MİLLİ EĞİTİM DERGİSİ

Sayı 160

Güz 2003


Cumhuriyet Döneminde Kadın Eğitimi

Filiz ÇETİN*

 

GİRİŞ

Küreselleşme sürecine kolay ve etkin bir şekilde uyum sağlamak, toplumların vatandaşlarına vereceği eğitimin niteliği ve etkinliği ile mümkündür. Nüfusun yarısını oluşturan ve gelecek kuşakların yetişmesinde temel roller üstlenen kadın ve genç kızların eğitimi; bir taraftan onların statülerinin yükseltilmesini, üretime, dolayısıyla kalkınmaya daha fazla katılımlarını sağlarken, diğer taraftan da bu hızlı değişikliklere uyum sağlanmasında önemli bir ön koşuldur.

Kadınların genel, meslekî ve teknik eğitimine verilen önem, onların aile içindeki konumlarından, çalışma hayatına daha fazla girmelerine, teknoloji kullanımından, teknoloji üretimine, siyasal hayata katılımlarına kadar çok çeşitli alanda daha etkili olmalarını kolaylaştırmaktadır. Bu katılımın artması, toplum refahını daha ileriye götürücü bir ortam hazırlamakta, kadın gücü ve üretkenliği bu sayede artırılarak değerlendirilmektedir(MEB 1992:5).

Günümüzde, dünya ülkelerinde gelişmişlik düzeyi, o toplumlardaki kadın kesiminin eğitim seviyesiyle ölçülmektedir.

O hâlde günümüz Türk kadını; bilinçli, kişilikli, yaratıcı, üretici, kendine güvenen ve toplumda kendine yakışır bir statüye sahip olmak durumundadır. Bu da ancak her kademede nitelikli bir eğitimle sağlanabilir.

Türk eğitim tarihi incelendiğinde her dönemde kadın eğitimine yer verildiği gözlenmektedir. Ancak kadın eğitimiyle ilgili olarak dinamik ve köklü değişiklikler cumhuriyet döneminde başlamıştır.

Kadının eğitimi konusunda Atatürk’ün düşüncesi kesin ve açıktır. 1 Mart 1922’de Büyük Millet Meclisinde yaptığı bir konuşmasında Türkiye’de eğitime verilecek yönü belirlerken şöyle demektedir(Caporal 1982:248);

“Kadınlarımızın da aynı dereceyi tahsilden geçerek yetişmelerine  atf-ı ehemmiyet olunacaktır.”

Ertesi yıl, aynı konuyu yeniden geliştirdiği konuşmasında da, şunları söylüyordu;

“Bugünün levazımından biri de kadınlarımızın her hususta yükselmelerini temindir. Binanaleyh kadınlarımızda alim ve mütefennin olacaklar ve erkeklerin geçtikleri bütün derecatı tahsilden geçeceklerdir.”

Mustafa Kemal açısından, Türk kadını için eğitim görmek yalnızca bir hak değil, aynı zamanda bir ödevdir. Çocukların ilk eğiticisi olarak o erkek kadar, hatta ondan da fazla kendini yetiştirmelidir.

“Kadınlarımız erkeklerden daha çok münevver, daha çok feyizli, daha fazla bilgili olmaya mecburdurlar. Eğer hakikaten milletin anası olmak istiyorlarsa böyle olmalıdırlar.” 

diyerek söylemlerindeki kararlığı uygulamalara dönüştürmüş ve 1924 yılında çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu ve Teşkilât-ı Esasiye Kanunu ile “ilköğretim devlet okullarında mecburi ve parasızdır” ilkesi getirilmiş, Seriye ve Evkaf Vekâletine ve özel vakıflara bağlı bütün okullar Millî Eğitim Bakanlığına bağlanarak her Türk vatandaşın ilköğretim görebilmesi için gerekli tedbirlerin alınması devlete bir görev olarak verilmiştir(MEB 1992:10).

1925 yılında toplanan Üçüncü Heyet-i ilmiye’de, kızların eğitimine ilişkin olarak;

1. Tek okul düzeninin kurulması,

2. Kızların eğitimindeki eksikliklerin giderilmesi,

3. Kızların ve erkeklerin bir arada eğitim görmeleri,

4. Üretici eğitimine ağırlık verilmesi, ilkeleri kabul edilmiştir.

1927-1928 öğretim yılında, ilkokula dayalı 5 yıl süreli Kız Enstitüleri açılmıştır. Latin harflerinin kabulü, eğitmen kurslarının açılması, köylere öğretmen gönderilmesi, meslekî ve teknik okulların açılmasına yönelik çalışmalar bu dönemde hız kazanmıştır(MEB 1992:10).

Eğitim sisteminin her alan ve kademesinde, kadınlarımızın eğitim imkanlarından cinsiyet farkı gözetilmeksizin faydalandırılması, 1739 sayılı “Millî Eğitim Temel Kanunu”nda da belirtilmektedir. Diğer taraftan eğitimde eşitlik ilkesi, 1982 Anayasasının 10, ve 40. maddelerinde de yer almaktadır.

