Özet

Ders kitapları konusu geçmişten günümüze sürekli olarak güncelliğini korumuş ve Millî Eğitim Şûraları’nda, parti ve hükümet programlarında ve kalkınma planlarında yer almıştır. Ders kitaplarının yarışma esasına göre hazırlanması, tek tip kitap uygulaması, çok kitap uygulamasının avantaj ve dezavantajları, ilköğretim ders kitaplarının devlet tarafından karşılanması gibi konular çeşitli zaman dilimleri içerisinde gündeme gelmiş ve tartışılmıştır. Millî Eğitim Bakanlığının almış olduğu kararla, 2003-2004 eğitim-öğretim yılında ders kitapları Millî Eğitim tarihinde ilk defa ilköğretim öğrencilerine ücretsiz olarak dağıtılmıştır. Ayrıca projenin ileriki yıllarda da “ödünç kitap verme” şeklinde devam edeceği ve ders kitaplarının devlet tarafından dağıtılacağı açıklanmıştır. Ülkemizde geçmişte uygulanması planlanan ve eğitimde reform niteliği taşıyan birçok projenin çeşitli nedenlerle uygulanamayarak başarısız olduğu görülmüştür. Bu nedenle proje uygulama basamakları detaylı bir şekilde değerlendirilmeli ve gerekli tedbirler alınmalıdır. Bu çalışmada Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze ders kitapları konusunun eğitim politikaları içerisindeki yeri incelenmiş ve Bakanlığın başlatmış olduğu “İlköğretimde Ücretsiz Ders Kitabı Dağıtımı Projesi” tüm yönleriyle analiz edilmiştir.

Anahtar Sözcükler : İlköğretim, zorunlu eğitim, ders kitabı

 

Giriş

Ders kitapları öğretim amacıyla kullanılan temel kaynaklardır. Bir derste, bilgilerin öğrenciye aktarımı sürecinde öğrencinin yaş ve bilgi seviyesine uygun, öğretim programları esas alınarak hazırlanmış basılı eğitim araçları olan ders kitapları en yaygın öğretim materyalleridir.

Toprak (1993) ders kitaplarını şu şekilde tanımlamıştır : “Ders kitapları, eğitim programlarında belirlenen amaçlar doğrultusunda; öğretim programlarındaki derslerin içeriği ile ilgili bilgileri öğrencilere sunan, pekiştirme, sınava hazırlama ve öğrenme hızlarına uygun çalışma olanağı sağlayan kullanışlı bir öğretim materyalidir.”

Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları Yönetmeliği’nde ders kitabı, “her tür ve derecedeki örgün ve yaygın eğitim kurumlarında kullanılacak olan, konuları öğretim  programları doğrultusunda hazırlanmış, öğrenim amacı ile kullanılan basılı eser” olarak tanımlanmıştır.

Okullarımızda okutulacak ders kitaplarının belli kurallara göre hazırlanması ve Millî Eğitim Bakanlığınca uygun bulunması koşulu, eskiden beri uygulanan bir husustur. 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu’nun 53. maddesi, eğitim kurumlarımızda okutulacak ders kitaplarının hazırlanması, geliştirilmesi, değiştirilmesi, kitapların okutulma süresi, fiyatının belirlenmesi, telif haklarının tespiti hususundaki yetkiyi eskiden olduğu gibi yine Millî Eğitim Bakanlığına vermiştir. Eğitim sistemimizde ders kitapları diğer eğitim araçlarına göre daha önemli bir konumdadır. Bu nedenle Millî Eğitim Bakanlığı, ders kitapları konusunda çok duyarlı davranmaktadır. Ders kitabı hazırlama konusunda 29-05-1995 tarih ve 22297 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanan yönetmeliğe göre ders kitapları 5 şekilde sağlanmaktadır : 1-Yarışma, 2-Sipariş, 3-Satın alma, 4-Yazdırma, 5-Özel kesimce hazırlama. Önceki yıllarda, bu usullerden, çoğunlukla “sipariş” ve “Bakanlıkça hazırlama” yoluyla ders kitapları temin edilmiştir. Son yıllarda ise ders kitapları daha çok “yazdırma” ve “özel kesimce hazırlama” usulüne göre temin edilmekte idi (Tosunoğlu vd., 2001, 21-28).

“Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları Yönetmeliği” son olarak 17-03-2004 tarih ve 25405 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan yönetmelik ile yeniden düzenlenmiş ve bu yönetmeliğin adı “Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği” olarak değiştirilmiştir. Yapılan değişiklikler ile kitapların hazırlanış biçimleri (yarışma, sipariş vb.) korunmuş, ancak bunlara ilişkin usul ve esaslarda bazı yeni düzenlemeler getirilmiştir. Ayrıca ilgili yönetmeliğin 23. maddesine (d) bendi eklenmiş ve “d) Bakanlık, resmî ilköğretim kurumları öğrencileri için belirleyeceği derslerin kitaplarını satın alabilir” hükmü getirilmiştir.

Millî Eğitim Bakanlığı 2003 yılında almış olduğu bir kararla ülkemizde zorunlu eğitim basamağı olan ilköğretimde okuyan öğrencilere ders kitaplarının ücretsiz olarak verilmesini amaçlayan “İlköğretimde Ücretsiz Kitap Dağıtımı Projesi”ni uygulamaya koymuştur. Hükûmet programında da yer alan bu projeye göre ders kitapları beş yıl süreyle geçerli olacak ve ücretsiz olarak dağıtılacaktır. Proje, ders kitaplarının onayı konusunda Talim ve Terbiye Kurulunun iş akış sistematiğinde değişiklik getirmektedir. Projeye göre; Talim ve Terbiye Kurulu bünyesinde kurulacak olan bir yayın kurulu, incelenmeye gelen ders kitapları taslakları arasından seçim yapacak ve kitabın telif hakkını satın alacak. Seçilen kitaplar ihale edilerek bastırılacak. Basılan kitaplar her okula kayıtlı öğrenci sayısı baz alınarak gönderilecek. Öğrenciye ücretsiz olarak dağıtımı yapılan ve zimmetlenen kitaplar en az beş sene kullanımda olacak. Yapılması gereken zorunlu değişiklikler için ise yeniden kitap basılmayacak. Değişiklik yapılan bölümler öğrencilere bilgi notu olarak dağıtılacak. Üst sınıfa geçen öğrenci bitirdiği kitabı okul idaresine teslim edecek; bu kitaplar alt devreden gelen öğrencilere verilecek. Bakanlığın hedeflerine göre proje uygulanmaya başladıktan sonra Bakanlığa maliyeti sıfır olacak. Ders kitapları ile ilgili harcamalar için reklam anlaşmaları yapılarak kitapların maliyetleri karşılanmış olacak.

