanımıyla hareket (duvarda yürüme, çite tırmanma gibi), sabit oyun donanımıyla hareket (salıncak, tırmanma, kaydırak gibi), top oyunu, taklit ve rol oyunları, temel malzemelerle aktivite (kum ve su gibi), hayvanlar ve bitkilerle oyun, saldırı oyunları (12). Bu aktiviteler oyun donanımı ve oyun alanı tasarımıyla azaltılabilir ya da çoğaltılabilir. Oyun aracı, donanımı ya da strüktürü, çocuğun oyun aktivitesini başlatacak nitelikte olmalıdır. Oyunun oyun araçlarındaki gelişimi işlevsel oyun, teknik oyun ve sosyal oyun şeklindedir (13). Oyun araçlarının, donanımının başlıca işlevi oyun konusunda çocuğun gelişimine yardımcı olmasıdır (14). Oyun strüktürleri farklı yaş ve yetenekteki çocuklar için bölüntüler yaratabilmeli, çocuk boyutunda olmalı, fantazi, sosyal, sessiz, aktif gibi oyun çeşitliliği sunabilen bir karmaşıklıkta olmalı, çocuklara kendini test etme şansını verebilmeli, ışık, mekân, doku, renk, biçim ve hareketli kısımların kullanımında yenilik sunarak yaratıcılığı desteklemeli, dayanıklı olmalı, bakım ve koruma kolaylığına sahip olmalıdır (15). Bir oyun aktivitesi ne kadar çok zaman sürer ve çocuğun dikkatini tutarsa oyun değeri o kadar yüksektir. Bir donanım da, ne kadar çok kullanılıyor ise o kadar oyun değeri vardır. Başka bir deyişle, oyun donanımı değişime, ayrıca gelişimsel değere sahipse, çocuğun bireysel ihtiyaçlarını karşılayabiliyorsa, çocuklara daha çok mücadele fırsatı tanıyorsa, bir seferde değişik yaş grupları ve ihtiyaçlarıyla örtüşüyorsa, daha çok birlikte oynamayı ve grup oyununu harekete geçiriyorsa o kadar yüksek oyun değerine sahiptir (16). Oyun araçları sadece güvenli değil, aynı zamanda davet edici, heyecan verici ve geniş bir yaş grubuna da hitap edebilmelidir (17). Oyun mekânı Oyun potansiyeli üzerinde çevrenin, mekânın etkisi vardır (18). Mekân bilincinin oluşması, algı ve motor gelişiminin uyarılması için çocuk çeşitli mekânları deneyimlemelidir. Çocuğun mekân duygusuna sahip olabilmesi için üstünde-altında, içinde-dışında, açık-kapalı, sağ-sol, yakın-uzak gibi çeşitli kavramları öğrenmesi gerekir. Biçimlerin, dokuların, renklerin, tasarımların ve seslerin tekrarı çocukların öğrenmesini sağlamak için önemlidir (19). Gerçekte her mekân ve her ortam eğitim için bir potansiyele sahiptir. Bir oyun alanı çocuğa biçim, boyut, sayı, parçalar arası ilişki vb. gibi kavramları geliştirmesi için yardımcı olmalıdır. Oyun alanı, çocuğun sosyal, duygusal, bilişsel ve fiziksel gelişim ve eğitimi için esas olan aktivitelerini desteklemek için tasarlanmış mekânsal bir eğitim çevresidir. Oyun