Özet

Öğretmen yetiştirme programlarında ağırlıklı olarak alan bilgisi, öğretmenlik meslek bilgisi ve genel bilgi dersleri olmak üzere üç boyut söz konusudur. Öğretmenlik uygulamaları da bu bilgileri temel alan kuramsal ve uygulamalı öğretim etkinliklerini içermektedir. Bu araştırmada amaç El Sanatları Eğitimi Bölümü öğretmenlik programları son sınıf öğrencilerinin, öğretmenlik uygulaması dersi başarıları ile alan ve öğretmenlik meslek dersleri başarıları arasındaki ilişkiyi incelemektir. Araştırma örneklemini Dekoratif Sanatlar Eğitimi öğretmenlik programından 56, Nakış Eğitimi öğretmenlik programından 40 olmak üzere toplam 96 son sınıf öğrencisi (öğretmen adayı) oluşturmuştur. Öğrencilerin 7. yarıyıla kadar olan alan bilgisi ve öğretmenlik meslek dersleri başarı ortalamaları hesaplanmış ve öğretmenlik uygulaması dersi başarıları ile ilişkilerine bakılmıştır. Verilerin analizi bilgisayarda “SPSS paket programı” kullanılarak yapılmıştır. Bulgular öğrencilerin öğretmenlik uygulaması dersi başarıları ile, alan bilgisi derslerindeki başarıları arasında orta düzeyde, öğretmenlik meslek bilgisi derslerindeki başarıları arasında oldukça düşük korelasyon göstermektedir.

Anahtar Sözcükler: Öğretmenlik uygulaması dersi, alan bilgisi dersleri, öğretmenlik meslek bilgisi dersleri, başarı ilişkisi

 

Giriş

Günümüzde bilim ve teknolojide yaşanan hızlı gelişme nitelikli insan gücüne olan ihtiyacı ön plana çıkarmaktadır. Çünkü kaynakların etkili ve verimli şekilde kullanılması bunlardan en iyi şekilde yararlanabilmek ancak iyi yetişmiş insan gücü ile mümkündür. Bu nedenle gelişen ve değişen ortama göre düzenlenmiş kaliteli bir eğitime ve iyi eğitilmiş öğretmenlere ihtiyaç vardır.

Çağın ve toplumun ihtiyaçlarına uygun iş gücünün yetiştirilebilmesi eğitim sisteminin üç temel ögesi olan öğrenci, öğretmen ve eğitim programlarına gereken önemin verilmesine bağlıdır. Eğitim sistemini etkileyen en önemli öge ise kuşkusuz öğretmendir. Eğitim sürecinde öğretmen, diğer ögelere anlam kazandıran ve eğitimin gerçekleşmesinde büyük etkisi olan ögedir (Hacıoğlu ve Alkan, 1997, 21). Eğitim alanına da yansıyan tüm teknolojik imkânlara rağmen öğretmen, temel öge olma özelliğini gelecekte de devam ettirecektir.

İyi bir öğretmenin nitelikleri, olumlu kişilik özellikleri, öğretim yöntemlerini etkili kullanma, iyi bir sınıf ortamı oluşturma, alanında yeterli olma, yerinde ve doğru kararlar verme olarak sıralanmaktadır (Akyıldız, 1996, 39-41). Öğretmenlerin bu niteliklere sahip olabilmeleri, şüphesiz iyi bir eğitimle gerçekleştirilebilir.

Öğretmen eğitiminde genel bilgi, alan bilgisi ve öğretmenlik meslek bilgisi olmak üzere üç boyut söz konusudur. Genel bilgi, genel kültüre yönelik bilgi ve yetenekleri geliştirmeyi amaçlar. Öğretmen sahip olduğu genel kültür ile topluma uyum sağlayabileceği gibi, toplum sorunlarını görme ve çözümüne katkıda bulunacak düzeye de gelmiş olacaktır. Alan bilgisi, öğretimin yapılacağı alanın gerektirdiği bilgi, beceri, tutum ve değerleri kazandırmayı amaçlar. Öğretmen adayının alan bilgisi dersleri ile öğretim yapacağı kademe ve tipteki okula ve öğretim alanına hizmet edecek bilgi, beceri ve tutumlara sahip olması önem taşır. Öğretmenlik meslek bilgisi ise, öğretmenlik mesleğine özel davranışları kazandırmayı amaçlar. Öğretmen adayı, öğretmenlik mesleğinin gerektirdiği davranışları kazanarak, öğretiminde görevli olduğu alanın eğitsel sürecine katkıda bulunabilecektir (Küçükahmet, 1993, 32-38).