Ancak, projenin bu anlamda uygulanmaya başlaması belirli bir süreç gerektirdiğinden, geçici bir süre için (1 veya 2 öğretim yılı) yayın evlerinin ellerinde bulunan Bakanlıkça tavsiyeli ilköğretim ders kitaplarının alımı yapılarak öğrencilere ücretsiz dağıtımının sağlanması planlanmıştır. Nitekim 2003-2004 eğitim-öğretim yılında Millî Eğitim tarihinde Bakanlığa bağlı ilköğretim kurumlarındaki öğrencilere kitaplar ilk kez ücretsiz olarak dağıtılmış, okulların açıldığı gün kitaplar özel olarak hazırlanan poşetler içerisinde öğrencilere verilmiştir (Anonim, 2003a, 1). Ücretsiz dağıtılan ders kitaplarının; 62.911.450 adedi yapılan ihaleye 14 ortak girişim hâlinde katılan 75 adet yayın evinden, 13.943.800 adedi ise Bakanlığa bağlı bir kuruluş olan Devlet Kitapları Döner Sermaye İşletmesinden satın alınmıştır. Satın alınan ders kitapları için; özel yayın evlerine KDV dahil 108.360.055.138.770 TL, Devlet Kitapları Döner Sermaye İşletmesine ise 27.810.070.000.000 TL ödenmiştir (TBMM, 2003, 1).

Yıllardır çeşitli kesimler tarafından dile getirilen, hükûmet programlarında ve kalkınma planlarında da yer alan bu düşünce, çeşitli nedenlerden dolayı bir türlü uygulamaya konulamamıştır. Bu proje amaç analizi iyi yapıldığında ve uygulamada meydana gelebilecek problemler giderildiğinde son derece olumlu bir projedir. Ancak, bilindiği üzere ülkemizde bu tür projelerin uygulanması son derece zor ve risklidir. Geçtiğimiz yıllar içerisinde eğitimde reform niteliği taşıyan ve diğer bazı ülkelerde çok başarılı olmuş çeşitli projelerin uygulamaya konulduğu, ancak bunların etkin bir şekilde uygulanamayarak başarısız oldukları görülmüştür. Bu nedenle proje uygulama basamakları detaylı bir şekilde incelenmeli ve değerlendirilmeli, meydana gelebilecek sorunlara karşı önceden bazı önlemler alınmalıdır.

Öte yandan ders kitapları konusu Cumhuriyet tarihi boyunca sürekli olarak güncelliğini korumuştur ve Millî Eğitim Şûraları’nda, parti ve hükûmet programlarında ve kalkınma planlarında çeşitli boyutlarıyla yer almıştır. Bunlar arasında “tek tip kitap uygulamasına gidilmesi, ders kitaplarının yarışma esasına göre hazırlanması, sürekli olarak güncellenmesi ve çağdaş eğitim seviyesine uygun olarak hazırlanması, cilt ve baskı kalitelerinin artırılması, çok kitap uygulamasının avantaj ve dezavantajları vb.” konular bulunmaktadır. Ayrıca “İlköğretimde Ücretsiz Kitap Dağıtımı Projesi” ile direkt olarak benzeşen ders kitaplarının devlet tarafından karşılanması fikri, kimi parti ve hükûmet programlarında zaman zaman yer almıştır. Bu nedenle “İlköğretimde Ücretsiz Kitap Dağıtımı Projesi”ni tüm yönleriyle analiz etmeden önce ders kitapları konusunun tarihî gelişimini ve bu konuyla ilgili kararları incelemek, konunun arka planını net olarak görebilmek için son derece yararlı olacaktır.

Millî Eğitim Şûralarında Ders Kitapları

Kurtuluş Savaşı’nın sürdüğü yıllarda, Maarif Vekâleti bünyesinde Telif ve Tercüme Heyeti oluşturulmuştur. Telif ve Tercüme Heyeti “okutulmasında yarar görülen eserlerin başarılı öğrencilerle okul kitaplıklarına ücretsiz olarak gönderilmesini” kararlaştırmıştır (Aydın, 1997a, 9).

I. Heyet-i İlmiye Kararları (15 Temmuz – 15 Ağustos 1923) : Ders kitapları ile “üstün değerde müracaat kitaplarının dilimize çevrilmesinde takip olunacak esaslar” görüşülmüş, Türkçe sözlükler, Millî Kültür, Millî Tarih, Millî Müzik, Millî Dil ve Edebiyat kitaplarının yazdırılması görüşü benimsenmiştir.

II. Heyet-i İlmiye Kararları (1924) : Bu dönemde “ders kitaplarının yazdırılması” ile ilgili kararlar alınmıştır (Aydın, 1997a, 9).

I. Millî Eğitim Şûrası (17-29 Temmuz 1939) : Bu şûranın en önemli kararlarından birisi okul ders kitaplarıyla ilgilidir. Şûrada “tek tip kitap (Devlet Kitabı)” sistemine gidilmesi teklif ve kabul edilmiştir. Şûra sonunda karara bağlanan “Okul Kitaplarının Maarif Vekilliğince Bastırılması Hakkında Talimatname”nin 1. maddesinde devlet kitabı “okul nevi ve tiplerine göre her sınıfın her dersi için esas olacak kitapların aynı nevi ve tipteki bütün okullarda bir olması” olarak tarif edilmiştir. Şûra Neşriyat Komisyonu’nun raporuna dayalı olarak kabul edilen bu talimatnameye göre; ders kitapları, yarışma esasına göre kabul edilecek ve okutulacaktır. Talimatnamenin 1-23. maddelerinde belirlenen yarışma esaslarına göre seçilen kitabın telif hakkı, taksitlerle veya bir defada verilerek Maarif Vekilliğince satın alınacaktır. Devlet kitapları Maarif Vekilliğince o yılki ihtiyaca göre basılacak ve fiyatları belirlenecektir (MEB, 1991a, 632-637).

II. Millî Eğitim Şûrası (15-21 Şubat 1943) : Bu şûrada, gerek ilkokul, gerek ortaokul ders kitaplarının çok yetersiz olduğu konusu üzerinde önemle durulmuş, öğretmenlere yardımcı ve kılavuz kitaplar sağlanması, okuma kitaplarının çekici ve yararlı hâle getirilmesi önerilmiştir (Gülcan ve Diğerleri, 2003, 72).

VII. Millî Eğitim Şûrası (5-15 Şubat 1962) : VII. Millî Eğitim Şûrası, Millî Eğitimde yeniden yapılanmayı amaçlamıştır. Şûrada “Okul ders kitaplarının konumunun Yayınlar Müdürlüğünce yürütülmesi” kararı alınmıştır (Aydın, 1997a, 9). VII. Millî Eğitim Şûrası kararlarının “Yayım” bölümünde “Okul Ders Kitapları” ile ilgili teklifler genellikle ders kitaplarının baskı ve içerik kalitelerinin artırılması ile ilgilidir. Bu tekliflerden bazıları şu şekildedir (MEB, 1991b, 270-272).

Ders kitapları basılırken, en az ikinci hamur kâğıt kullanılmalı; baskı işi daha özenle yapılmalı, kitabın okunaklı olmasına dikkat edilmelidir. Ders kitaplarının bilimsel, eğitsel ve estetik değerde yazılıp hazırlanması sağlanmalıdır.

