Üniversite Öğrencilerine Verilen Eğitim Modellerinin Öğrencilerde Davranış Değişikliğine Etkilerinin İncelenmesi

MİLLİ EĞİTİM DERGİSİ

Sayı 148

Ekim, Kasım, Aralık 2000

Üniversite Öğrencilerine Verilen Eğitim Modellerinin Öğrencilerde Davranış Değişikliğine Etkilerinin İncelenmesi

Dr.Fulya AYTEKİN(*)

Doç.Dr.Sıdıka BULDUK(**)

GİRİŞ

Eğitim bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla istendik davranışları meydana getirme süreci olarak ifade edilmektedir(1). Beslenme eğitimi örgün ve yaygın eğitim hizmetlerinin bir ögesi olarak ele alınmalıdır. İnsanların sağlıklı yaşaması, üretken ve başarılı olması yeterli ve dengeli beslenmesiyle ilgilidir. Beslenme günümüzde üzerinde durulan önemli konuların başında gelmektedir. Buna göre beslenme; büyüme, gelişme, yaşamın sürdürülmesi ve sağlığın korunması için besinlerin vücutta kullanılması olarak tanımlanmaktadır.

Sağlıklı büyüme ve gelişmenin ön koşullarından biri, yeterli ve dengeli beslenmedir. Yaşam olayları ve büyümenin gerektirdiği enerji ve besin ögeleri yeterli miktarda sağlanmadığında, büyüme yavaşlar, sağlık bozuklukları artar, çalışanların ve öğrenme çağında olanların verimlilikleri azalır(2).

Yükseköğrenim öğrencilerinin önemli bir bölümü ailelerinden uzakta öğrenim yapmakta, bu durum beslenme, barınma, okul masrafları, sosyal durum, boş zamanlarını değerlendirme ve sağlık sorunlarında güçlükler yaratmaktadır. Özellikle yurtta kalan öğrenciler için beslenme başlı başına bir sorundur. Gençlerin beslenmesini etkileyen önemli bir etmen de beslenme bilgisinin yetersizliğidir(3, 4, 5).

Yapılan araştırmalar beslenme eğitim programlarının beslenme bilgisi üzerine etkisi olduğu ve eğitim düzeyi yükseldikçe beslenme bilgisinin de buna paralel olarak arttığını göstermiştir(6, 7, 8).

Başka araştırmalarda da eğitim düzeyi yükseldikçe beslenme bilgisinin arttığı belirlenmiştir(9, 10).

Buradan beslenme eğitiminin genel amacına bakıldığında bireylere doğru ve gerçek bilgiler, daha iyi beslenme alışkanlıkları kazandırmaya çalışmak, böylece onların yeterli ve dengeli beslenmelerini ve dolayısıyla daha sağlıklı olmalarını sağlamaktır. Bireyler beslenmenin sağlık üzerine etkileri hakkında bilgi edindikleri takdirde, gıda seçim ve tüketiminde bilinçli ve düzenli davranmaya yönlenebileceklerdir. Diğer bir deyimle bireylerin sahip olacağı eksik ve yanlış beslenme bilgisi, doğru besin almamalarına yol açacaktır. Kişinin beslenme alışkanlığı, kişilik, inançlar, tutumlar gibi değişik faktörlerden etkilenir. Bu kriterler göz önüne alınarak beslenme eğitimi programları hazırlanmalıdır (11, 12, 13). Beslenme eğitim programları hazırlanırken; kültür ve sosyal çevre gibi kriterlerde göz önüne alınmalıdır (14, 15).

Beslenme sorunlarının daha iyi anlaşılabilmesi ve giderilmesinde beslenme eğitimi, alışkanlıkları konusunda yapılacak araştırmaların kuşkusuz önemli katkısı vardır.

Araştırmada “Deneysel” yöntem kullanılmıştır. Bu araştırmada denk kontrol gruplu ön test-son test deney desenine göre düzenlenmiştir(16).

Araştırmanın evrenini Gazi Üniversitesinin A Fakültesine devam eden öğrenciler oluşturmaktadır. Bu fakülteye devam eden öğrencilerin daha önce hiç beslenme eğitimi almamış olmaları nedeniyle tercih edilmiştir.