Genel bilgi, alan bilgisi ve öğretmenlik meslek bilgisi derslerini alarak yetişen öğretmen adayı, bu üç boyutta edindiği bilgi, beceri, tutum, değerleri “Öğretmenlik Uygulaması” sürecinde anlamlı bir biçimde birleştirerek eğitimini tamamlamak zorundadır. Aynı zamanda alan bilgisi ve öğretmenlik meslek bilgisi dersleri ile edinilen bilgi ve becerileri öğretmenlik uygulaması dersinde pekiştirme fırsatı doğar.

Öğretmenlik uygulaması dersi, kuramsal ve deneysel araştırmalara fırsat veren etkinlikleri içermektedir. Bu ders, öğretmen adaylarının gerçek sınıf ortamında, öğrencilerle karşılaşmasını sağlamakta, danışman öğretim elemanı ve sınıf uygulama öğretmeni rehberliğinde olumlu ve olumsuz yönlerini fark ederek eksikliklerini tamamlamalarına imkân vermektedir.

Öğretmenlik özel bilgi, beceri ve ilgi isteyen önemli bir meslektir. Eğitbilim formasyonu olmayan hiç kimse öğretmen olmamalıdır. Öğretmenlik mesleğinin özellikleri dikkate alındığında, öğretmenin kişilik özellikleri, öğretmenlik mesleğine yatkınlığı ve bu mesleği isteyerek seçip seçmediği, adayların mesleğe hazırlık öğrenimlerini ve meslekteki başarılarını önemli ölçüde etkilemektedir (Oktay, 1991, 180).

Ülkemizde öğretmen yetiştirme çalışmalarının 150 yıllık bir geçmişi olmasına rağmen, öğretmenlik uygulamalarında istenilen gelişmeler katedilememiştir. Öğretmenlik uygulamalarının süresi bir dönemle sınırlıdır. Diğer ülkelerle karşılaştırıldığında bu sürenin artırılması gerektiği göze çarpmaktadır. Sürenin azlığına rağmen yapılan bu çalışmalar öğretmen adaylarına meslek öncesi çok değerli yaşantılar kazandırmaktadır (Koç, 1998, 13).

1994-1998 yılları arasında yürütülen YÖK – Dünya Bankası Millî Eğitimi Geliştirme Projesi çerçevesinde YÖK tarafından gerçekleştirilen yapılan çalışmalar sonucunda öğretmenlik meslek dersleri yeniden düzenlenmiştir. 28.07.1998 tarihinde Millî Eğitim Bakanlığı ve YÖK arasında imzalanan “Öğretmen Adaylarının Millî Eğitim Bakanlığı’na Bağlı Eğitim Öğretim Kurumlarında Yapacakları Öğretmenlik Uygulamalarına İlişkin Koordinasyon ve İş Birliği Protokolü” çerçevesinde alınan kararla, bakanlığa bağlı resmî ve özel eğitim kurumlarında görevli öğretmenlere de öğretmenlik uygulaması sürecinde  görev verilmeye başlanmıştır.

GÜ Meslekî Eğitim Fakültesi El Sanatları Eğitimi Bölümü Öğretmenlik Programlarına devam eden öğrenciler de bu çerçevede, 2. sınıftan itibaren öğretmenlik meslek bilgisi derslerini alarak, son aşama olan öğretmenlik uygulamasını 4. sınıf yaz yarıyılında (8.yy), bölüm, MEB, öğrenci üçgeninde belirlenen, orta dereceli meslekî teknik okulların ilgili programlarında en az 24 saat yaparlar.

Öğretmenlik uygulaması etkinlikleri planlama, ön hazırlık, süreli uygulama ve değerlendirme aşamalarında gerçekleşmektedir. Öğretmen adaylarının bu etkinliklerdeki başarısı büyük ölçüde, öğrenimleri sürecinde genel bilgi, alan bilgisi ve öğretmenlik meslek bilgisi boyutlarında kazanmış oldukları davranışları sentezleyip kullanabildikleri oranda artar.