mekânı farklı aktivitelere, strüktüre edilmiş oyunlar, yaratıcı oyunlar, doğal elemanlarla oyunlar, su ve kum oyunları, sessiz oyunlar, paylaşılan açık-alan oyunları gibi farklı oyun türlerine olanak sağlamalıdır. İyi tasarlanmış, iyi yönetilen bir oyun çevresi çocuklara motor becerilerin geliştirilmesi, sosyal gelişim, öğrenme, karar verme, fantezi oyun, eğlenmek için oyun oynama gibi gelişim fırsatları tanır (20). Başlıca dört tip oyun alanı vardır: a. Geleneksel (Klâsik ya da uzlaşımsal) oyun alanları: Standart oyun donanımına dayanır. Donanım genellikle tek başına kullanılır ve büyük kas aktivitesine ve motor gelişime yöneliktir. Yapılan bir ankette çocukların % 15.4 ü geleneksel oyun alanlarını tercih etmiştir (1974) (21). Geleneksel oyun alanlarında en çok kullanılan donanım salıncaktır. Bu alanlarda çocuk davranışlarının % 77.9 u işlevsel, % 2 si ise dramatiktir (22). Bağlantılı oyun alanları klâsik oyun araçlarının birleştirilmesiyle oluşmuştur. Oyun aracı boyutları nedeniyle bir strüktür haline dönüşmüştür. Keçiören Gökçek Parkı (Resim 1) ve İskitler Altındağ Parkı (Resim 2) bağlantılı oyun alanlarına örneklerdir. Ancak, her iki oyun alanında da çocuk boyutlarını aşan strüktürler kullanılmıştır. Her iki oyun alanı da sessiz, fantezi, sosyal gibi oyun çeşitliliğine fırsat tanımamaktadır. İki parkın başka bir ortak özelliği de konut alanlarına olan yakınlığıdır. Yeşil doku içinde yeralan Gökçek Parkı yoğun olarak kullanılmaktadır. Oysa, trafik yolunun hemen yanında yeralan Altındağ Parkı'nın çocuklar tarafından kullanımı oldukça düşüktür. Bu durum, benzer strüktürlerin kullanıldığı iki oyun mekânında trafik etkenini açığa çıkarması açısından ilgi çekicidir.
Resim 1: Gökçek Parkı, Keçiören
Resim 2: Altındağ Parkı, İskitler b. Çağdaş (Heykelsi) oyun alanları: Mimar ya da peysaj mimarı tarafından tasarlanan ve bir kereye özgü olan tasarımlardır. Estetiktirler. Heykelsi oyun alanları genelde statik olur; içinde çocuklardan başka hiç bir şey hareket etmez. Su, fıskiye, tepe, eğim, tünel gibi özelliklere sahip olabilirler (23). Geçmiş yıllarda alışveriş merkezleri gibi kamusal iç mekânlarda oyun alanları görülmeye başlanmıştır. Bu yerlerde çocuk oyun alanlarının olmasının çocukların yararı kadar ticareti çekici özelliği de saptanmıştır (24). Ümitköy Galeria'da bulunan çocuk oyun alanı hem alış veriş merkezlerindeki oyun alanlarına, hem de çağdaş-heykelsi oyun alanlarına bir örnektir (Resim 3). Bu mekânda oyun aktivitesi su ile sınırlıdır. Ancak, su bir oyundan daha çok bir sahne olarak işlev görmektedir.