Araştırmaya alınan 50 öğrenciye ilk aşamada yüz yüze eğitim, 50 beslenme konusunda hazırlanan kitap dağıtılıp yüz yüze eğitim verilmiştir. 50 yalnız kitap verilmiş yüz yüze eğitim verilmemiştir. 50 kişilikte kontrol grubu olmak üzere toplam 200 öğrenciye uygulanmıştır.

BULGULAR

Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin eğitimden önce ve sonra kaç öğün yemek yediklerine bakıldığında, % 55.5’inin ve % 56.0’sının günde üç öğün tükettiğini, %35.0, % 34.5’inin iki öğün, % 6.5, %7.0’ının günde dört öğün yemek yedikleri belirlenmiştir.

Öğrencilerin yedikleri öğün sayısı eğitimden önce ve sonra istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (P<0.05).

Sağlam(17), öğrenciler üzerinde yaptığı çalışmada, öğrencilerin% 62.8’inin günde 3 öğün tükettiği, % 17.0’sinin günde bir-iki öğün tüketen öğrencilerin oluşturduğunu belirtmiştir. Yeterli ve dengeli beslenebilmek için günlük diyetin 3 eşit öğün hâlinde tüketilmesi gerektiğini günlük diyetin iki öğünde tüketilmesinin veya öğünlerin eşit aralıkta olmasının metabolizmayı aksatacağını bildirmektedir.

Işıksoluğu (18), Üniversiteli kız öğrenciler üzerinde yaptığı çalışmada, öğrencilerin % 47’sinin günde 3 öğün düzenli yemek yediklerini saptamıştır.

Balgamış ve ark. (19) beslenme eğitimi alan grupta, günlük öğün sayısı 3 olanlar % 58.82 iken beslenme eğitimi almayan grupta bu oran % 35.48 olarak saptamışlardır.

Beslenme eğitiminin günlük öğün sıklığı üzerine etkisi önemli bulunmuştur (P<0.05).

Birer ve ark. (20) çalışmada üniversite öğrencilerin 3 öğün tükettikleri belirlenmiştir.

Sağlam ve ark. (21)’nın çalışmasında öğrencilerin büyük çoğunluğu % 59.5’i günde üç öğün yerken, % 20.9’u iki ve % 19.6’sı da dört ve üzeri öğün tüketmektedir.

Tümerdem ve ark. (22) çalışmada öğrencilerin % 28.5’i iki % 45.7’sinin üç öğün yemek yedikleri belirlenmiştir.

Bulduk ve ark. (23) çalışmalarında öğrencilerin % 89.0’unun üç öğün yemek yediklerini saptamıştır. Çalışma sonuçları bu çalışmayı destekler niteliktedir.

Öğrencilerin öğün atlayıp atlamadıkları eğitimden önce ve sonra incelendiğinde eğitim verilen grupta sabah kahvaltısını % 28.0’i, %38’inin atlamadıkları, % 18.0’i, % 8.0’inin atladıkları belirlenmiştir. Yalnız el kitabı verilen grupta, sabah kahvaltısını % 40.0’ı, % 46.0’sının atlamadığını, %42.0’si % 38.0’inin arasıra atladıkları saptanmıştır. Kitap+eğitim grubundaki öğrencilerin eğitimden önce ve sonra % 36.0’sının atlamadığını, % 18.0’i, % 16’sının atladıkları bulunmuştur.

Kontrol grubundaki öğrenciler % 34.0’ü, % 38.0’inin sabah kahvaltasını atlamadıkları % 38.0’i, % 34.0’ının arasıra atladığı, % 28.0’inin her iki grupta atladıkları saptanmıştır. Öğrencilerin öğle yemeklerini atlama durumları eğitimden önce ve sonra incelendiğinde; Eğitim grubunda öğle yemeklerini % 50.0, % 52.0’sinin atlamadıkları, % 16.0, % 12.0’sinin atladığı belirlenmiştir.Yalnız el kitabı verilen grupta, % 56.0’sı, % 54.0’ünün öğlen öğününü atlamadığı saptanmıştır.Kitap+eğitim grubunda % 38.0’i, % 44.0’ünün atlamadığı, % 14.0, % 20.0’sinin atladığı belirlenmiştir. Kontrol grubunda % 50.0’si, % 46.0’sının atlamadığı % 16.0’sı, % 12.0’sinin atladığı bulunmuştur. Akşam öğününü atlama durumuna bakıldığında, eğitim grubunda % 96.0, % 98.0’inin, kitap grubunda eğitimden önce ve sonra % 98.0’inin, kitap+eğitim grubunda % 86.0’sı ve % 92.0’sinin, kontrol grubunda % 96.0 ve % 100’ünün bu öğünü atlamadıkları belirlenmiştir.

