GİRİŞ VE AMAÇ

Günlük yaşantımız içinde, çalışma ve diğer etkinliklerimizin sıkıcı ve kendini tekrarlayan çabalara dönüşmesi, boş zaman değerlendirme etkinliklerini yaşamımızın önemli bir parçası ve bir yenilenme aracı hâline getirmiştir. Buna paralel olarak, kişilerin boş zamanlarını değerlendirmelerine yönelik çok seçenekli hizmetler sunan canlı bir sektör de oluşmuştur. Ekonomik verimliliğin artması ve çalışma koşullarının iyileştirilmesiyle ortaya çıkan boş zamanın bilinçli bir şekilde değerlendirilmesi, pozitif sonuçları olacak bütünsel bir çaba olmalıdır. Bu konuda yapılan çalışmalarda, boş zamanın pozitif kullanımının artmasının kendini gerçekleştiren ve ruhen sağlıklı gençlerin gelişmesine katkıda bulunduğu yaygın olarak ifade edilmektedir (Passmore, A. ve French, D., s.67).

Boş zaman, kişinin çalışmadığı, yaşam zorunluluklarının ve biçimsel görevinin dışında kalan ve kişinin kendi isteği yönünde harcayabileceği zamandır (Kılbaş, Ş. s.28). Bu nedenle boş zaman aslında çok önemli bir yaşam dilimini oluşturmaktadır. Bu alanda en sık kullanılan iki sözcük olan boş zaman ve rekreasyon, bir ölçüde örtüşmekle birlikte, aynı anlama gelmemektedir. Rekreasyon, yukarıda tanımlanan boş zamanın çeşitli etkinliklerle değerlendirilmesi olarak kabul edilmektedir. Aristo, boş zaman etkinliğini, “başka bir amaç olmadan, sadece yapmak için yapılan bir etkinliğin içinde bulunma durumu” şeklinde ifade etmektedir (Kraus, R., s.254). Önemli Fransız sosyologlarından Joffre Dumazedier de, boş zaman etkinliğini, diğer bir deyişle rekreasyonu şöyle tanımlamaktadır: Boş zaman etkinliği, kişinin çalışma, ailevi ve toplumsal zorunluluklar dışında, rahatlamak, uzaklaşmak, ya da bilgisini ve topluma katılımını artırmak için kendi isteğiyle yaratıcı kapasitesini harekete geçirdiği herhangi bir etkinliktir (Kraus, R., s.256).

Her geçen gün yeni rekreatif etkinlikler gündeme gelmekle beraber, sözkonusu faaliyetler bazı temel etkinlik alanları altında toplanabilir. Dumazedier, rekreatif etkinlikleri şu şekilde gruplandırmıştır (Karaküçük, S., s.83):

1.Sanatsal (sinema, edebiyat, tiyatro, müzik, resim, fotoğraf, vb.),

2. Entelektüel (kitap, konferanslar, radyo, TV, vb.),

3. Sosyal (aile, partiler, toplantılar, vb.),

4. Pratik (bahçecilik, el sanatları, el işleri, vb.)

5. Fiziki (spor, yürüyüş, avcılık, balıkçılık, vb.) etkinlikler.

Başka bir bölümlemeye göre de rekreatif etkinlikler, bedensel ve zihinsel sporlar, müzik, drama, hobi aktiviteleri, el sanatları ve işleri, sosyal aktiviteler, dans, kamping ve açık hava etkinlikleri olarak sınıflandırılmaktadır (Jenny, s.43). Benzer sınıflamalar, rekreatif etkinliklere katılımın, kişilerin yaşam biçimlerine ve zaman kullanımlarına göre değiştiğini göstermektedir. Bu katılım çeşitliliği ülkelere, nüfusun sosyal yapısına, kültürel düzeye, çağdaş yaşam alışkanlıklarına göre de değişirken, etkinliklerin seçiminde, kişilerin sadece kendi ilgi alanını oluşturarak o alanda bazı etkinliklere katılması, diğer bir deyişle etkinliğin seçiminde özgür olması da önemli bir faktördür. Günümüzde, boş zamanın kullanımı ve rekreatif etkinlikler hızla büyüyen bir harcama alanı hâline gelmiştir (Aydoğan, F.,s. 150). Kitlelere sunulan etkinlikler de büyük bir pazar oluşturmaktadır.

Rekreatif etkinliklerde tartışma konularında biri, bu etkinliklerin ne kadarının izleme, dinleme gibi pasif etkinlikler, ne kadarının da aktif katılımlı etkinlikler olduğudur. Diğer tartışma alanı ise, kişilerin özgürce kullandıkları boş zamanda, etkinliklere ne kadar özgürce katılabilmekte olduklarıdır. Bunun yanı sıra, rekreatif etkinliklerin katılımcıya ifade ettiği değer de önemlidir. Amerika Birleşik Devletleri’nde bir üniversitede yapılan bir araştırmada kişiler, katıldıkları etkinlikleri % 38 oranında yüksek değerde, % 56 oranında düşük değerde bulduklarını belirtmişlerdir (Kelly, J.R.,s.57). Buradan, kişilerin yarısından fazlasının boş zamanlarını iyi değerlendiremediklerine inandıkları anlamı çıkarılabilir.

