Kazım Karabekir Eğitim Fakültesinde "Okul Deneyimi" Uygulaması ve Sonuçlarının Değerlendirilmesi

MİLLİ EĞİTİM DERGİSİ

Sayı 148

Ekim, Kasım, Aralık 2000

Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesinde “Okul Deneyimi” Uygulaması ve Sonuçlarının Değerlendirilmesi

Prof.Dr. Mansur Harmandar(*)

Prof.Dr. Samih Bayrakçeken(*)

Doç.Dr. Remzi Y.Kıncal (*)

Doç.Dr. Erdoğan Büyükkasap(*)

Okt. Selahattin Kızılkaya(*)

Öğretmenlik mesleği için gerekli olan bilgi ve beceriler başlıca üç grupta toplanmaktadır. Bunlar; alan bilgisi, genel kültür ve öğretmenlik meslek bilgisidir. Hizmet öncesi öğretmen eğitiminin niteliğinin yükseltilmesi amacına yönelik olarak 1994 yılında uygulamaya konulan, YÖK/Dünya Bankası Millî Eğitimi Geliştirme Projesi çerçevesinde yerli ve yabancı uzmanların eşliğinde Eğitim Fakülteleri öğretim elemanlarının da katılımıyla panel çalışmaları yapılmış ve nitelikli öğretmenin nasıl yetiştirileceği tartışılmıştır. Bu tartışmalar sonucunda,Eğitim Fakültelerinde öğretmen adaylarına, öğretmenlik formasyonunun yeterince kazandırılamadığı kanısına varılmıştır. Başka bir ifadeyle; öğretmen adaylarının alan bilgisi bakımından yeterli oldukları, ancak öğretmenlik mesleğinin uygulanmasına yönelik bilgi ve beceri açısından eksikliklerinin olduğu kanaati oluşmuştur.

Yapılan araştırmalar, okul uygulamalarının hizmet öncesi öğretmen eğitiminin en önemli kısmını oluşturduğunu ortaya koymaktadır. Uygulama yapmak, yeni bilgi ve beceri kazanılmasında son derece etkili olmaktadır. Çünkü, öğretmen adaylarının fakültede edindikleri bilgileri, meslekî ortamda verimli ve güvenli olarak kullanabilmeleri ancak hizmet öncesinde yeterli uygulama imkânı bulmaları ile mümkündür (1-8).

Okul uygulamalarının hizmet öncesi öğretmen eğitiminin temel bir unsuru olduğu açıkça görülmektedir. Uygulamanın bu kadar önemli olmasına rağmen daha önce öğretmen adayları, 8. yarıyılda, staj adı altında iki haftalık bir uygulamaya katılmakta idiler. Öğretmen adayları, bu kadar kısa süre içerisinde ancak bir veya iki saatlik bir uygulama imkânı bulabilmekte idiler ki; bu da öğretmenlik uygulamalarında hedeflenen özelliklerin kazandırılması açısından son derece yetersiz kalmaktaydı. Bu nedenle; 1996-1997 öğretim yılı ikinci yarıyılından itibaren uygulamaya konulan 5 haftalık(Blok hâlinde) “Öğretmenlik Uygulaması”na ilâveten 1997-1998 öğretim yılı I. yarıyılından itibaren de fakültemizin tam bölümlerinin ders programlarına “Okul Deneyimi” dersi konulmuştur.

Okul deneyimi uygulamasının amacı; hizmet öncesinde okul iklimine alışmak, okuldaki yapılanmayı kavramak, okuldaki brim ve unsurları tanımak ve öğretmenlik için gerekli olan bilgi ve beceriyi kazanmak olup, daha çok gözlem ağırlıklıdır. Haftada 6 saat olarak konulan bu uygulamanın 4 saati okulda, kalan iki saati ise Fakültede gerçekleştirilmektedir. Uygulamanın Fakültede gerçekleştirilen iki saatlik kısmında; öğretmen adayları, rehber öğretim elemanı ve uygulama okulundaki rehber öğretmenlerin gözetiminde, uygulama okullarında kazandıkları deneyimleri tartışarak eksikliklerini giderme imkânı bulmaktadırlar. Fakültemizdeki okul deneyimi uygulaması, 850 öğretmen adayının katılımıyla Erzurum merkezinde seçilmiş 40 lise ve ilköğretim okulunda gerçekleştirilmiştir. Bu uygulama için fakülteden 35 rehber öğretim elemanı ve İl Millî Eğitim Müdürlüğü nezaretinde her okuldan biri koordinatör, biri de rehber öğretmen olmak üzere toplam 80 öğretmen, öğretim görevlisi statüsünde 3 saat/hafta ders yükü ile resmî olarak görevlendirilmiştir. Uygulamaya katılan, rehber öğretim elemanı, koordinatör öğretmen, rehber öğretmen ve öğretmen adaylarına; yapılacak olan etkinliklerin, açıklamaların ve genel hükümlerin yer aldığı kılavuz ve formlar hazırlanıp dağıtılmaktadır. Okul deneyimi uygulaması süresince fakülte ile uygulama okulları arasında sürekli iş birliği ortamı oluşturulmuş ve bu çerçevede rehber öğretim elemanları, koordinatör öğretmenler ve rehber öğretmenler sık sık biraraya gelerek uygulamanın işleyişi hakkında değerlendirmeler yapıp bilgi alış-verişinde bulunmaktadırlar.