Ayrıca çok kitap yönteminin faydalı yönlerinin daha çok olduğu, tek kitap yöntemine dönülmemesi gerektiği belirtilmiştir.

IX. Millî Eğitim Şûrası (24 Haziran-4 Temmuz 1974) : IX. Millî Eğitim Şûrasında ders kitaplarıyla ilgili alınan en önemli karar “Tek Kitap Uygulaması”na geçilmesi kararıdır. Bu şûrada alınan kararlar; I. Millî Eğitim Şûrası’nda  karara bağlanan “Devlet Kitaplarının okutulması ve yarışma esasına göre hazırlanması” ile ilgili kararlarla benzerlik göstermektedir. Konuyla ilgili kararlar şu şekildedir (MEB, 1991c, 314) :

- Tek Kitap Uygulamasına Geçilecektir.

(132) Zorunlu öğretim çağını kapsayan temel eğitimin gereği olarak, öğrencilere tamamen veya kısmen parasız kitap vermek veya çok ucuz bir fiyata sağlamak amacıyla Bakanlıkça ilkokul ve ortaokul kitapları için başlatılan tek kitap uygulaması sürdürülecektir.

(133) Tek kitap uygulaması bir plana göre zamanla diğer eğitim kademeleri kitaplarını da kapsamına alacaktır.

Tek kitap olarak kabul edilecek ders kitapları,

1-Ödüllü yarışmalar düzenlemek veya,

2-Komisyon veya kişilere yazdırmak suretiyle Bakanlıkça hazırlanacak veya serbest yazarlara ait kitaplardan seçilecektir.

(134) Tek kitabın telif hakkı, baskı sayısı sınırsız olmak ve okutulma süresi en az beş yıl olmak kaydıyla, ödül vermek veya bir defa da önceden ödenmek suretiyle Bakanlıkça satın alınacaktır.

(135) Bakanlık tek kitap olarak kabul edilen ders kitaplarının zamanında basılmasını ve öğretim yılı başlamadan önce okullara dağıtılmasını sağlamak üzere gerekli tedbirleri alacak; bu maksatla Bakanlık Basımevinin olanakları yetmediği takdirde, ders kitaplarının özel sektörde basımını sağlayacaktır.

(136) Tek kitap uygulaması, serbest yazarların, bol miktarda yardımcı ders kitabı hazırlanması ve ders kitaplarının iyileşmesi çalışmalarına katkıda bulunmalarını destekleyecek ve onları özendirecek biçimde düzenlenecektir.

XII. Millî Eğitim Şûrası (18-22 Haziran 1988) : Bu şûrada “her türlü ders kitaplarının, yeni teknolojiler kullanılarak daha kaliteli kağıtlara basmak suretiyle cazip, güzel ve daha eğitici-öğretici nitelikte üretilmesi” kararı alınmıştır (Aydın, 1997a,11).

XIV. Millî Eğitim Şûrası (27-29 Eylül 1993) : “Millî Eğitim Bakanlığının uygun görüşüne bağlı olarak, okul öncesi çocuk kitabı ve oyuncakları gibi materyal üreten, ithal eden işletmelere, vergi ve gümrük indirimi ve gerektiğinde kredi verilerek teşvik edilmeleri sağlanacaktır” kararı alınmıştır (Aydın, 1997a, 11).

XV. Millî Eğitim Şûrası (27-29 Eylül 1993) : Eğitim Sisteminin Finansmanı ile İlgili Kararlar’ın 66. maddesinde “ders kitaplarının yeniden kullanılmasına olanak sağlayıcı bir sistem geliştirilmesi” önerilmiştir (MEB, 1996, 466).

Hükûmet Programlarında Ders Kitapları

Cumhuriyetten günümüze kadar ülkemizde kurulan hükûmetlerin programlarında ders kitapları konusu zaman zaman yer almıştır. Hükûmet programlarında ders kitaplarının yenilenmesi, tek kitap düzeni uygulanması, ders kitapları ile ilgili ticarî istismarlara son verilmesi ve ders kitaplarının ücretsiz olarak öğrencilere dağıtılması gibi konular yer almıştır.

Birinci İcra Vekilleri Heyeti (3 Mayıs 1920 – 24 Ocak 1921) : Mustafa Kemal Paşa’nın başkanlığını yaptığı, Hamdullah Suphi Bey’in de Maarif Vekili olarak katıldığı 1. İcra Vekilleri Heyeti’nde uzmanlığa önem verilerek, Tarih kitaplarının, edebî ve toplumsal yapıtların kendi alanlarının erbabı kişilere yazdırılması gerektiği vurgulanmıştır (Güneş ve Güneş, 2003, 19).

II. Demirel Hükûmeti Programı (3 Kasım 1969 – 6 Mart 1970) : Orhan Oğuz’un Millî Eğitim Bakanı olduğu bu hükûmetin programında ders kitaplarıyla ilgili şu kararlar alınmıştır : “İlköğretimle orta ve yüksek öğretim arasında organik bir bağ kurulacak okul programlarını, ders kitaplarını ve öğretim araçlarını gelişmelere uygun olarak devamlı surette yenilemeye önem verilecektir” (Aydın, 1997b, 69).

I. Erim Hükûmeti Programı (26 Mart 1971 – 11 Aralık 1971) : Millî Eğitim Bakanlığı’nı T.B.M.M. dışından Şinasi Orel’in yaptığı bu hükûmetin programında ilk ve orta öğretimde tek kitap düzeni uygulanması ve üniversite ve yüksek öğretim ders kitaplarının öğrenciye ucuz fiyatla verilmesi için gerekli tedbirlerin alınması kararı alınmıştır (Aydın, 1997a, 12).

IV. Demirel Hükûmeti Programı (31 Mart 1975 – 21 Haziran 1977) : Ali Naili Erdem’in Millî Eğitim Bakanı olduğu bu hükûmetin programında ders kitapları şu şekilde yer almıştır : “Okullarda kitap enflâsyonuna ve ders kitapları ile ilgili ticarî istismarlara son verilecektir. Ders kitapları konusunda dar gelirli ailelerin yükünü azaltıcı tedbirler alınacaktır (Gülcan vd., 2003, 95)”.

II. Ecevit Hükûmeti Programı (21 Haziran 1977 – 21 Temmuz 1977) : Millî Eğitim Bakanlığı’nı Mustafa Üstündağ’ın yaptığı bu hükûmetin programında “ilkokul öğrencilerinin kitap gereksinmeleri Devletçe karşılanacaktır” görüşüyle maddî durumu iyi olmayanlara olanaklar sağlanması amaçlanmıştır (Güneş ve Güneş, 2003, 88). Ecevit hükûmetinin 1977’de aldığı bu karar günümüzde Millî Eğitim Bakanlığımızın uygulamakta olduğu ilköğretimde ücretsiz ders kitabı dağıtımı projesi ile en çok benzeşen karardır.