Ancak yıllara göre eğitim kademelerine yönelik çıkartılan istatistiki kayıtlar kadınların lehine alınan kararlara paralel bir gelişmenin tam anlamıyla gerçekleşmediğini göstermek-tedir.

Tablo 1. Cinsiyete Göre Okuryazarlık Oranı

Sayım
Yılı

Okuryazarlık Durumunun Toplam içindeki
Oranı (%)

Okuryazarlık Durumunun
Kendi İçindeki Oranı (%)

Okuma Yazma Bilmeyen

Okuma Yazma Bilen

Okuma Yazma
Bilmeyen

Okuma Yazma
Bilen

Toplam

Erkek

Kadın

Toplam

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

1935

80,75

70.65

90,19

19.25

29.35

9.81

42.26

57.74

73.65

26.35

1940 (1)

75,45

63,80

87,08

24.55

36.20

12.92

42.22

57.78

73.64

26.36

1945 (2)

69,78

56,33

83,16

30.22

43.67

16.84

40.27

59.73

72.08

27.92

1950 (3)

67,18

54,26

80,15

32.37

45.34

19.35

40.45

59.55

70.16

29.84

1955

58,83

43,94

74,14

40.87

55.79

25.52

37.87

62.13

69.22

30.78

1960

60,44

46,33

75.11

39.49

53.59

24.83

39.08

60.92

69.18

30.82

1965

51,20

35,86

67.11

48.72

64.04

32.83

35.68

64.32

66.95

33.05

1970

43,79

29,69

58.20

56.21

70.31

41.80

34.28

65.72

63.23

36.77

1975

36,22

23,74

49.45

63.62

76.02

50.47

33.73

66.27

61.50

38.50

1980

32,51

20,01

45.32

67.45

79.94

54.65

31.17

68.83

60.01

39.99

1985

22,51

13,45

31.77

77.29

86.35

68.02

30.23

69.77

56.49

43.51

1990

19,50

11,18

28.01

80.46

88.78

71.95

28.99

71.01

55.79

44.21

Kaynak; DİE, 1990 Nüfus Sayımı İstatistikleri

Kadın ve erkeklerin okuryazarlık durumlarına ilişkin sayısal veriler cumhuriyetin ilk yıllarında nerdeyse kadın nüfusun tamamına yakınının (90.19) okuryazar olmadığını ortaya koymaktadır. Sonraki dönemlerde okuryazarlık oranının arttığı gözlense bile bu oran erkeklerin oranına ve yıllara göre yavaş seyrettiği söylenebilir.

İlköğretimdeki Gelişmeler

İlköğretim, inkılapları, laikliği topluma benimsetecek, özellikle geniş kırsal kitlelerin davranışlarını değiştirecek bir araç olarak görüldüğü için Cumhuriyet döneminde çok önem verilmiş ve Anayasalarda da “İlköğretim kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve Devlet okullarında parasızdır” şeklinde yer almıştır(Akyüz 1994:303).

1973 tarihli Millî Eğitim Temel Kanunu İlköğretimi 8 yıl halinde düzenlemiş ve bu uygulamaya 1981-1982’de deneme halinde başlanmıştır.1997 yılından itibaren de bütün yurtta uygulanmaya başlanmıştır.

Tablo 2’de Cinsiyete göre ilköğretimdeki gelişmeler yer almaktadır.

Tablo 2:Cinsiyete Göre İlköğretimde Gelişim Oranları

Öğretmen

Öğrenci

Diploma Alan

Yıllar

Okul

Toplam

Erkek

Kadın

Toplam

Erkek

Kız

Toplam

Erkek

Kız

1923-24

4894

10238

9021

1217

341941

273107

62954

-

-

1933-34

6383

15123

10320

4803

591169

385247

205922

26680

18417

8263

1943-44

12182

22387

15865

6522

995999

680384

315615

76663

56157

20506

1953-54

17948

37932

27542

10390

1762351

1104477

657874

170033

119227

50806

1963-64

27775

76544

57667

18877

3652140

2181648

1380492

391989

257858

134131

1973-74

40327

157435

99165

58270

5324034

2984655

2339379

818260

483338

334922

1983-84

47324

208393

122161

86232

6495916

3462358

3033558

1004365

548139

456226

1991-92

50669

234154

135675

98479

6870638

3634240

3236398

1296338

691809

604529

1998-99

44525

316991

177625

139366

9512044

5189963

4322081

.......
.......
.......

1999-00

43324

324835

182493

142342

9915280

5369958

4545322

.......
.......
.......

Tablo verilerine dayanılarak Cumhuriyet döneminde ilköğretimin zorunlu olmasının kız ve erkek sayıları arasındaki farkın azalmasında en büyük etken olduğu söylenebilir.

Ortaöğretimde Gelişmeler

1924 yılında ortaöğretim; 3 yıl ortaokul,  3 yıl lise olarak klasik yapısına kavuşturuldu. Liselerde fen ve edebiyat şubeleri açma sistemi Cumhuriyetin başlarında getirildi.

