MİLLİ
EĞİTİM DERGİSİ |
Sayı
148 |
Ekim,
Kasım, Aralık 2000 |
Rusya Federasyonu Zorunlu Temel Eğitim Kurumlarında
Ana Öğretim Programı ve Buna Dayalı Olarak Oluşturulan Programlar |
Doç.Dr. Esergül Balcı BUCAK (*) |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
GİRİŞ Günümüz Bilgi toplumunda
tüm ülkelerde eğitim sistemi, sosyo-ekonomik kalkınma için bir araç olarak görülmekte
ve büyük önem verilmektedir. Rusya Federasyonu (RF) da bu ülkelerden
birisidir.Her ne kadar Sovyet Sosyalist CumhuriyetlerBirliği’nin (SSCB)
dağılması ile çöktü diye düşünülse de, RF’nun eğitimli ve kültürlü insanları
ile geçiş dönemini kısa sürede aşacağı düşüncesi gündemdeki yerini
korumaktadır. Nitekim RF konuya ilişkin ipuçlarını bu şartlarda bile, eğitime
büyük önem verip, eski gücüne yine eğitimle ulaşacağını düşünerek, yeni ve
ihtiyaca göre değişen programlar hazırlayarak ortaya koymuştur. Bu amaçla,
makalemizde RF eğitim sisteminin programa ilişkin yeni çalışmaları
tarafımızdan yerinde incelenerek, ülkemiz eğitimcilerine tanıtılmaya
çalışılmaktadır. Rusya Federasyonu Eğitim Sistemi: RF Eğitim
Sisteminde zorunlu temel eğitim birimine bağlı olmak üzere dokuz yıllık
süreyi kapsamaktadır. İlk dört yıllık kısım olan ( Naçalnaya şkola)
(ilkokul), ana okuluna gidip gitmemeye ya da ailenin isteğine bağlı olarak
değişen, üç ya da dört yıllık eğitimi kapsamaktadır. Ancak öğrenci beşinci
sınıfa geldiğinde, ilköğretimi kaç yıl okursa okusun, aynı seviyeye gelmiş
durumdadır. Çocuk bu durumda ilkokula 6-7 yaşında başlamakta ve eğer üç yıl
okuyacaksa, bir yıllık eksikliğini ya aile kendisi ya da anaokulu
tamamlamaktadır. Anaokulu olmayan küçük yerleşim birimlerinde ise, ilköğretim
dört yıldır. Devlet anaokulu açamadığı için eğitimdeki bu eksikliğini,
ailenin tercihine bırakmayarak, dört yıl olarak düzenleyerek gidermektedir. Temel orta öğretimde ise (osnovnaya
srednayaya şkola) tercihe bırakma durumu yoktur ve standart olarak beş
yıldır. Bunun devamı niteliğindeki tamamlama orta öğretimi (polnaya
crednayaya şkola) iki yıl olarak düzenlemiştir ve isteğe bağlıdır. Ancak bu
okulun 2005 yılından itibaren oniki yıla çıkarılarak zorunlu olması
plânlanmıştır. Eğitim öğretim takvimi 1 Eylül-1 Haziran tarihleri arasında
olup, dört dönemdir. Nitekim RF’nun eğitim
yasası da eğitime önem verdiğini vurgulamaktadır. RF eğitim sistemi bu yasaya
göre, yarışma sonucunda kabul edilip hükûmetçe onaylanan federal program çerçevesinde
gerçekleştirilmektedir. RF’daki öğretim dili “RF’nu
oluşturan milletlerin dilleri” adlı yasa ile belirlenmiştir. Eğitim yasasının
6. maddesi ile, öğrencilere zorunlu olan 9 yıllık temel eğitim sırasında
anadilde eğitim görme hakkı verilmiştir. Eğer öğrenci isterse anadilini
seçmeyebilir. Anadil eğitimi için özel sınıf ve gruplar da açılabilir. Hangi
dillerde eğitim verilebileceği, ilgili eğitim kuruluşunun yönetmeliğine göre