Öğretmen adayları, uygulama süresince kendilerine verilen kılavuzda yer alan etkinlikleri gerçekleştirerek; iki nüsha olarak hazırladıkları raporların bir nüshasını rehber öğretim elemanına, diğer nüshasını da rehber öğretmene sunmaktadırlar. Rehber öğretim elemanları ve rehber öğretmenler; öğretmen adaylarının sundukları raporların içeriğini, sınıf içi, sınıf dışı etkinliklere katılımlarını ve Fakültedeki iki saatlik derste gösterdikleri aktiviteleri göz önünde bulundurarak değerlendirme yapmaktadırlar. Bu değerlendirmelerin ortalaması alınarak okul deneyimi dersinin notu belirlenmektedir. Başarısız olan öğretmen adayı öğretmenlik uygulamasına katılamamakta ve bir sonraki yıl bu dersi tekrar etmektedir.

Okul deneyimi uygulamasının, öğretmen adaylarında meydana getirdiği davranış değişikliklerini belirlemek, başka bir ifadeyle süreci değerlendirmek amacına yönelik olarak, 9. haftanın sonunda uygulamanın yapıldığı 40 okula gidilerek uygulamadan sorumlu koordinatör öğretmen ve rehber öğretmenlerle yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmelerde; koordinatör ve rehber öğretmenlere; “Uygulamanın başlangıcından bu güne kadar geçen süre içerisinde, öğretmen adaylarımızda; -öğretmenlik meslek bilgisi açısından- ne gibi davranış değişiklikleri gözledikleri” sorusu yöneltilmiş ve uygulama hakkındaki görüşlerini belirtmeleri istenmiştir. Verilen cevaplar ifade edildiği şekliyle aşağıda belirtilmiştir:

*Kısa sürede okul iklimine alıştılar.

*Okulun nasıl işletildiği ve ihtiyaçlarının nasıl karşılandığı konularında bilgi sahibi oldular.

*Uygulama ilerledikçe, öğretmen adayları okul eğitiminin temel ögesi gibi davranmaya başladılar.

* Okulun fizikî ve örgütsel yapılanmasını tanıdılar.

*Stajyer öğretmenlerin, okul iklimine alışmada çektiği zorlukları dikkate aldığımızda, öğretmen adayları için çok güzel ve faydalı bir uygulama olduğuna inanıyoruz.

*Millî Eğitim bürokrasisinin işleyişini tanıdılar.

* Öğretmen adaylarına yaklaşımımız, onları birer öğretmen olarak görme ve öyle davranma şeklinde oldu, bu da verimi arttırdı.

* Öğretmen adayları, öğrencilerin seviyesine inmenin önemini anladılar ve bu konuda beceri kazandılar.

* Derse hazırlanma ve dersi sunma konularında ilerlemeler kaydettiler.

*Ders anlatımında uygulamanın önemini kavradılar.

*Gözlemleriyle ve diyaloglarıyla öğrencilerin dünyasını tanıdılar.

*Özel gün ve haftalarda yapılan etkinliklere aktif olarak katıldılar.

*Adaylar, öğrencileri sınıf ortamında derse motive etme becerisi kazandılar.

*Öğretmen adaylarının, öğretmenlik mesleği ile ilgili çok ciddi sorunlarıyla karşılaştık ve öğretmenlik mesleği üzerinde yoğunlaştıklarını gözlemledik.

*Değişik seviyedeki sınıflara girdiklerinde seviyeler arasındaki farkı gözlemleme imkânı buldular.

