|
MİLLİ EĞİTİM DERGİSİ |
Sayı 155-156 |
Yaz-Güz 2002 |
Mesleki ve Teknik
Eğitimin Finanansmanı
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
GİRİŞ İnsanlığın günümüzde ulaşmış olduğu, kimine göre Bilgi Toplumu, kimine göre Endüstri Sonrası Toplum olarak ifade edilen aşamada, bilgi ve bilgili insan, ekonominin en önemli girdileri hâline gelmiştir. Teknoloji artık “Sanayinin temel girdileri olan hammadde enerji ve enformasyonu, kullanılabilir mal ve hizmetlere dönüştüren bilgiler kümesi olarak” tanımlanmaktadır. Bir başka deyişle, bilim, teknoloji ve iyi yetişmiş insan gücü artık başta gelen üretim faktörleri arasında sayılmaktadır. Burada temel öğe doğal kaynak ve insan gücüdür. Bu iki temel öğeden faydalanarak yüksek kalite ve düzeyde üretim yapmak ülkenin gelişimi için esastır. Bu da eğitim sayesinde gerçekleşecektir. Çünkü, eğitim ile kalkınma arasında yakın bir ilişki vardır. Doğal kaynaktan faydalanma, insan gücünün bu alanda iyi yetiştirilmesine bağlıdır. Bu nedenle eğitim ekonominin ihtiyaç duyduğu nitelikli insan gücünü yetiştirme çabası içindedir. Gelişmiş ülkeler, dünya platformundaki yerlerini sağlamlaştırmak, bilimsel ve teknolojik açıdan ilerlemek için bir çok alanda olduğu gibi eğitim alanında da yenileşmeye gitmiştir. Giderek küreselleşen dünyada bir çok ülke ekonomik gelişme yarışından geri kalmamak için, yeni finansman kaynakları aramaya başlamıştır (Ültanır 2000:109). Günümüzde eğitimin finansmanının gelişmiş ülkelerde aile ve firmalara, gelişmekte olan ülkelerde ise yeni vergiler konulması ve özel okulların teşvik edilmesine doğru yöneldiği görülmektedir. Eğitim hizmetlerinin hemen hemen tüm ülkelerde hem kamu hem de özel sektör tarafından yürütüldüğü gözlenmektedir. Aşağıda yer alan ülkeler (Fransa, Finlandiya, Danimarka) bu kapsamda özellikle Meslekî ve Teknik Öğretimin finanse edilmesi ile ilgili olarak irdelenmiş ve bu bağlamda ülkemizin durumu değerlendirilmiştir. FRANSA’DA MESLEKÎ EĞİTİM VE TEKNİK EĞİTİMİN FİNANSMANI Fransa da meslekî eğitim iki ayrı şekilde örgütlenmiştir (CEDEFOP 1998:5); • Başlangıç meslekî eğitimi (IVT/FPI): Bunda lise eğitimi ve kısa dönemli yüksek öğretim yer alır. • Sürekli meslekî eğitim (CVT/FPC): Bunun amacı işçilerin çalışma teknikleri ve koşullarındaki değişimlere uymasına, işçilerin sosyal gelişimini desteklemeye yardımcı olmaktır. İleri eğitim hâlen istihdam edilmiş olan yetişkinlere ve genç insanlara yöneliktir. Başlangıç Düzeyindeki Meslekî Eğitim Bu tür meslekî eğitim 16-26 yaş arasındaki genç insanlara sunulmaktadır. Gençler çıraklık sözleşmesi dahilinde, eğitim kurumlarında ya da ön kalifiye dersleri yoluyla eğitilmektedir. Sürekli Meslekî Eğitim (CVT) CVT statüleri ne olursa olsun istihdam edilen tüm çalışanlara verilmektedir. Bu eğitim şirketlerin yaptıkları zorunlu ödemeler yoluyla finanse edilmektedir. 