III. Ecevit Hükûmeti Programı (5 Ocak 1978 – 12 Kasım 1979) : Necdet Uğur’un Millî Eğitim Bakanı olduğu III. Ecevit Hükûmeti’nin programında yine “ilkokul öğrencilerinin kitap gereksinimlerinin Devletçe karşılanması” kararı alınmıştır. Bunun yanı sıra “son yıllarda yaygınlaşan çağ dışı ve ulusal birliği sarsıcı ders kitapları kaldırılacaktır” görüşüne de yer verilmiştir (Aydın, 1997b, 82).

II. Özal Hükûmeti Programı (21 Aralık 1987 – 9 Kasım 1989) : Millî Eğitim Bakanı Avni Akyol’dur. “Ders kitaplarının çağdaş eğitim seviyesine uygun olarak hazırlanması için her türlü tedbir alınacaktır” kararı alınmıştır (Güneş ve Güneş, 2003, 106).

Demirel Hükûmeti Programı (20 Kasım 1991 – 25 Haziran 1993) : Köksal Toptan’ın Millî Eğitim Bakanı olduğu bu hükûmetin programında “öğretim programları ve ders kitapları evrensel ölçülere, demokratik özgürlükçü anlayışa uygun olarak düzenlenecek, gençlerimize araştırmacı, yaratıcı ve bağımsız bir kişilik kazandırma amacı ön plana çıkarılacaktır” görüşlerine yer verilmiştir (Aydın 1997b, 93).

Görüldüğü gibi ders kitapları konusuna eğitim politikaları içerisinde geniş yer verilmiştir. Bununla birlikte Millî Eğitim Bakanlığının en son uygulamaya koymuş olduğu projenin çeşitli yönleriyle tartışılması gerekmektedir.

Kalkınma Planlarında Ders Kitapları

1963 yılında ülkemizde planlı döneme geçildikten sonra, Beş Yıllık Kalkınma Planları ile tespit edilen hedeflere ulaşmak amacıyla, kamu kuruluşları kendileri ile ilgili görevleri ne şekilde ve hangi sürede yapacaklarını İcra Planlarıyla bir program hâline getirerek uygulamaya koymaya başlamışlardır. Kalkınma Planlarında eğitimle, özellikle de ilköğretimle ilgili makro düzeydeki politikalar ve bunların uygulamaya konuluş biçimlerini somut bir şekilde açıklamaya yönelik olan İcra Planlarında ders kitapları ile ilgili olan kararlar aşağıda incelenmeye çalışılmıştır :

I. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967)

I. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda eğitimde fırsat eşitliğini sağlayıcı tedbirler alınması gerektiğine değinilmiştir. Buna göre hazırlanan 1966 Yılı İcra Planı’nda maddî durumları iyi olmayan öğrencilere ödünç kitap verilmesi konusunda şu karar alınmıştır :

1966 Yılı İcra Planı : Okul kitaplarının malî imkânları sınırlı olan öğrencilere ödünç olarak bir ders yılı için verilmesini sağlayacak tedbirler alınacaktır (DPT, 1966, 60).

V. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989)

V. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın eğitimle ilgili genel ilkelerinde “bütün eğitim kademelerinde niteliğin yükseltilmesi esastır” kararı alınmıştır (DPT, 1985, 140). Buna bağlı olarak 1987 İcra Planı’nda ders kitapları ile ilgili karar şu şekildedir :

1987 Yılı İcra Planı : Öncelikle ilkokulun ilk üç sınıfından başlanarak ders kitaplarının kaliteli kâğıda basılması ve kitaplarda yer alan renk, resim, hurufat, grafik, harita vb. şekillerin basımında estetiğin göz önünde bulundurulmasına önem verilecektir (DPT, 1987, 142).

VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994)

VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda “eğitimin her kademesinde kalitenin yükseltilmesi, imkân ve fırsat eşitliğinin sağlanması, müfredat programlarının bilimsel araştırmalara dayalı olarak, günün ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde hazırlanmasına özen gösterilmesi” kararı alınmıştır (DPT, 1990, 293). Bununla birlikte bu dönemi ilgilendiren İcra Planları’nda ders kitapları ile ilgili herhangi bir karar alınmamıştır.

VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1995-1999)

VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın “Eğitim Reformu” başlığı altında eğitim sisteminin yapılanmasından ve işleyişinden kaynaklanan sorunlara dikkat çekilmiştir. Zorunlu eğitim dışında her kademede hizmetten yararlananların maddî güçleri ölçeğinde eğitimin finansmanına katılımını sağlayıcı ve eğitimin kalitesini yükseltici bir sistemin kurulması gerekliliğine dikkat çekilmiştir. Ayrıca “toplumsal faydanın büyük olduğu zorunlu eğitimin Devlet tarafından üstlenilmesi ... sağlanacaktır” ifadesine de yer verilmiştir (DPT, 1995, 25-30).

Buna bağlı olarak 1997-2000 Yılları İcra Planı’nda ders kitaplarına yönelik şu kararlar alınmıştır:

1997-2000 Yılları İcra Planı : “Ders kitaplarının öğrenciler tarafından hem öğretim süresince hem de mezuniyet sonrası dönemlerinde yararlanabileceği dikkate alınarak baskılarının birinci hamur kâğıda, kapaklarının ise ciltli ve kaliteli olmasına ilişkin düzenlemeler yapılacaktır. Kiralık ders kitabı verme projesinin yaygınlaştırılması amacıyla, mevzuat çalışmaları gerçekleştirilecek, projenin devamlılığı sağlanacaktır.”

Bu maddeden de anlaşıldığı üzere, bu icra planında “Ücretsiz Ders Kitabı Dağıtımı Projesi”nin genel hedeflerine uygun veya benzer olan bazı uygulamaların planlandığını görmekteyiz.

VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005)

VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda “Mevcut Durum” başlığı altında eğitimde fırsat eşitliği konusunda şu görüşe yer verilmiştir: “Herkese eğitim ve öğretim imkânı sunabilecek ortamın yaratılması ve eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanmasına ilişkin düzenlemelerde yetersiz kalınmıştır.” (DPT, 2001, 95-97).

2001-2005 Yılları İcra Planları’nda da başta “Hukukî ve Kurumsal Düzenlemeler” olmak üzere çeşitli başlıklar altında ders kitapları ile ilgili konulara değinilmiştir (Gülcan vd., 2003, 112-116).

2001-2005 Yılları İcra Planı : “Ders kitapları ve diğer eğitim araçlarının, Bakanlığımızca veya özel kesimce hazırlanmasına temel teşkil edecek yasal düzenlemeler yapılacak ve inceleme ölçütleri geliştirilecektir.” Ayrıca bu İcra planında gelir düzeyi düşük ailelerin öğrencilerine sosyal yardım yapılması ve ücretsiz ders kitapları sağlanması kararı alınmıştır.