olmaktadır. İlkokul dışındaki tüm devlet eğitim kuruluşlarında Rusça eğitimi
standarttır. Çeşitli Cumhuriyetlerdeki, anadilini öğrenme şekli, ilgili
Cumhuriyet yasaları ile belirlenir. Bağımsız olmayan diğer halkların kendi
anadillerini öğrenmeleri için yardım olanağı sağlanır. Aynı yasanın 9. maddesine
göre; eğitim programı, herhangi bir eğitimin özelliklerini belirler. Genel ve
meslekî olmak üzere iki türdür. Bunlardan genel eğitim
programlarının amacı; hayata uyum sağlayan insan yetiştirme ve herhangi bir
meslek almaya yardımcı olma ve temel sağlamadır. Bu program kapsamında; okul
öncesi eğitim, ilköğretim, temel ve tamamlayıcı eğitim yer almaktadır. Meslekî eğitim
programlarının amacı; genel eğitim seviyesini yükseltip bireye herhangi bir
meslek kazandırmadır. Bu kapsamda; temel meslekî eğitim (Naçalnoye
Profesyonalnoye Obrazovaniyi) ve orta meslekî eğitim (Sredneya
Profesyonalnoye Obrazovaniyi), yüksek meslekî eğitim ve yüksek eğitim sonrası
meslekî eğitim bulunmaktadır. Genel ve meslekî eğitim
programlarının minimum ders standartları, bunların içerikleri, ne kadar
zamanda tamamlanacakları, bu yasaya ve ilgili eğitim kuruluşlarının alacağı
karara bağlıdır (1). RF Genel ve Meslekî Eğitim
Bakanlığı’nca (RFGMEB)hazırlanan ders programlarının içeriği, bu okullarda bir haftada okunacak, zorunlu minimum ana
dersleri plânlamaktır. Bu ders
içeriği ile, öğrencilerin dünyadaki eğitim seviyesine yeterli olarak
ulaşmaları hedeflenmektedir. Programların temelini ise, 1992-97 yıllarında
kullanılan programlar oluşturmuştur. Programların hazırlanması aşamasında
ayrıca çeşitli okullarda test ve uygulamalar yapılmış ve onların
deneyimlerinden yararlanılmıştır. Bunlara ek olarak ders programlarının
içerikleri hazırlanırken,Rus Eğitim akademisi ve diğer bilim merkezlerince
hazırlanmış standart projeler kullanılmış, bunlar da eğitim uzmanlarınca
incelendikten sonra karara bağlanmıştır. Söz konusu genel orta
öğretim programında, aşağıdaki dersler hazırlanmıştır. İlköğretim düzeyinde (ilk 4
yıl):Rusça ve Rus edebiyatı, matematik, doğa bilimleri ve sosyal bilimler yer
almaktadır. Orta öğretim düzeyinde
(sonraki 5 yıl): Dil ve edebiyat; Rusça, Rus
edebiyatı, yabancı diller(İngilizce,Almanca, Fransızca,İspanyolca) Sanat; (resim, müzik, dünya
sanat kültürü) Toplumbilim; (Rus tarihi,
genel tarih, toplumbilim, coğrafya) Doğa bilimleri; (fizik,
astronomi, kimya, biyoloji) Matematik ve bilgisayar Beden eğitimi ve sivil
savunma Teknoloji RFGMEB9 Şubat 1998’de bu
konu ile ilgili olarak daha ayrıntılı bir yönetmelik yayınlamış ve öğrencilerin
söz konusu okullarda, bir haftada maksimum olarak kaç saat derse
gireceklerini ve hangi sınıfta hangi dersin kaç saat verileceğini
belirlemiştir. Program, RF içindeki anadili Rusça olan ve olmayan diğer
cumhuriyetlerin çeşitlendirilmiş eğitim programlarını da içermektedir. Buna
bağlı olarak eğitim plânı, standart ve çeşitlendirilmiş olmak üzere iki