10 ya da daha çok sayıda işçisi olan kurumların % 1.5’lik, daha az sayıda işçisi olan kurumların % 0.25 ödeme yapmaları zorunludur. Devlet Memurlarına Yönelik Eğitim Devlet memurları oluşturulan bir plân çerçevesinde eğitime katılabilir. Bu eğitime katılmaları için memurlara izin verilmektedir. Bağımsız İşçilere Yönelik Eğitim Bağımsız işçiler (çiftçiler, esnaf, kendi işletmesinde çalışanlar vb.) de eğitime katılabilir. Bu kişiler belli bir ücreti hükümetin yetki verdiği kuruma ödeyerek eğitime katılırlar. İş Arayanlara Yönelik Eğitim Önceki istihdam durumlarına dayalı olarak iş arayanlar işsizlik fonundan yardım alır ya da hükümet veya bölgelerce ödemesi yapılan meslekî eğitimden yararlanırlar. Hükümet ve bölgeler eğitim kurumları ile sözleşme yaparak bunların eğitim maliyetlerinin finanse edilmesine yardımcı olurlar. Eğitim Finans Mekanizmalarına İlişkin Genel Bilgiler Son 27 yıldır, meslekî eğitimle ilgili 1971 yasasının benimsenmesinden bu yana eğitim sektörü Fransız ekonomisinde önemli rol oynamaktadır. Fransız Ekonomisindeki Eğilimler Başlangıç ve sürekli meslekî eğitim konusundaki devlet ve özel sektör harcamaları sürekli olarak artmaktadır. Son on yıldır buna GSMH’dan ayrılan pay 1987’de % 2.2’den 1991’de % 2.6’ya ,1996’da ise % 2.8’e çıkmıştır (CE-DEFOP 1998:7). İstihdam ve Eğitim Politikasındaki Eğilimler 1973’den beri istihdamı ve eğitimi teşviğe yönelik çeşitli plânlar hükümet ve sosyal partnerler tarafından iş piyasasını düzenlemek amacıyla sunu-lagelmektedir. Bunlardan yararlananlar 1987’de 1.7 milyon iken bu sayı 1996’da 2.3 milyona çıkmıştır. Ticaret ve Sanayi Odası, Tarım Odası çıraklık vergisini toplayan kuruluşlardır. Bunlar işveren temsilcileri tarafından yönetilir. İşçiler için CVT’nın geliştirilmesi amacıyla şirketlerin yaptığı zorunlu katkılar ise özel kuruluşlar tarafından toplanıp idare edilir. Bu kuruluş OP-CA’lardır (yetkili ortak toplama kuruluşları). Bu kuruluşlar, hükümetten yetki alırlar. İşsizlik Sigortası Fonunun İdaresi İşsizlik fonunun bir kısmı istihdam ve eğitim politikalarının uygulanmasında kullanılır. Bu fonlar ulusal düzeyde UNEDİC tarafından, yerel düzeyde ise ASSEDİC (Sanayi ve Ticari İstihdam Birliği) tarafından yönetilmektedir. Bu kuruluşlar, işçi ve işveren temsilcileri tarafından ortaklaşa olarak idare edilir. FON KAYNAKLARI Okulda IVT Genel Veriler 1996’da meslekî ve teknolojik eğitime yapılan harcama 86 milyon franktır (GSMH’nin % 1.1’ı). Aynı oran 1987’de % 0.87 idi (http://www.cedefop.eu.int). Fon Kuruluşları IVT sisteminde başlıca finansörler merkezi ve yerel yönetimdir. 1996’da Eğitim Bakanlığı 63.547.000 frank harcamıştır (Toplamın % 74 ‘ü), yerel yönetimler ise toplam harcamanın % 12.4’ünü karşılamıştır. Merkezi hükümet, eğitim sistemindeki en üst harcama kalemi olan personel maaşlarının büyük bir kısmını ödediğinden payı büyüktür. Şirketlerde çıraklık vergisi yoluyla IVT’yi finanse etmektedir (% 2.7). Halkta IVT sistemine % 10.9’luk katkıda bulunmaktadır (http://www.cede-fop.eu.int). Finans Yapısı Merkezi ve yerel yönetimin eğitimde yapağı harcama payları, yerinden yönetim konusundaki yasayla belirlenen sorumluluk dağılımıyla belirlenmektedir. Cari harcamaların en büyüğü personel maaşlarıdır. Bunun büyük bir kısmını merkezi hükümet üstlenmiştir. Kapital harcamasında ise mali sorumluluk dağılımı farklıdır. Merkezi hükümetin finanse ettiği yatırımlar (bina, onarım, materyal alımı) 1996’da toplam harcamanın sadece % 10.8’idir. Çıraklık