Yücecan ve ark.(24)çalışmalarında % 62.0’i öğle,% 30.6’sı sabah öğününü atlamaktadır.

Yapılan diğer araştırmalarda da en fazla atlanan öğünün sabah kahvaltısı olduğunu belirtmiştir. Bizim bulgularımızı destekler niteliktedir (25, 26).

Ahsen ve ark. (27) yapmış olduğu çalışmada; % 61.9’unun kahvaltıyı, % 40.6’sının öğle yemeğini, % 23.55’inin de akşam yemeğini değişik sıklıklarda atladığını bulmuşlardır.

Balgamış ve ark. (28) yapmış olduğu çalışmada öğün atlama olarak fazla zaman bulamamak ve canı istememek olduğu belirlenmiştir.

Arslan ve ark. (29), Işıksoluğu(30)’nun yapmış olduğu çalışmalarda öğün atlama nedeni olarak vakit bulamadıklarını saptamışlardır.

Yapılan çeşitli çalışmalarda, öğün atlama nedeni olarak vakit bulamadıkları gösterilmektedir(31, 32, 33).

Öğrencilerin eğitimden önce ve sonra eğitim grubunun sabah kahvaltısını her iki grupta % 24.0’ünün okul kantininde yaptığı % 16, % 20.0’sinin yurt yemekhanesinde, % 32.0, % 34.0’ünün evde yediklerini belirtmişlerdir. Öğle yemeklerini, % 42.0, % 48.0 okul yemekhanesinde, % 20.0, % 18.0’inin okul kantininde, % 18.0, % 16.0’sı dışarıda yediklerini belirtmişlerdir.

Bu çalışmada akşam yemeklerini, % 42.9, % 44.0’ünün evde yedikleri, % 32.7, % 34.0’ünün yurt yemekhanesinde yedikleri saptanmıştır. Yapılan çalışmalar bizim çalışmalarımızla paralellik göstermektedir.

Tümerdem ve ark. (34) yaptıkları çalışmada üniversite öğrencilerinin % 77.1’inin öğle yemeklerini fakülte yurt yemekhanesinde, akşam yemeklerini % 64.7’sinin evde yediklerini belirtmişlerdir.

Tümerdem ve ark. (35) başka bir çalışmasında benzer sonuçlar elde edilmiştir.

Tan (36)’ın çalışmasında öğrencilerin % 84.6’sı kahvaltıyı yurt kantinlerinde % 65.1’i öğle yemeklerini üniversite merkezi kafeteryasında yedikleri belirlenmiştir.Yaptığımız bu çalışmayla benzer sonuçlar elde edilmiştir. Araştırma kapsamına alınan öğrencilerden, yalnız el kitabı verilen grupta; Eğitimden önce ve sonra sabah kahvaltılarını her iki grupta % 50.0’sinin evde yedikleri bulunmuştur. Öğrencilerin yemeklerini yedikleri yerlerin dağılımlarının istatistiksel olarak eğitimden önce ve sonrası incelendiğinde, sabah P<0.05, P<0.01 anlamlı bir farklılık bulunurken öğle ve akşam P>0.05 anlamlı bir farklılık olmadığı saptanmıştır. Yaplan başka bir çalışmada, ev ve okulda, yurtta kalanlar ise, okul ve yurt, lokantalarda yedikleri belirlenmiştir (37).

Öğrencilerin öğün aralarında herhangi bir yiyecek tüketip tüketmediklerine bakıldığında, % 45.0’i, % 37.5’inin yiyecek tükettikleri, % 52.5’i, % 60.0’ının ise bazen yiyecek tükettiklerini, % 2.5’inin ise her iki test grubunda yiyecek tüketmedikleri saptanmıştır. İstatistiksel açıdan eğitimden önce P<0.05 düzeyinde önemli iken eğitimden sonra P>0.05 önemsiz bulunmuştur.

Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin öğün aralarında tercih sıraları eğitimden önce ve sonra eğitim grubunda 1. tercih % 40.0’i, % 34.0’ünün simit, % 28.0’i, % 24.0’ünün hamburger, % 14.0’ü, % 20.0’sinin puaça tükettikleri 2. tercih olarak, % 32.0’si, % 26.0’sının puaçayı, 3. tercihleri ise % 58.0’i, %64.0’ünün çayı tercih ettikleri belirlenmiştir.

Yalnız el kitabı verilen grupta, eğitimden önce ve sonra öğrencilerin tercih sıralamaları ise, % 32.0’si, % 24.0’ünün simit, % 24.0’ü, % 28.0’i hamburger, her iki grupta % 18.0’inin tost’u tercih ettikleri, 2. tercihleri % 32.0, % 26.0’sının bisküvi, % 26.0, % 22.0’sinin puaçayı tükettikleri 3. tercih olarak, % 78.0’i, %74.0’ünün çayı tercih ettikleri saptanmıştır.

Kitap+eğitim grubundaki eğitimden önce ve sonra tercih sıralamasına bakıldığında, % 34.0’ü, % 38.0’inin 1. tercih olarak simit, % 28.’i, % 30.0’ünün hamburgeri tercih ettikleri, 2. tercih olarak % 26.0’sı, % 20.0’sinin puaçayı, % 16.0’sı, % 30.0’unun bisküviyi tercih ettikleri bulunmuştur.

Sağlam(38)yapmış olduğu çalışmada öğrencilerin ev dışında daha çok hamburger, döner, sandviç, patates kızartması, lahmacun, pide, tost, yaş pasta, tatlı, çikolata ve gofret türü besinleri tükettikleri saptanmıştır.

Diğer gruplarda da görüldüğü gibi % 82.0’si, % 76.0’sının 3. tercih olarak çay’ı seçtikleri saptanmıştır. Buradan da görüldüğü gibi öğrencilerin çay tüketimi yüksek oranlardadır. Eğitim verilmeden önce ve verildikten sonra çay tüketimine bakıldığında bütün gruplarda istatistiksel olarak önemli bulunmuştur P<0.05.

Üniversite öğrencilerinin üzerinde yapılan bir çalışmada içecek olarak en çok tercih edilen içeceğin çay ilk sırayı almaktadır. Öğrencilerin % 40.4’ünün çayı daha çok severek tükettikleri belirlenmiştir (39, 40).

Yapılan çalışmalarda öğrencilerin ara öğünlerde % 42.5 çay, % 27.4’ünün simit, bisküvi tüketmekte olup tercih nedenlerinin çay ve simit’in ucuz olduğunu bildirmişlerdir(41).

Sakarya (42)öğrencilerin yaklaşık tamamının hergün tükettikleri yiyecek ve içeceğin ekmek ve çay olduğunu belirtmişlerdir.

Birer (43), Arslan ve ark. (44), Tümerdem ve ark.(45), Bulduk ve ark. (46)’nın yaptıkları çalışmalarda paralellik göstermektedir. Çay ve simitin çok tüketildiği saptamışlardır.

SONUÇ

Eğitimin etkili, verimli duruma getirilmesi ve istenilir nitelikleri taşıma özelliğini kazanması plânlı bir eğitimle gerçekleşir. Beslenme eğitiminin amacı kişilerin ve toplulukların olumsuz alışkanlıklarını bırakarak olumlu uygulamaları yaşantılarının içine almaları için harekete geçirmek olduğu belirlenmiştir. Öğrencilere verilen eğitim modellerinden, yüz yüze eğitim ve kitapla birlikte yüz yüze eğitimin öğrencilerin davranış değişiklikleri üzerinde daha etkili olduğu saptanmıştır.

Sonuçta etkin ve sürekli verilebilecek beslenme eğitiminin beslenme bilgi düzeyinin arttırılması, yanlış inanç ve tutumlarının düzeltilmesi açısından önem taşıdığı sonucuna varılmıştır.

(*)Gazi Üniversitesi Meslekî Yaygın Eğitim Fakültesi Çocuk Gelişimi Aile Ekonomisi ve Beslenme Bölümü.