Boş zaman etkinliklerinin tercih nedenlerinin sıralanabilmesi amacıyla, Pierce (1980) tarafından çeşitli doyum ölçütleri oluşturulmuştur. Bunların bazıları, dostluk, dinlenme-rahatlama, başarı, güç, üstünlük, coşku, yenilik, entelektüellik, hoşsohbetlilik, zamanı değerlendirme, yapıcılık olarak sıralanmaktadır (Kılbaş, Ş., s.34). Rekreasyonun eğlendirme ve dinlendirme işlevinin yanı sıra toplumsal değişmeyi ve kalkınmayı destekleyen eğitim işlevi de önem kazanmıştır. Özellikle toplumsallaştırma ve kişilik gelişimini sağlama açısından gençlerin yetiştirilmesinde kurumsal bir niteliğe bürünmektedir (Kılbaş, Ş., s.69). Gençlerin boş zamanlarını değerlendirmeleri ve rekreatif etkinliklere katılımları, üniversite eğitimleri sırasında okulların kendilerine sunduğu olanaklar kapsamında yarı örgütlü bir şekilde gerçekleşmekte; bu bağlamda üniversiteler öğrencilerinin resmî eğitimleri dışında kalan zamanlarını iyi bir şekilde değerlendirmeleri için de yönlendirici rol üstlenebilmektedirler. Üniversitelerin hazırladıkları rekreasyon programları ve buna ilişkin altyapı olanakları, gençlerin aralarındaki iletişimi artırırken diğer katılım nedenlerini de tatmin etmektedir.

Türkiye’deki üniversitelerde öğrenim gören gençlerin boş zaman etkinliklerine katılımları son yıllarda üniversite kampüslerinin gelişmesi ve yönetimlerin bu konudaki çabalarıyla gün geçtikçe artmaktadır. Türkiye’de üniversiteler genelinde, fakülte ve yüksekokulların sayısı 1998 yılına kadar 1172 iken, öğrenci sayısı tahmini olarak 1 213 000, üniversitede okullaşma oranı % 24 olmuştur (DPT, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler Raporu, 2002). Üniversite yönetimlerinin öğrenci etkinlikleri için sağladığı olanaklar, özellikle sportif etkinlikler, yarışmalar, topluluklar, kulüpler ve kültürel etkinlikler kapsamında yürütülmektedir.

Bu çalışmanın amacı; Ankara’da bulunan 4 üniversitenin öğrencilerinin boş zamanlarında hangi tür etkinliklere katıldıklarını, bu etkinliklere ayırdıkları süreleri, etkinliğe katılım araçlarını belirleyerek, üniversite gençlerinin boş zamanlarını ne şekilde değerlendirdiklerine ilişkin kısmî bir tespitte bulunmaktır.

MATERYAL VE YÖNTEM

Bu araştırmanın evrenini, Ankara’da bulunan 2 kamu, 2 özel üniversitede öğrenim gören lisans öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi; okula devam eden, genellikle üniversitenin kapalı alanlarında bulunan öğrencilerden rasgele seçilerek oluşturulmuştur. Araştırmada 385 kız, 418 erkek olmak üzere toplam 803 öğrenciye anket uygulanmıştır. Araştırma anketleri 2002 yılı içerisinde Mayıs-Haziran aylarında 30 günlük bir sürede tamamlanmıştır.

Araştırmada bilgi toplamak amacıyla geliştirilen anket içerisinde, boş zamana ilişkin tanıma yer verilmiş, anketi cevaplayacak kişilerin değerlendirmede dikkate alacakları etkinlikler 1’den 64’e kadar sıralanmıştır. Katılımcılardan, en fazla zaman ayırdıkları 5 etkinliği, izleyici ya da katılımcı olmalarına ve önem sırasına göre değerlendirmeleri istenmiştir. Ayrıca, deneklerin izleyici olarak katıldıkları etkinliklerin yeri, değerlendirilen boş zamana ayırdıkları süreler ve etkinliklere hangi organizasyonlar aracılığıyla katıldıkları da sorgulanmıştır. Anket bire bir karşılıklı açıklama yapılarak uygulanmıştır. Bu uygulama sırasında anketör öğrencilerden yararlanılmıştır.

Toplanan bilgilerin değerlendirilmesinde SPSS 10.0 istatistik paket programı kullanılarak frekans tabloları çıkarılmıştır. Değerlendirmede, yanıtlanan 895 anketten 92’si çeşitli nedenlerle geçersiz sayılmış ve 803 anket üzerinden sonuçlara ulaşılmıştır.

BULGULAR VE YORUM

Araştırmada toplanan bilgilerden, aşağıdaki bulgular elde edilmiştir. Bu bulgular,

1. Üniversite öğrencilerinin izleyici ve katılımcı olarak seçtikleri etkinlikler,

2. Öğrencilerin etkinliklere toplam olarak ayırdıkları süre,

3. Etkinliklerin gerçekleştirildiği organizasyonlar,

4. Tercih edilen etkinliklerin cinsiyete göre dağılımı,

5. Tercih edilen etkinliklerin üniversitelere göre dağılımı,

6. Tercih edilen etkinliklerin sınıflara göre dağılımı

olmak üzere, tablolar hâlinde gösterilmiştir. Tablolarda, etkinliklerin yanında parantez içinde belirtilen (k), öğrencinin bu etkinliğe bizzat katıldığını, örneğin futbol oynadığını, yine parantez içinde yer alan (i) ise etkinliğe izleyici-dinleyici olarak katıldığını, örneğin futbol izlediğini göstermektedir.

