UNESCO’nun, Türk meddah hikâyelerini “İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Kültürel Mirası Başeserleri Listesi”ne almasından sonra Türkiye’de halk anlatıları ve halk gösteri sanatları konusunda yapılan ilk toplantı olma özelliğini taşıyan ve Gazi Üniversitesi  Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü ile UNESCO Türkiye Millî Komisyonu tarafından ortaklaşa düzenlenen “Mitten Meddaha Türk Halk Anlatıları” Uluslararası Sempozyumu  25-27 Kasım 2004 tarihlerinde GÜ Mimar Kemaleddin Konferans Salonunda gerçekleştirildi. Sempozyuma Almanya, Azerbaycan, Kırgızistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Moldova-Gagauz Yeri, Rusya Federasyonu, Altay Cumhuriyeti, Hakas Cumhuriyeti, Başkurdistan, Tataristan, Özbekistan, Türkmenistan ve Türkiye’den 74  bilim adamı katıldı.

Sempozyumun ilk açılış  konuşmasında, Sempozyum Düzenleme Kurulu Başkanı Prof. Dr. M. Öcal Oğuz “Bu sempozyum, bir yönüyle Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi’ndeki  Somut Olmayan Miras’ın neleri içerdiğini açıklayan tanımlar maddesindeki, Dilin Bir Araç Olarak İşlev Gördüğü Sözlü Anlatımlar bölümünde yer alan halk anlatıları konusunda birikim oluşturmak, diğer yandan  da meddahlık konusunda ortaya çıkan bilgi gereksinimini karşılamak amacıyla düzenlenmiştir.” diyerek  sempozyumun gerçekleştirilmesindeki amacı ifade etti. Ardından GÜ Rektörü Prof. Dr. Kadri Yamaç, “M. Kemal Atatürk’ün, Türk kültür mirasının gelecek kuşaklara aktarılması için verdiği mücadele, genç Türkiye devletinin önemli bir politikasıydı” diyerek küreselleşmenin dayattığı tek kültürlüleşmeye karşı verilen mücadelede halkbilimi çalışmalarının tarihî önemini vurguladı. AKM Başkanı Prof. Dr. Taciser Onuk konuşmasında, UNESCO’nun, meddahlık geleneğinin insanlığın somut olmayan kültürel mirası başyapıtları listesine  alınma çalışmalarındaki süreci  anlattı. Kültür Bakanlığı Araştırma ve  Eğitim Genel Müdürü Mahmut Evkuran ise, açılış konuşmasında, hazırladıkları “Sözlü Kültür Mirasımız” adlı çalışmadan bahsederek; UNESCO’ya sunulan listede yer alan âşıklık sanatı, ahilik geleneği, semâ gösterileri, Türk halı ve kilimleri, halk hekimliği konusunda yürütülen çalışmalara hız verileceğini kaydetti. Kültür ve Turizm Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Zeynel Koç ise, efendisi olduğumuz sözlü kültürden uzaklaşarak, elektronik kültürün kölesi olduğumuz şeklindeki  değerlendirmesi ile somut olmayan kültürel mirasın önemine değindi.

Açılış konuşmalarının ardından “çağdaş meddah” olarak adlandırılan tiyatro sanatçısı Sinan Bayraktar “Ankara Sokaklarının Delisiyim” adlı gösterisini sundu. Ardından  âşıklık geleneğinin günümüzdeki  temsilcilerinden fieref  Taşlıova’nın kısa halk hikâyesi anlatımı yer aldı. Bu gösteriler, somut olmayan kültür mirasımızın canlı birer örneği olarak sempozyuma renkli bir başlangıç oluşturdu. Sempozyumda oturumlara; tematik bir sınıflandırmayla Türk halk anlatı geleneği  ürünlerinin adının verilmiş  olması somut olmayan kültür mirasına vurgu yapması bakımından  ilgi çekiciydi.

