Ticaret Meslek Liseleri Meslek Dersleri Öğretim Programlarının Meslek Dersi Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi (Ankara İli Örneği) |
Fatma ÖZDEMİRÖNCÜL* |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ÖZET Bu çalışmada; Ticaret Meslek Liseleri meslek dersleri öğretim programlarının mevcut durumunu inceleyerek, programı uygulayan öğretmenlerin programa ilişkin görüşlerini saptamak, varsa sorunları belirlemek ve bunun sonucunda söz konusu problemlerin çözümüne dönük somut öneriler sunmak amaçlanmaktadır. Araştırma tarama modeli niteliğindedir. Araştırmanın çalışma grubunda 17 Ticaret Meslek Lisesi ve 436 meslek dersi öğretmeni yer almıştır. Çalışma grubuna, araştırmacı tarafından hazırlanan anket formu uygulanmıştır. Anket formu, iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, kişisel ve mesleki bilgiler yer almaktadır. İkinci bölümde, programın öğelerinden amaç, içerik, öğretim süreçleri ve değerlendirme boyutlarına ilişkin sorular vardır. Elde edilen veriler, SPSS programında çözümlenmiştir. Bu araştırmadan elde edilen bulgular, Ticaret Meslek Liselerinin meslek dersi öğretim programlarında amaç, içerik, ve öğretim süreçlerine ilişkin sorunlar olduğunu ortaya koymuştur. Öğretmenler, Ticaret Meslek Liselerinin fonksiyonlarından olan "İş ve hizmet alanlarının ihtiyaçları olan orta düzeyde meslek elemanlarını yetiştirme" işlevini kısmen gerçekleştirdiğini belirtmişlerdir. Öğretmenler, görev aldıkları meslek dersinin içeriğini, okulun amaçlarını gerçekleştirmede kısmen yeterli bulmuşlardır. Öğretmenler, derslerin öğretiminde anlatım, soru-cevap ve laboratuar yöntemlerini kullandıklarını belirtmişlerdir. Öğretmenler, öğrenci başarısını değerlendirirken bütün değerlendirme yöntemlerini kullandıklarını belirtmişlerdir. Öğretmenlere göre; benzer meslek dersleri bir ders altında toplanmalıdır. Meslek dersleri öğretim programının içeriği güncelleştirilmelidir. Kitaplar yeniden basılmalıdır. Uygulama, gezi gözlem ve incelemelere ağırlık verilmelidir. ABSTRACT THE EVALUATION OF INSTRUCTIONAL PROGRAMS OF VOCATIONAL SUBJECTS OF THE COMMERCED HIGH SCHOOLS ACCORDING TO THE VOCATIONAL THE VIEW OF THE TEACHERS The aims of that study are to analyse curriculum of commercial high schools and to maintain the views of teachers and identify the problems and to argue the possible solutions. The sample of that study is made up of 436 teachers work in 17 commercial high schools in Ankara. To collect the data a questionnaire form, which is made up of two sections, administered to subjects. The personal in formation is placed in the first section. The second section consists of items as aims, contents, instructional processes and evaluation of curriculum. The data is analysed trough SPPS (Statistical Package for Social Sciences). The findings as follows; the teacher stated that the commercial high schools realized their function of the training of middle level manpower partly and they maintained that the contents of subjects related vocational areas are sufficient for realizing of aims of commercial high schools. The teachers also painted out that they usually used the teaching methods such as questioning. Lecture and laboratory drilling activities. They maintained that they used summarize assessment in the educational process. They advised that some subjects to be placed at the one heading or subject and contents should be modernized and developed. The textbooks should be reviewed and proactive, drilling, outdoor activities should be added to general instructional activities formally. Sorun İnsan, ekonominin yönlendiricisi ve aynı zamanda da amaca uygun işleticisi durumundadır. Nitekim insan faktörü olmadan ekonominin kendi kendine çalışması ve amaca uygun olarak yönlendirilmesi düşünülemez. Ancak, insanların belli bir amaca göre hareket edebilmesi ve o amaç için eğitilmesi gerekir. Bununla beraber Bilimsel ve teknolojik gelişmeler toplum ve birey yaşamını büyük ölçüde etkilemekte; sosyal, ekonomik ve kültürel alanlarda köklü