Tablo-1’e bakıldığında, ankete katılan deneklerin boş zamanlarını değerlendirmek için en fazla işaretledikleri 5 etkinlik toplamındaki tercih sıralamasına bakıldığında, %43.71 gibi yüksek bir oranda sinemaya gittikleri görülmektedir. Öğrenciler ikinci olarak müzik dinlemeyi, daha sonra Internet kullanarak zamanlarını değerlendirmeyi tercih etmektedirler. Genel olarak bakılacak olursa, popüler sporlar olan futbol ve basketbol hem yapılmakta hem de izlenmektedir. Diğer popüler sporlar voleybol ve yüzme de katılmalı olarak tercih edilmektedir. Son yılların gözde faaliyet alanlarından vücut geliştirme ve fitness’da, en fazla yönelinen boş zaman değerlendirme seçeneği olarak ilk 15 sırada yer almıştır. Gençlerin önemli bir kısmı, boş zamanlarında ağırlıkla sinemaya, tiyatroya, konsere gitmek gibi sosyal ve kültürel faaliyetlerde bulunmakta, çeşitli müzik aletleri çalarak ya da grup hâlinde müzik yaparak yeteneklerini geliştirmeye çalışmaktadırlar. Bunların yanı sıra, tavla oynamak da gençlerin %16.56’sının favori etkinlikleri arasında yer almaktadır. Öğrencilerin popüler sporlara katılımlarının, okullar tarafından düzenlenen çeşitli etkinlik ve organizasyonlarla sağlanabildiği, çeşitli araştırma sonuçlarıyla da desteklenmektedir. ABD’de yapılan bir araştırmada, okullarda düzenlenen etkinliklerin, ABD’de “dört büyükler” olarak anılan Amerikan futbolu, basketbol, beysbol ve buz hokeyine olan katılımı artırdığı ve gençlerin bu sporlara yönelik becerilerini geliştirdikleri ortaya konmuştur (Rosandıch, T., s.471).

Anket sonuçlarına ilişkin bir başka önemli nokta, 803 öğrenciden yalnızca 2’sinin kitap okumayı tercih listesine almış olmasıdır. Boş zamanlarının önemli bir kısmını bilgisayar ve İnternet kullanarak geçiren öğrencilerin, kitap okumaktan bu kadar uzaklaşmış olması düşündürücüdür.

Tablo 1- Beş Tercih Toplamında En Çok İşaretlenen 15 Etkinlik

No	Etkinlikler	Erkek Erkek		Etkinlikler	Bayan Bayan		Etkinlikler	Toplam
		n	%(n/418)		n	%(n/385)		N	% (n/803)
1	Futbol (k)	167	39,95	Sinema (i)	213	55,32	Sinema (i)	351	43,71
2	Sinema (i)	138	33,01	Müzik (i)	146	37,92	Müzik (i)	229	28,52
3	Futbol (i)	129	30,86	İnternet(k)	81	21,04	İnternet(k)	175	21,79
4	Basketbol(k)	113	27,03	Yüzme (k)	80	20,78	Futbol (k)	174	21,67
5	İnternet(k)	94	22,49	Tavla (k)	79	20,52	Futbol (i)	172	21,42
6	Müzik (i)	83	19,86	Tiyatro (i)	68	17,66	Yüzme (k)	156	19,43
7	V.Gel-fit(k)	78	18,66	Konser (i)	59	15,32	Basketb.(k)	138	17,19
8	Yüzme (k)	77	18,42	Dans (k)	50	12,99	Tavla (k)	133	16,56
9	Basketbol(i)	74	17,70	Tenis (k)	48	12,47	Basketb. (i)	121	15,07
10	Bilgisayar(k)	72	17,22	Basketbol (i)	47	12,21	B.sayar(k)	111	13,82
11	Tavla (k)	64	15,31	Futbol (i)	43	11,17	V.Gel-fit(k)	107	13,33
12	Masa ten(k)	45	10,77	Voleybol (k)	43	11,17	Tiyatro (i)	92	11,46
13	Müzik (k)	38	9,09	V.Gel-fit(k)	40	10,39	Konser (i)	88	10,%
14	Satranç (k)	36	8,61	Bilgisayar(k)	39	10,13	Voleybol(k)	78	9,71
15	Voleybol(k)	35	8,37	Tenis (i)	39	10,13	Müzik (k)	76	9,46

Beş tercihin genel değerlendirmesi, ankete katılan kız ve erkek öğrenciler ayrıştırılarak yapıldığında; erkek öğrencilerin kız öğrencilerden farklı olarak ağırlığı futbol ve basketbol oynamaya verdikleri, bunun yanı sıra masa tenisi, voleybol ve satranç oynamaya yöneldikleri görülmektedir. Buna karşılık kız öğrenciler, erkek öğrencilerden farklı olarak zamanlarını daha çok tiyatroya, konsere gitmek, dans etmek ve tenis oynayıp izlemeye ayırmaktadırlar. Ortaya çıkan 15 tercihlik listede ilgi çeken bir nokta da, halk arasında ‘erkek oyunu’ olarak algınanan tavlanın, kız öğrencilerin listesinde 5. sırada, erkek öğrencilerin listesinde ise ancak 11. sırada yer almasıdır. Bir başka dikkat çeken durum, erkek öğrencilerin 15 etkinlikten 11’inde etkinlikte aktif olarak yer almalarına karşılık, kız öğrencilerin sadece 8 etkinlikte katılımcı olarak görülmeleridir. Bir başka deyişle, erkek öğrenciler kız öğrencilere göre boş zamanlarının daha büyük bir kısmını bedensel aktivitelere ayırmaktadır. Benzer bir sonuç,  Kılbaş’ın 1995 yılında gerçekleştirdiği bir çalışmasında da görülmektedir (Kılbaş, Ş., s.85). Söz konusu araştırmada, kız öğrencilein %4.11’i basketbol etkinliklerine katılırken, erkeklerin %22.63’ü katılmaktadır. Masa tenisi için de yine aynı oranlar geçerlidir.