Çıraklığı finanse eden başlıca kuruluşların yaptığı toplam harcama 1996’da 14.318.000 franka yükselmiştir. Çıraklık sözleşmelerinin sayıca artışı bunun nedenidir. Çıraklık uygulaması son dönemde % 44 oranında artmıştır. Çıraklık Finans Sistemi • İşletme ve teçhizat harcaması • Çırak yetiştiricilerin eğitimi • Malî teşvikler • Çıraklığa yapılan ödemeler • Çıraklığı geliştirme yönünde yapılan bilgilendirme kampanyası Finans Kuruluşları Çıraklığı finanse eden başlıca üç kuruluş vardır; Merkezi Yönetim, Bölgeler ve Kuruluşlar (Şirketler). Bölgelerin çıraklığı finans payı artmaktadır. Çoğu bölge bu tür eğitim geliştirmek üzere aktif politikalar uygulamaktadır. Buna paralel olarak merkezi hükümetin çıraklığı finanse etmesi düşüş göstermektedir. 1996’da merkezi hükümet çıraklık sistemini finanse etmede 3. sırada yer almaktadır. Şirketler çıraklık finansında en fazla pay sahibidir. 1996’da şirketlerin payı 5.057.000 frank olmuştur (CEDEFOP 1998:9). GENEL DURUM IVT 1996’da meslekî eğitime yapılan harcamaların % 51’ine eş oranda finanse edilmektedir. Finansın en büyük oranı okulda gençlere verilen eğitime ayrılmaktadır. Bunu çıraklık, alternance, kalifiye-yeniden kalifiye dersleri izlemektedir. Alternance eğitimi dışında finansın büyük kısmı kamu tarafından yapılmaktadır. IVT sisteminde başlıca iki kurum vardır; bölgeler ve sosyal partnerler. Hükümet bu iki grubun karar almasında düzenli olarak yer almakta ve bölgelerle ilişki kurulmasını teşvik etmektedir. Bu yaklaşım aşağıdaki iki konu üzerindeki odağı yansıtır; • Okulu bırakan gençlerin meslekî becerilerinin geliştirilmesi • Büyük sorunlarla karşılaşan işsiz gençlerin iş bulmasını sağlamak SÜREKLİ MESLEKÎ EĞİTÎM CVT şu yollarla finanse edilmektedir; • Zorunlu vergiler yoluyla şirketler tarafından • Fonların dağılımı yoluyla sosyal partnerler tarafından idare edilen ortaklıklarca • Kamu desteği yoluyla merkezi hükümet ve bölgeler tarafından • İşçiler tarafından Finans Kaynakları 1996’da hâlen istihdam edilmiş olan işçilerin eğitimine yapılan toplam harcama 79.737.000 franktır (Meslekî eğitime yapılan toplam harcamanın % 58.7’si, GSMH’nin % 1.01’ı). Toplam eğitim harcaması aktüel eğitim maliyetlerini, eğitime katılan işçilerin maaşlarını, eğitimle ilgili diğer maliyetleri kapsamaktadır. İŞ ARAYANLARA YÖNELİK EĞİTİM Finans Kaynakları 1996’da bu alana yapılan harcama 28.845.000 franktır (Meslekî eğitime yapılan toplam ulusal harcamanın % 36’sı). İş arayanlara yönelik eğitim büyük oranda kamuca finanse edilmektedir (% 98). Bu kapsamda hükümetin payı % 57.4, bölgelerin % 11.4, UNEDİC’in % 28.2, halkın katkısı ise % 2’den azdır (CEDEFOP 1998:10). FİNLANDİYA’DA MESLEKÎ VE TEKNİK EĞİTİMİN FİNANSMANI BAŞLANGIÇ DÜZEYİNDEKİ MESLEKÎ EĞİTİM IVT’nin Finans Çerçevesi Devlet ve belediyeler genel ulusal ve yerel vergiler yoluyla Finlandiya da IVT’nin büyük kısmını finanse etmektedir. Merkezi hükümet meslekî eğitimde kullandığı parayı vergiler ve diğer ulusal gelirler yoluyla toplamaktadır. Eğitim Bakanlığı Bakanlar Kurulunca oluşturulan toplam harcama çerçevesine bağımlı değildir. Bakanlık eğitim bütçesi için bir öneri hazırlar ve ilgili devlet