çeşittir(2). Standart Program: Ülkede belirlenmiş
standarda mezunların ulaşması için gerekli olan standart garanti altına
alınmaktadır. Bu kısımda matematik, fizik, kimya hariç, diğer derslerden%
10-15 oranında daha az zaman ayrılabilir. Örneğin Çavuşistan’da bu program
okutulursa, genel olarak ders ağırlıkları aynı kalır ve anadili olan Çavuşça
için ders saati esnek olarak oluşturulabilir. Kısaca devletin federal
parçasında eğitim standartlarını gerçekleştirerek, eğitimde birliği ve
bütünlüğü sağlar ve garanti eder. Enstitülerde öğrencilerin eğitimi ile
gerekli en az bilgi, yetenek, alışkanlık verilmesi için imkân sağlanır. Çeşitlendirilmiş Program: Bölgesel cumhuriyetler
için hazırlanmıştır. Belirlenen ders saatleri, genel eğitim programında
belirtilen zorunlu derslerin okutulması için kullanılır. Bu plânla bölgesel
ve okula ilişkin ögelerin hayata geçirilmesi sağlanır. Bu kısımda çeşitli dallar
vardır. Filoloji, matematik, doğa bilimleri, sosyoloji, sanat, beden eğitimi,
teknoloji dalları gibi. Standart kısım, bu dalların
okunmasında minimum saatleri belirtmektedir. Filoloji dalı; eğitim
standartlarına göre üç türde oluşturulabilir. I.Tür; Rusça’nın anadili
olduğu okullarda Rusça,Rus edebiyatı, Rusya’daki halkların edebiyatı ve
yabancı dil.Bu derslerin tümü Rus dili ve edebiyatı için ayrılan ders saati
içinde okutulabilmektedir. II.Tür; Çeşitli bölge ve
cumhuriyetlerde yine bu ayrılan saatler içinde Rusça,Rus edebiyatı, anadil,
anadil edebiyatı ve Rusya’daki halkların edebiyatı ve yabancı dil (yabancı
dil filoloji için ayrılan saatte yapılır). Örneğin herhangi bir okulda anadil
Özbekçe ise, anadili Rusça olmayanlar için bu program uygulanabilmektedir. III.Tür; Herhangi bir
federal cumhuriyette, Tataristan gibi anadili Rusça olmayan bir bölgede
eğitim dili Rusça.Anadilde eğitim yapılmaz. Bu tip okullarda Rusça-Rus
edebiyatı, Özbekçe-Özbek edebiyatı, Rusya’daki halkların edebiyatı, yabancı
dil. II. ve III. türdeki
filoloji için ayrılan bu saatler değiştirilebilir tür ana plândaki
standartların dışına çıkılmadan bölgesel eğitim müdürlüklerince
çoğaltılabilir. PROGRAM
1 RUSYA FEDERASYONU GENEL EĞİTİM KURUMLARI TEMEL ÖĞRETİM PLÂNI
Temel ve Genel Okulların
Zorunlu Minimum Eğitim Programı İçerikleri, RFGMEB, Moskova, 1998 Eğer ilkokulda yabancı dil
okutuluyorsa, bu ders için çeşitlendirilmiş programdan ders saati alınabilir.
Ancak bu sadece 2. sınıf için söz konusudur. 1. sınıfta değişiklik yapılamaz. Matematik dalı; Matematik, cebir,
geometri, cebir ve analiz, bilgisayar. Değişken(yedek) saatler kullanılarak
bilgisayar dersi ayrı bir ders gibi verilebilir. Önceden bilgisayar dersi
matematik içinde sözel olarak anlatılırken, şimdi 10-11. sınıflarda
değişebilir saatler kullanılarak ayrı bir ders olarak kullanılmaktadır. Bu
ders ayrı bir ders olmadan yine matematik ve geometri ile birlikte 7-9.