İlkokulu bitiren kız ve erkek öğrenciler üç yıllık bir eğitim sonunda ortaokul diploması edinirlerdi. 1930 yılından önce ortaokul, hem ilkokulun bir devamı sayılıyor hem de liseye giriş için eğitim veren bir kurum olarak kabul ediliyordu. Bu tarihten itibaren ortaokullara öğrencileri liseye hazırlamakla birlikte meslekî ve teknik liselere hazırlama görevi de verilmiştir.

Genç cumhuriyetin eğitimcileri, kız öğrencileri bir yandan yükseköğretime ve hayatın her alanına ilişkin mesleklere yöneltirken, diğer yandan büyük bir kısmının bu hedefe erişemeyeceğini biliyorlardı. Bu nedenle özellikle “Aile bilgisi” dersleriyle “bilinçli ev kadını” yaratma amacı güdüldü.

Genel olarak Cumhuriyet döneminde, kadınların toplumsal yaşama aktif olarak katılması amaçlanmış ve bu anlayış ders kitaplarına yansıyarak aktif, haklarını elde etmiş ve meslek sahibi eğitimli bir kadın hedeflenmiştir. Ancak bu düşünülürken toplumun içinde bulunduğu şartların bu kadın tipine ulaşmaya izin vermeyeceği göz önünde bulundurulmuştur.

Dolayısıyla o dönemde kız çocukları için “Cumhuriyet kadını” yaratılmak isteniyordu. Cumhuriyet kadını olamayanlar ise “Cumhuriyet ev kadını” olmalıydı(Öztoprak 1999:71-73).

Tablo 3. Cinsiyete Göre Ortaokullardaki Gelişim Oranları

 

Öğretmen

Öğrenci

Diploma Alan

Yıllar

Okul

Toplarr

Erkek

Kadın

Toplam

Erkek

Kız

Toplam

Erkek

Kız

1923-24

72

796

-

-

5905

-

-

1933-34

201

2136

1620

516

42332

31038

11294

5116

3980

1136

1943-44

245

3851

2224

1627

75319

53314

22005

14486

10608

3878

1953-54

507

5311

2904

2407

92339

68053

24286

15827

11847

3980

1963-64

824

15059

10355

4704

344139

255435

88704

66661

49501

17160

1973-74

2299

26849

17499

9350

926887

663702

263185

196336

136065

60271

1983-84

4258

42365

28043

14322

1450624

938125

512499

297375

183140

114235

1991-92

7070

51046

32492

18554

2402692

1497770

904922

680098

423636

256462

1992-93

7544

56055

35331

20724

2556339

1575026

981313

731451

451906

479545

1993-94

8318

61968

38244

23724

2636558

1612355

1024203

789269

484167

305102

1994-95

8897

64871

38619

26252

2674986

1623762

1051224

813692

489222

324471

1995-96

9385

70661

41502

29159

2645440

1605478

1039962

-

-

-

1996-97

9891

72,373

45,220

45,220

2609514

1,569,008

1,040,506

......
......
......

Kaynak: MEB, istatistikleri, 1998

Tablo 4. Cinsiyete Göre Liselerdeki Gelişim Oranları

 

Öğretmen

 

Öğrenci

Diploma Alan

Yıllar

Okul

Toplam

Erkek

Kadın

Toplam

Erkek

Kız

Toplam

Erkek

Kız

1923-24

23

513

-

-

1241

-

-

-

-

-

1933-34

72

945

740

205

9563

7326

2237

1379

1067

312

1943-44

80

1694

1105

586

28906

22876

6030

5383

4122

1261

1953-54

100

2234

1205

1029

31420

24584

6836

4863

3736

1127

1963-64

217

6097

3484

2613

102384

75916

26468

19578

14392

5186

1973-74

718

13438

8613

4825

304371

207966

96405

71200

47954

23246

1983-84

1190

49697

30727

18970

529765

308388

221377

131171

75736

55435

1991-92

1991

64069

37634

26435

893590

510134

383456

213709

121079

92633

1992-93

2020

69413

40631

28782

990760

571049

419711

309502

180977

128525

1993-94

2167

71859

41927

29932

1078483

623518

454965

289529

161283

128246

1994-95

2137

68839

39608

29231

1155827

673509

482318

269860

152941

116919

1995-96

2196

71105

40344

30761

1201138

693322

507816

-

-

-

Kaynak: MEB, istatistikleri, 1998

Tablo 5. 2000-2001 öğretim yılında ortaöğretimde cinsiyete göre gelişim oranları

Okul Türü

Okul Sayısı

Öğrenci Sayısı

Öğretmen Sayısı

Toplam

Erkek

Kız

Genel Ortaöğretim

2 746

1 324 083

727 315

596 768

71344

Resmî

2 289

1 267 480

696 107

571 373

62 875

Özel

457

56 603

31208

25 395

8 469

Meslekî ve Tek. Ortaöğretim

3 221

804 874

513 264

291 610

63 471

Resmî

3196

803 419

512 279

291 140

63 341

Özel

25

1455

985

470

130

Genel Toplam

5 967

2 128 957

1 240 579

888 378

134 815

Kaynak: MEB, istatistikleri, 2000-2001

Tablo 6. 2000-2001 Öğretim yılında genel ortaöğretimde cinsiyete göre gelişim oranları