(**)Gazi Üniversitesi Meslekî Eğitim Fakültesi Çocuk Gelişimi Aile Ekonomisi ve Beslenme Bölümü.

(1)Fidan, N. Okulda Öğrenme ve Öğretme .Alkım Yayınevi 1986 1-26 Ankara.

(2)Pollitt, E.Nutrition and Educational Achievement NutritionEducationSeries1984 UNESCO 9.

(3)Arslan, P., G.Pekcan. Yurtta Kalan Yüksek Öğrenim Gençlerinin Beslenme Durumları ve Sorunları Diabed Yıllığı 4. Temel Matbaası İstanbul. 1985.

(4)Işıksoluğu M.Yüksek Öğrenim Gençliğinin Beslenme Sorunları. FıratHavzasında YüksekÖğretim 1987 247-258.

(5)Sağlam,F., S.Yürükçü. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yüksek Okul Öğrencilerinin Besin Tüketim Durumu, Beslenme Alışkanlıkları ve Beslenme Bilgi DüzeylerininSaptanması. Beslenme ve DiyetDergisi 1996 25:2 16-23.

(6)Allison,D.M.Ko’olauloa:Hawai “i” s North Shore Nurse Practitioner BasedClinics(Kaha Luu’u,Hou’ula, Haleiwa, Punalu’u). Nurse Practical Forum 1997 8:1, 14-20.

(7)Chapman, P., RB.Toma et all NutritionKnowledge Among Adolescent high school female athletes.Adolescense 1997 32:126 437-46.

(8)Jeffery RW.,SA., French Preventing WeightGain in Aduts:Desing,Methods andOne Year Results From the Pound of PreventionStudy. Journal Obes Related Metoblism Disorder 1997 21:6, 457-64.

(9)Reifsnider,E., D.,Eckhard Prenatal Breastfeeding Education:Its Effct On Breast Feeding Among WIC Participants Journal HumanLact. 1997 13:2, 121-5.

(10)HarveyBorina J.,V.Hood, 1. et all. Food PreferencesPredict Eating Belavior of Very Young Mohawk Children. Journal American Dietetic Assocation. 1997 97:7, 750-3.

(11)Özgür, S., T.Özgür Okullarda Beslenme Eğitimi Okulçağı Çocuklarında Beslenme. Roche 68 Ankara 1984.

(12)Kavas, A.., A.Kavas Üniversite Öğrencilerin Beslenme Bilgi Düzeyi Beslenmeye Karşı Tutumları ve Beslenme Durumları Üzerine Bir Araştırma.Beslenme ve Diyet Dergisi 14. 1985.

(13)BaysalA. Genel Beslenme Hatipoğlu Yayınları 9.Baskı 146-148 Ankara 1995.

(14)Işıksoluğu M. Sağlık,Beslenme,Çevre ve Yurttaşlık Eğitimi Özgün Eğitim 2, 5-8. 1991.

(15) Özgür, S., T.Özgür Sosyal Pediatri. Ege Üniversitesi Basımevi 378-402 İzmir. 1994.

(16)Kaptan, S. Bilimsel Araştırma ve İstatistik Teknikleri.Tekışık Web Ofset Ankara. 1991.

(17)Sağlam,F.Hızlı Hazır Yemek Sistemi (Fast-Food)Üzerine Bir Çalışma Beslenme ve Diyet Dergisi 20:2 187-197. 1991.

(18)Işıksoluğu, M.“Gençlik Yeterli ve Dengeli Beslenmiyor”Milliyet Gazetesi 6 Aralık 1985.

(19)Balgamış,F. M.S.Sürücüoğlu Beslenme Eğitiminin Beslenme Alışkanlıklarına Etkisi. Diabet ve Endokrinoloji Yıllığı 6, 204-209. 1989.

(20) Birer, S., G.Ersoy Metropolitan Bir Kentte Spor Yapan ve Yapmayan Üniversiteli Kız Öğrencilerin Beslenme Bilgi ve Alışkanlıkları. Beslenme ve Diyet Dergisi 16 153-170. 1987.

(21)Sağlam,F., S.Yürükçü a.g.e., 16-23.