sınıflarda verilebilir. Doğa bilimleri; Fizik, kimya, biyoloji,
ekoloji ve doğa bilimleri dersleri. Sosyoloji (Toplumbilim); Rusya tarihi ve dünya
tarihi, coğrafya, sosyoloji, ekonomi. Çevre dersi: 2 türlü verilir. 1. Türde bütünleşmiş
sınıflarda 1. sınıftan 4. sınıfa kadar çevre dersleri. 2. Türde 1.-2. sınıflarda
çevre dersleri, 3.-4. sınıflarda doğaya giriş ve toplumbilim dersi
şeklindedir. Sanat; Resim, müzik, dünya sanat ve kültürü
dersleri. Beden eğitimi; Beden eğitimi, sivil
savunma derslerinden oluşur. Buna ek olarak benzer dersler de konabilir. Teknoloji dalı; İş ve meslek eğitimi ile
grafik(çizim) derslerinden oluşur. Teknoloji dalı ilkokulda iki türde
yapılır. 1. türde 1. sınıftan 4.
sınıfa kadar iş eğitimi. 2. türde bütünleşmiş
sınıflarda 1. sınıftan 4. sınıfa kadar matematik ve proje çizimi dersi ile
plastik sanatlar ve zanaat olmak üzere iki tür ders verilmektedir. Okul yönetimi, okul
koşullarına ve çevresel özelliklere göre, çocukların gönüllü katılımıyla bu
dersler kapsamında bir şey üretip üretmeyecekleri konusunu, inceleyerek temel
plân doğrultusunda karara bağlayacaktır. Yukarıda belirtilen
RFGMEB’nın hazırladığı her dalda ve her sınıfta uygulanması gereken maksimum
ders saatleri, bölge ve çeşitli cumhuriyetlerin Millî Eğitim Müdürlüklerince
(BMEMd) yöresel ve okula ilişkin şartlar doğrultusunda
değiştirilebilmektedir. Ancak bu değişiklikte, ders saatlerinin sayısı
zorunlu dersleri vermek şartıyla, genel programda belirtilen maksimum
saatleri aşamaz. Yönetmelikteki değişebilir
kısım, haftada 5 ve 6 günlük eğitim için verilmiştir. Bunun anlamı RF’daki
okullarda bir haftada 5 veya 6 gün öğretim yapılabilmesidir. Yabancı dil 4.
sınıftan 11. sınıfa kadar olanlarda, iş eğitimi 5. sınıftan 11. sınıfa kadar
olanlarda, beden eğitimi 10. sınıftan 11. sınıfa kadar olanlarda bilgisayar,
fizik, kimya (laboratuvar derslerinde) sınıflar iki gruba ayrılacaktır. Ancak
şehir okullarında eğer sınıfta 25 kişiden fazla öğrenci, köylerde ve ziraat
okullarında 20’den fazla öğrenci varsa, ikiye ayırma işleminin uygulanması
öngörülmektedir. Eğer finans ve araç-gereç
imkânı varsa, 1. ve 3. sınıflarda yabancı dil eğitiminde de, bu sayılardan az
olsa da gruplara ayırmak mümkündür .İmkânı olmayan az gruplu ve tek gruplu okullarda
bu tür dersler derinlemesine okutulamaz. Bu durumda sınıflarda iki farklı
grup açılması önerilebilir. Örneğin sosyal ve fen bilimleri ya da sosyal ve
teknik olmak üzere iki grup oluşturularak bu derslerde yoğunlaşma ve
derinlemesine çalışma yapılabilir. O zaman 10. ve 11. sınıflarda haftada 32
saat ders verilir.Bu 32 saatin 26 saati genel (ortak) dersler olup bütün
sınıflarda okutulmaktadır. Kalan 6 saat kendi dallarına ait olan derslere
ayrılır. Bazı öğrenciler bu iki dalı, yani hem genel(ortak), hem sosyal hem
de fen dallarını birlikte alabilirler. O zaman ders saati haftada 26+6+6=38
şeklinde oluşturulabilir. Genel(temel) öğretim
programında belirtilen maksimum saatler için öğretmenlere verilecek ücret, bu
programa göre belirlenir ve bu ücretin altına inilemez. Ancak daha fazla ders
saati konabilir. Seçmeli dersler için verilecek ücret, okuldaki öğrenci
sayısına göre hazırlanır ve grupta bulunan öğrenci sayısına bakılmaz. Aşağıda zorunlu genel
dersler dışına çıkılmadan, çeşitli bölgelerdeki yöresel ve okul imkânları
dikkate alınarak hazırlanan çeşitli türdeki örnek programlar verilmektedir.
Verilen programlar şunlardır:1.İlköğretim okulu (1-4 yıl), 2.Anadili Rusça
olan temel orta öğretim okulu, 3.Anadili Rusça ve Rusça eğitim veren temel
ortaöğretim okulu, 4. Öğrencisi az olan köy okulu, 5.Anadili Rusça
olmayanlara anadili ile eğitim veren genel eğitim okulu, 6.RF akşam ve
vardiyalı temel eğitim kurumları plânı, 7.Kültürel prensiplere dayalı olarak
inşa edilen deneysel temel öğretim plânı (3). PROGRAM
2 RUSYA
FEDERASYONU GENEL İLKÖĞRETİM KURUMLARI ÖRNEK ÖĞRETİM PLÂNIL.B.
Zankov sistemine göre
PROGRAM
3 RUSYA
FEDERASYONU GENEL İLKÖĞRETİM KURUMLARI ÖRNEK
ÖĞRETİM PLÂNI D.B.Elkonin-V.V.Davidov
sistemine göre
PROGRAM
4 RUSYA FEDERASYONU ANA DİLİ RUSÇA ÖĞRETİMİ OLANTEMEL-GENEL EĞİTİM KURUMLARI ÖRNEKÖĞRETİM PLÂNI
PROGRAM
5 RUSYA
FEDERASYONU ANA DİLİ RUSÇA ÖĞRETİMİ OLAN GENEL-ORTA EĞİTİM KURUMLARI ÖRNEKÖĞRETİM PLÂNI
PROGRAM
6 RUSYA FEDERASYONU KÜÇÜK KAPASİTELİ (KÖY) ORTA-GENELEĞİTİM KURUMLARI ÖRNEK ÖĞRETİM PLÂNI
PROGRAM
7 RUSYA
FEDERASYONU ANA DİLİ RUSÇA OLMAYAN ÖĞRETİMLE (ÖĞRENİM
YAPMA) ORTA GENEL ÖĞRETİM KURUMLARI ÖRNEK ÖĞRETİM (ÖĞRENİM) PLÂNI
PROGRAM 8RUSYA
FEDERASYONU ANA DİLİ RUSÇA OLMAYANLARA RUS
DİLİ ÖĞRETİMİ İLE ORTA-GENEL ÖĞRETİM KURUMLARI ÖRNEK ÖĞRETİM PLÂNI
PROGRAM
9 RUSYA
FEDERASYONU GENEL ÖĞRETİM KURUMLARINDA (YÜZYÜZE-GÜNDÜZ
EĞİTİM FORMUNA GÖRE) AKŞAM (VARDİYALI)
STANDART ÖĞRETİM PLÂNI
PROGRAM
10 RUSYA
FEDERASYONU GENEL ÖĞRETİM KURUMLARINDA KÜLTÜR İLKELERİNE DAYALI DENEYSEL STANDART ÖĞRETİM PLÂNI
Sonuç: Geniş bir coğrafyaya yayılmış olan RF’nun, tüm
ülkenin ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde, çeşitli programlar oluşturmaya
çalıştığı görülmektedir. Böylelikle bireyler ihtiyaç ve yeteneklerine göre
eğitim alacaklar, ülke de bölgesel farklılıklar doğrultusunda eğitilmiş
insanları ile kalkınmasını daha etkili ve hızlı olarak yapabilecek,
sosyo-ekonomik açıdan geçiş sürecini daha etkin ve verimli biçimde
gerçekleştirebilecektir. Kısaca RF, günümüzün bilgi ve iletişim toplumuna,
işe eğitimden başlayarak ve eğitim yoluyla ulaşmayı hedeflemiştir. Bu durum,
ülkemiz açısından da dikkate alınabilir. Merkezin hazırladığı ana plân
yöresel ihtiyaçlar doğrultusunda hâlen uygulanmaya çalışılan“seçmeli ders”
yöntemi ile imkânlar ölçüsünde çeşitlendirilebilir. Bireylerle ülke
ihtiyaçları çakıştırılarak aynı potada eritilebilir. Bu da sonuçta, Avrupa
Topluluğuna girme, bilgi çağını yakalayıp, herkese yayma çabası içinde olan
ülkemiz açısından, sosyo-ekonomik ve kültürel gelişme konusunda olumlu
etkiler yapabilir. KAYNAKÇA Rusya Federasyonu Genel ve
Meslekî Eğitim Kurumları Bakanlığı; Yönerge
(Emir), 09.02.1998, No:322, Moskova, 1998. Rusya Federasyonu Genel ve
Meslekî EğitimKurumları Bakanlığı; Temel
ve Genel Okulların Zorunlu Minimum Eğitim Programı İçerikleri, Moskova,
1998. Zakon Ob Obrazovaniyi (Rusya Federasyonu
Kanunu-Eğitim Hakkında) Moskova, 10 Haziran 11992, No:3266-1. (*)Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim
Fakültesi. (1)Zakon
ObObrazovaniyi (Rusya Federasyonu Kanunu-Eğitim Hakkında)Moskova, 10
Haziran 1992, No:3266-1. (2)Rusya Federasyonu Genel ve Meslekî Eğitim
Kurumları Bakanlığı, Yönerge (Emir),
09.02.1998, No:322, Moskova, 1998. (3)Rusya Federasyonu Genel ve Meslekî Eğitim
Kurumları Bakanlığı; Temel ve Genel
Okulların Zorunlu Minimum Eğitim Programı İçerikleri, Moskova, 1998. |
İçindekiler...o
Kâzım
Karabekir Eğitim Fakültesinde “Okul Deneyimi” Uygulaması ve Sonuçlarının
Değerlendirilmesi o
Fizik
Konularının Kavratılmasında Görsel Öğretim Materyallerinin Önemi o
Okul
Psikologluğu ve Okul Psikolojik Danışmanlığı Meslekleri: Karşılaştırmalı Bir
Çalışma o
Rusya Federasyonu
Zorunlu Temel Eğitim Kurumlarında Ana Öğretim Programı ve Buna Dayalı Olarak
Oluşturulan Programlar o
Fen
Bilimlerinde Değerlendirmenin Önemi o
Bazı
Avrupa Ülkelerinde ve Türkiye'de Zorunlu Eğitimde Yönlendirme Çalışmalarının
Değerlendirilmesi o
Türkiye’de
Eğitim Yöneticilerinin Yetiştirilmesi Süreci o
Yirmibirinci
Asrın Başında Balkanlarda Yaşayan Türkçe o
Divan
Şiiri Öğretimi Üzerine o
Lise
Resim Dersi Öğretim Programının Çağdaş Sanatsal Eğitim Bağlamında
Değerlendirilmesi o
İlköğretim
Öğretmeni Adaylarına İlkokuma-Yazma Çalışmaları ile İlgili Pratik Öneriler o
Eşrefzâde
Mehmet Şevketi’nin Medrese Talebelerinin Durumlarına İlişkin Görüşleri ve
Çözüm Önerileri ©
T.C. MEB Yayımlar Dairesi Başkanlığı |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[ yukarı ] |