kuruluşlarıyla, eğitim sendikası temsilcileriyle ve yerel, bölgesel kuruluşlar birliğiyle danışmaya girer. Meslekî eğitim bütçesi, IVT verenlere ilişkin maliyetleri, öğrencilere ilişkin yardımları, meslekî eğitimi geliştirme amaçlı özel programların maliyetlerini içerir. Lise ve AMK kurumlarında verilen okul merkezli IVT bütçesi meslekî eğitim kuruluş sahiplerine dağıtılmıştır. Belediyelerde bunda yer almaktadır. Çıraklık eğitiminde ise bütçe doğrudan yerel çıraklık ofislerinin sorumluluğundadır (CEDEFOP 1998:3). Okul merkezli IVT’nin başlıca finansörü devlettir. Bu sistem yerel vergiler yoluyla oluşan belediye finansıyla desteklenmektedir. Devlet ayrıca kredi verme yoluyla eğitime katılan kişileride desteklemektedir. IVT’ye katılanlar özel bankalarca tahsis edilen kredilerden de faydalanmaktadır. Çıraklık eğitimine ayrılan fonların çoğu da devletten gelmektedir. 1999 yılında yapılan değişikliklerden sonra belediyelerin malî sorumluluğu arttırılmıştır. Finans Kaynakları Bütçenin hükümet tarafından oluşturulup parlemento tarafından onaylanmasının ardından bütçe IVT verenlere dağıtılır. Devlet de krediler yoluyla öğrencilerini desteklemektedir. Bölgesel düzeyde il ofislerinin vergi toplama gücü yoktur. Bu ofisler sadece Eğitim Bakanlığı tarafindan tahsis edilen finansla yatırım projelerini destekleme rolüne sahiptir. Avrupa Birliği de (AB) Finlandiya’nın birlik üyesi olduğu 1995 yılından bu yana ulusal, yerel ve kurumsal düzeyde IVT’yi desteklemektedir. Sosyal partnerler ve firmalar IVT’yi doğrudan finanse etmemektedir. Firmalar bazı durumlarda destekleyici rol üstlenmektedir ancak bu konuda yeterli istatistiki bilgi yoktur. IVT’de yer alan öğrencilere ödenen maaşlar dolaylı fon kapsamındadır. IVT öğrencilere ücretsiz sunulmaktadır. Dolayısıyla IVT’nin finansında bireylerden alınan ödentiler rol oynamamaktadır. IVT’de belediyelerden sağlanan kaynak, vergiler ve diğer gelirler yoluyla olmaktadır. Belediyelerin çıraklık eğitimini finans etmesi % 3 oranındadır. IVT öğrencilere ücretsiz verilmektedir ancak özel eğitim kurumları öğrencilerden Eğitim Bakanlığı izniyle ücret alabilmektedir (CEDEFOP 1998:5-7). DANİMARKA’DA MESLEKÎ VE TEKNİK EĞİTİM FİNANSMANI Başlangıç Eğitiminin Finansı Gençliğe verilen eğitimin büyük bölümü kamu sektörü tarafından finanse edilir. Bu başlangıç meslekî eğitimini de içermektedir. Meslekî eğitimin kuramsal kısmına şirketler doğrudan katkıda bulunmaz. Bazı eğitim matar-yellerinin satın alımı dışında öğretim ücretsizdir. IVT’ye şirketlerin katkısı maaş ödemesi ve işveren fonuna yaptıkları ödemeler şeklindedir. Bunu hem kamu hem de özel şirketler yapar. Kamu, eğitimin kuramsal bölümünü finanse eder. İşverenler tüm eğitim döneminde öğrenci aylıklarını öder. İşveren fonu ise eğitimin kuramsal bölümü sırasında şirketlerin öğrenci aylıklarını ödemesine katkıda bulunur. Ayrıca bir şirketle anlaşma yapılmadan gerçekleşen okul merkezli uygulamalı eğitimi finanse eder. Sürekli Eğitimin Finansı Sürekli eğitim, Avrupa sendikası, devlet, özel ve kamu şirketleri ve yurttaşlar tarafından doğrudan finanse edilmektedir. Devlet, vergiler ve diğer malî kaynaklar yoluyla sürekli meslekî