Sempozyumun ilk oturumu olan “Meddah Lâlin Kaba Açılış Oturumu” Türkiye’nin ilk Kültür Bakanı ve Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölüm Başkanı Prof. Dr. Talat S. Halman başkanlığında, Umay Günay’ın “Halk Hikâyelerindeki Örnek İnsan Tipinden Meddah Hikâyelerindeki Kusurlu İnsan Tiplerine Geçiş” başlıklı konuşması ile başladı. Günay konuşmasında, “Ortaoyunu, karagöz ve meddah hikâyelerinde ortak olan bu tiplere ve senaryolara bakıldığında imparatorluğun çözülme döneminde toplumda yaşanan kargaşanın ve ahlakî çözülmenin bu eserlere belli ölçülerde yansıtıldığı görülür.” diyerek tiplerdeki değişimi siyasî yapıdaki çözülme ile açıkladı. Oturumun diğer konuşmacısı ise  “Meddah ve Medya” başlıklı konuşması ile Nebi Özdemir oldu. Özdemir, konuya sözlü ve yazılı kültür ile eril kültürlerdeki insan tipleri açısından yaklaştı.

Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi Hilmi Yavuz’un başkanlığındaki “Meddah Kız Ahmet Efendi” adlı ikinci oturumun ilk konuşmacısı, Metin Ekici “Türk Sözlü Geleneğinde Anlatıcılar ve Anlatmalar Arasındaki İlişkiye Art Zamanlı (Diyakronik) ve Eş  Zamanlı (Senkronik) Bir Bakış” başlıklı konuşmasında; “Sözlü halk anlatıları ve özel olarak da Türk sözlü halk anlatı geleneği mitten meddaha bir gelişim kaydetmişse, yeni türlerin ortaya çıkmasına dayanan bu gelişim, esası itibarıyla anlatıcı tiplerine ve onların oluşturdukları geleneklere bağlı olarak meydana gelen bir değişimin sonucunda ortaya çıkan bir gelişimdir.” diyerek Türk sözlü anlatı geleneğindeki gelişimi çizelgelerle açıkladı. David. S. Sayers “Leta’ifname ve Çokseslilik”  başlıklı konuşmasında “Adını bile bilmediğimiz Leta’ifname yazarı, alt hikâyeleri yoluyla, hem dil hem içerik hem de uzunluk açısından tam anlamıyla çoksesli ve Osmanlı edebiyatında türünün ilk ve tek örneği olması kuvvetle muhtemel bir yapıt vermiştir.” diyerek metne roman kuramları açısından yaklaştı. Murat Cankara,  “Cem Yılmaz ve Meddahlık Geleneği” başlıklı konuşmasında, ‘’Cem Yılmaz’ı geleneksel mizahtan çok, daha dünyevî, daha entelektüel, modernleşmenin sorunlarını dile getiren alaycı ve mesafeli mizahla ilişkilendirmek daha doğru’’ diyerek Cem Yılmaz’ın meddah kabul edilip edilmeyeceği konusundaki yorumunu sundu.

“Yer-Gök Oturumu” adlı, mitoloji konulu bildirilerin yer aldığı oturumda, Gurbandurdı Geldiyev “Türkmen Sözlü Edebiyatında Yer-Su Kültü ve Onların Evrensel Gelişmesi”, Valentina Mındıbekova   “Hakas Mitlerinin Özellikleri”, Ahmet Süleymanov “İlk Çağ Cemiyeti ve Onun Dağılmaya Başlaması Zamanındaki Düğün Törenlerinin Ural Batır Destanında Mitolojik Asra Yansıması”, Nevzat Gözaydın “Ölü ve Ölümle İlgili Anlatılar”, Sulayman Kayıpov “Van Kırgızları Geleneğinde Ölöngler Üzerine”, Gülin Öğüt Eker “Gelenek Hâline Gelen Modernite Bağlamında Mit ve Medya”, Metin Ergun “Yaradılış Metinleri İçinde Arı Haan”, Prof. Dr. Kamil Veli Nerimanoğlu “Mitoloji Üzerine” başlıklı bildirilerini sundular.