Öğrencilerin sadece ilk tercihleri dikkate alınarak yapılan sıralamada ise, 20 etkinlikten 16’sında aktif katılımın tercih edildiği görülmektedir. Ayrıntıları Tablo 2’den izlenebilen ilk 15 seçenek incelendiğinde, Tablo 1’deki genel yaklaşımla paralel sonuçlar elde edildiği gözlenmektedir. Ayrıca, 803 katılımcının ilk tercihlerine bakıldığında, 183 öğrencinin izleyici – dinleyici konumunda oldukları etkinlikleri işaretledikleri, geri kalan 720 öğrencinin ise, aktif katılımlı etkinliklere en fazla zaman ayırdıkları anlaşılmaktadır. Buradan, öğrencilerin genel olarak öncelikle popüler sporlara yöneldikleri, giderek azalan sayıda öğrencinin dağcılık, sualtı dalma, yamaç paraşütü, model maketçilik, badminton, bowling gibi yeni tanıtımı yapılan etkinliklere ağırlık verdikleri sonucuna ulaşılmaktadır.

Tablo-2 İlk Tercihlere Göre Etkinliklerin Dağılımı

No	Etkinlik	n	% (n/803)
1	Futbol(k)	92	11,46
2	Futbol(i)	73	9,09
3	Müzik(i)	50	6,23
4	Sinema(i)	49	6,10
5	Basketbolü)	40	4,98
6	Vücut Geliştirme (k)	35	4,36
7	Yüzme(k)	30	3,74
8	Voleybol(k)	28	3,49
9	İnternet(k)	24	2,99
10	Müzik(k)	24	2,99
11	Basketbol(i)	20	2,49
12	Satranç(k)	17	2,12
13	Bilgisayar(k)	16	1,99
14	Tenis (k)	16	1,99
15	Doğa Yürüyüşü(k)	15	1,87
16	Halk Oyunlan(k)	14	1,74
17	Resim(k)	13	1,62
18	Hentbol(k)	12	1,49
19	Step-Aerobik(k)	12	1,49
20	Diğer(k): Amerikan Futbolu(S), Bilardo(4), İzcilik(3)	12	1,49

Tablo 3- İlk Sırada Tercih Edilen Etkinliklerin Cinsiyetlere Göre Dağılımları.

No	Etkinlikler	Erkek			Etkinlikler	Bayan
		n		%(n/418)		n		%(n/385)
1	Futbol (k)	87	20,81		Sinema(i)	42	10,91
2	Futbol (i)	61	14,59		Müzik (i)	41	10,65
3	Basketbol (k)	29	6,94		Voleybol (k)	21	5,45
4	V.geliş-Fitness(k)	25	5,98		Yüzme (k)	16	4,16
5	Yüzme (k)	14	3,35		Tenis (k)	12	3,12
6	Satranç (k)	11	2,63		Müzik (k)	12	3,12
7	Internet (k)	10	2,39		Doğa Yürüyüşü (k)	12	3,12
8	Müzik (k)	10	2,39		Futbol (i)	12	3,12
9	Diğer (k)	1	2,39		Resim (k)	12	3,12
10	Müzik (i)	9	2,15		Basketbol (i)	12	3,12
11	Bilgisayar (k)	9	2,15		Basketbol (k)	11	2,86
12	Bilgisayar (i)	9	2,15		Step- Aerobik (k)	11	2,86
13	Basketbol (i)	8	1,91		V.geliş-Fitness (k)	10	2,60
14	Hentbol (k)	7	1,67		Halk Oyunları (k)	8	2,08
15	Sinema (i)	7	1,67		Tiyatro (i)	8	2,08

Tablo 3’te ise, ilk sırada tercih edilen etkinliklerin cinsiyetlere göre dağılımı verilmektedir. Burada erkek öğrencilerin klâsik sporlara ve bilgisayar-İnternet kullanımına ağırlık verdikleri; buna karşılık kız öğrencilerin, sinemaya gitmek ve müzik dinlemek dışında voleybol ve tenis oynama, müzik çalışmaları, doğa yürüyüşü, resim yapma, step-aerobik, halk oyunları gibi farklı arayışlara yöneldikleri görülmektedir.

Tablo 4- Beş Tercih Toplamında Gazi, Bilkent, ODTÜ ve Başkent Üniversitelerinde Eğitim Gören Öğrenciler Tarafından En Çok İşaretlenen 15 Etkinlik