eğitime kaynak sağlar. Bunların dışındaki kaynaklar ise özel sektör tarafından sağlanır. Danimarka da kamu tarafından finanse edilen meslekî eğitim giderek artan ölçüde önemli rol oynamaktadır. Sosyal partnerlerde bu yapıda farklı düzeylerde yer almaktadır. Bunun yanısıra işyerleri de sürekli eğitimin finansında yer almaktadır. Tahminlere göre sürekli meslekî eğitim harcamalarının ortalama üçte ikisi şirketlerce karşılanmaktadır (CEDEFOP 1998:1-15). İşsizlere Yönelik Eğitimin Finansı İşsizlerin eğitimi büyük ölçüde yerinden yönetim yoluyla finanse edilmektedir. Ancak kamunun payı yine yüksektir. Avrupa sosyal fonu (ESF) de işsizlere yönelik meslekî eğitime malî katkıda bulunmaktadır. TÜRKİYEDE MESLEKÎ VE TEKNİK EĞİTİMİN FİNANSMANI Ülkemizde meslekî ve teknik eğitim devlet tarafından finanse edilmektedir. Devletin genel ve katma bütçe dışında MTE’e finansman yaratabilmek için bazı düzenlemeler yaptığı görülmektedir (MEB 2001): 1. Devlet bütçesinden sağlanan kaynaklar. 2. 3308 sayılı yasa ile kurulan ÇMTE Fonundan sağlanan gelirler. 3. 3418 sayılı eğitim sağlık ve spor hizmetlerinde kullanılmak üzere bazı vergi kanunlarında değişiklik yapılmasına ilişkin kanun ile elde edilen gelirler. 4. Diğer fonlardan eğitime aktarılan gelirler. 5. Dış proje kredilerinden yararlanılarak eğitime aktarılan paylar. 6. Halk katkılarını organize ederek elde edilen gelirler. 7. MEB ile bakanlıklara bağlı okullardaki okullardaki döner sermaye işletmelerinden elde edilen gelirler. 8. TOOB’ca tahsis edilmiş eğitim fonlarının % 50 sinden elde edilen gelirler. 9. Sendika ve konfederasyonlardan eğitim için ayrılmış fonların % 25’i. 10. Diploma harçları. 11. Çıraklık ve Yaygın Eğitim Fonuna ait mallardan elde edilen gelirler. 12. Bağışlar ve diğer gelirler. Meslekî ve teknik eğitim pahalı olmasına rağmen, bu kesime MEB bütçesi içinde ayrılan payı oldukça yetersiz olduğunu görmekteyiz. Meslekî ve teknik eğitimde yapılan kısıntının ürünün niteliğine yansıyacağı unutulmamalıdır. Çünkü meslekî ve teknik eğitim daha fazla araç-gereç ve donanım gerektirmektedir. Meslekî ve teknik liselerin çoğu finansman yetersizliği sonucu çok eski teknolojiyi yansıtan araç ve gereçleri kullanmaktadır. Buna karşılık teknoloji alanındaki hızlı gelişmeler atölyelerdeki araçların sürekli yenilenmesini gerektirmektedir. Meslekî ve teknik eğitimdeki finansman sorunu sistemin verimliliğine yansımaktadır. Yeterli atölye donanımına sahip olmayan okullarda yetişen öğrenciler iş hayatında başarılı olamamakta hatta kabul görmemektedirler. Tablo.1 MEB bütçesi içinde Meslekî ve Teknik Eğitime ayrılan payın yetersizliğini ortaya koymak bakımından oldukça önemlidir. Tablo 1. MEB Bütçesinin Eğitim Kademeleri Arasında Yüzde Olarak Dağılımı
A.P.K.Dairesi Başkanlığı İstatistiklerinden Alınmıştır. Türkiye’de meslekî ve teknik eğitim sisteminde ihtiyaç duyulan kaynak devlet konsolide bütçesinden sağlanmaktadır. Ülkeler kamu harcamaları içerisinde eğitime büyük oranda pay ayırmaktadırlar. Konsolide devlet bütçesinden Millî Eğitime son 12 yılda ayrılan pay Tablo 2’de görüldüğü gibidir. Tablo 2. Konsolide Devlet Bütçesi İçinde Eğitim Harcamaları (Cari Fiyatlarla)