Prof. Dr. Pakize Aytaç’ın yönettiği “Gelin Kayası Oturumu”nda “efsane” konulu  bildiriler yer aldı. Bu oturumda yer alan katılımcılar ve sunulan bildiriler ise program sırasına göre Muvaffak Duranlı “Rus Bilim Adamlarının  İnsiasyonu (Geçiş Ritüelleri) Tanımlama Çalışmaları  ve Saha Efsaneleri”, F. Ahsen Turan  “Türk Kültüründe Tufanla İlgili Anlatılar”, Ayşe Duvarcı “Yakın Dönem Menkabeleri: Trabzon Haçkalı Baba Anlatıları”, Necati Demir  “Efsanelerin Arşivlenmesi ve Kırk Kız Efsaneleri”, Varis Çakan “Doğu Türkistan’da Tarihî fiahıslar ve Yer Adları İle İlgili Efsaneler”, Pınar Dönmez Fedakar “Köyden Kente Kültürel Değişim Sürecinde Efsaneler ve fiehir Efsaneleri” şeklinde özetlenebilir. Oturumun sonunda katılımcılardan Kıbrıslı Meddah Mehmet Ertuğ geleneksel bir meddah gösterisi sundu.

“Billur Köşk” adlı masal konulu oturuma Prof. Dr. Esma fiimşek başkanlık etti. Oturumda sırasıyla Namık Aslan “Töre Masalları ve Keloğlan-Köse Tipleri”, Nilgün Çıblak “İletişim Çağında Masal: Kültürel Mirasın Korunması”, Fanzila Zavgarova “Tatar Halk Masallarında Ruh Motifleri”, fiükran Sevimli “Çukurova Masallarında Yer Alan İnfertilite Sorununun Dünya Masalları Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, Mehmet Naci Önal “Masallarda Engeller ve Masal Kahramanlarının Bu Engelleri Nasıl Aştıkları Üzerine Bir Araştırma”, İbrahim Dilek “Altay Masallarının Türkiye Versiyonları ve Üç Örnek” konulu bildirilerini sundu.

Destan türü ile ilgili çalışmaların yer aldığı  Bakü Devlet Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kamil Veli Nerimanoğlu  tarafından yönetilen “Oğuz Kağan Oturumu”nda, Fuzuli Bayat “Türk Mitolojisinin Dünü Bugünü Yarını ve Sorunları Üzerine”, Naciye Yıldız “Boston Destanında Yer Alan Kahramanlar”, Nadejda Tıdıkova “Altay’da Kahramanlık Destanları”, Doğan Kaya “Kırgızların Son Büyük Manasçısı Sayakbay Karalayev”, Selami Fedakar “Sözlü Kompozisyon Teorisi Bağlamında Özbek Destan Anlatıcıları”, Stepan Bulgar “Gagauz Destanları ve Sözlü Halk Edebiyatı”, A.Mecit Canatak “Oğuz Kağan Destanı’nın Cumhuriyet Devri Türk fiiirine Yansımaları ve Basri Gocul’un  Oğuznamesi” başlıklı bildirilerini sundular. Bu oturumun sonunda da Çağdaş Meddah Sinan Bayraktar, büyük bir öğrenci ve öğretim üyesi  grubu tarafından ilgiyle izlenen “Hoca Bakkal” adlı bir gösteri sundu.

Gülmece türlerinin ve Karagöz geleneği  konularının  işlendiği “Karagöz-Nasrettin Hoca Oturumu”nu ise Prof. Dr. Ensar Aslan yönetti. Oturumda sırasıyla, Ruhi Ersoy “Gaziantep Eğlence Yaşamında Karagöz ve Gaziantepli Karagöz Ustası Mehmet Parlaksoy’un Koleksiyonu”, Hülya Taş “Bursa’da Karagöz Sanatı ve Sanatçıları”, Sadettin Özçelik “Dede Korkut’ta Ak-Kara veya Ak-Alaca Mücadelesi ve Renklere Yüklenen Anlamlar”, Esma fiimşek “Türk Fıkra Tipleri Arasında “Baskilli” Fıkra Tipinin Yeri”, Aynur Koçak “Türk Halk Anlatılarında “Deli” Tipi Üzerine Bazı Tespitler”, Ali A. Çınar “Kazak Anlatı Sanatında “fiesendik” Sözler ve Halk Bilgesi Tipi Jiyrenşe fieşen” konulu bildirilerini sundular.