İlköğretimde Ücretsiz Kitap Dağıtımı Projesi

Bu bölümde projenin Millî Eğitim Bakanlığı, öğrenci ve öğretmenler, yayın evleri ve çeşitli toplumsal kesimleri ilgilendiren tüm boyutları sistematik olarak analiz edilmeye çalışılmıştır. Bu noktada projenin 5 ana başlıkta incelenmesi ve analiz edilmesinin faydalı olacağı düşünülmüştür:

1.                Eğitimin genel amaçları ve sosyal devlet anlayışı bakımından,

2.                Avrupa Birliğine uyum çalışmaları bakımından,

3.                Hedef kitlede (öğrenci-öğretmen) meydana gelebilecek etki bakımından,

4.                Toplumsal sonuçları bakımından,

5.                Ülke ekonomisine yansımaları bakımından.

1. Eğitimin Genel Amaçları ve Sosyal Devlet Anlayışı Bakımından

Anayasamız ve Millî Eğitim Temel Kanunu hükümleri gereği ilköğretim devlet okullarında parasızdır ve zorunlu eğitim çağındaki öğrencilere Devlet tüm eğitim imkânlarını ücretsiz olarak sunmak zorundadır. 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu’nun 1. maddesinde; “İlköğretim kadın, erkek bütün Türklerin millî gayelere uygun olarak bedenî, zihnî ve ahlâkî gelişmelerine ve yetişmelerine hizmet eden temel eğitim ve öğretimdir.” denilmektedir. Burada ilköğretim ve temel eğitim kavramlarının iç içe kullanıldığı görülmektedir. Daha sonra 1973 tarihli 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu’nda “Temel Eğitim” olarak ifade edilen bu kademe 1983 yılında 2842 Sayılı Kanun’un 7. maddesi ile “İlköğretim” olarak değiştirilmiştir. Zorunlu Eğitim ise bir yurttaşın belirtilen bir yaşa gelinceye kadar gösterilen eğitim kurumlarında belli bir süre öğrenim görmesini zorunlu kılan yasal bir ifadedir. Bu ifade devletin her vatandaşını devamla yükümlü kıldığı öğrenim süresini ifade eder. Bu öğrenim süresi İlköğretim Kurumları Yönetmeliği’nde 6-14 yaş olarak belirlenmiştir. Anayasamızın 42. maddesinde “İlköğretim; kız, erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve devlet okullarında parasızdır”, İlköğretim Kurumları Yönetmeliği’nin 6. maddesinde de “İlköğretim okullarında 8 yıllık kesintisiz eğitim, her Türk vatandaşının hakkıdır ve zorunludur.” denilmektedir. Böylece her Türk vatandaşının asgarî seviyede eğitim alması zorunlu kılınmakla birlikte, devletin de bu eğitimi parasız olarak vatandaşlarına sunacağı kayıt altına alınmıştır. Bu nedenle Ücretsiz Ders Kitabı Dağıtımı Projesini, Devletin yerine getirmek zorunda olduğu Anayasal bir görev olan ilköğretimin parasız olarak vatandaşlara sunulması görevinin bir parçası olarak ele alabiliriz.

Anayasamıza göre devletin en önemli görevlerinden birisi, vatandaşlar arasında sosyal adaleti sağlamaktır. Sosyal adaletin en önemli temeli de ekonomik boyuttur. Son yıllarda ülkemizin geçirdiği son derece güç ekonomi koşullarında insanlar arasındaki gelir dağılımı son derece çarpık bir vaziyet almış ve ekonomik yönden zor durumda olan insanların sayısı artış göstermiştir. Özellikle kırsal kesimlerde yaşayan yurttaşlarımız, eğitim ihtiyaçlarını karşılamada ekonomik olarak son derece zorlanmaktadırlar. İlköğretim çağındaki binlerce öğrenci, okul ihtiyaçlarının tümü bir tarafa sadece kitap ve kırtasiye masraflarını dahi karşılayamamakta ve Devletin sunduğu eğitim imkânından tam anlamıyla yararlanamamaktadır. Bu durumda, Devletin hiç olmazsa öğrencilerin kitap masraflarını karşılaması sosyal adaletin bir yönüyle sağlanması açısından olumludur.

Yine Millî Eğitim Temel Kanunu’ndaki hükümler gereği Devlet eğitimde fırsat eşitliğini sağlamalı ve tüm yurttaşların eşit şekilde yararlanabilecekleri eğitim imkanlarını sunmalıdır. Eğitimde fırsat eşitliği konusu neredeyse istisnasız tüm parti ve hükûmet programlarında yer almış ve Cumhuriyet tarihinde tüm parti ve hükûmetler bu konuya çok fazla önem vermişlerdir. Bu nedenle, bu proje ile ekonomik durumu iyi olan öğrencilerle, ekonomik durumu bozuk olan öğrenciler arasındaki fırsat eşitsizliğinin bir derece önlenecek olması konunun hassasiyeti bakımından önem arz etmektedir. 

Eğitimin genel amaçları yönünden bu projenin diğer bir faydası da eğitim programlarının yeniden gözden geçirilmesi ve modernleşmesine  imkân vermesidir. Ülkemizde yıllardır uygulanan ders programlarının ve bu programlara göre hazırlanan ders kitaplarının ülkemiz eğitimini getirdiği nokta bellidir. Hızlı bir değişim sürecinin yaşandığı dünyamızda artık 25-30 yıl önce yazılan kitaplarla eğitim veremeyeceğimiz anlaşılmıştır. Bu proje ile birlikte bunun için uygun bir ortam oluşmakta ve ders kitaplarının çağın eğitim anlayışına uygun olarak yeniden yazılması ve modernleşmesine fırsat sağlanmaktadır.

2. Avrupa Birliğine Uyum Çalışmaları Bakımından

Bu proje Avrupa Birliğine uyum çabaları çerçevesinde de değerlendirilmelidir. Çünkü birçok Avrupa Birliği ülkesinde zorunlu eğitim çağında ders kitapları öğrencilere ödünç verilmekte ve öğrenciler tarafından bir  yıllığına kullanıldıktan sonra alt sınıflara devredilmektedir. Bu projenin uygulamaya konulması ile hem eğitim alanında hem de sosyal alanda Avrupa Birliği normlarına yaklaşılmış olunacaktır. Ancak, bu noktada, Avrupa Birliği ülkeleri ile bizim ülkemiz arasındaki farklar göz önüne alınarak son derece dikkatli hareket edilmelidir. Bu projeyi uygulamakta olan ve ülkemiz koşullarına en yakın koşullara sahip paralel ülkeler incelenerek çeşitli düzenlemeler yapılabilir. Bunun için, Avrupa Birliğine üye ülkelerle birlikte ülkemizin durumuna daha yakın pozisyondaki Avrupa Birliğine üyelik sürecinde olan bazı ülkelerde (Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti vb.) ders kitapları konusunu incelemek faydalı olacaktır.

Avrupa Birliğinde Ders Kitapları

Avrupa Birliğinde ders kitapları büyük çoğunlukla ticari firmalar tarafından yayınlanır. Yayına hazırlama ve yazma işleri genellikle öğretmenler, okul yöneticileri, müfettişler ve eğitim uzmanı yazarlar tarafından yapılmaktadır. Ülkeye bağlı olarak, ders kitapları ya tüm dersler için veya sadece en önemli olanları için yayınlanır.