A.P.K.Dairesi Başkanlığı İstatistiklerinden Alınmıştır. Toplam MEB bütçesinin konsolide bütçeden aldığı en büyük pay 1992 yılında % 14.56 olarak gerçekleşmiştir. 1990-1993 yılları arasında % 14.05 oranında seyreden bütçe 1994 yılında % 11.36’lık oranla düşme eğilimine geçmiştir. Bu eğilim sonraki yıllarda da devam ederek % 7’lere kadar inmiştir. Bu düşüşün nedenleri arasında ülkede yaşanan ekonomik, siyasî ve sosyal iktidarsızlık büyük rol oynamıştır. Çeşitli ülkelerde 1994 yılında yapılan harcamaların toplam kamu harcamaları içerisindeki payı Japonya % 16.2, Hollanda % 17A, Fransa % 18.1, İsviçre % 18.7, Kore % 26.6 Türkiye’de ise % 11.32’dir. Avrupa ülkelerinin nüfus artış hızının düşük olması, eğitim sisteminin alt yapısının tamamlanmış olmasına karşılık eğitim harcamalarının miktarı oldukça yüksektir. Gelişmekte olan ülkemizde ise bu oranın oldukça düşük olduğu gözlenmiştir. Eğitimin gelişmesi diğer sosyal ve ekonomik müesseselerin gelişimi ile doğru orantılıdır. Eğitim düzeyi bir anlamda toplumun gelişmişlik derecesinin bir göstergesidir. GSMH’daki eğitimin payı ülkelerin gelişmişlik düzeyine göre artmaktadır. Türkiye’de eğitimin GSMH’den aldığı pay Tablo 3’de verilmiştir. Tablo 3. GSMH’den Eğitimin Aldığı Pay
MEB A.P.K.Dairesi Başkanlığı İstatistiklerinden Alınmıştır. 12 Yıllık bir periyotta GSMH içinde MEB’nın payına bakıldığında 1990-1994 yıllarında %2.58, 1995 yılında %1.73’e düşmüş ve bu seviyesini korumuştur. 2000 yılına doğru biraz daha artma trendine girmiştir.Gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında 1994 yılı itibarıyla; Hollanda % 7.8, Fransa % 5.7, İsviçre % 5.1, Japonya % 5.0, Kore % 3.1, Türkiye % 2.41’lik bir paya sahiptir. Buraya kadar ki bölümde kaynak yetersizliği genel bir yapı içerisinde ele alınmıştır. Tablo 4’de Meslekî ve teknik eğitimin MEB bütçesi içerisindeki dağılımını daha net görmek mümkündür. Tablo 4. Yıllara Göre Meslekî ve Teknik Eğitim Dairelerine Ayrılan Payın MEB Bütçesi İçindeki Oranı
A.P.K.Dairesi Başkanlığı İstatistiklerindenAlınmıştır. MEB bütçesi içinden meslekî ve teknik eğitime ayrılan payın yetersizliği, hem meslekî-teknik öğretim kurumlarının günün teknolojisine göre kendilerini yenileyememeleri hem de öğrencilerin beceri eksikliği ve eski teknolojiyi izlemeleri sorununu beraberinde getirmektedir. Endüstri meslek liseleri ve teknik liselerde döner sermaye sisteminin iyi işlememesi bu okulların gelirlerini önemli ölçüde engellemiştir. Böylece her şeyi devletten bekleyen ve işletmecilik anlayışına sahip olmayan meslekî ve teknik öğretim kurumları, sadece devletin kendilerine tanıdığı olanaklarla yetinmek zorunda kalmışlardır. Finansman yetersizliği sonucu yenileşme kapasitesini kaybeden bu okullar, ülkemizi bilgi toplumuna taşımaktan çok uzaktır. Meslekî ve teknik eğitimdeki kalitenin düşmesi, özellikle 1985 yılından itibaren, Millî Eğitim Sistemi’ni dış finansman kaynakları bulmaya yöneltmiştir. Ülkemiz ile Dünya Bankası arasında yapılan ikraz anlaşmaları Almanya, Fransa ve Japonya hükümetleri ile yapılan teknik iş birliği çerçevesinde, endüstriyel teknik öğretim okullarındaki atölye ve laboratuvarların