değişmelere yol açmaktadır. Hızlı değişme ve gelişmeler karşısında, bireylerin sahip oldukları bilgilerle yetinmemeleri, gelişmeleri sürekli izlemeleri, gerekli bilgi ve becerilerle donatılmaları gerekmektedir. Gelişmeler, doğrudan iş dünyasını etkilemekte, iş dünyasında değişikliklere yol açmaktadır. Modern insanın her zamankinden daha iyi bir şekilde belirli bir sistem ve plan içerisinde hazırlanmasını gerekli kılmaktadır. Bu durum, gelişen ve değişen ortama göre örgütlenmiş kaliteli bir meslek eğitimini de beraberinde gerektirmekte; sadece akademik eğitim ile piyasanın ihtiyaç duyduğu nitelikli eleman yetiştirilmesi söz konusu olamamaktadır. Çünkü akademik eğitim, toplumdaki tüm bireyler için ortak olan bilgi, beceri ve davranışları kazandırarak, herhangi bir mesleki alana bağlı kalmadan, bir toplumu oluşturan bireylerin toplu olarak yaşamalarını sağlayan genel kültürü verir. Akademik eğitim, toplumun kültürünün devamını sağlar ve bireylerin sorumlu birer vatandaş olarak yetişmelerini amaçlar. Akademik eğitim alan bireyler, üniversiteye yönelerek orada istedikleri bölümü okuduktan sonra bir meslek edinebilmektedirler. Bilindiği üzere ortaöğretim kurumları; akademik eğitim veren liseler, mesleki ve teknik eğitim veren liseler olarak ikiye ayrılmakta; akademik liseler daha çok üniversiteye öğrenci hazırlamaktadırlar. Mesleki eğitim ise, bir kimsenin geçimini sağlamak için gerekli olan mesleki bilgi, beceri ve davranışları kazandırır. Ancak, tek başına meslek eğitimi yeterli değildir. Akademik ve mesleki eğitim birbirini tamamlar. Çünkü, bir eğitim sürecinde bireyin bir bütün olarak yetiştirilmesi zorunludur. Bu eğitim içerisinde de bireylerin ekonomik bağımsızlığa kavuşturulması gerekmektedir. Akademik eğitim ve akademik lise kavramlarına eş anlamda genel eğitim, genel lise kavramları kullanılmaktadır. Bilimsel ve teknolojik gelişmelerle birlikte değişen ve gelişen iş dünyasının ihtiyaç duyduğu nitelikli elemanların yetiştirilmesi gereklidir. Nitelikli elemanların yetiştirilmesi için mesleki eğitim veren kurumlardan olan Ticaret Meslek Liselerinin amaçlarına ne kadar ulaştığının belirlenmesine ihtiyaç vardır. Kuramsal temel Tarihsel süreç içerisinde çeşitli değişimlerin yaşandığı Ticaret Öğretimi, günümüzde Mesleki Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü bünyesinde yer almaktadır. Mesleki ve teknik Okullar içinde Grafik 1’de görüleceği gibi, Ticaret ve Turizm Öğretim Okulları okul, öğrenci, öğretmen sayıları açısından ikinci sırada yer almaktadır. Bu sayıların yüzdesine bakıldığında, okul sayısı oranı %22.14, öğrenci sayısı oranı %31,04, öğretmen sayısı oranı %19.44’ tür. Ticaret ve Turizm Öğretimi Okulları. Ticaret, turizm, muhasebe, bilgisayar, maliye, pazarlama, bankacılık, kooperatifçilik, sekreterlik, emlak komisyonculuğu, borsa hizmetleri, sigortacılık, mahalli idareler ve iletişim gibi alanlarda; kamu ve özel sektörün gereksinim duyduğu nitelikli insan gücünü yetiştiren ortaöğretim kurumlarıdır. Grafik 1. Mesleki ve Teknik Liselerin Genel Müdürlüklerine Göre 2000-2001 Öğretim Yılı Okul, Öğrenci, Öğretmen Sayılarının Yüzdesi
Kaynak: MEB 2001 Yılı Eğitim İstatistiklerine Göre Araştırmacılar Tarafından Düzenlenmiştir. Bu okullar; √ Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek, √ Anadolu Dış Ticaret Meslek, √ Anadolu Ticaret Meslek, √ Anadolu Sekreterlik, √ Anadolu Aşçılık Meslek, √ Anadolu Mahalli İdareler Meslek , √ Anadolu İletişim Meslek, √ Ticaret Meslek, √ Çok Programlı liselerden oluşmaktadır (MEB, 2000c). Ticaret Eğitiminin Gelişimi Türkiye’de ilk Ticaret Okulu, 16 Ocak 1883 yılında "Hamidiye Ticaret Mekteb-i Alisi" adı ile kurulmuştur. Bu okul, ilk mezunlarını 1887 yılında vermiştir. 