Eğitim programları genellikle öğretmenlere bir ders kitabını kullanıp kullanmamada özgürlük verirler (Yunanistan hariç). Bununla birlikte bazı ülkelerde, yetkililer ders kitaplarının yayımı üzerinde çok ciddi bir kontrol mekanizması oluştururlar. Bunu da özel bir yayıncıya resmî onay vererek veya da bu kitapları bizzat kendileri basarak yaparlar (Eurydice, 2004).

(1) : Bakanlık tarafından onaylanmalı (onaylanmış listeler).

(2) : En az 4 yıl kullanılmalı.

(3) : Ders kitapları Öğretim Komitesi tarafından onaylanmalıdır.

(4) : Öğretmenler için.

* : Ülke Kısaltmaları uluslar arası plâka kodlarına göre verilmiştir.

Kaynak: Eurydice. (2004). Subject Textbooks. <http://www.eurydice.org/Search/frameset _en.html>

İtalya’da Eğitim Bölgelerinin, Öğretmenler Kurulu ve Sınıf Konseyleri tarafından seçilen ders kitaplarının ücretsiz olarak öğrencilere sağlanması konusunda özel yetkileri vardır; ancak bu yetkiler genellikle illere (province) ve daha küçük yerel eğitim bölgeleri olan commune’lara devredilmiştir. Commune’lar ise özellikle zorunlu eğitim çağındaki ihtiyaç sahibi çocuklara kitapları satın alabilmeleri için “alışveriş çeki” niteliğindeki yardımları sağlarlar (Eurydice, 1995a, 5-11).

Avusturya’da her bir ders için okutulacak ders kitabı listelerini Federal Millî Eğitim Bakanlığı belirler ve onaylar. Zorunlu eğitim çağındaki öğrencilere ders kitapları ücretsiz olarak sağlanır ve kullanma hakkı verilir. Orta öğretim seviyesinde de ders kitapları ücretsizdir (Eurydice, 1995b, 5-6).

Yunanistan’da eğitimden sorumlu olan Millî Eğitim ve Din İşleri Bakanlığı bazı işlev ve sorumluluklarını direkt olarak kendisine bağlı bazı resmî örgütlere devretmiştir. Özerk bir yapısı olan “Ders Kitabı Yayım Kuruluşu (OEDV)” ise okul ders kitapları ve diğer eğitimsel kitapların basımından ve bunların okullara ücretsiz olarak dağıtılmasından sorumludur. Ders kitapları üniversiteler de dahil olmak üzere eğitimin tüm kademelerinde ücretsiz olarak dağıtılmaktadır. Özel okullarda okuyan öğrencilere de ders kitapları devlet tarafından ücretsiz olarak temin edilir. Ders kitapları “Pedagojik Enstitü” tarafından belirlenir ve duyurulur (Eurydice, 1995c, 4-22).

Bulgaristan’da Eğitim Bilim ve Teknoloji Bakanlığı (MEST) ders kitaplarının ve müfredatların hazırlanmasından sorumludur. Temel eğitim seviyesinde ders kitapları ücretsizdir ve okulda dağıtılır. Orta öğretim seviyesinde ders kitapları öğrenciler tarafından satın alınır. Öğretmenler ve okullar ders kitaplarını ve öğretim materyallerini seçmekte serbesttirler (Eurydice, 1997, 12-21).

Çek Cumhuriyeti’nde Eğitim Bakanlığı ders kitaplarının hazırlanması ve basımını, yayınlarını serbest piyasa yoluyla okullara teklif eden bağımsız yayıncılara bırakmıştır. Ders kitapları ve öğretim materyalleri temel eğitimdeki tüm öğrencilere ücretsiz olarak (ödünç) verilir. Orta öğretimdeki sosyal imkânları yetersiz öğrencilere ders kitapları yine devlet tarafından sağlanır, diğerlerini kendileri satın alırlar. Okullar kendi girişimleriyle ders kitaplarının alımını değişik yollarla (sponsorlar vb.) finanse edebilirler (Eurydice, 1997, 35-41).

Macaristan’da ders kitaplarıyla ilgili araştırma ve geliştirme faaliyetlerini Eğitim ve Kültür Bakanlığına bağlı Ulusal Kamu Eğitim Konseyi yürütür. Ders kitaplarını araştırır ve onaya sunar. Öğretmenler, Eğitim ve Kültür Bakanlığının kabul edip onayladığı kitaplar arasından istediklerini seçmekte serbesttirler. Kitaplar öğrenciler tarafından satın alınır. Bununla birlikte yerel otoriteler ihtiyacı olan öğrencilere bu konuda destek sağlarlar (Eurydice, 1997, 60-68).

Polonya’da öğretim programları ve ders kitaplarının hazırlanmasından Millî Eğitim Bakanlığı sorumludur. Öğretmenler hazırlanan ders kitaplarından istediklerini seçmekte serbesttirler. Ders kitapları ücretsiz değildir, öğrenci velileri tarafından satın alınırlar (Eurydice, 1997, 86-92).

Romanya’da ders kitapları Eğitim Bakanlığına bağlı birimler tarafından hazırlanır ve denetlenir. Eğitimin finansmanı genelde yerel otoritelere devredilmiştir. Ders kitaplarının ücretsiz verilmesi ile ilgili herhangi bir düzenleme yoktur. Ekonomik durumu bozuk olan öğrencilerin ders kitabı ihtiyacı yerel otoriteler tarafından karşılanır (Eurydice, 1997, 107-115).

Slovakya’da ders kitapları çoğunlukla yarışma esasıyla üretilir. Okullarda kullanılan her bir öğretim materyali Eğitim Bakanlığı tarafından onaylanmalıdır. Onaylanan ders kitapları okullara önerilen bir listeye eklenir ve bu liste yılda bir kez okullara gönderilir. Öğretmenler önerilen ders kitapları listesinden istediklerini seçebilirler. Zorunlu derslerin kitapları ilköğretim okulu öğrencilerine ücretsiz olarak ödünç verilirler (Eurydice, 1997, 136).

3. Hedef Kitlede (Öğrenci-Öğretmen) Meydana Gelebilecek Etki Bakımından

Projenin öğrenciler açısından olumlu yönü tartışılmazdır. Özellikle ekonomik durumu yetersiz olup bundan önceki yıllarda kitaplarını alamayıp sırf bu yüzden okula devam edemeyen binlerce öğrenci artık eğitim görmeye başlamıştır. Bunun yanında her sene başında yaşanan kitap alma, kırtasiyelerde kitap bulamama gibi bazı sorunlar da ortadan kalkmıştır.