*Okulumuza ilk geldiğinde öğretmenlik mesleğini sevmediğini ve öğretmenlik yapmayı düşünmediğini söyleyen bazı adaylar, uygulama ilerledikçe, artık başka bir meslek düşünmediklerini ifade etmeye başladılar.

*Adayları hiç bir zaman okulumuz öğretmenlerinden ayrt etmedik, bu düşüncemizin oluşmasında, onların şevkleri önemli rol oynadı.

*Bazı adaylar uygulama günleri dışında da okulumuza gelerek etkinliklerini sürdürüyorlar. Bu durum, bizleri de öğrencilerimizi de sevindiriyor.

*Uygulama okullarının her birine az sayıda öğrenci gönderilmesi, verimi arttırdı ve onlarla daha fazla ilgilenebilme imkânı bulduk.

*Öğretmenlik mesleği uygulama ile geliştirilebilecek bir meslektir. Dolayısıyla, bu uygulamanın faydası tartışılamaz.

*Çok yoğun işlerimiz arasında bile, adaylarla ilgilenmekten büyük haz duyuyoruz.

*Öğrencilerimiz, öğretmen adaylarını kendi öğretmenleri gibi görmeye başladılar.

*Öğretmenler, ilk defa okula gelip göreve başladıklarında, bilmedikleri birçok şeyi sorup öğrenmekten çekinmektedirler. Oysa, öğretmen adayları bu uygulama süresince her şeyi rahatlıkla sorup öğrenebiliyorlar.

*Öğretmen adayları, gerektiği zaman öğrencilere anne-baba şefkati ile yaklaşmanın önemini kavradılar.

*Öğretmen adayları, öğrencilerle kısa sürede kaynaştılar, aralarında bir sevgi bağı oluştu.

*Adaylar; öğrenci, öğretmen ve okul idaresi ile iletişimlerinde önemli gelişmeler kaydettiler.

*Çocuklarla yetişkinler arasındaki farklılıkları algılamaya başladılar.

*Adaylar, okulumuza ilk geldiklerinde farklı bir dünyaya gelmiş gibi, çekingen davranışlar gösterirken, zamanla bu çekingenlik ortadan kalktı ve kendilerine güven duymaya başladılar.

*Zamanla, öğretmen adaylarıyla okulumuzun öğretmenleri arasında çok iyi iletişim kuruldu ve her konuda fikir alış-verişi gerçekleşmeye başladı.

*Fakültenizin uygulamaya verdiği önem ve uygulamayı ciddi şekilde takip etmeniz, bizleri de aynı şekilde davranmaya yöneltti.

*Bu uygulama, okullarımızda eğitim-öğretimi aksatmayıp, tam aksine eğitim sürecine dinamizm kazandırdı.

*Fakülte-okul iş birliğinin, uygulamanın verimi açısından son derece faydalı olduğu görüşündeyiz.

*Adaylar, öğretmenlik mesleği açısından, bu uygulamanın önemini kavramış gözüküyorlar.

*Uygulama süresince; adayların, fakültedeki derslerinin yoğunluğu, uygulamanın verimini olumsuz yönde etkilemektedir.

*Bu uygulamaya köy okulları da dahil edilmiş olsaydı çok daha iyi olurdu.

*Okul deneyimine katılan öğretmen adaylarından bazılarının aileleri; bizleri arayarak, çocuklarının meslekî gelişmelerine katkılarımızdan dolayı teşekkür ettiler.

*Öğrenci velilerimiz okula gelerek, uygulamaya katılan öğretmen adaylarının, okula heyecan getirdiğini, çocuklarının evlerinde bu durumu sürekli dile getirdiklerini ifade ettiler.

Yukarıdaki ifadelerden de anlaşılmaktadır ki; Okul Deneyimi uygulaması, hizmet öncesi öğretmen eğitiminde çok önemli bir yere sahip olup, nitelikli öğretmen yetiştirmede mutlaka gerekli olan bir süreçtir. Ayrıca uygulama süresince, fakültedeki derslerin yoğunluğunun öğretmen adaylarının etkinliklerine olumsuz etki yaptığı ve köy okullarının da uygulamaya dahil edilmesinin faydalı olacağı yönündeki öneriler dikkat çekicidir.

Koordinatör ve rehber öğretmenlerden uygulama hakkındaki bu görüşler alındıktan sonra, öğretmen adaylarımızın da uygulamaya ilişkin görüşlerinin alınmasının gerekli olduğu kanaati oluşmuştur. Bunun için, aynı soru uygulamaya katılan öğretmen adaylarına da yöneltilmiştir. Alınan izlenimler, kendilerinin ifade ettikleri şekliyle aşağıda sıralanmıştır:

*Okul Deneyimi uygulaması, okul ortamını tanımamızı sağladı.