1889 yılında Maarif Nezareti’ ne bağlanmış ve ileride düzeltilmek ve tekrar açılmak kaydı ile 1893 yılında kapatılmıştır (MEG ve SB, 1988b.). Okul tekrar 1897 yılında Maarif Nezareti’ ne bağlı olarak açılmıştır. Öğretim süresi üç yıl olan bu okulun öğretim programlarında Fransızca önemli yer almış ve öğrencilerin Fransızcalarını geliştirmek üzere 1902’ de bir yıl süreli hazırlık sınıfı açılmıştır. Daha sonrada 1910 yılında mali cebir, daktilografi ve stenografi dersleri programa alınmıştır. Yine, 1914 yılında Hamidiye Ticaret Mekteb-i Alisi’nde ticaretle uğraşanlar için sabahları ticaret hukuku, ticaret hesap ve defter tutmanın öğretildiği kurslar düzenlenmiştir.1915 yılında adı " Ticaret Mekteb-i Alisi" ne çevrilen okul, bazı değişiklikler yapılarak " Kısmı Evvel" ve " Kısmı Sani" adı ile iki bölüm haline getirilmiştir. İstanbul Ticaret Mekteb-i Alisi’ nin tarihi bir bakıma Türkiye’de ticaret öğretiminin tarihi denilebilir. Çünkü bu okul, Tanzimat ve Meşrutiyet Türkiye’sinde ticaret öğretiminin yapıldığı tek en esaslı bir kurumdur. İmparatorluk döneminden Cumhuriyet dönemine geçişte İstanbul Ticaret Mekteb-i Alisi, 1924 yılında İktisat vekâletine bağlanarak öğretim programlarında değişiklikler yapılmıştır. Bütün masrafları vilâyetlerin Özel İdare Bütçelerinden sağlanmak üzere 1924 yılında İzmir’de İdadi derecesinde üç sınıflı "Lisan ve Ticaret Okulu", Samsun’da da "İstiklal İlk Ticaret Okulu" faaliyete geçirilmiştir. İktisat Vekaleti tarafından da 1924-1925 yılında Ankara ve Adana’da "Amel-i İlk Ticaret Okulu", Trabzon’da "Yüksek Ticaret Okulu" adı altında birer okul açılmıştır. İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu içinde faaliyet gösteren üç sınıflı Amel-i kısım da Orta Ticaret Okulu haline getirilmiştir. Bunlardan başka; Kayseri, Konya ve Mersin’de birer ticaret okulu bulunmaktaydı. Cumhuriyetin ilk yıllarında faaliyet göstermiş bulunan bu okullarda, sabahları teorik ders yapılır, öğleden sonraları öğrenciler ticarethane, banka ve diğer ticari işletmelerde pratik çalışmalar yaparlardı. Öğretim programlarında genel bilgi derslerine hiç yer verilmemiş olan bu kurumların üç yıllık öğretim süresi içinde, istenilen elemanların yetiştirilmesine yeterli olamayacağı anlaşıldığından, öğretim programlarına genel bilgi dersleri de eklenmiştir. Ankara, Adana, Trabzon ve İzmir’de ki Ameli Ticaret Okulları İktisat Vekaletinden, Samsun’da ki okul da Vilayet İdaresinden 1927 yılında Milli Eğitim Bakanlığına devredilmiştir. Öğretim süreleri dört yıla çıkarılmış, öğretim programları değiştirilmiş ve "Orta Ticaret Okulu" adı verilmiştir. 1933 yılında Ankara, 1935 yılında da İzmir Orta Ticaret Okullarına lise sınıfları eklenmiştir. İktisat Vekaletine bağlı bulunan Yüksek İktisat ve Ticaret Okulunun ders programlarında 1924 yılında değişiklik yapılarak 5. ve 6. yarıyıllarda iktisat ve muhasebe adlarıyla iki ihtisas şubesine yer verilmiştir. 1925 yılında sigortacılık ihtisas şubesi kurulmuş ve 1932-1933 öğretim yılında Kurumun Ulus-u Aliye Ticaret Bölümü Ticaret Lisesi adını almıştır. İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi, orta ve lise kısımları 3507 sayılı Kanunla 1938 yılında Milli Eğitim Bakanlığı’ na devredilmiştir. Grafik 2 ye bakıldığında. Cumhuriyetin ilk yıllarında neredeyse sıfır değerinde olan sayılar ilerleyen yıllarda önemli artışlar göstermiştir. Ticaret Meslek Liselerinde okul, öğrenci ve öğretmen sayılarında yıllar itibarıyla sürekli bir artış söz konusudur. Okul, öğrenci ve öğretmen sayılarındaki sürekli artış, birbirleri ile paralellik göstermektedir. Okul, öğrenci ve öğretmen sayılarındaki bu paralel artış olumlu bir gelişme olup bu konudaki planlamanın başarılı olduğu söylenebilir Grafik 2 . 1923-2001 Yılları Arası Ticaret Meslek Liselerinin Okul-Öğrenci-Öğretmen Sayıları
Günümüzde Ticaret Meslek Lisesi öğrencileri; 36 kredi Genel Kültür Dersi, 63 kredi Bölüm Dersi, 5 kredi Bölüm Seçmeli Dersi, 4 kredi Diğer Seçmeli Dersler olmak üzere, toplam 108 kredi (bu sayıya iş yerinde ki uygulamalar dahil değildir.) alarak mezun olmaktadırlar. Grafik 3’de görüleceği üzere Ticaret Meslek Lisesi mezunlarının aldıkları toplam kredinin %58’i Bölüm Derslerine, %33’ü ortak Genel Kültür Derslerine, %5’i Bölüm Seçmeli Derslerine, %4’ü Seçmeli Derslere aittir. Grafik 3. Ticaret Meslek Lisesi Mezunlarının Aldıkları Kredilerin Ders Çeşitlerine Göre Dağılımları