Ancak bu noktada en önemli konulardan birisi dağıtımı yapılan kitapların öğrencilere zamanında ulaşmasıdır. 2003-2004 eğitim-öğretim yılı için gereken kitaplar, okullarda eğitim ve öğretim başlamadan tüm okullara ulaştırılmış ve öğretim yılının hemen başında öğrencilere kitapların dağıtımı yapılmıştır. Projenin uygulanmaya devam edileceği önümüzdeki yıl ve ders kitaplarının ödünç olarak verilmeye başlanacağı diğer yıllarda da bu konuya dikkat edilmeli ve öğrenci ve öğretmenler mağdur edilmemelidirler.

Bu noktada problemlerden birisi de öğretmenlerin kendi okutacakları derslerin kitaplarını eskiden olduğu gibi kendilerinin seçemeyecek olmalarıdır. Kitapların tümünün alımı ve dağıtımı merkezî yapılacağı için hiçbir öğretmen okutacağı dersin kitabını seçemeyecektir. Bu durum ise, herhangi bir başarısızlık durumunda öğretmenlerin sığınabileceği bir bahane olabilecek ve öğretmen, kitapların iyi bir ders işlemek için yetersiz kaldığını ve bu yüzden başarısız olduğunu iddia edebilecektir. Bu gibi görüşler çoğaldıkça da devasa bir yardımcı kitap sektörünün oluşumu engellenemeyecektir. Çünkü ücretsiz dağıtılan kitapları beğenmeyen veya da benimsemeyen öğretmenler, öğrencilerden yardımcı ders kitaplarını almalarını isteyebileceklerdir. Bu da her yıl ders kitaplarının seçimi sırasında yaşanan usulsüzlük, yolsuzluk ve olumsuzlukları beraberinde getirecek ve yardımcı ders kitaplarını satmak isteyen yayın evleri, bu kitapları okutmak isteyen öğretmen ve bunları almak istemeyen öğrenci velileri arasında gerginliğe sebep olabilecektir.

4. Toplumsal Sonuçları Bakımından

Projenin en önemli özelliklerinden birisi toplumun geniş bir kesiminden gördüğü destektir. Bugüne kadar eğitimle ilgili veya ilgisiz birçok sendika ve dernek projeyi desteklediklerini açıklamışlardır. Eşit şartlarda eğitim görmek isteyen yurttaşlarımızın da projeyi desteklediği muhakkaktır.

İlköğretimde kitapların ücretsiz olarak tek bir merkezden dağıtılması ile birlikte her öğretim yılında kitap seçimleri esnasında veya da yıl içerisinde çıkan kimi yolsuzluk iddiaları da sona ermiş olacaktır. Okul müdürleri ve öğretmenler çeşitli nedenlerden dolayı zan altında kalmaktan kurtulacaklar, aynı zamanda art niyetli olanlar da bunu başaramayacaklardır. Ayrıca, okutulacak ders kitaplarını onaylayan Bakanlık birimi Talim ve Terbiye Kurulu hakkındaki çeşitli söylentilerin de önüne geçilebilecektir. Millî Eğitim Temel Kanununun 55. Maddesinde “İlk ve orta öğretim kurumlarında okutulacak kitaplar Millî Eğitim Bakanlığınca tespit edilir. Millî Eğitim Bakanlığı tarafından belirlenmeyen hiçbir kitap ve eğitim aracı okullarda kullanılamaz” denilmektedir. Bakanlık adına ders kitaplarını Talim ve Terbiye Kurulu incelemektedir. Ancak mevcut sistemde kitapların incelenmesi ve onaylanmasının aşırı bir iş yükü getirmesi nedeniyle Talim ve Terbiye Kurulu aslî görevlerinden uzaklaşarak onları dahi yerine getiremez olmuştur. Talim ve Terbiye Kurulu’nun uygun ders kitabı çıkarmaktan ziyade iş takibi yapan bir merci hâline dönüştüğünü düşünenlerin sayısı gittikçe çoğalmaktadır (BYEGM, 2003, 1). Bu proje ile birlikte, her eğitim seviyesi için çağdaş bir eğitim programı yapılıp, buna göre hazırlanan kitapların tüm öğrencilere dağıtılması hem Talim ve Terbiye Kurulu’nun iş yükünü azaltacak hem de konuyla ilgili spekülasyonları minimum düzeye indirecektir.

Öte yandan şüphesiz ki bu projenin en çok etkileyeceği toplumsal alan yayın sektörüdür. Şu anda ülkemizde binlerce kişi direkt olarak yayın sektöründe çalışmaktadır. Yayın sektörünün dolaylı olarak yararlandığı çeşitli kuruluşlarla birlikte etki alanı çok daha büyümektedir. Bu devasa sektör, ders kitaplarının Devlet tarafından basılıp dağıtılmasından mutlaka olumsuz olarak etkilenecektir.

Kitap sektörü günümüzde katrilyonların döndüğü bir alan olmuş ve yayın evlerinin ekonomik ve siyasî gücü çok ciddî boyutlara ulaşmıştır. Yayın evlerinin  bu projeden olumsuz etkilenmesi demek bu projenin çok büyük zorluklarla karşılaşabileceği anlamına da gelmektedir.

Ayrıca bunların ülkenin her tarafına yayılmış birimleri diyebileceğimiz kitap evleri ve kırtasiyeler de bu durumdan etkileneceklerdir. Çünkü bir yıl boyu az iş yapıp, kitap satabilmek için yıl boyunca okul sezonunun açılmasını bekleyen küçük esnaf, bu gelirlerinden mahrum olduğu takdirde ayakta kalmakta zorlanacaktır.

5. Ülke Ekonomisine Yansımaları Bakımından

Şu anki mevcut durumu ile kitap sektörü son derece istikrarsız bir durumdadır. Sürekli değişen kitaplar nedeniyle aynı evde okuyan kardeşler bile bir yıl sonra büyük kardeşin kitabını değiştiği için kullanamamaktadır. Sürekli değişen kitaplar eğitime herhangi bir yenilik getirmemekte, içerik açısından aynı kalan ama sadece biçim açısından değişen milyonlarca kitap ülke ekonomisinin katrilyonlarla ifade edilen kaynakları kaybetmesine neden olmaktadır. Yeni uygulamaya konulacak bu proje ile bu kaynak israfı engellenebilecek, beş yıllığına basılan ve öğrencilere ücretsiz olarak ödünç verilen kitaplar bu sektörde istikrar sağlayacaktır. Eğitim-öğretim açısından ortaya çıkabilecek yenilikler ise bilgi notu olarak öğrencilere küçük kitapçıklar şeklinde dağıtılabilecektir.

Bunun yanında kitapların tek bir elden ve ücretsiz dağıtımı ile ders kitaplarının korsan olarak basılıp dağıtılmasının da önüne geçilmiştir.

Öte yandan ülkemizin içinde bulunduğu ekonomik kriz ortamında milyonlarca kitabın ücretsiz dağıtılması, ülke ekonomisine ciddî bir yük getirmektedir. Kaynak kıtlığı nedeniyle en önemli yatırımların bile ikinci plana atıldığı ülke koşullarında bu kadar büyük bir kaynağın buraya ayrılması acaba ne kadar faydalıdır? Ayrılan kaynak acaba eğitimsel ve ekonomik sonuçları itibari ile bu projeye harcanmaya değecek midir? Yoksa bu kaynak ile eğitimsel olarak daha verimli yatırımlar yapılabilir mi? Bunların çok iyi düşünülüp hesaplanması gerekmektedir.