Resim 3: Galeria Alışveriş Merkezi, Ümitköy c. Macera oyun alanları: Macera parkları çocuklara kendi oyun alanlarını yaratmak için bir donanım sunar. Hiçbir şey sabit ya da statik değildir. Mekânda tavsiyelerde bulunan ve çocukların oyununda görev alan bir lider bulunur; bu kişi genellikle gönüllü bir yetişkindir (25). Çocukların mekândaki elemanları yaratıcı şekilde kullanması, kullanarak çevrelerini yeniden şekillendirmeleri beklenir. Oyun alanları içinde çocukların oyun ihtiyacını en çok karşılayan macera oyun alanlarıdır (26). d. Yaratıcı oyun alanları: Tasarım ve donanımda çeşitlenir. Genelde kum gibi şekillendirilebilir malzemeler bulunur. Tekerlekli araç alanı, su ve kum alanı, tırmanma, sallanma ve fantazi oyunu için karmaşık birimler bulunabilir. Yaratıcı oyun problem çözme konusunda çocuğa esnek bir yaklaşım kazanma fırsatı sağlar; ancak tasarımcı için bu oyunu sağlamak güçtür. Hareket ettirilebilen ya da değiştirilebilen esnek elemanlar daha çok yaratıcı oyunu sağlar (27). Geleneksel oyun donanımının yaratıcı oyunu azalttığı görülür (28). Oyun mekânı tasarımı a. Oyun alanı tasarımı aktif-pasif oyun, kurallı-kuralsız, dramatik-fantastik oyun, kas aktivitesi gibi farklı aktivitelerin ayrılmış ancak ilişkili bir bölgelemesi demektir. Oyun alanları arasında çocuk seçim yapabilmelidir. En sessiz olan aktiviteyi merkeze yerleştirip, aktif olanlar çeperlerde yer almalıdır (29). b. Çocuk oyun alanlarında dolaşım (sirkülasyon) döngüler şeklinde ve aktivite bölgelerini tarif eder şekilde olmalıdır. Temiz hareket alanına sahip, oyun araçları etrafında engel bulunmayan alanlar olmalıdır (30). Bahçelievler Fatih Terim Parkı, Ankara'da bu niteliklere sahip olan çocuk oyun alanlarından biridir (Resim 4). Geleneksel oyun alanlarına örnek oluşturan Fatih Terim Parkı'nda farklı oyun aktiviteleri döngüler içinde yer alır. Kavaklıdere Kuğulu Park'ta ise, bağlantılı oyun alanında benzer şekilde aktivite ayrılması olmasına karşın temiz kullanım alanlarına sahip değildir (Resim 5). Yoğun kullanıma sahip olan bu parkta dolaşım (sirkülasyon) sorunları görülmektedir.
Resim 4: Fatih Terim Parkı, Bahçelievler
Resim 5: Kuğulu Park, Kavaklıdere c. Büyümenin en önemli kısmı dünyayı deneyimleme olanağına sahip olmak, değiştirmek, bu değişimlerin sonuçlarını görmek ve tüm bu deneyimden öğrenmektir. Çocukların çevrelerini değiştirebilmeye gereksinimleri vardır. Bu nedenle oyun alanlarında kum, çakıl gibi malzemelerle çocuğa yeni strüktürler kurabilmesi için malzeme ve mekân sağlanmalıdır (31). Kum çocukların çevrelerini değiştirebilme ve biçimlendirme becerileri için gereklidir. 1886 yılında ilk kum havuzu Zakerzewska tarafından inşa edilir. Bu yaratıcı malzemenin kullanılmasıyla çocuk oyununa uygun malzeme seçimi gündeme gelir (32). Kum alanlar, kaydırakta ve salıncakta olduğu gibi kimin kullanacağı, nasıl kullanılacağına ilişkin karmaşa yaratır (33). Geleneksel bir oyun alanı olan Söğütözü Kardelen Parkı'nda kum alanlar sözü edilen türden bir karmaşa olmaksızın kullanılmakta, bu mekânda küçük çocuklara paralel oyun olanağı tanınmaktadır (Resim 6).
Resim 6: Kardelen Parkı, Söğütözü d. Su güçlü bir mekân kurucu ve çocuk için önemli bir aktivitedir. Su her yaş çocuğu için bir oyun aracıdır. Ankara'da suyun Seğmenler Parkı'nda olduğu gibi görsel, Ümitköy Galeria ya da Gençlik Parkı'nda olduğu gibi rekreatif kullanımı söz konusudur. Suyun bir oyun aracı olduğu çocuk parkları kısıtlıdır. Geleneksel oyun alanlarından Ankara Kalesi Çocuk Parkı için suyun farklı bir kullanımı önerilebilir (Resim 7). Ankara Kalesi Parkı'nda mevcut olan bir duvar "su ile boyama" yapılabilecek bir olanağı ve yaratıcı olan yeni bir oyunu sağlayabilir.