Okul Türü

Okul Sayısı

Öğrenci Sayısı

Öğretmen Sayısı

Toplam

Erkek

Kız

Lise

1555

987 457

543 131

444 326

46 025

Çok Programlı Lise

142

30 042

18 752

11290

2 206

Anadolu Lisesi

415

202 872

109 691

93181

11352

Fen Lisesi

48

9 992

6 688

3 304

724

Anadolu Güzel Sanatlar Lises

38

4159

1289

2 870

444

Anadolu Öğretmen Lisesi

91

32 958

16 556

16 402

2124

Özel Lise

457

56 603

31208

25 395

8 469

Toplam

2 746

1 324 083

727 315

596 766

71344

Kaynak: MEB, istatistikleri, 2000-2001

2000-2001 Öğretim yılında genel ortaöğretimde sayısal gelişmeler incelendiğinde toplam 1 324 083 öğrenci sayısının 727 315’ini erkek 596 766’sını ise kız öğrenciler oluşturmaktadır.

Mesleki ve Teknik Öğretimdeki Gelişmeler

Türkiye’de kızların meslek eğitimi erkeklerinkinden daha farklı bir gelişme göstermiştir. Rejimin kadın haklarına verdiği önemle orantılı olarak kızların meslek eğitimi gelişmiştir. Teknik eğitim okullarına devam eden erkek öğrenci sayısı, 1924’le 1935 arasında devamlı olarak düşerken, aynı yıllarda kız teknik okulu öğrencilerinin genel nüfus içindeki oranı artmıştır. Bu oran 1924’te binde 28, 1930 da binde 35, 1936’da binde 37 idi.

1927 yılında, erkek sanat okullarında yapılan reformla birlikte, kız sanat okullarında da ilk değişiklikler yapılmıştır. Zaten o tarihte, ikisi de istanbul’da bulunan,  iki kız sanat okulu vardı. Bu okullar erkek sanat okulları gibi, ilkokul üzerine beş yıl eğitim veren sanat enstitüleri haline getirildiler. Bir yandan da istanbul’un dışında sanat okulları açılmasına girişildi. Her yıl bir iki yeni okul açılarak,  1938 yılında, Türkiye’nin her yanına yayılmış olan kız sanat okullarının sayısı 14’ü buldu. Bu okulların öğretmen ihtiyacını karşılamak için, 1935 lında Ankara’da Kız Sanat Öğretmen Okulu açıldı. Sanat okullarının öğretmenleri buradan yetişmeye başladı(Öztoprak 1999:74-78).

Meslek okullarının her yıl sayılarının artması ve gelişmesi sonucunda bu okulların merkez teşkilatı içinde ayrı bir genel müdürlüğe bağlanarak yönetilmesine ihtiyaç duyuldu. Bu amaçla 22.6.1933 tarihinde yayımlanan 2287 sayılı kanunla Meslekî ve Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü Kuruldu. 1935 yılında bu okulların tüm masrafları devlet tarafından karşılanmaya başlandı.

Tablo7. 2000-2001 öğretim yılında meslekî ve teknik ortaöğretimde okul,  öğrenci ve öğretmen sayıları

Okul Türü

Okul Sayısı

Öğrenci Sayısı

Öğretmen Sayısı

Toplam

Erkek

Kız

Erkek Teknik Öğretim

1223

354 275

316 690

37 585

27168

Kız Teknik Öğretim

656

104 151

15 043

89108

11887

Ticaret ve Turizm Öğretim

705

252 390

132 973

119 417

12 330

Din Öğretimi

600

91620

46 906

44 714

11877

Özel Eğitim

10

866

627

239

72

Özel Öğretim

25

1455

985

470

130

Sağlık Eğitimi

2

117

40

77

7

Genel Toplam

3 221

804 874

513 264

291 610

63 471

Kaynak: MEB Araştırma, Plânlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı

Erkek Teknik Öğretim Okulları

Erkek teknik öğretim okulları; ülkemiz endüstrisinin gereksinim duyduğu iş alanlarına orta kademe teknik insan gücü yetiştiren ve yükseköğretime öğrenci hazırlayan ortaöğretim kurumlarıdır. Erkek teknik öğretim okulları; Anadolu teknik liseleri, teknik liseler,  Anadolu meslek liseleri, endüstri meslek liseleri ve çok programlı liselerden oluşmaktadır.

Tablo 8. 2000-2001 öğretim yılında erkek teknik öğretimde okul, öğrenci ve öğretmen sayıları

Okul Türü

Okul
Sayısı

Öğrenci Sayısı

Öğretmen Sayısı

Toplam

Erkek

Kız

Endüstri Meslek Lisesi

431

262 343

241 750

20 593

22 437

Çok Programlı Lise

151

39 504

29 660

9 844

9 844

Teknik Lise

278

24106

21639

2 467

207

Anadolu Meslek Lisesi

189

5 316

4 586

730

201

Anadolu Teknik Lisesi

174

23 006

19 055

3 951

976

Toplam

1223

354 275

316 690

37 585

27168

Kaynak : MEB Araştırma, Plânlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı

Kız Teknik Öğretim Okulları

Kız teknik öğretim okulları; ülkemiz endüstrisinin gereksinim duyduğu iş alanlarına orta kademe teknik işgücü yetiştiren ve yükseköğretime öğrenci hazırlayan ortaöğretim kurumlarıdır. Kız teknik öğretim okulları; Anadolu kız teknik liseleri, kız teknik liseler, Anadolu kız meslek liseleri, kız meslek liseleri ve çok programlı liselerden oluşmaktadır.