Kaynak: MEB, 1998b. Konu ile ilgili araştırmalar (Pehlivan 1988, Güven 1992, Kunt 1992, Başboğaoğlu 1993, Barutçu 1995, Matergem 1995, Bozan 1997, Erdoğan 1998) tarandığında genellikle, Ticaret Meslek Liselerinde verilen eğitimde kuram ve uygulama arasında paralellik olmadığı ortaya çıkmıştır. Amaç Bu araştırmanın temel amacı; Ticaret Meslek Liseleri meslek dersleri öğretim programlarının mevcut durumunu inceleyerek, programı uygulayan öğretmenlerin programa ilişkin görüşlerini saptamak, varsa sorunları belirlemek ve bunun sonucunda söz konusu sorunların çözülmesine dönük somut öneriler sunmaktır. Bu genel amaca ulaşmak için aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır. 1. Ticaret Meslek Lisesi meslek dersleri öğretmenlerine ilişkin kişisel ve meslek durumlarına ilişkin bilgilerin dağılımları nasıldır? 2. Ticaret Meslek Lisesi meslek dersi öğretmenlerinin meslek dersi programının amaç boyutuna ilişkin görüşlerinin dağılımları nasıldır? 3. Ticaret Meslek Lisesi meslek dersi öğretmenlerinin meslek dersi programının içerik boyutuna ilişkin görüşlerinin dağılımları nasıldır? 4. Ticaret Meslek Lisesi meslek dersi öğretmenlerinin meslek dersi programının süreç boyutuna ilişkin görüşlerinin dağılımları nasıldır? 5. Ticaret Meslek Lisesi meslek dersi öğretmenlerinin meslek dersi programının değerlendirme boyutuna ilişkin görüşlerinin dağılımları nasıldır ? Önem Bilimsel ve teknolojik gelişmelere paralel olarak, toplumun gelişmelere ayak uydurabilmesi için nitelikli eleman ihtiyacı da artmaktadır. Bu elemanları yetiştiren kurumlardan biri de "Ticaret Meslek Liseleri" dir. Kuşkusuz bu liselerin yetiştirdiği elemanların niteliği de, programda yer alan meslek derslerinin niteliğine bağlıdır. Etkili bir mesleki eğitim içinde teknoloji ve iş hayatındaki değişiklik ve gelişmelerin sürekli olarak izlenmesi ve yapılan eğitimin bu değişiklik ve gelişmelere uygun olarak yürütülmesi gerekir. Öğretim programının uygulayıcısı olan öğretmen öğretim sırasında programa ilişkin olumlu ya da olumsuz durumları daha iyi fark etmektedir. Bu noktadan hareketle, bu araştırmada "Ticaret Meslek Liseleri Meslek Dersleri Öğretim Programları" nın değerlendirilmesi yapılırken; bu programı uygulayan meslek dersi öğretmen görüşlerinden yararlanılmıştır. Sınırlılıklar Araştırma; Ankara ilindeki çalışma grubuna giren Ticaret Meslek Liselerinde, 2000-2001 eğitim öğretim yılında görevli meslek dersleri öğretmenlerinin, meslek dersi öğretim programına ilişkin görüşleriyle sınırlıdır. Yöntem Tarama modelinde yürütülen bu araştırma betimsel nitelikte bir alan araştırmasıdır. Araştırmanın çalışma grubu; Türk Milli Eğitim Sistemi içerisindeki ortaöğretim kurumları arasında yer alan, Ankara ilinde bulunan Ticaret Meslek Liselerinde (17 lise) görevli tüm meslek dersleri öğretmenleri (436 öğretmen) olarak belirlenmiştir. Çalışma grubuna giren 17 Ticaret Meslek Lisesinde görev yapan 436 meslek dersi öğretmeninden 295’ ine (%67.66) ulaşılmış ve anketlerin tümü niteliklere uygun olduğu için geçerli sayılmıştır. Veri toplama aracı geliştirilirken "programın öğelerine dönük değerlendirme" yaklaşımı tercih edilmiştir. Bu yüzden, Ticaret Meslek Liseleri meslek dersi öğretmenlerinin, bu liselerdeki meslek derslerine ilişkin görüşlerini belirlemek amacıyla anket hazırlanmış olup; anket iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, anketin uygulandığı öğretmenlere, kişisel ve mesleki bilgilerine ilişkin 9 soru sorulmuştur. İkinci bölümde, programın öğelerinden amaç, içerik, öğretim süreçleri ve değerlendirme boyutlarına ilişkin 25 soru yer almaktadır. Ayrıca, anketin sonunda öğretmenlere 1 açık uçlu soru sorulmuştur. Hazırlanan anket taslağı, kapsam ve dil (anlaşılırlık ve açıklık) yönlerinden önce 10 uzman tarafından denetlenmiş ve Yenimahalle Ticaret Meslek Lisesinde görev yapan 15 kişilik meslek dersi öğretmen gurubunda denenmiştir Deneme uygulaması sonucunda elde edilen veriler ve görüşler doğrultusunda, tez danışmanının da katkıları ile ankete son