Resim 7: Ankara Kalesi Parkı, Ulus e. Çocuğa keşfetme, gözlem yapma, problem çözme, deneme-yanılma üzerinden gelişme ve öğrenme fırsatları verilmelidir. Çocuklar yeni becerileri test edebilmelidir. Her yeni mücadeleyi kazanma, vücuduyla neler yapabileceğini keşfeden çocuğun özgüvenini kurmasını sağlar (34). Keçiören Gökçek Park'ında yeralan ağ şeklindeki bir oyun strüktürü yeni becerilere, mekân ve oyun deneyimlerine olanak sağlamaktadır (Resim 8).
Resim 8: Gökçek Parkı, Keçiören f. Çocuklar tırmanmayı ve yüksekliklere ulaşmayı severler. Bu noktadan çevrelerine ilişkin yeni bir perspektif edinirler. Yüksek yerler oyuna mücadele kazandırır. Ancak, bu konuda güvenlik başlıca noktadır. Çünkü, oyun araçlarındaki çocuk kazalarının %70 i düşmelerdir (35). Güvenlik hem planlama hem de detay tasarımı işidir. Tırmanma aracı altındaki yüzey düşmeye karşı bir malzeme olmalıdır (36). Çayyolu Koru Sitesi çocuk oyun alanları çocuk ölçeğinde oyun strüktürlerine sahiptir (Resim 9). Tırmanma aktivitesi de içeren bu strüktürler diğer bir çok oyun alanında olduğu gibi kum-çakıl alanlar içinde yeralmaktadır. Bir farklılık olarak Koru Sitesi'ndeki oyun alanlarında bu yumuşak zeminlerin temizliği, bakımı ve denetimi düzenli şekilde yapılmaktadır.
Resim 9: Koru Sitesi, Çocuk Oyun Alanı, Çayyolu g. Çocuklar hızlanma hissinden ve motor koordinasyonun değişiminden hoşlanırlar. Bunu sağlayan araçlardan, örneğin, kaydıraklarda eğim zorluk derecesini etkiler. 30 derece ve daha az eğimlerde çocuk hızını kontrol edebilmektedir (37). Güvenevler Şili Meydanı Parkı tek bir oyun aracı, bir kaydıraktan oluşmaktadır (Resim10). Yukarıda değinilen oniki oyun aktivitesi içinden çok az sayıda aktiviteyi karşılayabilmesi nedeniyle, bu oyun alanı oyun potansiyeli düşük bir park olarak değerlendirilebilir.
Resim 10: Şili Meydanı Parkı, Güvenevler h. Oyun mekânına ulaşabilmek için okul öncesi çocuklar trafik yolu geçmemelidirler. Araç sirkülasyonu ile kesiştiği takdirde oyun alanlarına giriş tehlikeli olabilir. Oyun alanları yoğun trafikten uzak olmalıdır (38). Trafik yolu yakınındaki oyun alanlarında hava kirliliği, egzoz, duman söz konusudur. Başarılı bitkilendirmeyle bu olumsuz etki denetlenebilir (39). Ele alınan ondört oyun alanı içinde Kızılay Mithatpaşa Köprüsü altında yer alan çocuk parkı en olumsuz koşullara sahip olanıdır (Resim 11). Bu park trafik yolunun hemen yanında yer almaktadır. Kafa kurtarma seviyesine sahip olmayan, karanlık, havasız, bitkisiz, sağlıksız bir kapalı dış mekândır. Oyun donanımı yetersizdir. Başka bir deyişle, bu oyun alanı mekânsal açıdan nitelikli özelliklere sahip değildir.