Sempozyumda en çok bildirinin yer aldığı “halk hikâyesi” ile ilgili sunumlar  ise ilk olarak “Kerem İle Aslı Oturumu”nda sunuldu. Prof. Dr. Fuzuli Bayat tarafından yönetilen bu oturumda ise, Hamdi Güleç’in “Halk Hikâyelerinde Zaman Kavramı”, Bekir fiişman’ın “Kültür Aktarıcısı Olarak Meddahlar ve Meddah Behçet Mahir Örneği”, Işıl Altun “Âşık Mevlüt İhsanî’nin Murad Reis Hikâyesi Üzerine Bir Değerlendirme”, Ali Kafkasyalı “İran Türk Âşık Muhitlerinde Hikâye ve Destan Anlatma Geleneği”, Ensar Aslan’ın “Halk Hikâyelerinde Kullanılan Söz Kalıpları”, Nadir Memmedli “Azerbaycan Türk Deyimlerinde Mitoloji İzler” başlıklı bildirileri  yer aldı.

Başkanlığını Prof. Dr. fierif Aktaş’ın yaptığı “Köroğlu Oturumu”nda, Yaşar Kalafat “Mirkasım Ağa” ve “Merdan” Hikâyeleri”, Aziz Kılınç “Köroğlu Destanında “Arasöz”lerde Yer Alan Folklorik Unsurlar”, Selma Baş “Bir Halk Kahramanı ve Saz fiairi Olarak Köroğlu’nun Türk Romanlarındaki Yansımaları”, Mustafa Arslan “Yapı, İşlev ve Yeniden Sunum Açısından Efe Hikâyeleri”, Refiye Okuşluk fienesen “Halk Hikâyesi Metinlerinin Nesne Dünyasından Bazı Örnekler”  konulu bildirilerini sundu.

Halk  hikâyeleri ile ilgili diğer bildiriler ise Prof. Dr. Erman Artun yönetiminde gerçekleştirilen “Arzu İle Kamber Oturumu” ve “Aşık fienlik Oturumu”nda  değerlendirildi. Hava şartları nedeniyle bazı katılımcıların gelememesi üzerine birleştirilen bu son iki oturumda ise Pervin Ergun “Türk Halk Anlatılarında Kavaktan İnen Gelin Motifi”, fieref Boyraz “Sözlü Anlatıların Sürekliliği Üzerine Düşünceler”, Süheyla Sarıtaş “Halk Anlatılarında İnsan ve Sanat”, Bayram Durbilmez “Halk Hikâyesi Anlatma Geleneği ve Kars Yöresi Âşıkları”, Rıdvan Öztürk “Sözlü Anlatımların Bir Başka Dil ile Anlatılması: Rumca Anlatımlarda Türk Halk Verimleri”, Zeki Taştan “Türk Halk Anlatı Geleneği İçinde Yer Alan Battal Gazi’nin Türk Romanlarına Yansımaları”, Cabbar İşankul “Rüya Motifinin Yapısal Tahlili” konulu bildirilerini sundu.

Sempozyum Değerlendirme Oturumunda Prof. Dr. Kamil Veli Nerimanoğlu ve Sempozyum Düzenleme Kurulu Başkanı Prof. Dr. M. Öcal Oğuz  sempozyumu değerlendiren konuşmalar yaptı. Nerimanoğlu, Türkiye’de halkbilimi çalışmalarının gün geçtikçe dünya standartlarına yaklaştığını, Türk Cumhuriyetlerinin de bu yolu izlemesi gerektiğini belirtti. Oğuz ise  konuşmasında katılımcılara teşekkür ederken, yaklaşık 90 bildiri içerisinden yapılan eleme sonucunda kabul edilerek sunumu gerçekleştirilen sempozyum bildirilerinin birkaç ay zarfında yayımlanacağı haberini verdi. 

Sempozyum, katılımcı ve dinleyicilerin yanı sıra basından da ilgi gördü. Milliyet, Anadolu’da Vakit ve Orta Doğu  gazetelerinde konu çeşitli boyutlarıyla ele alındı. Ayrıca NTV kanalında sempozyum haberine yer verildi.

“Mitten Meddaha Türk Halk Anlatıları” konulu uluslararası bu sempozyum, meddahlık geleneğinin UNESCO tarafından dünyanın somut olmayan mirası başyapıtları listesine alınmasının ardından düzenlenen, konuyla ilgili ilk bilimsel toplantıdır. Bildirilerden oluşacak  kitabın da bu alanda bir boşluğu dolduracağı bekleniyor.