şekli verilmiştir. Verilerin çözümlenmesinde SPSS 10.0 paket programından yararlanılarak frekans ve yüzdeler kullanılmıştır. Bulgular ve Yorumlar Bu bölümde, araştırmada ele alınan amaç ve alt amaçların çözümü için toplanan verilerin istatistiksel analizleri sonucunda elde edilen bulgulara ve bunlara ilişkin yorumlara yer verilmiştir. Bulgular ve yorumların verilişinde, önce Ticaret Meslek Liselerinde çalışan meslek dersi öğretmenlerinin kişisel ve mesleki bilgileri ele alınmıştır. Daha sonra bu öğretmenlerin, çalıştıkları kurumun meslek dersleri programına ilişkin görüşlerine yer verilmiştir. Kişisel ve mesleki özellikler ile ilgili bulgular Araştırmaya denek olarak katılan öğretmenlerin %53.90’ı kadın, %46.10’u erkektir. Anketi cevaplayan öğretmenlerin çoğunluğu kadındır. Bu öğretmenlerin; %39.32’si Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi, %30.17’si Ticaret ve Turizm Yüksek Öğretmen Okulu, %12.88’i Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi, %6.10’u İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, %2.37’si Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi, %1.69’u Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, %1.69’u Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, %1.36’sı Meslek Yüksek Okulu, %1.66’sı Erzurum Atatürk Üniversitesi İşletme Fakültesi, %1.02’si Ege Üniversitesi İşletme Fakültesi çıkışlı olup büyük bir çoğunluğunun (%72.58), 26-43 yaş arasındadır. Çoğunluğu 6 ile 11 yıl arası kıdeme sahip olan bu öğretmenlerin çoğunluğunun branşı, işletme ve muhasebedir. Bununla beraber öğretmenlerin %74.82’si (205 kişi) gibi büyük bir çoğunluğu ise maaşları karşılığının altında derse girmektedirler Meslek dersi programının amaçlarına ilişkin bulgular Öğretmenlerin %48.14’ü, Ticaret Meslek Liselerinin amaçlarının açık bir şekilde ifade edildiğini ve. en çok gerçekleştirdiği amaç olarak da iş ve hizmet alanlarının ihtiyacı olan orta düzey meslek elemanı yetiştirmeyi belirtmişlerdir. Buna karşın Ticaret Meslek Liselerinin fonksiyonlarından olan "iş ve hizmet alanlarının ihtiyaçları olan orta düzeyde meslek elemanlarını yetiştirme" işlevini kısmen gerçekleştirdiğini belirtmişlerdir. Meslek dersi programının içeriğine ilişkin bulgular Çizelge 1. Öğretmenlerin Görev Aldıkları Meslek Dersinin İçeriğinin Okulun Amaçlarını Gerçekleştirmede ki Yeterliliğine İlişkin Görüşleri
Görüldüğü üzere anketi cevaplayan öğretmenlerin çoğu, görev aldıkları meslek dersinin içeriğini, okulun amaçlarını gerçekleştirmede yeterli bulmuşlardır. Çizelge 2. Öğretmenlerin Programda Yer Alan Meslek Dersleri Hakkındaki Görüşleri
Çizelge 2’de görüldüğü gibi; Ticaret Meslek Lisesinin amaçlarını gerçekleştirmede, programda yer alan meslek derslerini sayıca öğretmenlerin %45.08’i fazla bulduklarını, azaltılması gerektiğini, %36.61’i yeterli bulduklarını, %11.19’u az bulduklarını ve artırılması gerektiğini vurgulamışlardır. Öğretmenlerin, %3.39’u bazı derslerin değiştirilmesi, %3.05’i ise bazı derslerin birleştirilmesi gerektiğini, %0.68’i amaçların yeniden belirlenerek düzenleme yapılmasını belirtmişlerdir. Özetle öğretmenlerin çoğu, Ticaret Meslek Lisesinin amaçlarını gerçekleştirmede, programda yer alan meslek derslerini sayıca fazla bulduklarını, azaltılması gerektiğini belirtmişlerdir. Bununla beraber bu soruya dayalı yan sorulara verilen yanıtlar analiz edildiğinde; öğretmenlerin %63.05’i meslek dersleri üç yıllık programa eşit olarak dağıtılmalı, %21.69’u meslek dersleri ikinci ve üçüncü sınıfta yer almalı, %10.85’i programdaki mevcut durum korunmalı, %4.07’si meslek dersleri yoğun olarak birinci sınıfta yer almalı şeklinde görüş belirtmişlerdir. Öğretmenlerin %0.34’ü ise herhangi bir görüş belirtmemişlerdir. Yapılan ayrıntılı değerlendirmelerde öğretmenlerin %48.81’i okuttukları meslek dersinin üç yıla dağıtılmasını, %21.02’si yoğun olarak ikinci ve üçüncü sınıfta okutulmasını, %21.02’si programdaki mevcut durumun korunmasını, %8.14’ü yoğun olarak birinci sınıfta okutulmasını vurgulamışlardır. Aynı öğretmenlerin, %57.29’u