Üniversiteler
No	Etkinlik	Gazi		Etkinlik	Bilkent		Etkinlik	ODTÜ		Etkinlik	Başkent
		n	%(n/253)		n	%(n/154)		n	%(n/225)		n	%(n/168)
1	Müzik(i)	107	42.29	Sinema(i)	59	38.31	Sinema(i)	145	64.44	Sinema(i)	46	27.38
2	Sinema(i)	99	39.13	V.Gel-fit(k)	56	36.36	Internet(k)	81	36.00	Yüzme(k)	40	23.81
3	Futbol(i)	74	29.25	Futbol(k)	54	35.06	Müzik(i)	77	34.22	Basketbol(k)	35	20.83
4	Tavla(k)	58	22.92	Yüzme(k)	35	22.73	Futbol(i)	58	25.78	Futbol(k)	34	20.24
5	Basketbol(i)	57	22.53	İnternel(k)	31	20.13	Tavla(k)	43	19.11	Bilgisayar(k)	32	19.05
6	Futbol(k)	56	22.13	Basketbol(k)	29	18.83	Yüzme(k)	42	18.67	İnternet(k)	26	15.48
7	İnternet(k)	37	14.62	Müzikli)	27	17.53	Basketbol(k)	38	16.89	Konser(i)	23	13.69
8	Yüzme(k)	37	14.62	Motor spor.(i)	25	16.23	Bilgisayar(k)	37	16.44	Tiyatro(i)	22	13.10
9	Tiyatro(i)	35	13.83	Tenis(k)	24	15.58	Müzik(k)	34	15.11	Bisiklet(k)	20	11.90
10	Basketbol(k)	35	13.83	Futbol(i)	22	14.29	Basketbol(i)	32	14.22	Voleybol(k)	19	11.31
11	Konser(i)	33	13.04	Kayak(k)	20	12.99	Futbol(k)	28	12.44	Tenis(k)	19	11.31
12	Dans(k)	29	11.46	Bilgisayar(k)	20	12.99	Konser(i)	25	11.11	V.Gel-fit(k)	18	10.71
13	Halk	29	11.46	Masa	19	12.34	Ttyatrö(i)	23	10.22	Futbol(i)	17	10.12
14	Tenis(i)	28	11.07	Basketbolü)	17	11.04	Doa Yür.(k)	23	10.22	Müzik(i)	16	9.52
15	Voleybol(i)	26	10.28	Tavla(k)	17	11.04	Voleybol(k)	22	9.78	Tavla(k)	15	8.93
16	Müzik(i)	26	10.28	Bisiklet(k)	17	11.04

Tablo 1’de verilen tercihler listesi üniversitelere göre ayrıştırıldığında, Tablo 4’teki sonuçlar elde edilmiştir. Burada dikkat çeken, üniversitelerde pek çok benzer etkinliğin tercih edilmesinin yanı sıra, üniversitelerin sunduğu bazı özel olanaklar doğrultusunda öğrencilerin de yönelimlerinin belirlenmesidir. Üniversiteler, elbette ki, öğrencilerin yönelimlerinin belirlenmesindeki tek etken değildirler. Ancak belli bir ağırlığa sahip oldukları da elde edilen sonuçlardan izlenebilmektedir. Örneğin, Gazi Üniversitesi’nde dans ve halk oyunları ilk 15 tercih arasına girerken bu etkinlikler diğer üniversitelerde bu sıralarda yer almamışlardır. Gazi Üniversitesi’nin Ankara içindeki çeşitli fakültelerinde faaliyet gösteren toplam 73 topluluk bulunmaktadır. Bunlardan Gazi Eğitim Fakültesi ve Mühendislik-Mimarlık Fakültesi bünyelerinde kurulan Halk Oyunları Topluluğu, Halk Dansları Topluluğu gibi topluluklar okulda geniş bir kitleye ulaşmaktadırlar (www.gazi.edu.tr/sosyalbirimler/kulup/php). Buna karşılık bir başka devlet üniversitesi olan ODTÜ’de diğer okullardan farklı olarak doğa yürüyüşü, voleybol ve aktif katılımlı müzik çalışmaları göze çarpmaktadır. ODTÜ’de çeşitli etkinlikleri düzenlemek için bir Kültür işleri Müdürlüğü, bir de Spor Müdürlüğü faaliyet göstermektedir (ODTÜ Kültür İşleri Müdürlüğü, Kültürel Etkinlikler Broşürü; Spor Müdürlüğü, ODTÜ’de Spor Broşürü). Yukarıda anılan müdürlükler altında çok sayıda topluluk çalışmalarda bulunmakta, öğrencilerin boş zamanlarını ilgi duyabilecekleri çeşitli etkinliklerle değerlendirebilmelerine yönelik ortamı oluşturmayı amaçlamaktadırlar. Bu çerçevede 65 topluluk kültürel etkinlikler alanında faaliyet göstermekte; bunun yanı sıra kürek, sualtı dalma, yoga, kriket, sutopu, bisiklet, triatlon gibi salon, saha ve doğa sporları, öğrencilerin kullanımına sunulan çeşitli tesis ve parkurlarla teşvik edilmektedir.

Özel üniversiteler olan Bilkent ve Başkent Üniversiteleri öğrencilerinin yönelimlerine bakıldığında, diğer okullardan farklı olarak bisiklet, tenis, vücut geliştirme-fitness etkinlilerine aktif olarak katıldıklarını, bunun yanı sıra Bilkent Üniversitesi öğrencilerinin kayak yapma, masa tenisi oynama ve motor sporları izleme faaliyetlerini öncelikli tercihleri arasında saydıkları görülmektedir. Özel üniversitelerde katılımcı olarak tercih edilen tenis, ODTÜ’nün seçenekleri arasında hiç yer almazken Gazi Üniversitesi’nde izleyici olarak tercih edilmektedir. Bilkent Üniversitesi Öğrenci Dekanlığı her yıl, o ders yılı içinde açılması uygun görülen kulüp ve toplulukların listesini yayınlamaktadır (www.bilkent.edu.tr/dos/union/klup.html). 2001-2002 yılına ilişkin listede, 59 kulüp ve topluluk yer almakta, Öğrenci Konseyi ise üyelikler konusunda yönlendirici çalışmalar gerçekleştirmektedir. Çalışma kapsamındaki okullar arasında, sadece Bilkent’te Motor Sporları Kulübü bulunması, motor sporlarına ilişkin etkinliğin sadece Bilkent öğrencilerinin tercihleri arasında yer almasını açıklamaktadır. Tablo 5’te yer alan, tercih edilen tüm etkinliklerin sınıflara göre dağılımına bakıldığında ise, tercihler arasında önemli bir ayrılma bulunmamıştır.