*Değişik öğretmen tiplerini tanıdık ve birbirleriyle mukayese etme imkânı bulduk.

*Öğretmenlerin sınav yapma ve değerlendirme şekillerini öğrendik.

*Öğretmenin, genellikle öğrenciler tarafından örnek alındığını ve bu sebeple çok dikkatli olması gerektiğini öğrendik.

*Öğretmenin sabırlı olması gerektiğini anladık.

*Öğretmenlerin maddî sıkıntı içerisinde olduklarını ve boş zamanlarında çoğu kez eğitim öğretim problemleri yerine, bu tür problemler üzerinde tartıştıklarını gözlemledik.

*Öğretmenin yeterli öğretmenlik bilgi ve becerisinin yanı sıra, alanı ile ilgili gelişmeleri de yakından takip etmesi gerektiğini öğrendik.

*Kendimize olan güvenimiz arttı.

*Öğretmen adayı olarak bizler, görevimizin bilincinde olmamız gerektiğini kavradık.

*Bu uygulama sayesinde, kendimi öğretmen olarak hissetmeye başladım.

*Okullarımızın mevcut şartlarını öğrenip, kendimizi bu şartlara göre hazırlamamız gerektiğini anladım.

* Okul deneyimi dersi sayesinde, öğretmenlikle ilgili korkularımızı yenmeye başladık.

*Bir süre önce mezun olduğumuz okulları yeni kimliğimizle gözleme imkânı bulduk.

*Bu uygulamada kazandığımız deneyimi, öğretmenliğe başladıktan sonra edinme durumunda kalsaydık, büyük bir zaman israfı olacaktı. Bu deneyim, öğretmenliğe başladığımız, intibak süresini kısaltacak ve verimimizi arttıracaktır.

*Öğretmenlik mesleğinin zorla veya parasal yönü ölçü alarak yapılamayacağını, bunun bir gönül işi olduğunu anladım.

*Bu uygulama, öğretmenlik mesleğine başlamadan önce, öğrencileri tanımak için iyi bir fırsat oluşturdu.

*Sınıfta, öğrenciye konunun kavratılabilmesi için neler yapıldığını öğrendik.

*Öğrencinin derse nasıl motive edildiğini gözlemledik.

*Öğrencilere değer verilmesi gerektiğini daha iyi özümsedik.

* Bir öğretmenin sınıfa nasıl hakim olabileceğini ve problemli öğrencilerle nasıl ilgilenileceğini öğrendik.

*Öğretmenin dersi işleyiş, tahtayı ve eğitim araç-gereçlerini kullanış biçimini gözlemledik.

*Öğrencileri gözleyerek; onların nelerle ilgilendiklerini, nelerden sıkıldıklarını ve derslere ilgisizliklerinin sebeplerini irdelemeye çalıştık.

*Bir öğretmen için, en çok gerekli olan; yıllık plânın, ünite plânının, günlük plânın nasıl yapıldığını ve bunların eğitim süreci içerisindeki önemini öğrendik.

*Bilgilerin pratiğe dönük olarak öğretilmesinin gerekli olduğunu gözlemledik.

*Öğrencilerin dersi anlamasında, hitabetin ve ses tonunun etkili olduğunu öğrendik.

*Ders işlenirken sadece kitaba bağlı kalınmamasının, günlük hayattan örnekler verilerek, anlatılmasının, öğrencilerin daha çok ilgisini çektiğini gözlemledik.

*Ders işlenirken, öğrencilerin seviyelerinin dikkate alınmasının önemini kavradık.

*Sınav sorularının hazır bilgiye değil, kavramayı ölçecek şekilde hazırlanması gerektiğini öğrendik.

*Derste sadece öğretmenin değil, öğrencilerin de aktif olması gerektiğini anladık.

*Önemli gün ve haftalarla ilgili etkinliklere katıldık. Bu etkinliklerin nasıl hazırlanıp gerçekleştirildiğini gördük.

* Hazırlanan materyaller ve izlenen farklı yaklaşımlarla, öğretim ortamının zenginleştirilmesinin önemli olduğunu kavradık.

*Veli-öğretmen, öğrenci-öğretmen,öğretmen-idareci ve diğer personel arasındaki ilişki biçimlerini gözlemledik.