ise okuttukları meslek derslerinin programdaki haftalık ders saatini yeterli bulmakta, %32.54’ü yetersiz bulmakta, artırılmasını istemekte; %8.81’i fazla bulmakta, azaltılmasını istemektedirler. Ayrıca öğretmenlerin %54.92’si okuttukları dersin bazı konularına öğrenciler tarafından ilgi duyulduğunu, %36.61’i bütün konularına ilgi duyulduğunu, %6.10’u ise hiçbir konusuna ilgi duyulmadığını belirtmişlerdir. %2.37 öğretmen ise bu konuda görüş belirtmemişlerdir. Nitekim bir başka yan bulgu da bu sonucu destelemektedir. Buna göre öğretmenlerin %50.17’si okuttukları dersin konularının öğrenciler tarafından yeterince kısmen anlaşıldığını, %44.41’i tamamen anlaşıldığını, %5.08’i anlaşılmadığını belirtmişlerdir. Başka bir ayrıntılı çözümlemede öğretmenlerin %44.07’si kullandıkları ders kitabının, derslerinin amaçlarını gerçekleştirmede kısmen yeterli olduğunu, %35.59’u yeterli olduğunu, %18.65’i yetersiz olduğunu ifade etmişlerdir Çizelge 3. Öğretmenlerin seçimlik derslerin sayıca yeterlilik durumuna ve öğrenci ilgisine ilişkin görüşleri
Çizelge 3’de görüldüğü gibi; öğretmenlerin büyük bir kısmı %53.56’sı programda yer alan seçimlik dersleri sayıca yeterli, %30.85’i fazla, %14.24’ü az bulmaktadırlar. %1.35’i ise herhangi bir görüş belirtmemişlerdir yine aynı öğretmenlerin %49.49’u seçimlik derslerin belirlenmesinde öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarının göz önünde kısmen tutulduğunu, %37.29’u tutulmadığını, %12.20’si tutulduğunu söylemektedirler Meslek dersi programındaki öğretim süreçlerine ilişkin bulgular Çizelge 4. Öğretmenlerin Kullandıkları Öğretim Yöntemlerine İlişkin Görüşleri
Çizelge 4’de görüldüğü gibi; bu soruyu yanıtlayan öğretmenlerin konu ile ilgili görüşleri analiz edildiğinde; %28.20’si anlatım, soru-cevap, laboratuar uygulaması yöntemlerini birlikte kullandığı, %20.33’ü hepsinin, %9.84, soru-cevap, %8.52 anlatım, %7.54 anlatım, soru-cevap, gösteri, örnek olay, gezi gözlem, %5.25 problem çözme, %3.28 gösteri, %3.28 örnek olay inceleme, %0.98 rol oynama, %0.33 grup tartışması yöntemlerinin kullanıldığı saptanmıştır. Çizelge 5. Öğrencilerin Öğrenme Yöntemlerine İlişkin Öğretmen Görüşleri
Çizelge 5’de görüldüğü gibi; öğretmenlerin %46.78’i öğrencilerin dersi dinleyerek ve soru yönelterek, %19.66’sı önceden belirtilen konulara çalışarak, %12.54’ü derste not tutarak, %12.54’ü yöntemlerin hepsini kullanarak, %4.75’i uygulama yaparak derslerini öğrendiklerini, %2.71’inin derse hazırlanmadıklarını belirtmişlerdir. Özetle anketi cevaplayan öğretmenlere göre, öğrencilerin daha çok dinleyerek ve soru yönelterek dersi öğrendikleri söylenebilir Öğretim süreçleriyle ilgili yapılan ayrıntılı çözümlemelerde , öğretmenlerin yaklaşık yarısına yakını (%43.8) öğretim sürecinde yardımcı ders kitaplarını kısmen kullandıklarını ifade etmişlerdir. Bun karşın öğretmenlerin çoğunluğu (% 63.82) ders kitaplarını en önemli araç olarak kullandıklarını belirtmişlerdir. Sınıf mevcutlarının 31-41 arasında değiştiği ve öğretmenlerin bu durumu yeterli görmedikleri de ortaya çıkmıştır. Çizelge 6. Öğretmenlerin Bina ve Tesislerin Uygunluk Durumuna İlişkin Görüşleri
Çizelge 6 da ; öğretmenlerin %58.31’i Ticaret Meslek Liselerini bina ve tesisler açısından etkin bir eğitim ve öğretim için uygun bulduklarını %29.83’ü kısmen uygun bulduklarını, %11.19’u uygun bulmadıklarını belirtmişlerdir. Öğretim programlarının değerlendirme süreçlerine ilişkin bulgular Çizelge 7. Öğretmenlerin Öğrenci Başarısını Değerlendirme Yöntemlerine İlişkin Görüşleri