Tablo 9. 2000-2001 öğretim yılında kız teknik öğretimde okul, öğrenci ve öğretmen sayıları

Okul Türü

Okul
Sayısı

Öğrenci Sayısı

Öğretmen Sayısı

Toplam

Erkek

Kız

Kız Meslek Lisesi

381

65 791

3 451

62 340

9 685

Çok Programlı Lise

60

12 338

7163

5175

915

Kız Teknik Lisesi

34

361

50

311

-

Anadolu Kız Meslek Lisesi

180

25 495

4 332

21163

1287

Anadolu Kız Teknik Lisesi

1

166

47

119

-

Toplam

656

104 151

15 043

89108

11887


Tablo 10. 2000-2001 öğretim yılında ticaret ve turizm öğretiminde okul,  öğrenci ve öğretmen sayıları

Okul Türü

Okul
Sayısı

Öğrenci Sayısı

Öğretmen Sayısı

Toplam

Erkek

Kız

Ticaret Meslek Lisesi

318

186 957

94 951

92 006

7 959

Çok Programlı Lise

155

25 964

16 612

9 352

2 019

Anadolu Mahallî İd.Mes.Lis.

8

974

396

578

66

Anadolu Ticaret Meslek Lis.

135

21408

10109

11299

725

Anadolu Dış Ticaret Mes.Lis.

8

1301

593

708

108

Anadolu Sekreterlik Mes.Lis.

5

798

97

701

52

Anadolu Otel.ve Tur. Mes.L.

62

12 671

9107

3 564

1263

Anadolu İletişim Mes.Lis.

10

1766

596

1 170

116

Anadolu Aşçılık Mes.Lis.

4

551

512

39

22

Toplam

705

252 390

132 973

119 417

12 330

Kaynak : MEB Araştırma, Plânlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı

Din Öğretimi Okulları

Din öğretimi; imamlık-hatiplik ve Kur’an kursu öğreticiliği gibi dini hizmetlerin yerine getirilmesi ile görevli elemanları yetiştirmek üzere hem mesleğe hem de yükseköğretime hazırlayan programların uygulandığı ortaöğretim kurumlarıdır. Din öğretimi okulları; imam-hatip liseleri, Anadolu imam-hatip liseleri, çok programlı liselerden oluşmaktadır.

Tablo 11. 2000-2001 öğretim yılında din öğretiminde okul, öğrenci ve öğretmen sayıları

Okul Türü

Okul Sayısı

Öğrenci Sayısı

Öğretmen Sayısı

Toplam

Erkek

Kız

Anadolu İmam-Hatip Lisesi

107

14 097

5 624

8 473

1025

Imam-Hatip Lisesi

462

71430

37 437

33 993

10 305

Çok Programlı Lise

31

6 093

3 845

2 248

547

Toplam

600

91620

46 906

44 714

11877

Kaynak: MEB Araştırma, Plânlama Koordinasyon Kurulu Başkanlığı

Yaygın Eğitimde Gelişmeler

Yaygın eğitim, örgün eğitim sistemine hiç girmemiş veya herhangi bir kademesinde bulunan veya bu kademeden ayrılmış bireylere örgün eğitimin yanında veya dışında verilen bir eğitimdir.

1926 yılında 789 sayılı Kanunla Millî Eğitim Bakanlığı bünyesinde kurulan İlk halk eğitim birimi 1983 yılında Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü adını almıştır.

Yaygın eğitim faaliyetleri;

• Tamamlama programları,

• Mesleki ve teknik eğitim programları,

• Sosyal kültürel programlar

• Sosyal kültürel uygulamalar olmak üzere dört alanda sürdürülmekte olup, bu

eğitim Millî Eğitim Bakanlığı Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü başta olmak üzere Meslekî ve Teknik Öğretim Daireleri ile bazı bakanlıklarca gerçekleştirilmektedir.

Yaygın eğitim, büyük ölçüde yetişkinlere okuma-yazma öğretme ve gençlere bir meslek kazandırma niteliği taşımaktadır. 1928’de açılan Millet Mektepleri, yaygın eğitim çalışmalarının ilk örneklerindendir. Kız Teknik Öğretim bünyesinde yaygın eğitim hizmetleri de 1928 yılından itibaren başlamıştır. Bu hizmet;

• Pratik Kız Sanat Okulları,

• Köy Kadınları Gezici Kursları,

• Kız Teknik Öğretim Olgunlaşma Enstitüleri

tarafından yürütülmektedir (MEB 1992:28).

Tablo 12.Yaygın Eğitim Kurumlarında Kursiyer Sayılarındaki Gelişim Oranları

 

Pratik Kız Sanat Ok.

Köy Kadınları Gez.Kur.

Olgunlaşma Ens.