modern teknolojilere uygun olarak donatılması, teknik öğretmenlerin yurt içi ve yurt dışında meslek ve yabancı dil eğitimine alınması ve öğretim programlarının geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda 1985 yılından bu yana, dış finansman kaynaklı 6 proje uygulamaya konulmuş ve bu projelerle endüstriyel teknik öğretime yaklaşık 170.7 milyon ABD doları tutarında dış kaynak girdisi sağlanmıştır. MTE okul ve kurumlarının devlet bütçesinden sağlanmasında yaşanan güçlükleri azaltmak ve okulların hiçbir zaman sahip olamayacakları makine, teçhizat ile hizmet ve üretim ortamlarını öğrencileri sağlamak amaçlarını da içeren ve eğitimde bir reform niteliği taşıyan 3308 Sayılı Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu çerçevesinde öğrenciler okul-işyeri iş birliği içerisinde pratik eğitimlerini işyerlerinde yapmaktadırlar. 3308 sayılı kanunla kurulan “ÇIRAKLIK, MESLEKÎ VE TEKNİK EĞİTİMİ GELİŞTİRME VE YAYGINLAŞTIRMA FONU” meslekî ve teknik eğitimin finansmanın da önemli bir yer tutmaktadır. Tablo 5.1997-1999 yılları arsındaki fon gelirlerini ve harcamasını göstermektedir. Tablo 5. 3308Sayılı Yasayla Kurulan Çıraklık, Meslekî ve Teknik Eğitimi Geliştirme ve Yaygınlaştırma Fonundan Meslekî ve Teknik Öğretime Yapılan Harcamalar
A.P.K.Dairesi Başkanlığı İstatistiklerinden Alınmıştır. Meslekî ve teknik eğitimin finansmanında bir diğer önemli unsurda okul ve kurumların döner sermayelerinden sağlanan gelirlerdir. Meslekî ve teknik okullarda, öğrencilere gerçek iş tecrübesi kazandırmak, okulun teknolojik gelişmelere uyumlu olarak donatılmasını sağlamak okul ile yeni teknolojileri çevreye tanıtmak ve çevrenin bu yolla kalkınmasına yardım etmek amacı ile 3423 sayılı kanun ile meslekî ve teknik okullarda döner sermaye kurulmuştur. MTE kurumlarının yapmış oldukları döner sermaye çalışmalarının işletme idarî masraflar kaleminden araç-gereç alımının yanı sıra öğrenciler üretim içerisinde çalışmakta eğitimin kalitesi artmaktadır. Ayrıca burada oluşan kaynaktan öğrenci, öğretmen ve yöneticiler maddî gelir elde etmektedirler. Meslekî ve teknik eğitim kurum ve okullarında faaliyet gösteren döner sermaye işletmelerinin öğrenciler, okullar ve yöneticiler açısından önemli katkıları vardır. Bu katkıların neler olabileceğini şu şekilde belirtebiliriz; • Meslekî ve teknik eğitim okul ve kurumlarında öğrenim gören öğrencilerin, iş üzerinde fiilen çalışarak meslekleriyle ilgili bilgi ve becerilerini pekiştirmesine yardımcı olmak, iş hayatı koşullarında yetiştirilmelerine katkı sağlamak, • Mevcut makine parkı ve teknik insan gücü potansiyelini ekonomiye kazandırmak, • Öğrencilerde girişimcilik ruhunun gelişmesine yardımcı olmak, • Meslekî ve teknik eğitim personeline ek gelir sağlamak, • Bakanlığın ihtiyaç, duyduğu eğitim araçlarının ve donatım eşyasının üretilmesini gerçekleştirmek. Gerek genel eğitim kurumlarında gerekse MTB okul ve kurumlarında halktan ve özel idarelerden sağlanan maddî destek yardımıyla okul ve kurumların bazı eğitim araç ve gereç ihtiyacı karşılanmaktadır. Tablo 6’da yapılan bu yardımlar görülmektedir. Tablo 6. Halkın ve Özel İdarelerin Eğitime Katkıları (MilyonTL.)