Üstelik bu projenin maliyetinin kitaplara çeşitli reklamlar alınarak düşürüleceği planlanmaktadır. Ancak alınan bu reklamların eğitimsel sonuçlarının neler olacağı iyi hesaplanmalıdır. Bu tür bir uygulamanın eğitimsel sonuçları ve buna gelecek tepkiler belirsizdir.

Ayrıca önümüzdeki 1-2 yıl içerisinde uygulanmaya başlaması planlanan ödünç verme projesinde çeşitli aksaklıkların meydana gelebileceği de göz önünde bulundurulmalıdır. Yaş itibarıyla küçük olan ve henüz kitap, defter gibi eğitim materyallerini kullanmayı yeni öğrenen öğrencilerin, verilecek kitapları yıpratmadan teslim edip etmeyecekleri şüphelidir. Bu tür durumlarda uygulanacak yaptırımlar neler olacaktır? Eğer yıpranmış olarak teslim edilen kitapların ücretleri öğrenciden alınacaksa, bu durumda maddî durumu yetersiz öğrenciler yine mağdur durumda kalacaklardır.  

Sonuç olarak; toplumun geniş kesimleri tarafından desteklenen zorunlu eğitim çağındaki öğrencilere ücretsiz kitap dağıtımı projesi hayata geçirilmiştir. Ancak, son derece hassas olan ülkemiz koşulları dikkate alınarak proje adımları çok iyi planlanmalı ve proje ilgili sektörlerin ve bireylerin en az olumsuz etkileneceği bir çerçeve içerisinde uygulanmalıdır.
 

Kaynakça

Anonim. (2003a). “İlköğretime Ücretsiz Kitap”, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, Yıl: 4, S. 42-43.

Aydın, İ. (1997a). Türkiye’de Ders Kitapları ve Tarih Ders Programı (Ön Rapor), Eğitim-Sen Yayınları, Demokratik Eğitim Kurultayı Dokümanı: 1, Ankara.

Aydın, İ. (1997b). Siyasi Parti ve Hükümet Programlarında Eğitim – Öğretim & Öğretmenler (1908-1997), Eğitim-Sen Yayınları, Güncel Sorunlar Dizisi: 1, Ankara.

BYEGM. (2003). “Anadoluya Haberler”. <http://www.byegm.gov.tr/ YAYINLARIMIZ/anadoluyahaberler -yeni/2003/temmuz/ah-16-07-03.htm>

DPT. (1966). 1966 Yılı İcra Planı, Ankara.

DPT. (1985). Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989), Yayın No: 1974, Ankara.

DPT. (1987). 1987 Yılı İcra Planı, Ankara.

DPT. (1990). Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994), Yayın No: 2174, Ankara.

DPT. (1995). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000), Ankara.

DPT. (2001). Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005), Ankara.

Eurydice. (1995a). “Structures of the Education and Initial Training Systems in the European Union”. <http://www.eurydice.org/Documents/Struct/en/italy.pdf>

Eurydice. (1995b). “Structures of the Education and Initial Training Systems in the European Union”. <http://www.eurydice.org/Documents/Struct/en/austria.pdf>

Eurydice. (1995c). “Structures of the Education and Initial Training Systems in the European Union”. <http://www.eurydice.org/Documents/Struct/en/greece.pdf>

Eurydice. (1997). “Supplement to the Study on the Structures of the Education and Initial Training Systems in the European Union – The Situation in Bulgaria, the Czech Republic, Hungary, Poland, Romania and Slovakia”.  <http://www.eurydice.org/ Documents/Struct/en/ceec/PECOen.pdf>

Eurydice. (2004). “Subject Textbooks”. <http://www.eurydice.org/Search/frameset _en.html>

Gülcan, M.G. Türkeli, Y. Parabakan, F. Şölen, A. Albayrak, F. (2003). Türkiye’de İlköğretim (Dünü – Bugünü – Yarını), Millî Eğitim Basımevi, İstanbul.

Güneş, M. Güneş, H. (2003). Türkiye’de Eğitim Politikaları ve Sivil Toplum, Anı Yayıncılık, Ankara.

İlköğretim Kurumları Yönetmeliği, Resmî Gazete, 27.08.2003, Sayı: 25212.

MEB. (1991a). Birinci Maarif Şûrası (17 – 29 Temmuz 1939) Çalışma Programı, Konuşmalar, Lahikalar, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul.

MEB. (1991b). Yedinci Millî Eğitim Şûrası (5 – 15 Şubat 1962) Çalışma Esasları, Konular ve Kararlar, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul.

MEB. (1991c). Dokuzuncu Millî Eğitim Şûrası (24 Haziran – 4 Temmuz 1974) Öneriler, Raporlar, Kararlar, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul.

MEB. (1995). “Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları Yönetmeliği”, <http://ttkb.meb.gov.tr/ mevzuat/ derskityon.htm>

MEB. (1996). Onbeşinci Millî Eğitim Şûrası – 2000’li Yıllarda Türk Millî Eğitim Sistemi, Raporlar, Görüşmeler, Kararlar, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul.

MEB. (2003). “Ücretsiz Ders Kitabı İhalesi”, <http://yasemin.meb.gov.tr/mebdata/haberler/haberayrinti. asp?id=736>

TBMM. (2003). “Yazılı Soru Önergesi Bilgileri”, Tutanak Dergisi, 17’nci Birleşim, 12.11.2003, Dönem: 22, Cilt: 30.

Toprak, T. (1993). İlkokul Ders Kitaplarının Öğretim Programlarına Uygunluğunun Değerlendirilmesi (Adana İlinde Bir Araştırma), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi

Tosunoğlu, M. Arslan, M. M. Karakuş, İ. (2001). Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme, Anıttepe Yayıncılık, Ankara.

 

COURSE BOOKS AND FREE COURSE BOOK DISTRIBUTION PROJECT FOR PRIMARY SCHOOLS

Abstract

Course books are always a current issue and they are mentioned at the meetings of the Ministry of Education, government programs and development plans. The subjects like; designing the books in a competitive way, using the same type of books at schools, the advantages and disadvantages of using different books, state’s supplying the books of the primary school students are always become the questions which are debated all the time. According to the decision made by Ministry of Education, course books were provided to primary school students free of charge for the first time in 2003-2004 academic year. What’s more, this project is going to continue in way that the students are going to borrow the course books without money and it is going to be financed by the state. However, a lot of projects which were planned to apply and which might have been considered as a new trend in education failed for some reasons in the previous years. Therefore, the phases of the project must be observed carefully and necessary measures must be taken. In this paper, the place of course books in the history of educational policies from the foundation of Turkish Republic until our time is studied and the project is evaluated in details.

Key Words: Primary education, compulsory education, course book