Yıllar

Okul

Öğrenci

Okul

Öğrenci

Okul

Öğrenci

1928-29

3

177

-

-

-

-

1938-39

16

5.490

1

45

-

-

1948-49

82

21.116

284

5.631

1

231

1958-59

161

31.080

635

14.989

2

502

1968-69

297

60.730

1.167

27.675

5

869

1978-79

440

71.340

-

-

6

786

1988-89

484

122.464

-

-

11

940

1991-92

489

65.919

-

-

11

2.388

1995-96

481

37819

-

-

11

1628

Kaynak: MEB Araştırma, Plânlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı

Tablo 13. 2000 yılında halk eğitimi merkezlerince açılan kurs ve kursiyer sayıları

Kurs Türü

Açılan Kurs Sayısı

Katılan Kursiyer Sayısı

Toplam

Erkek

Kadın

Meslek Kursları

37 336

690 221

163 880

526 341

Sosyal Kültürel

9 617

225 201

88 485

136 716

Okuma-Yazma

4 520

102 937

66 684

36 253

Toplam

51473

1 018 359

319 049

699 310

Kaynak: MEB Araştırma, Plânlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı

Yükseköğretimde Gelişmeler

Türkiye’de ilk üniversite 12 Eylül 1914’de açılır, tabii bilimler, edebiyat, matematik şubelerine kız öğrenci alınır. Tıp ve Hukuk fakültesinin de açılmasını isteyenler vardır. 1924-1925 eğitim yılında, kadınlar, üniversitede erkek öğrencilerle beraber okumaya başlarlar. O tarihte, İstanbul Üniversitesi Fen fakültesinin matematik bölümünde 7, fizikte 8, tabii bilimlerde 48, kimyada 26, Tıp fakültesinde 17, dişçilikte 4, Hukuk fakültesinde 23 kız öğrenci okur. 1930-31 de Edebiyat fakültesinde 155, Fen fakültesinde 90, Hukukta 72, Tıp fakültesinde 11 kız öğrenci bulunur. Tezer Taşkıran’a göre, 1930-31 öğretim yılında,  üniversitede kadın öğretim üyesi yoktur. Ancak kadın öğretim üyesi,  giderek artmaya başlar. 1950’de İstanbul üniversitesinde 24, 1960 da 52, 1970 de 114 kadın öğretim üyesi vardır. 1946-47 öğretim yılında, İstanbul Üniversitesi Fen fakültesi toplam öğretim üyelerinin % 44’ünü, Edebiyat fakültesindekilerin % 22’sini kadınlar teşkil eder. Türkiye’de yeni üniversitelerin açılmasıyla, öğretim üyeleri arasında kadın oranı yükselir. 1960’da % 19, 1970’de % 23, 1980’de % 25,5, 1990’da % 32, 1998 % 34,2’ye ulaşır. Bugün üniversitedeki 50.000 öğretim elemanının üçte biri kadındır. Akademik hayatın her alanında çalışan kadınlar,  fen bilimlerinde toplam sayının % 35,6, mühendislikte % 25,2, tıpta % 36,9’unu teşkil eder (Uğurcan 1999:TBMM 1998).

Tablo 14. 2000-2001 öğretim yılında devlet üniversitelerindeki öğrenci sayıları

Üniversite

Öğrenci Sayısı

Ön Lisans

Lisans

Toplam

Erkek

Kız

Toplam

Erkek

Kız

Toplam

Erkek

Kız

Toplam

Abant İzzet Baysal

4 033

2 136

6 169

3 948

3 469

7 417

7 981

5 605

13 586

Adnan Menderes

604

494

1098

1 791

1230

3 021

2 395

1 724

4 119

Kocatepe

4 953

3 873

8 826

4 323

2 744

7 067

9 276

6 617

15 893

Akdeniz

3 973

1487

5 460

4 536

2 712

7 248

8 509

4199

12 708

Anadolu

1549

902

2 451

7 466

6 887

14 353

9 015

7 789

16 804

Ankara

2 838

1957

4 795

14 332

14 433

28 765

17170

16 390

33 560

Atatürk

2 988

1 270

4 258

18 896

11 180

30 076

21884

12 450

34 334

Balıkesir

2 380

1 546

3 926

4 418

3 152

7 570

6 798

4 698

11496

Boğaziçi

50

10

60

4 312

3 276

7 588

4 362

3 286

7 648

Celal Bayar

1893

1 503

3 396

6 245

5 140

11385

8 138

6 643

14 781

Cumhuriyet

3 521

2 084

5 605

6 386

3 953

10 339

9 907

6 037

15 944

Onsekiz Mart

1302

1578

2 880

3 839

4 287

8 126

5 141

5 865

11 006

Çukurova

2 573

1 733

4 306

8 939

6 155

15 094

11 512

7 888

19 400

Dicle

1752

730

2 482

8 430

4 621

13 051

10 182

5 351

15 533

Dokuz Eylül

3 724

2 000

5 724

16 865

13 341

30 206

20 589

15 341

35 930

Dumlupınar

3 248

3 255

6 503

10 744

5 337

16 081

13 992

8 592

22 584

Ege

3 707

2 605

6 312

9 489

8 950

18 439

13 196

11 555

24 751

Erciyes

5 345

2 679

8 024

8 913

4 680

13 593

14 258

7 359

21617

Fırat

2 724

1 147

3 871

7 472

2 609

10 081

10 196

3 756

13 952

Galatasaray

-

-

-

743

705

1448

743

705

1448

Gazi

2 231

1 820

4 051

20 652

22 590

43 242

22 883

24 410

47 293

Gaziantep

1 106

2 104

3 210

2 967

1478

4 445

4 073

3 582

7 655

Gaziosmanpaşa

2 007

1 452

3 459

2 045

1 115

3 160

4 052

2 567

6 619

Gebze Yüksek Tek.