Resim 11: Mithatpaşa Köprüsü Altı, Mithatpaşa i. Davranış örüntüleri üzerine araştırmalar, oyun alanlarında oturma ve konuşmanın başlıca işlevlerden olduğunu gösterir. Oturma alanları çocukların dış mekân aktivitelerinin dörtte biri oranındadır (40). Ele alınan oyun alanları içinde Çayyolu Koru Sitesi çocuk oyun alanları çocuklara ve yetişkinlere özel çeşitlendirilmiş oturma elemanlarıyla dikkati çekmektedir (Resim 12).
Resim 12: Koru Sitesi Çocuk Oyun Alanı, Çayyolu j. Oyun alanlarında renk önemli bir bileşendir. Araştırmalar çocukların ruh hallerine göre renk seçtiklerini gösterir. Bu durum oyun alanlarında duyguları ve tepkileri uyarma ve güçlendirme için kullanılabilir (41). Ankara'nın yoğun kullanımlı çocuk oyun alanlarından biri olan Kızılay Güven Park oyun araçlarında renk ve biçim çeşitliliği sunan bir park olarak dikkati çekmektedir (Resim 13). Renk konusunun bir uzantısı olarak, Güven Park'ta ağaçlandırma ve bitkilendirmenin etkisi de gözlemlenir. Bu yeşil doku oyun alanında Atatürk Bulvarı'nın yoğun trafiğinin etkisinden korunma şansı veren bir mikroklima yaratmaktadır.
Resim 13: Güven Park k. Çocukların düşünme, kontrolu yeniden ele geçirme ve fazla yoğun oyunlardan kaçmayı zaman zaman kendi başlarına başarmaları gerekir. İmgelem için yalnız olmak daha elverişlidir. Geri çekilmek çocuk için toplumdaki rolünü öğrenmesi açısından önemlidir. Geri çekilme ve kaçış noktaları korunaklı, ayrılmış mekânlardır. Oyun alanının çeşitli yerlerinde olabilir. Çocuğun bir aktiviteyi yenilgi hissini hissetmeden bırakmasıdır (42). Mahalle ölçeğinde oturma, dinlenme ve buluşma yeri olarak da dikkati çeken Bahçelievler Fatih Terim Parkı'nda bu türden mekânlara gereksinim görülmektedir. Bu parkta çocukların sessiz oyunlarına yönelik özel köşelerin, küçük mekânların, kaçma noktalarının yaratılması parkın kullanımını daha da arttıracaktır. l. Oyun alanları tüm yıl boyunca kullanılabilir nitelikte olmalıdır. Rüzgar ve güneş iki önemli faktördür. Oyun alanlarına kış güneşi girmeli, yaz güneşinden ve kış rüzgarından korunmalıdır (43). Yüzüncü Yıl İzci Parkı çocuk kullanımının yaz aylarında güç olduğu bir oyun alanıdır (Resim 14). Güneşin etkisine karşı ağaçlandırma yoluyla önlem alınmasının standart oyun donanımına sahip olan bu parkın kullanımını arttıracağı düşünülmektedir.
Resim 14: İzci Parkı, Yüzüncüyıl m. Çocuklar oyun mekânında güvende hissetmek isterler. Bir araştırmaya göre evden görülebilen oyun alanları yüksek kullanım oranına sahiptir (44). Söğütözü Kardelen Parkı (Resim 15) ve Koru Sitesi çocuk oyun alanları bu konuda örnektirler.
Resim 15: Kardelen Parkı, Söğütözü n. Evin dışında kendine ait bir mekân çocuk kimliği ve psikolojisi için önemlidir. Bir oyun alanı bunu karşılıyor ise bir imgesi yani hemen algılanan bir karakteri var demektir. Oyun alanlarının onları çocuklar için bir nirengi noktası haline getirecek güçlü, kolayca hatırlanabilen bir imgesi olması gerekir (45). Çankaya Anayasa Parkı geleneksel bir oyun alanı olarak yeterli oyun donanımına sahip değildir (Resim 16). Ancak, sallanma ve kaydırak oyun araçlarını oluşturan hayvan figürleriyle kullanıcısı olan çocukların gözünde farklılaşan bir imgeye ve kullanıma sahiptir.