(22)Tümerdem, Y., Ö.Güray ve ark. Metropolitan Bir Kentte Üniversite Gençliğinin Beslenme Durumu. Epidemiyolojik Bir Araştırma Diabet Yıllığı 4 151-160 İstanbul, 1985c.

(23)Bulduk S., G.Pekcan ve ark. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Beden Eğitimi Öğrencilerinin Beslenme Bilgi ve Alışkanlıkları Üzerinde Bir Araştırma.Diyabet Yıllığı 4. 185-201 İstanbul. 1985.

(24)Yücecan, S., G.Pekcan ve ark. Ankara’da Yaz Okullarına Devam Eden Çocuk ve Gençlerin Beslenme Alışkanlıkları I.Ulusal Beslenme ve Diyatetik Kongresi Hacettepe Üniversitesi Ankara.1992a.

(25)Arslan, P., N.Karaağaoğlu ve ark. Yüksek Öğrenim Gençlerinin Beslenme Alışkanlıkları Puanlandırma Yöntemi ile Değerlendirme. Beslenme ve Diyet Dergisi 22:2 195-208. 1994.

(26)Arslan, P.,G.Pekcan a.g.e.

(27)Ahsen, Ü., N.Aktaş Beslenme Öğrenimi Gören ve Görmeyen Kız Meslek Lisesi Son Sınıf Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıkları Üzerinde BirAraştırma.Hacettepe Üniversitesi II.Ulusal Beslenme ve Diyetetik Kongresi Ankara 1995.

(28)Balgamış, F. M.S.Sürücüoğlu a.g.e. 204-209.

(29) Arslan,P., G.Pekcan a.g.e.

(30)Işıksoluğu, M. Yüksek Öğrenim Yapan Kız Öğrencilerin Beslenme Durumu ve Buna Beslenme Eğitiminin Etkisi. Beslenme ve Diyet Dergisi 15, 55-69. 1986.

(31)Yurttagül, M., F.Sağlam. Yüksek Öğrenime Devam Eden Kız Öğrencilerin Fiziksel Aktivitelerinin Beslenme ve SağlıkDurumlarının Saptanması Daibet Yıllığı 5 183-190. İstanbul, 1988.

(32)Yücecan, S.,G.Pekcan ve ark. a.g.e.

(33)Birer,S., G.Ersoy. Metropolitan BirKentte Spor Yapan ve Yapmayan Üniversiteli Kız Öğrencilerin Beslenme Bilgi ve Alışkanlıkları. Beslenme ve Diyet Dergisi 16 153-170. 1987.

(34)Tümerdem,Y., Ö.Gürayve ark. a.g.e. 151-160.

(35)Tümerdem, Y., H.Özsüt ve ark. Adölasans Döneminde Öğrenimindeki Gençlerin Beslenme Durumlarını Etkileyen Yöresel ve Sosyoekonomik-Kültürel Etkinliklerin Araştırılması. Diabet Yıllığı 4 173-182.

(36)Tan, A.Adana İli Üniversite Yurt Öğrencilerin Gıda Tüketim Harcamalarının Yapısı ve Sorunları. Çukurova Üniversitesi FenBilimleri Enstitüsü Yüksek LisansTezi. Adana. 1993.

(37)Akat, Ü., N.Bozkurt. Aile Yanında Yurtta ve Bekar Evinde Kalan Yüksekokul Öğrencilerin Beslenme ve Başarı Durumları. DiabetYıllığı 5 175-182. 1988.

(38)Sağlam, F. a.g.e. 187-197.

(39)Sağlam,F. a.g.e. 187-197.

(40)Yurttagül, M., F.Sağlam a.g.e. 183-190.

(41) Arslan, P., G.Pekcan a.g.e.

(42)Sakarya, Ö. Ankara Üniversitesi Medikasosyal Merkezine Başvuran Öğrencilerin Beslenme Alışkanlıkları ve Beslenme Sorunları. Bilim Uzmanlığı Tezi. Hacettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Programı. 1984.

(43) Birer, S. G.Ersoy a.g.e. 153-170.

(44)Arslan, P., G.Pekcan a.g.e.

(45) Tümerdem, Y., Ö.Güray ve ark. a.g.e. 151-160.

(46)Bulduk, S., G.Pekcan ve ark. a.g.e. 185-201.