-

-

-

993

178

1 171

993

178

1 171

Hacettepe

1867

1 708

3 575

9 623

11768

21 391

11490

13 476

24 966

Harran

2 486

1 246

3 732

2 888

921

3 809

5 374

2167

7 541

İnönü

2 734

1752

4 486

7 348

4 473

11821

10 082

6 225

16 307

İstanbul

3 653

2 323

5 976

34 963

23 891

58 854

38 616

26 214

64 830

İstanbul Teknik

316

 

316

9 889

3 465

13 354

10 205

3 465

13 670

İzmir Yüksek Tek.

-

-

-

351

205

556

351

205

556

Kafkas

1284

911

2 195

1212

570

1 782

2 496

1481

3 977

Sütçü İmam

3 128

1 473

4 601

2 714

1278

3 992

5 842

2 751

8 593

Karadeniz Teknik

5 250

3 251

8 501

14 443

9 378

23 821

19 693

12 629

32 322

Kırıkkale

2 565

1324

3 889

2 710

1 892

4 602

5 275

3 216

8 491

Kocaeli

7 019

3 074

10 093

8 079

3 302

11 381

15 098

6 376

21474

Marmara

1983

2 094

4 077

22 225

16 459

38 684

24 208

18 553

42 761

Mersin

4121

2 416

6 537

2 879

1856

4 735

7 000

4 272

11272

Mimar Sinan

21

162

183

1942

2 501

4 443

1963

2 663

4 626

Muğla

1997

946

2 943

2 685

1313

3 998

4 682

2 259

6 941

Mustafa Kemal

3 285

1375'

4 660

2 597

2 048

4 645

5 882

3 423

9 305

Niğde

4 420

3 295

7 715

6 660

4 174

10 834

11 080

7 469

18 549

Ondokuz Mayıs

3 004

1 981

4 985

11 167

9 623

20 790

14 171

11604

25 775

ODTÜ

62

20

82

9 139

4 879

14 018

9 201

4 899

14 100

Osmangazi

228

241

469

5 168

3 746

8 914

5 396

3 987

9 383

Pamukkale

725

546

1271

5 373

3 749

9 122

6 098

4 295

10 393

Sakarya

4 455

2 764

7 219

8 006

3 839

11 845

12 461

6 603

19 064

Selçuk

8 874

4 441

13 315

21777

17 245

39 022

30 651

21686

52 337

Süleyman Demirel

6 789

4 737

11 526

9 005

6 388

15 393

15 794

11 125

26 919

Trakya

6195

4 583

10 778

4 933

5 212

10 145

11 128

9 795

20 923

Uludağ

4 873

3 302

8 175

16 805

13 145

29 950

21678

16 447

38 125

Yıldız Teknik

540

519

1 059

12 756

5 178

17 934

13 296

5 697

18 993

Yüzüncü Yıl

2 657

714

3 371

4 458

1 684

6 142

7115

2 398

9 513

Karaelmas

2 321

2 033

4 354

2 631

1514

4 145

4 952

3 547

8 499

Toplam

145353

91596

236949

423170

299918

723088

568523

391514

960037

Tablo 15. 2000-2001 öğretim yılında vakıf üniversitelerindeki öğrenci sayıları

Üniversite

Öğrenci Sayısı

Ön Lisans

Lisans

Toplam

Erkek

Kız

Toplam

Erkek

Kız

Toplam

Erkek

Kız

Toplam

Atılım

12

19

31

704

359

1063

716

378

1094

Bahçeşehir

24

33

57

406

270

676

430

303

733

Başkent

238

244

482

1096

1 163

2 259

1334

1407

2 741

Beykent

-

-

-

706

530

1236

706

530

1236

Bilkent

784

1026

1810

4 451

3 862

8 313

5 235

4 888

10 123

Çağ

37

43

80

379

295

674

416

338

754

Çankaya

61

91

152

1468

893

2 361

1529

984

2 513

Doğuş

69

79

148

912

370

1282

981

449

1430

Fatih

201

418

619

1 535

1305

2 840

1736

1723

3 459

Haliç

-

-

-

364

244

608

364

244

608

Işık

-

-

-

1047

423

1470

1047

423

1470

İstanbul Bilgi

116

183

299

2 800

3 032

5 832

2 916

3 215

6131

istanbul Kültür

97

188

285

1 051

507

1 558

1 148

695

1843

Kadir Has

183

213

396

331

224

555

514

437

951

Koç

0

603

663

1266

603

663

1266

Maltepe

25

26

51

643

481

1124

668

507

1175

Okan

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Sabana

-

-

-

345

177

522

345

177

522

Ufuk

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Yeditepe

478

460

938

2 880

2 370

5 250

3 358

2 830

6188

Toplam

2325

3023

5348

21721

17168

38889

24046

20191

44237

Kaynak: MEB Yükseköğretim Genel Müdürlüğü

Yükseköğretimdeki sayısal gelişmeler kız öğrenci sayılarında yıllara göre artışların olduğunu ortaya koymaktadır. Ancak bu sayının erkek öğrencilerdeki artış oranlarından daha az olduğu da görülmektedir. Bu oran öğretim üyeleri sayısında da benzer dağılım göstermektedir.