Bu çalışmada amaç, El Sanatları Eğitimi Bölümü Öğretmenlik programları son sınıfında okuyan öğretmen adaylarının, alan bilgisi ve meslek derslerindeki başarıları ile öğretmenlik uygulaması dersindeki başarıları arasındaki ilişkiyi incelemektir.

Ön çalışma niteliğinde olan ve gerçek durumu belirlemek üzere yapılan araştırma verilerinin, öğretimi planlama ve geliştirme çalışmalarına ışık tutacağı umulmaktadır.

Yöntem

Çalışmada, 2001 – 2002 Öğretim döneminde Gazi Üniversitesi Meslekî Eğitim Fakültesi El Sanatları Eğitimi Bölümü Dekoratif Sanatlar Öğretmenlik Programı ve Nakış Öğretmenlik Programında öğrenim gören 4. sınıf öğrencilerinin akademik başarılarına ilişkin veriler kullanılmıştır. Dekoratif Sanatlar Öğretmenlik Programından 56, Nakış Öğretmenlik Programından 40 olmak üzere toplam 96 öğretmen adayının 7. yarıyıla kadar olan not dökümlerinden alan bilgisi ve öğretmenlik meslek bilgisi derslerine (Tablo 1) ilişkin ortalamalar ile genel başarı (7.yy’a kadar olan tüm derslere ilişkin) ortalamaları ayrı ayrı hesaplanmıştır. Ortalamalar, derslerin başarı puanlarının kredi ağırlıklarıyla çarpılması ve bu çarpımlardan  elde edilen toplamın toplam kredi sayısına bölünmesiyle hesaplanmıştır.

Öğretmenlik uygulaması dersi için ise, uygulama okulu rehber öğretmenlerinin (sınıf uygulama öğretmeni) ve ders öğretim elemanının değerlendirmesinin ortalaması alınarak belirlenen başarı puanı temel alınmıştır.

Öğretmen adaylarının genel (7. yy’a kadar olan tüm derslere ait), alan bilgisi dersleri ve öğretmenlik meslek bilgisi dersleri olmak üzere üç boyutta belirlenen ortalama başarıları ile öğretmenlik uygulaması dersinde gösterdikleri başarı karşılaştırılmış, her bir boyutla ilişkisi, Pearson Korelasyon Katsayıları hesaplanarak incelenmiştir.

Bulgular

Tablo 2’de araştırmaya alınan öğretmen adaylarının genel, alan bilgisi ve öğretmenlik meslek bilgisi dersleri olmak üzere üç boyutta gösterdikleri başarılar ile öğretmenlik uygulaması dersinde gösterdikleri başarılar arasındaki korelasyon katsayıları verilmiştir.

Korelasyon katsayısı “r”, iki özellik arasındaki ilişkinin yönünü ve derecesini gösterir.

Üç boyuta ait korelasyon katsayılarının büyüklükleri  r = 0,27  ile  r =0,48  arasında, anlamlılık düzeyleri ise 0,02 ile 0,01 arasında değişiklik göstermektedir (Tablo 2).

Buna göre r = 0,48** ile öğretmen adaylarının derslerin genelinde ve alan bilgisi derslerinde gösterdikleri başarılarla öğretmenlik uygulamasında gösterdikleri başarılar arasında orta düzeyde, anlamlı pozitif bir ilişki olduğu söylenebilir. Öğretmenlik meslek bilgisi derslerine ilişkin öğrenci başarıları ile öğretmenlik uygulaması başarıları arasında ise düşük (r = 0,21*) ama yine 0,05 düzeyinde anlamlı pozitif bir ilişki vardır.

Tablo 3’te araştırmaya alınan Dekoratif Sanatlar Öğretmenliği ve Nakış Öğretmenliği Programı öğrencilerinin, genel, alan bilgisi, öğretmenlik meslek bilgisi derslerindeki başarıları ile öğretmenlik uygulaması derslerindeki başarıları arasındaki korelasyon katsayıları ayrı ayrı verilmiştir.