*Öğrencilerin, konuyu anlamalarında sadece ders işleme biçiminin değil, sosyo-kültürel farklılıkların da rol oynadığını gözledik.

* Öğretmenin, öğrenci psikolojisinden haberdar olması ve öğrencide nasıl ilgi uyandıracağını bilmesi gerektiğini öğrendik.

*Okul Deneyimi,II. yarıyılda katılacağımız öğretmenlik uygulaması için iyi bir temel oluşturdu.

*OkulDeneyimi dersinin saatlerinin artırılması gerektiği kanaatindeyiz.

*Bu uygulama, öncelikle bize, hangi fakültenin öğrencisi olduğumuzu hatırlattı.

* Öğretmen adaylarının, meslekî yetersizliklerini fark edip, kendilerini geliştirmelerine vesile olması bakımından bu uygulamanın iyi bir fırsat olduğunu düşünüyorum.

*Uygulama süresince, fakültemizdeki derslerin yoğun olması, bu uygulamanın verimini azalttığı görüşündeyiz.

*Uygulamaya katılan adayların fakülte tarafından daha sıkı izlenmesinin faydalı olacağı görüşündeyiz. Bunun için de, daha fazla rehber öğretim elemanı görevlendirilmelidir.

*Fakültemizdeki ders programlarıyla, ilk ve orta öğretimdeki ders programları arasında yeterli ölçüde uyumun bulunmadığını gözlemledik.

*Uygulamanın sadece merkezde değil, köy okullarında da olması gerektiğini düşünüyoruz.

Öğretmen adaylarının, okul deneyimi uygulaması hakkındaki görüşlerinin bir çok bakımdan; koordinatör öğretmen ve rehber öğretmenlerin görüşleriyle önemli ölçüde örtüştüğü görülmektedir. Her iki kesim de, bazı aksaklıklara dikkat çekmekle birlikte, bu uygulamanın öğretmenlik bilgi ve becerisinin kazandırılması açısından son derece yararlı olduğu noktasında birleşmektedirler.

Uygulama ile ilgili olarak her iki kesimin de üzerinde birleştikleri problemler;

1.Okul deneyimi uygulaması süresince fakültedeki derslerin yoğun olduğu,

2.Uygulamanın süresinin kısa olduğu,

3. Uygulama okullarına, köy okullarının da dahil edilmesi gerektiği,

4.Fakülteden daha çok rehber öğretim elemanı görevlendirilerek, öğretmen adaylarının daha sıkı izlenmesi gerektiği,

5. Uygulamanın veriminin arttırılması için fakülte-okul iş birliğinin daha da güçlendirilmesinin gerekli olduğu, şeklinde ifade edilebilir.

Sonuç olarak, bu çalışmada elde edilen bulguların, bundan sonraki uygulamalara ışık tutacağı kanaatindeyiz.

KAYNAKLAR

1-Book.C., Byers,J. ve Freeman J., “Student Expectations and Teacher Education Traditions with which we can and can not live.”Journal of Teacher Education, 1983, 34.

2-Gehrke, N., Retionale for Field Experience in the Professions. In C.Webb, N.Gehrke,P., Ishler ve A.Mendoza (Edz), Exploratory Field Experience in Teacher Education.Reston,VA; Association of Teacher Educators, 1981.

3-Güçlü,N., Güçlü, M., “Öğretmen Eğitimi ve Nitelik Sorunu ”Modern Öğretmen Yetiştirmede Gelişme ve İlerlemeler Sempozyumu, Ankara. 1996.

4-Kitchers,R.H., An Early Field Experience Program in Teacher Education:A Grounded Theory Study. Unpublished Doctoral Dissertation. Arizona State University. 1983.

5-Mc Intyre, D.J., A Response to the Crities of Field Experience Supervisors. Journal of Teacher Education, 1984, 35.

6-Okullarda Uygulama Çalışmaları-Orta Öğretim, YÖK/Dünya Bankası Millî Eğitimi Geliştirme Projesi Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi, Ankara. 1997.

7-Sıdal,C., “Öğretmen Eğitiminde Okul Deneyiminin Önemi ve Bir Yaklaşım Önerisi”, Modern Öğretmen Yetiştirmede Gelişme ve İlerlemeler Sempozyumu,Ankara. 1996.

8-Thomson, L.L., Faculty and Student Perception of Early Field Experience, In Advances in Teacher Education, Vol.2, 1982, Ed.Rats ve Katz. Ablex Pub.Corb. New Jersey. 1986.