Resim 16: Anayasa Parkı, Çankaya Sonuç Bu yazıda ela alınan ve Ankara'lı çocuklara oyun hakkı, başka bir deyişle, sağlıklı büyüme ve gelişme hakkı tanıyan mekânların içinde Anayasa Parkı, Fatih Terim Parkı, İzci Parkı, Kardelen Parkı, Şili Meydanı Parkı klâsik oyun araçlarıyla donatılmış geleneksel çocuk oyun alanlarıdır. Klâsik oyun araçlarının bağlantılı olarak kullanıldığı mekânlar ise Altındağ Parkı, Ankara Kalesi Parkı, Gökçek Parkı, Güven Park, Koru Sitesi parkları, Kuğulu Park, Mithatpaşa Köprüsü Parkı'dır. Ele alınan onbeş park içinde Gökçek Parkı'ndaki ağ sistemli oyun aracı ve Galeria Alışveriş Merkezi'nin oyun alanı çağdaş-heykelsi oyun alanlarına örneklerdir. Ankara parklarının büyük çoğunluğunun (% 86.67) çocukları fiziksel-motor oyunlara yönlendirdiği görülmektedir. Oyun araçlarının çocukların oyun gereksiniminin ancak % 25 ini karşıladığı (46) düşünüldüğünde, Ankara'lı çocukların oyun haklarının kısıtlı olarak karşılandığı söylenebilir. Oyun alanları içinde çocuğun oyun gereksinimini en çok karşılayan macera oyun alanlarıdır. Çocuğun beraber oynadığı çocuk sayısının azaldığı günümüz yaşamında, sosyal ve bilişsel oyuna yönlendirebilecek, çocuklara daha yaratıcı oyunlar sunacak, herkesin kullanımına açık olan macera oyun alanları ve yaratıcı oyun alanları Ankara'da tasarlanmış olarak bulunmamaktadır. Dramatik oyunlar kamusal alanda yer alan çocuk oyunlarında göz ardı edilmektedir. Ele alınan hemen her parkta yer alan kum yüzeylerin diğer oyun araçlarının zeminindeki yumuşak malzeme olarak kullanıldığı, kumun başlı başına bir oyun aracı olmadığı ve yaratıcı oyun gereksinimini sınırlı olarak karşıladığı görülür. Kum kadar etkin bir oyun aracı olan su ise Ankara parklarında sadece görsel ve rekreatif olarak yer almaktadır. Suyun kendisinin başlı başına bir oyun aracı olduğu bir kullanım bulunmamaktadır. Ele alınan onbeş park içinde Fatih Terim Parkı, Kardelen Parkı, Koru Sitesi Parkı diğerlerine göre daha fazla aktivite çeşitliliği göstermektedir. Mekânsal olarak genellikle parklarda aktivite ayrımına özen gösterilen bir düzenleme söz konusudur. Oyun alanlarında daha çok paralel ve teknik oyun desteklenmiştir. Grup oyunlarına ise Fatih Terim Parkı, İzci Parkı, Kardelen Parkı, Koru Sitesi Parkı gibi az sayıdaki parkta mekânsal olanaklar sağlanmıştır. Fatih Terim Parkı, Güven Park, Kardelen Parkı, Koru Sitesi Parkı, Kuğulu Park, Şili Meydanı Parkı oyun alanlarında yeşil alan, bitkilendirme ve ağaçlandırma bir tasarım bileşeni olarak ön plana çıkmaktadır. Ankara çocuk oyun alanlarında yaş gruplarına göre bir ayırım dikkati çekmemektedir. Strüktür şeklindeki oyun araçlarının kullanıldığı bazı oyun alanlarında çocuk boyutları aşılmaktadır. Ancak, parkların hemen hepsinde oyun