Tablo 5- Beş Tercih Toplamında 1., 2., 3. ve 4. Sınıflarda Öğrenciler Tarafından En Çok İşaretlenen 15 Etkinlik

Üniversiteler
No	Etkinlik	Gazi		Etkinlik	Bilkent		Etkinlik	ODTÜ		Etkinlik	Başkent
		n	%(n/253)		n	%(n/154)		n	%(n/225)		n	%(n/168)
1	Sinema(i)	55	46,22	Sinema(i)	144	45,71	Sinema(i)	113	38,18	Sinema(i)	38	38,78
2	Futbol(k)	34	28,57	Müzik(i)	84	26,67	Müzik(i)	88	29,73	Futbol(i)	26	26,53
3	Basketbol(k)	34	28,57	Irternet(k)	65	20,63	Futbol(i)	64	21,62	Müzik(i)	24	24,49
4	Irternet(k)	34	28,57	Futbol(k)	59	18,73	Internet(k)	60	20,27	Yüzme(k)	23	23,47
5	Müzik(i)	33	27,73	Tavla(k)	59	18,73	Tfutbol(k)	58	19.59	Futbol(k)	22	22,45
6	Yüzme(k)	27	22,69	Futbol(i)	58	18,41	Yüzme(k)	54	18.24	Basketbol(i)	20	20,41
7	Futbol(i)	24	20,17	Yüzme (k)	51	16,19	Tavla(k)	44	14,86	V.Gel-fit(k)	17	17,35
8	Bilgisayar(k)	20	16,81	Basketbol(k)	48	15,24	Basketbol(k)	42	14,19	Internet(k)	16	16,33
9	Tiyatro(i)	18	15,13	Basketbol(i)	47	14,92	V.Gel-fit(k)	42	14,19	Tavla(k)	15	15,31
10	Müzik(k)	18	15,13	Konser(i)	42	13,33	Basketbol(i)	37	12,52	Basketbol(k)	14	14,29
11	V.Gel-fit(k)	18	15,13	Bilgisayar(k)	41	13,03	Bilgisayar(k)	37	12.52	Bilgisayar(k)	13	13,27
12	Basketbol(i)	16	13,45	Tiyatro(i)	36	11,43	Tiyatro(i)	31	10,47	Voleybol(k)	12	12,24
13	Tavla(k)	14	11,76	Tenis(i)	30	9,52	Motor Spor.(i)	27	9,12	Müzik(k)	12	12,25
14	Konser(i)	12	10,08	V.Gel-fit(k)	30	9,52	Voleybol(k)	25	8,45	Motor Spor.(i)	11	11,22
15	Voleybol(k)	12	10,08	Müzik(k)	29	9,21	Konser(i)	24	8,11	Kayak(k)	11	11,22
16	Satnranç(k)	12	10,08				Tenis(k)	24	8,11	Bisiklet(k)	11	11,22

Çalışmada, ankete katılanların boş zamanlarını nasıl değerlendirdiklerinin yanı sıra, söz konusu etkinliklere ne kadar süre ayırdıkları da sorgulanmıştır. Bu çerçevede, deneklerden, tercih ettikleri etkinliklere günde kaç saatlerini, haftada kaç günlerini, ayda kaç haftalarını ve yılda kaç aylarını ayırdıklarını belirtmeleri istenmiştir. Bu konuya ilişkin değerlendirme sonuçları, Tablo 6, 7, 8 ve 9’da yer almaktadır. Genel olarak bakıldığında, öğrencilerin %51.3’ünün yılın en az 10 ayında çeşitli etkinliklerle boş zamanlarını değerlendirdikleri görülmektedir. Ancak değerler, kız ve erkek öğrenciler arasında ayrıştırıldığında, erkek öğrencilerin yüzdesi %65.1’e, kız öğrencilerin yüzdesi ise %36.1’e inmektedir. Bu bilgilerden hareketle, kız öğrencilerin okulların kapalı olduğu dönemlerde boş zaman etkinliklerine fazla zaman ayıramadıkları sonucuna ulaşılabilir.

Tablo 6- Ankete Katılanların Etkinliklere Ayırdıkları Saatler

Saat	Erkek		Saat	Bayan		Saat	Toplam
	n	%		n	%		n	%
2	133	45.9	2	106	40.9	2	239	43.5
1	56	19.3	1	62	23.9	1	118	21.5
3	56	19.3	3	55	21.2	3	111	20.2
4	23	7.9	4	19	7.3	4	42	7.7
5	13	4.5	5	11	4.2	5	24	4.4
6	4	1.4	10	3	1.2	6	5	0.9
8	3	1.0	7	2	0.8	7	4	0.7
7	2	0.7	6	1	0.4	8	3	0.5
						10	3	0.5
Toplam	290	100.0	Toplam	259	100.0	Toplam	549	100.0