A.P.K.Dairesi Başkanlığı İstatistiklerinden Alınmıştır. SONUÇ VE ÖNERİLER Türkiye’deki işletmelerin, ulusal ve uluslar arası pazarlarda rekabet edebilmeleri için, hızlı teknolojik gelişmeleri anlayabilen ve uyum sağlayan yetişmiş işgücüne ihtiyaç vardır. İşçiler, yeni teknolojilere hızla uyum sağlamada anahtar konumundadır. Onların uyum sağlamadaki yeterlilikleri, sahip oldukları geniş tabanlı teknoloji bilgisine dayanır. Yüksek performanslı yeni iş gücü Türkiye ve Türkiye’nin geleceği için bir zorunluluktur. Bu anlamda Türk sanayi ve hizmetler sektöründe nitelikli işgücü ihtiyacı, genelde dışa açılmaya çalışan ve özellikle AB ve Gümrük Birliği süreçlerinde uluslar arası rekabet gücü kazanma çabasındaki Türk ekonomisi bakımından önemli bir sorundur. Dışa açık ekonomi politikası, üretimde kalite ve maliyet faktörleri ile işgücünün nitelik ve verimlilik düzeyinin yükseltilmesi gibi hususları ön plâna çıkardığından eğitim sistemimizin, Türk sanayi ve hizmetler sektörünün ihtiyaç duyduğu nitelikli insan gücünü yetiştirerek ekonomik kalkınmayı destekleme ve hızlandırma görevini yerine getirmesi şarttır. Sanayileşmenin, cumhuriyete hedef olmasından bu yana yetişmiş insan gücü kaynağına sahip olmak, Türkiye’nin amacı hâline gelmiştir. Türkiye, sanayileşmiş ülkelerin rekabetçi dünyasında yerini alırken, daha iyi niteliklere sahip, yetişmiş insan gücüne olan talep de yıldan yıla artmıştır. Kalkınma, ilerleme ve gelişmişlik standartlarına ulaşmada can alıcı bir misyon yüklenen meslekî teknik eğitim sisteminin yapısal bazı problemlerden arındırılması gerekmektedir. Etkin bir örgüt yapısı, kapsamlı eğitim programları, teknolojik gelişimlere uygun donanım ağı ve en önemlisi finansman yönünden problemsiz bir Meslekî Eğitim Sistemi Türkiye’nin özlemidir. Bu bağlamda; 1. Genel bütçeden ayrılan kaynakların gelişmiş ülkeler düzeyine ulaşacak oranda olması sağlanmalıdır. 2. Yerel kaynakların harekete geçirilmesi (meslek odaları, belediyeler, il özel idareleri kooperatifleri, halk katkıları) 3. MTE destekleyici gönüllü kuruluşların sayılarının artırılması, 4. Diploma harçlarının artırılması, usta öğretici, kalfalık ve ustalık belgeleri harçlarının artırılması, 5. MTE’ de devletin verdiği ve sayısı sınırlı olan burs ve parasız yatılılık olanaklarının artırılması işletmelerden ve meslek birliklerinden MTE bursları verilmesi, 6. Sendikaların gelirlerinden MTE için ayırmak zorunda oldukları ödeneklerin işler hâle getirilmesi, KAYNAKÇA Wordbank, “Gelişmekte Olan Ülkelerde Eğitim Finansmanı Fonların Düzeyi Ve Kaynakları” basılı doküman 2001. Ültanır, Gürcan. Karşılaştırmalı Eğitim Bilimi. Ankara. 2000. M.E.B. Genel Eğitim, Meslekî Eğitim, Teknik Eğitim. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Plânı. Özel İhtisas Komisyon Raporu. Ankara. 2001. M.E.B. On Altıncı Millî Eğitim Şûrası. Ankara. 1999. M.E.B. Millî Eğitim Sayısal Veriler. APK. Ankara. 2000. CEDEFOP. The financing of vocational education and training in France. 1998. CEDEFOP. The financing of vocational education and training in Finland. 1998. CEDEFOP. The financing of vocational education and training İn Denmark. 1998. http://www.cedefop.gr/ http://www.meb.gov.tr http://www.yok.gov.tr http:// www.trainingvillage.gr http:// www.cedefop.eu.int
* Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Öğretim Görevlisi. (1) Sezgin İlhan; Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri Sempozyumu. Ankara, 2001, s.241. (2) MESS, Milenyumun Eşiğinde Meslekî Eğitim ve Öğretim, İstanbul. 1999. s.139. (3) http://www.youthforhab.org.tr/tr/yayinlar/avrp/bolum-4.htm (4)http://www.deltur.cec.eu.int/guncel/gal90.htaıl (5) MESS, a.g.e., s.139 (6) http:// www.youthforhab.org.tr/tr/yayinlar/avrp/bolum-4.htm (7) http:// www.deltur.cec.eu.int/programlar.html (8)http://ww\v.youthforhab.org.tr/tr/yayinlar/avrp/bolum-4.htm (9) MESS, a.g.e., s.141-143. (10) http://www.po.metu.edu.tr/euoffice/egitim/youth.htm (11) http://www.po.metu.edu.tr/euoffice/egitim/youth.htm (12) http://www.po.metu.edu.tr/euoffice/egitim/youth.htm (13) http://www.youthforhab.org.tr/tr/yayinlar/avrp/bolum-4.htm (14) AEGEE. Socrates ve Türkiye. İstanbul. 1999.
|
© T.C. MEB Yayımlar Dairesi Başkanlığı |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
[ yukarı ] |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||