Çizelge 7’de; öğretmenlerin %23.05’i öğrenci başarısını bütün değerlendirme yöntemlerini kullanarak , %21.02 ’si klasik tip (Esse Tipi) yoklamalarla, %12.88’i klasik, çoktan seçmeli, derse katılıma göre, %11.19’u klasik ve derse katılıma göre, %9.15’i derse katılıma göre, %6.44’ü uygulamalara göre, %5.76’sı klasik derse katılım ve sözlü uygulamalara göre, %5.08’i çoktan seçmeli tip yoklamalarla, %2.71’i çoktan seçmeli ve derse katılıma göre, %1.02’si çoktan seçmeli sözlü ve derse katılıma göre, %0.68’i ev ödevi ve derse katılıma göre, %0.34’ü kurallara uymaya göre değerlendirme yaptıklarını belirtmişlerdir. Görüldüğü üzere anketi cevaplayan öğretmenler, öğrenci başarısını değerlendirirken bütün değerlendirme yöntemlerini kullandıklarını belirtmişlerdir. Sonuç Ticaret Meslek Liselerinin meslek derslerinin öğretim programlarını değerlendirmeyi amaçlayan bu araştırmada; Ticaret Meslek Lisesi meslek dersi öğretmenleri, liselerinin amaçlarının açık bir şekilde ifade edildiğini ve en çok gerçekleştirdiği amaç olarak, "iş ve hizmet alanlarının ihtiyacı olan orta düzey meslek elemanlarını yetiştirmek" seçeneğini belirtmişlerdir. Öğretmenlerin yaklaşık yarısına yakını görev aldıkları meslek dersinin içeriğini, okulun amaçlarını gerçekleştirmede kısmen yeterli, meslek derslerini sayıca fazla bulmaktadırlar. Bu çerçevede derslerin sayısının azaltılması gerektiğini belirtmektedirler. Öğretmenlerin yaklaşık yarısına yakını okuttukları meslek dersinin üç yıllık programa eşit olarak dağıtılması gerektiğini belirtmektedirler. Büyük çoğunluğu zorunlu ders yükünü dolduramayan bu öğretmenlerin yarıdan fazlası ise okuttukları meslek derslerinin programdaki haftalık ders saatini yeterli bulmaktadırlar. Ayrıca öğretmenlerin yaklaşık yarısı okuttukları dersin konularının öğrenciler tarafından kısmen anlaşıldığını, ders kitabının, derslerin amaçlarını gerçekleştirmede kısmen yeterli olduğunu, seçimlik dersleri sayıca yeterli bulduklarını ve buna karşın seçimlik derslerin belirlenmesinde öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarının kısmen göz önünde bulundurulduğunu belirtmişlerdir. Programın öğretim süreçleri açısından değerlendirilmesi yapıldığında; öğretmenlerin en çok anlatım, soru-cevap ve laboratuar yöntemlerini kullanmakta olduklarını, öğrencilerin genelde dersi dinleyerek ve soru yönelterek derslerini öğrendiklerini, kitapların en önemli araç olarak kullanıldığını belirtmişlerdir. Öğretmenlerin yaklaşık üçte biri sınıf mevcutlarını etkin bir öğrenme-öğretme için uygun bulmazken bu öğretmenlerin yaklaşık üçte biri de sınıf mevcutlarının 31-40 lardan 15-20 lere indirilmesi gerektiğini ifade etmektedirler. Bununla beraber öğretmenlerin, yarıdan fazlası görev yaptıkları Ticaret Meslek Liselerini bina ve tesisler açısından etkin bir eğitim ve öğretim için uygun bulmaktadırlar. Öğrenci başarısını değerlendirirken bütün değerlendirme yöntemlerini kullandıklarını ifade etmişlerdir. Öneriler Bu araştırmada elde edilen sonuçlara dayanarak, Ticaret Meslek Liselerinin meslek dersi öğretim programlarının değerlendirilmesi ile ilgili olarak şu öneriler geliştirilmiştir: 1. Ticaret Meslek Liselerinde görev yapan meslek dersi öğretmenlerinin, %3.38’i yüksek lisans mezunudur. Oysa, öğretmenlerin büyük çoğunluğunu genç kesim oluşturmaktadır. Bu öğretmenlerin kendilerini geliştirmeleri bağlamında, lisans üstü eğitim yapmaları için özendirici imkanlar sağlanmalıdır. 2. Meslek Dersi öğretmenleri, yasa gereği maaşları karşılığı olarak haftada 20 saat derse girmekle yükümlüdürler. Araştırma sonucunda öğretmenlerin büyük bir çoğunluğunun maaşları karşılığının altında derse girdikleri belirlenmiştir. Konu ile ilgili planlamanın daha ayrıntılı biçimde yapılması gerekmektedir. 3. Temel kaynak olarak kullanıldığı bilinen ders kitapları ele alınarak; derslerin amaçları ve içeriği öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçları ile sosyal, kültürel ve ekonomik değişme ve gelişmeler dikkate alınarak güncelleştirilmeli yeniden düzenlenmelidir. Ders kitapları yazılırken içerik basitten karmaşığa doğru sunulmalı ve kullanılan ifadeler anlaşılır olmalıdır. Kitaplarda örnek uygulamalara yer verilmelidir. 4. Seçimlik dersler; öğrencilerin ilgi, ihtiyaçları ve çevrenin de özellikleri dikkate alınarak tespit edilmelidir. Kaynaklar Barutçu, P. (1995).Ticaret Turizm Meslek Liselerine Olan Bireysel Talebi Etkileyen Etkenlerin İncelenmesi. Ankara: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Başboğaoğlu, U. (1993). Milli Eğitim Bakanlığına Bağlı Ticaret Meslek Liseleri IX. Sınıf Öğrencilerinin Bilgisayar Dersi Programı Hakkındaki Görüşleri. Ankara: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bozan, O. (1997). Muhasebe Meslek Eğitiminin Ticaret Meslek Liseleri Açısından İncelenmesi. Ankara: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Demirel, Ö. (1997). Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: USEM Yayınları, No: 13. Doğan, H. (1982). Ülkemizde Endüstrileşme ve Teknik Eğitim. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayını, No: 64. Erdoğan, H. M. (1998). Anadolu Dış Ticaret Meslek Liselerinin İhracat Yapan İşletmelerin Personel İhtiyacını Karşılama Düzeyi. Ankara: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Güven, İ. (1992). Türkiye’de İktisat ve Ticaret Öğretiminin Gelişimi (1839-1990). Ankara: Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kunt, M. (1992). Ticaret Lisesi Öğrencilerinin Denizli İli Muhasebe Bürolarında Yapmakta Oldukları Beceri Eğitiminin Uygulamasında Karşılaşılan Sorunlar ve Bunların Okul Başarısına Etkileri. İzmir: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. _______. (1994a). Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğü, (Bağlı Okullar). Ankara: Milli Eğitim Basım Evi. _______. (1994b). Ticaret ve Turizm Öğretimi. Ankara: Ticaret ve Turizm Öğretimi Dairesi Başkanlığı. _______. (1995c). Ticaret Meslek Liselerinde Muhasebe Eğitimi. Ankara: Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğü. _______. (1995d). Ticaret Meslek Liselerinde Bankacılık Eğitimi. Ankara: Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğü. _______. (1995e). Ticaret ve Turizm Öğretimi Mevzuatı I. Ankara: Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğü, Milli Eğitim Basım Evi. _______. (1998a). Ticaret ve Turizm Öğretimi Okulları Bölüm ve Seçmeli Dersleri Öğretim Programları. Ankara: Ticaret ve Turizm Öğretimi Dairesi Başkanlığı. _______. (1999a). Ticaret ve Turizm Öğretimi Okulları ve Programları. Ankara: Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğü, Milli Eğitim Basım Evi. ______. (2000a). Milli Eğitim Sayısal Veriler 2000. Ankara: APK Kurulu Başkanlığı, Milli Eğitim Basım Evi. _______. (2000b). Metge Projesi Çerçeve Öğretim Programları. Ankara: Kız Teknik Öğretimi Genel Müdürlüğü, Milli Eğitim Basım Evi. _______.(2001a). 2002 Yılı Başında Milli Eğitim. Ankara: Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı _______.(2001d). Milli Eğitim Sayısal Veriler 2001. Ankara: Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı MEG ve SB. (1984). Milli Eğitim Temel Kanunu. Ankara: Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü, Mesleki ve Teknik Açıköğretim Okulu Matbaası. _______. (1988). Ticaret ve Turizm Öğretimi. Ankara: Ticaret ve Turizm Öğretimi Dairesi Başkanlığı. Metargem (Milli Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik Eğitim Araştırma ve Geliştirme Merkezi Başkanlığı), (1995). Ticaret Meslek Lisesi ve Anadolu Sekreterlik Meslek Lisesi Mezunlarını İzleme Araştırması. Ankara. Pehlivan, İ. (1988). Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu Gereğince Sümerbank Banka Şubelerinde Ticaret Lisesi Öğrencilerine Yaptırılan Beceri Eğitimi (Görüşler-Sorunlar-Öneriler). Ankara: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. TED, (1983). Türkiye’de Meslek Eğitimi ve Sorunları. Ankara: TED Altıncı Dönem Toplantısı, Şafak Matbaası. TÜSİAD, (1999). Türkiye’de Mesleki ve Teknik Eğitimin Yeniden Yapılandırılması. İstanbul: Yayın No. TÜSİAD-T/99-2/252. Varış, F. (1985). Eğitim Bilimine Giriş. Ankara: Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fak. Yayınları No: 146. _______. (1988). Eğitimde Program Geliştirme (Teori ve Teknikler). Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları. No: 157.
* Ankara İsmail Erez İlköğretim Okulu Öğretmeni. **Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim Öğretim Üyesi |
© T.C. MEB Yayımlar Dairesi Başkanlığı |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
[ yukarı ] |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