Ancak bu sayıların gelişim eğiliminde olması gelişmekte olan ülkemiz için umut verici ve sevindiricidir.

Sonuç ve Öneriler

Modernleşmeyi gerçekleştirmek durumunda kalan gelişmekte olan toplumlarda “kadının özgürleşmesi”, ona tanınan “kadın hakları”nın bu toplumlardaki kadınlarca ne ölçüde yaşama geçirildiğine bağlı bulunmaktadır. Dolayısıyla, modern kültür öğelerinin benimsettirilmesine yönelik en temel faaliyet alanı “eğitim” olmaktadır. Eğitim yoluyla modern değerlerin benimsenmesi, bir yönüyle gelenekselliğin dönüştürülmesinde önemli bir adım, diğer yönüyle de kadın haklan bakımından gerçekleşmesi gereken bilinçlenmenin sağlanması için kaçınılmazdır.

Kadının toplumda, erkeğin yanındaki yerini en az onun kadar sağlam alabilmesi, sağlamlaştırabilmesi için eğitim olanaklarından sonuna kadar yararlanması şarttır.

Genç kızların ve kadınların eğitim imkanlarından daha çok yararlandırılmalarının yolları aranmalıdır. Bu yönde kararalı eğitim politikaları geliştirilmelidir.

Örgün eğitimden bir şekilde yararlanamayan kadınlarımızın ihtiyaçlarına uygun güncel yaygın eğitim programlarıyla eğitilmesi yoluna gidilmelidir.

Bu alanda hazırlanacak programlar gerçek ihtiyaçlara cevap verebilir nitelikte gerçekleştirilebilir olmalıdır.

Kitle iletişim araçlarından en etkin yararlanmanın olanakları araştırılmalıdır.

Genç kızların eğitimden koptuğu eğitim kademeleri doğru tespit edilerek problemin çözümüne ilişkin araştırmalar yapılmalıdır.

Daha çok genç kızların üniversitelerden yararlanma olanakları araştırılmalıdır.

KAYNAKÇA

Afetinan, A Tarih Boyunca Türk Kadınının Hak ve Görevleri.MEB Basımevi, İstanbul.1982.

Akyüz, Yahya Türk Eğitim Tarihi.Kültür Koleji Yayınları.İstanbul.1994.

Başgöz, İlhan Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk.Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.1995.

Caporal, Bernard Kemalizm ve Kemalizm Sonrası Türk Kadını.Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.Çev:Ercan Eyüboğlu.1982.

Doğramacı, Emel Atatürk’ten Günümüze Sosyal Değişmede Türk Kadını.Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.Ankara.1993.

Köker, E.Danyal Türkiye’de Kadın Eğitimi ve Siyaset. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.A.Ü.Sos.Bil.Ens.Ankara.1988.

M.E.B. 2000’li Yıllar Öncesinde Türkiye’de Kadın Eğitimi.Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü.Ankara:1992.

M.E.B. Millî Eğitim Sayısal Veriler.APK Başkanlığı.Ankara.1998.

M.E.B. Millî Eğitim Sayısal Veriler.APK Başkanlığı.Ankara.1999

M.E.B. Millî Eğitim Sayısal Veriler.APK Başkanlığı.Ankara.2000

Öztoprak, Suna Atatürk Dönemi Kadın Eğitimi.Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Ünv.Sos.Bil.Ens.İstanbul.1999.

T.B.M.M. Kadının Statüsü Araştırma Komisyonu Raporu.Ankara.1998.

TKD Türkiye’de Kadının Eğitimi.Türk Kütüphaneciler Derneği.Ankara.1998.

Sayılan, Fevziye Kadın Eğitimine Feminist Bir Yaklaşım.Yayımlanmamış Yüksek Lisans, Tezi.A.Ü.Sos.Bil.Ens.Ankara.1993.

Uğurcan, Sema Atatürk Cumhuriyet ve Türk Kadını.Erdem Dergisi.Cilt.11, Sayı.33. Türk Tarih Kurumu Basımevi.Ankara.1999.


* Gazi Üniversitesi TeknikEğitimFak. EğitimBilimleri Bölümü Öğretim Görevlisi.

 

İçindekiler...

© T.C. MEB Yayımlar Dairesi Başkanlığı
Teknikokullar, ANKARA
Tel. (312) 2128145
Fax (312) 2124668
med@meb.gov.tr

 

[ yukarı ]

Arşiv