Bulgulardan korelasyon katsayılarının iki grup arasında yakın değerler gösterdiği dikkati çekmektedir. Her iki grupta da genel ortalama (DES r = 0,51;  NAK r = 0,46) ve alan bilgisi derslerindeki (DES r = 0,47; NAK r = 0,51) başarılar ile öğretmenlik uygulaması dersi başarıları arasında orta düzeyde anlamlı pozitif bir ilişki vardır. Öğretmenlik meslek bilgisi dersleri ile ise oldukça düşük düzeyde (DES r = 0,19;  NAK r = 0,26) ilişki olduğu anlaşılmaktadır.

Araştırmanın amacı ile doğrudan ilgili olmasa da öğretmen adaylarının araştırma kapsamında test edilen dört boyuttaki başarı puanlarına ilişkin ortalamalar, adayların akademik başarıları hakkında fikir vermesi açısından Tablo 4’te sunulmuştur.

Tablo 4’ten öğretmen adaylarının gösterdikleri ortalama başarı puanlarına göre öğretmenlik uygulaması dersinin en yüksek ortalama ile (3,74+ 0,434) ilk sırayı aldığı, bunu sırasıyla alan bilgisi (3,06 + 0,353) genel başarı (2,82 + 293) ve en düşük ortalama ile (2,51 + 0,333) öğretmenlik meslek bilgisi derslerinin izlediği anlaşılmaktadır. Dekoratif Sanatlar ve Nakış Öğretmenlik Programları kendi içinde değerlendirildiğinde de bu sıralamanın değişmediği gözlenmektedir. Ayrıca her iki grubun başarı puanları birbirine çok yakın değerlerdedir.

Öğretim bilgisi dersleri ile öğretmenlik uygulaması dersi başarıları arasındaki ilişkileri inceleyen benzer bir araştırmada (Güngör,1982) elde edilen bulguların da aynı doğrultuda; yani öğretim bilgisi derslerindeki başarıların düşük olmasına karşın, öğretmenlik uygulaması dersi başarılarının daha yüksek ve aralarındaki ilişkinin çok düşük olduğu belirlenmiştir.

Sonuç ve Öneriler

Bilindiği gibi öğretim elemanının; öğrenci ve sınıf ortamının niteliği başarıyı önemli ölçüde etkileyen değişkenlerdir. Öğrencilerin kişilik özellikleri okula ve derse yönelik tutumları, ders çalışma ve dinlenme alışkanlıkları, aileden getirdikleri kültürel birikim, öğrenciler arası ve öğretmen – öğrenci arası ilişkiler, sınıfın fiziksel şartları bir bütün olarak sınıf ortamını oluşturur. Sınıf ortamı hem öğretim elemanının hem de öğrencilerin akademik başarılarını ve okulla ilgili duyuşsal özelliklerini etkiler.

Araştırma bulgularının beklenenden düşük çıkması, araştırmaya konu olan derslerde, öğretim ve değerlendirme sürecinde ortaya çıkan bu tür değişkenlerin etkisine bağlanabilir.

Öğretmenlik meslek bilgisi derslerindeki düşük başarıya, bu derslerin kuram ağırlıklı işlenmesi, kalabalık sınıflar, bu nedenle derslerde uygulamaya yeterli zaman ayrılamaması, adayların mesleğe yönelik tutumları neden olmuş olabilir. Alan bilgisi derslerinde gözlenen nispeten daha yüksek başarı ise az sayıdaki gruplarla, uygulama ağırlıklı işlenen derslerde alınan bilgilerin daha kalıcı olduğu tezi ile açıklanabilir.

Bu bağlamda öğretmenlik meslek bilgisi grubunda yer alan derslerin daha küçük gruplarla, uygulama ağırlıklı işlenmesinin başarıyı arttıracağı dikkate alınmalı, gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.

Ayrıca adayların öğretmenlik uygulaması dersinde diğer ders gruplarından daha yüksek başarı göstermelerinde, kişisel özellikleri yanında alan bilgisinin de etken olduğu düşünülmektedir.

Öğretmenlik uygulamasının öğrenciler üzerindeki etkilerini inceleyen bir araştırmada (Koç, 1998, 61), öğretmen adaylarının öğretmenlik uygulaması dersi sonrasında, bu dersteki başarılarını alan öğretim yöntemleri bilgisi, eğitim formasyonu dersleri ve iletişim yeteneği ile birlikte büyük ölçüde alan bilgisi eğitimine bağladıklarına ilişkin bulgular da bu düşünceyi desteklemektedir.