Tablo 7- Ankete Katılanların Etkinliklere Ayırdıkları Günler

Gün	Erkek		Gün	Bayan		Gün	Toplam
	n	%		n	%		n	%
3	92	25.0	2	95	29.8	3	171	24.9
2	71	19.3	3	79	24.8	2	166	24.2
7	59	16.0	1	52	16.3	4	97	14.1
4	57	15.5	4	40	12.5	1	92	13.4
1	40	10.9	5	23	7.2	7	80	11.6
5	33	9.0	7	21	6.6	5	56	8.2
6	16	4.3	6	9	2.8	6	25	3.6
Toplam	368	100.0	Toplam	319	100.0	Toplam	687	100.0

Tablo 8- Ankete Katılanların Etkinliklere Ayırdıkları Haftalar

Hafta	Erkek		Hafta	Bayan		Hafta	Toplam
	n	%		n	%		n	%
4	170	64.9	4	108	43.7	4	278	54.6
3	37	14.1	2	67	27.1	2	99	19.4
2	32	12.2	1	36	14.6	3	73	14.3
1	23	8.8	3	36	14.6	1	59	11.6
Toplam	262	100.0	Toplam	247	100.0	Toplam	509	100.0

 Tablo 9- Ankete Katılanların Etkinliklere Ayırdıkları Aylar

Ay	Erkek		Ay	Bayan			Ay	Toplam
	n	%		n	%			n	%
12	128	50.8	12	60		26.7	12	188	39.4
10	29	11.5	2	22		9.8	8	46	9.6
8	24	9.5	8	22		9.8	10	46	9.6
6	14	5.6	9	19		8.4	6	32	6.7
9	9	3.6	5	18		8.0	2	30	6.3
2	8	3.2	6	18		8.0	9	28	5.9
3	8	3.2	1	17		7.6	5	26	5.5
5	8	3.2	10	17		7.6	1	24	5.0
1	7	2.8	3	13		5.8	3	21	4.4
11	7	2.8	4	8		3.6	7	13	2.7
7	6	2.4	7	7		3.1	4	12	2.5
4	4	1.6	11	4		1.8	11	11	2.3
Toplam	252	100.0	Toplam	225		100.0	Toplam	477	100.0

Öğrencilerin %85.2’si günde 1-3 saatlerini boş zaman etkinliklerine ayırabildiklerine işaret etmişlerdir. Burada kız ve erkek öğrencilerin yanıtları çok yakın değerlerdedir. Ankete katılanların yaklaşık yarısı, işaretledikleri etkinlikleri haftanın 2-3 gününde gerçekleştirdiklerini belirtmişlerdir. Bu da tahminen boş zaman etkinlikleri için ağırlıkla hafta sonlarının ayrıldığını göstermektedir. Bu etkinliklerin bir ay içindeki dağılımına bakıldığında, öğrencilerin çoğu ayın 4 haftasında etkinliklere düzenli olarak katılabildiklerini belirtmektedirler. Burada da kız ve erkek öğrenciler arasında yapılan ayrıştırmada önemli bir fark bulunmaktadır. Erkek öğrencilerin %79’u söz konusu etkinliklere ayda 3-4 hafta katıldıklarını bildirirken, kız öğrencilerde bu rakam %58.3’te kalmaktadır. Bu sonuçlar ışığında, kız öğrencilerin boş zamanlarını rekreatif etkinliklerle değerlendirmede göreli olarak pasif kaldıkları, kendilerine biçilen toplumsal roller nedeniyle daha az boş zamana sahip olabildikleri, çeşitli etkinliklere katılabilmeleri için yeterince fırsata sahip olmadıkları ya da bu yönde teşvik edilmedikleri düşünülmektedir. Nitekim, ODTÜ Spor Müdürlüğü tarafından yayınlanan “ODTÜ’de Spor” broşüründe bulunan 26 resimden sadece 2’sinde bayan sporcular görünmektedir. Bu argümanı destekleyecek bir başka araştırmada da ODTÜ’de ‘Sportif faaliyette bulunuyor musunuz?’ sorusuna deneklerin %34’ünün “hayır”, %66’sının “evet” yanıtını verdiği, “hayır” yanıtını verenlerin cinsiyet dağılımına bakıldığında sayıların yaklaşık olduğu, ancak spor yapanların %31’inin bayan, %69’unun erkek olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Gürbüz, P.T., s.15).

Tablo 10- Etkinliklerin Gerçekleştirilme Şekli

Etkinliklerin gerçekleştirilme şekli	Sayı	% (n/803)
Bireysel girişim	447	55,67
Üniversite	396	49,32
Okuldaki etkinlikler	129	16,06
Kulüp	121	15,07
Sporcu	120	14,94
Topluluk	118	14,69
Özel amaçlı grup	89	11,08
Ticari organizasyon	44	5,48
Dernek	35	4,36

Çalışmada sorgulanan bir başka konu da, öğrencilerin tercih ettikleri rekreatif etkinlikleri ne tür bir organizasyona bağlı olarak gerçekleştirdikleridir. Birden fazla etkinliğe ilişkin bilgiyi içereceğinden, bu soruda birden fazla seçenek işaretlenmesine olanak tanınmıştır. Tablo 10’a bakıldığında, öğrencilerin %55.67’si etkinliklerin bir kısmını bireysel girişimlerle , %49.32’si de üniversite içinde gerçekleştirdiklerini ifade etmişlerdir. Bir sonraki sırada ise, üniversiteyi içeren “okuldaki etkinlikler” seçeneği, %16.06 ile yer almaktadır. Yine üniversiteye bağlı organizasyonlardan kulüp ve topluluk seçenekleri toplam %29.76’ya ulaşmaktadır. Bu da, öğrencilerin katıldıkları rekreatif etkinliklerde üniversitelerin ne kadar büyük bir ağırlığı olduğunu ve gençlerin kişisel gelişim, hobi, eğlence, spor ve dinlenme amacıyla pozitif yönlendirmesinde önemli sorumluluklar üstlenmesi gerektiğini göstermektedir.