araçlarının bakımının yapıldığı ve güvenliğin sağlandığı görülür. Ankara'nın farklı semtlerinde yaşayan çocuklar için daha çeşitli aktiviteleri dikkate alan, daha yaratıcı oyunlara yönlendiren, çocuğun zamanını ve enerjisini çevresini öğrenme işlemiyle birleştirebilen, fiziksel ve sosyal gelişimine daha fazla katkıda bulunan, mekânsal olarak daha özgün ve daha nitelikli oyun mekânlarına kuşkusuz gereksinim vardır. Ancak, mevcut oyun alanlarının sahip oldukları olumlu özelliklerin korunması, eleştirel bir bakışla eksiklerinin giderilmesi, daha uzun süre kullanılan, daha nitelikli oyun mekânlarına dönüştürülmesi sayısız sağlıklı çocukluk deneyimi fırsatlarını yaratacaktır. Bu fırsatlar Ankaralı çocukların en temel hakkıdır. (*) Çankaya Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi İç Mimarlık Bölümü. (1) Uriel Cohen, Ann B.Hill, Carol G.Lane, Tim McGinty ve Gary T.Moore. Recommendations for Child Play Areas, (6.Baskı), The University Of Wisconsin, Milwaukee, 1994, s. 57. (2) Cohen, a.g.e., s. 58, 59. (3) Peter Heseltine ve John Holborn. Playgrounds, The Planning, Design and Construction of Play Environments, 1987, s. 11. (4) Julie Jaspert, Sue Cavanagh ve Jane Debono. Thinking of Small Children Access, Provision and Play, 1988, s. 30. (5) Heseltine, a.g.e., s.11. (6) Craig H.Hart. Children on Playgrounds, Research Perspectives and Applications, 1993, s. 35. (7) Heseltine, a.g.e., s. 11. (8) Cohen, a.g.e., s. 23-27. (9) Hart, a.g.e., s. 29. (10) a.g.e., s. 27, 28. (11) a.g.e., s. 15-17. (12) Heseltine, a.g.e., s. 116. (13) Mitsuru Senda, Design of Children's Play Environments, McGraw-Hill, Inc., 1992, s. 9-13. (14) Heseltine, a.g.e., s. 115. (15) Jeanne Vergeront, Places and Spaces for Preschool and Primary, The Office of Community Services, Madison, Wisconsin, 1994, s. 4. (16) Heseltine, a.g.e., s. 15-19. (17) Jaspert, a.g.e., s. 33. (18) Hart, a.g.e., s. 14. (19) Cohen, a.g.e., s. 700. (20) Heseltine, a.g.e., s. 15-18. (21) Cohen, a.g.e., s. 29, 30. (22) Hart, a.g.e., s. 21. (23) Cohen, a.g.e., s. 31. (24) Jaspert, a.g.e., s. 35. (25) Cohen, a.g.e., s. 32, 33. (26) Heseltine, a.g.e., s. 41. (27) Hart, a.g.e., s. 20-32. (28) Heseltine, a.g.e., s. 115. (29) Cohen, a.g.e., s. 500. (30) Jaspert, a.g.e., s. 32. (31) Cohen, a.g.e., s. 700. (32) Hart, a.g.e., s. 15. (33) Heseltine, a.g.e., s. 88. (34) Hart, a.g.e., s. 32. (35) Vergeront, a.g.e., s. 7-13. (36) Heseltine, a.g.e., s. 115. (37) Vergeront, a.g.e., s. 9, 10. (38) Jaspert, a.g.e., s. 32. (39) Heseltine, a.g.e., s. 106. (40) a.g.e., s. 18. (41) a.g.e., s. 17. (42) Cohen, a.g.e., s. 700. (43) a.g.e., s. 500. (44) a.g.e., s. 500. (45) a.g.e., s. 700. (46) Senda, a.g.e., s. 12. |
© T.C. MEB Yayımlar Dairesi Başkanlığı |
|
[ yukarı ] |