Yine aynı araştırmada (Koç, 1998, 51), öğretmen adaylarının iyi bir öğretmende bulunması gereken nitelikleri, önem sırasına göre “mesleğini ve öğrencileri sevme”den sonra “alan bilgisinde yeterli olma” olarak belirtmeleri anlamlıdır.

Greenwodd’a göre bireyin profesyonel olabilmesi için gerekli şartlardan birisi de mesleğinde otorite olmaktadır (Bilen, 1992). Bu ise iyi bir temel alan bilgisi eğitiminden geçer. Bunun devamında alanındaki gelişmeleri izlemek ve araştırmacı olmak önem taşır.

Dünya ülkeleri eğitim sistemlerini ve öğretmen yetiştirme düzenlerini sürekli sorgulayarak geliştirme çabalarını devamlı hâle getirmişlerdir. Malzememiz insan olduğu için, sonucu etkileyecek değişkenlerden bağımsız bir eğitim ortamının varlığı düşünülemez. Ancak toplam kalite anlayışını benimseyerek, eğitim ortamlarının bu doğrultuda gerçekleştirilmesi, buna yönelik standartların geliştirilmesi ve bu standartlara uyumun sağlanması geleceğin öğretmeni olacak öğrencilerimizin eğitimi açısından önem taşımaktadır.

 

Kaynakça

AKYILDIZ, H.(1996). “The Evalmations of Teacher Candidates About Effective Teacher Features on The Ideal – Practical Level”, Teacher Training for The Twenty – First Century, Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi, s.39-50, İzmir.

ATAÜNAL, A. (2000). Öğretmenlik Mesleğine Giriş veya Nasıl Bir İnsan, 20 Mayıs Eğitim Kültür ve Sosyal Dayanışma Vakfı Yayını, C.3, Ankara.

BİLEN, M. (1992). “Eğitimde Verimliliğe Öğretmenin Kişilik Özelliklerinin Etkisi”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C.8.

GÜNGÖR, M.(1982). Kız Teknik Yüksek Öğretmen Okulu Öğrencilerinin Öğretim Bilgisi Dersleri İle Öğretmenlik Uygulaması Başarıları Arasındaki İlişkileri, (Yayınlanmamış Asistanlık Tezi), Ankara.

HACIOĞLU, F.,  ALKAN,C. (1997).  Öğretmenlik Uygulamaları, Alkım Yayınevi, Ankara.

KOÇ, G. (1998). Öğretmenlik Uygulaması Dersinin Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Öğrencileri Üzerindeki Etkileri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

KÜÇÜKAHMET, L. (1993). Öğretmen Yetiştirme  (Programları ve Uygulamaları), Ankara.

OKTAY, A.(1991). “Öğretmenlik Mesleği, Öğretmenin Nitelikleri”, Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, C.3.

  

THE INVESTIGATION OF RELATIONS BETWEEN THE ACHIEVEMENTS OF TEACHING APPLICATION LESSON WITH THE FIELD KNOWLEDGE OF TEACHER NOMINEES AND  TEACHING VOCATIONAL LESSONS OF HAND CRAFTS EDUCATION DEPARTMENT OF VOCATIONAL EDUCATION FACULTY*

Abstract

The field knowledge, teaching vocational knowledge and general information lessons are mostly three dimensions at the teacher training programs. The teaching applications include the theoretical and applied educational activities which based on these dimensions. The aim of this research is the investigation of the relations between the achievements of teaching application lesson and the field and teaching vocational lessons achievement of the last class teaching program students in the Hand Crafts Education Department. 56 students from Decoration Crafts Education teaching program, 40 students from Embroidery Education teaching program and the total of 96 last class students (teacher nominee) have been chosen for the research sampling. The average of achievements of students’ field knowledge and teaching vocational lessons until the 7th semi-year have been calculated and teaching application lesson achievements relations have been examined. The analysis of datum has been made in computer by using “SPSS packet program”. The datum shows that between the achievements of teaching application of students and the achievements of the field knowledge lessons are in the middle level and their achievements show rather low correlation in the teaching vocational knowledge lessons.

Key Words: Teaching application lesson, field knowledge lessons, teaching vocational knowledge lessons, achievement relationn