SONUÇ VE ÖNERİLER

Rekreatif faaliyetler, önceleri yetişkinlerin boş zamanlarını değerlendirmeye ve bu yolla kendilerini geliştirmeye yönelik etkinlikler olarak düşünüldüyse de, günümüzde okul öncesi dönemi de kapsayan geniş bir yelpazeye yayılmaktadır ve her geçen gün çeşitlenmektedir. Bu duruma ek olarak, üzerinde gittikçe daha fazla tartışılan ve araştırma yapılan bir konu hâline gelmektedir. Bu alanda uluslar arası düzeyde deklarasyonların yayınlandığı boş zaman etkinliklerine yönelik girişimlerin amacı, insanlığın boş zamanlarını iyi değerlendirerek daha kaliteli bir dünyaya katkıda bulunmasının sağlanmasıdır (World Leisure and Recreation Association, s.293). Bu bağlamda, gençlerin rekreatif etkinliklere dahil olmasına yönelik organizasyonların yapılmasında en büyük sorumluluk, üniversitelere düşmektedir. Üniversiteler, bünyelerinde yetiştirdikleri öğrencileri meslek sahibi olmak üzere yetiştirmeni yanı sıra onların , yaşamın farklı alanlarında da kendilerini gerçekleştirmelerine zemin hazırlamalıdırlar.

Bu çalışmada, üniversite öğrencilerinin, bireysel girişimler sonucu gerçekleştirdikleri etkinlikler dışında, yoğun olarak okullar tarafından düzenlenen etkinliklere katıldıkları, etkinliklerin önemli bölümünde üniversite içinde bulundukları ve üniversitelerde oluşturulan topluluk ve kulüpler aracılığıyla çeşitli etkinliklere yöneldikleri ve ilgi alanlarını belirlediği sonucuna ulaşılmıştır.

Ayrıca, çalışmada elde edilen sonuçlara genel olarak bakıldığında, öğrencilerin daha çok futbol, basketbol gibi popüler sporlara yöneldikleri, bunun yanı sıra sinemaya gitmek, müzik dinlemek, bilgisayar ve Internet kullanmak gibi etkinliklere en fazla zaman ayırdıkları, bundan başka, üniversite ve cinsiyet ayrımına bakılmaksızın tavla oynamayı sevdikleri görülmektedir. Bunlara ek olarak, kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre aktif katılımlı etkinliklere daha az yöneldikleri, katıldıkları etkinliklere ayırdıkları sürelerin ise daha kısa olduğu belirlenmiştir.

Bu çerçevede, kız öğrencilerin çeşitli etkinliklere yönelebilmesi için daha fazla teşvik edilmeleri gereği ortaya çıkmaktadır.

Bu çalışma ışığında, gerçekleştirilecek benzer çalışmalarda, üniversite gençliğinin boş zamanlarını değerlendirmelerinde etkili olabileceği düşünülen sosyal ve ekonomik boyutların da çalışma kapsamına alınması önerilmektedir. Ayrıca, bu çalışmanın Anadolu’daki çeşitli üniversiteleri de kapsayacak şekilde genişletilerek daha ayrıntılı bir karşılaştırma olanağı yaratılmasının yararlı olacağı düşünülmektedir.

KAYNAKLAR

AYDOĞAN, F., Medya ve Serbest Zaman, Om Yayınevi, İstanbul, 2000.

DPT, Ekonomik, Sosyal Göstergeler Raporu, 1998 (www.dpt.gov.tr).

JENNY, H. J., Introduction to Recreation Education, Saunders Company, Philadelphia, 1956.

KARAKÜÇÜK, S., Rekreasyon, BoşZamanları Değerlendirme, 3. Bası, Bağırgan Yayınevi, Ankara, 1999.

KELLY, J.R., Leisure Identities and  Interactions, Published Allen & Unwin, USA, 1983.

KILBAŞ, Ş., Gençlik ve Boş zaman Değerlendirme, Anaca Yayınları, Adana, 2001.

KRAUS, R., Recreation and Leisure in Modern Society, TACC, USA, 1971.

ODTÜ Kültür İşleri Müdürlüğü, ODTÜ’de Kültürel Etkinlikler, (Broşürü), Odak Ofset, 2000.

ODTÜ Spor Müdürlüğü, ODTÜ’de Spor, (Broşür), Odak Ofset, 2000.

PASSMORE; A., FRENCH, D. “Development and Administration of a Measure to Assess Adolescents’ Participation”, Adolescence, Spring 2001, 36(141) pp.67-75.

ROSANDICH, T., “Collegiate Sports Programs: A Comparative Analysis”, Education, Spring 2002, 122(3), pp.471-478.

TEZCAN, M., Boş zamanlar Sosyolojisi, Doğan Matbaası, Ankara, 1977.

World Leisure and Recreation Association, “International Position Statement on Leisure Education and Populations Of Special Needs – Special Contribution”, Leisure Sciences, 2001, (23) pp.293-297.

www.bilkent.edu.tr/dos/unıon/klup.html (15.09.2002)

www.gazi.edu.tr/sosyalbirimler/kulup/php (15.09.2002)

---

*Yrd.Doç.Dr., Ankara Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu.