Egitimciler, ögrencinin okuldaki basarısını artıracak, toplumda iyi vatandas olmasını saglayacak yollar bulmaya ve gelistirmeye çalısmaktadır. Bu amaca ulasmak için de, egitim ve ögretim, ancak aile-okul-çevre isbirliginde mümkün olabilmektedir. Nitekim bunlar arasında olumlu bir bag kuruldugu zaman egitim ve ögretim istenilen düzeyde gerçeklesir. Arastırmalar, okul-aile isbirligi programlarına erken yaslarda baslanılmasının ve okul yılları boyunca sürdürülmesinin, çocukların davranıslarını ve akademik basarılarını etkiledigi ve olumlu yönde artırdıgını göstermektedir. Ayrıca çocugun gelisimi de, erken ve devamlı okul-aile isbirliginden önemli derecede etkilenmektedir1.

Etkili ve basarılı okul-aile isbirligini yaratmak için, okul; ev ziyaretleri düzenleme, ana-babalar, ögretmenler ve çocukların katılacakları gezi, gözlem, konferans, gece gibi etkinlikler planlama, ana-babalardan sınıf-içi kaynak kisi olarak yararlanma, meslekî rehberlikte ana-babalardan yararlanma, velilerle görüsme toplantıları programlama ve ilân etme, ana-babalara okulun kaynaklarını kullanma fırsatları verme, velilerin okul hakkındaki görüslerini almak için anket uygulama, önemli günlerin kutlanmasında velilere görev verme, velilerin, okul bültenine yazı yazmalarını saglama, belirli aralıklarla sınıflarında gösteriler düzenleme ve velilerin bu yolla ögrenci performansı hakkında bilgilendirilmelerini saglama, veliye örnek ders gösterisi yapma vb. etkinlikler düzenleyebilir. Bu ve benzeri etkinliklerle okul, isbirligini sagladıgı zaman, sınıf ve okul dısı ögrenmeyi gerçeklestirmede ana-babalara yardım eden bir merkez hâline gelebilir2. Comer ve Haynes(1991)’e göre, okullar ve aileler, çocukların psikolojik ve egitsel gelisimini etkileyen önemli kaynaklardır ve iyi sonuçlar sadece bu iki kurumun ortak çalısmaları ile olabilir3.

Okul-veli ve aile iliskileri, ailenin okul süreçlerine katılması, özellikle 1980’li yıllardan itibaren etkili okullar üzerinde yapılan arastırmalarla birlikte yeniden önem kazanan bir konudur. Bu konuda yapılan arastırmalarda çıkarılabilecek temel sonuç, ailelerin okula katılımının çok yönlü olumlu etkileri olabilecegidir. Türkiye’de okul-aile iliskileri baglamında yapılan arastırmalardan çıkarılabilecek temel sonuç ise, özellikle egitsel konularda saglıklı bir iletisim ve isbirliginin olmadıgıdır. Aile-okul iliskileri, çesitli boyut ve tiplerde olabilmektedir. Arastırmalar, ailelerin ev ödevlerine yardım etmelerinin ve ev egitiminin zenginlestirilmesinin, ögrencilerin akademik basarılarını artırdıgını göstermektedir. Aileler, çocuklarının okula devam etmesini destekleyerek okulla ilgili sorumlulukların yerine getirilmesinde yardımcı olabilir. Bunu çocuklarını cesaretlendirerek, ödevlerinde yardımcı olarak, gerekli zaman ve mekân tahsisi yaparak, iyi davranıslar konusunda model olusturarak gerçeklestirebilirler. Ayrıca aileler, okul süreçlerinde çesitli roller alarak planlama ve gelistirme çalısmalarında da katkı saglayabilirler4.

Funkhouser, Gonzales and Moles (1998)’e göre; ailelerin, çocukların egitimine katılmaları bekleniyorsa, okullar bunun için gerekli olan imkan ve destegi onlara saglamalıdır. Çogu zaman okullar ailelerin tek basına bu isi yapmasını beklemektedirler. Oysa okullar, ailelerle etkili bir isbirligi gelistirmek için, okul personelinin (yöneticiler, ögretmenler ve diger yardımcı personel) okulda ailelere kucak açan, onları tesvik eden, sorunlarını duyurabilecekleri ve gerekli yerlerde karar verme sürecine katılabilecekleri ortamları yaratmalıdır. Saglıklı bir isbirligi için ailelere, okul personeli tarafından çocuklarının egitimine niye katılmaları gerektigi ve bunun nasıl olması gerektigi konusunda egitim verilmelidir5.

Bu hedeften yola çıkarak, hem evde verilen egitim konusunda ailelere yardımcı olmak, hem de aile ve okul arasında çesitli araç ve yollarla bilginin paylasılmasını saglamak amacıyla “Aileler için Etkinlik Takvimi” adı altında bir program hazırlanmıstır6. Bu takvimle aileye egitimsel rehberlik yapmak ve okul-aile iliskilerini daha da kuvvetlendirmek amaçlanmıstır.

Bu takvim neleri içeriyor? “Aileler ‹çin Etkinlik Takvimi”, hem okul öncesi dönemde verilen egitim hakkında veliyi bilgilendirmek hem de çocuklarının okulda aldıkları egitimi desteklenmeleri amacıyla hazırlanmıstır. Takvimde, aileyle çocugun birlikte yapabilecekleri, basit, zaman almayan, pahalı malzemelere ihtiyaç duymadan yapılabilecek etkinlikler yer almaktadır (Ek 1’de Ekim ayı etkinlikleri yer almaktadır.). Anne ve baba için ev ödevi niteliginde olan bu çalısma, öncelikle okulda ögrenilen bilgi ve yasantıları genisletmek amacıyla verilmektedir. Bu deneyimlerle çocukların, bilgi ve yeteneklerinin farkına varmaları ve gelistirmeleri, eksik yönlerini tamamlamaları, bagımsız ve daha sonraki ögrenim hayatı için düzenli ders çalısma alıskanlıgı kazanmaları, okul dısındaki bilgi kaynaklarını kullanmaları, verilen sorumlulugu yerine getirmeyi ögrenmeleri ve dolayısıyla da etkinliklerde daha basarılı olmaları hedeflenmistir.

Bu çalısma okul-aile isbirligini gelistirmek ve ailelere bu konuda rehberlik yapması amacıyla plânlanan programın yararlılık düzeyini saptamak amacı ile yapılmıstır.

YÖNTEM

Evren ve Örneklem

Arastırmanın evrenini 2001-2002 ögretim yılında Trabzon il merkezindeki resmî ilkögretim okulları bünyesinde okul öncesi egitimi veren anasınıfları ve anaokulları bünyesindeki 5-6 yas grubu çocuklarının velileri olusturmaktadır. Evren içinde yer alan okullarda “Aileler ‹çin Etkinlik Takvimi”nin üç ay boyunca veliler tarafından uygulanacak olması ve ögrenci velilerinin sayılarının çok olması dolayısıyla evrenden örneklem alınmıstır.

Bu çalısmanın örneklemini, Trabzon il merkezinde bulunan 50 okul öncesi egitim kurumundan altyapı, egitim-ögretim olanakları bakımından yeterli düzeyde bulunanlardan seçilen; Mimar Sinan ‹lkögretim Okulu, Namık Kemal ‹lkögretim Okulu, Zehra Kitapçıoglu ‹lkögretim Okulu, Cudibey ilkögretim Okulu, Aliye Asırbaylı Anaokulu ve bu okullarda bulunan 135 ögrenci velisi olusturmaktadır.

Veri Toplama Araçları

1. “Aileler ‹çin Etkinlik Takvimi”nin Olusturulması: Takvim uygulaması ile, okul öncesi egitimi hakkında veliyi bilgilendirerek, evde bu egitimin desteklenmesi amaçlanmıstır. Takvim, Amerika’nın Savunma Bakanlıgına baglı okullarında ikinci sınıfa yönelik uygulanan “A Calendar of Activities for Parents” çalısmasından esinlenerek olusturulmustur7. Bu takvimde basit, zaman almayan, pahalı malzemelere ihtiyaç duymadan aileyle çocugun birlikte yapabilecekleri etkinlikler yer almaktadır. Ev alıstırmaları niteliginde olan bu çalısma, öncelikle okulda ögrenilen bilgi ve yasantıları genisletmek amacıyla verilmektedir. Bu deneyimlerle çocukların, bilgi ve yeteneklerinin farkına varmaları ve gelistirmeleri, eksik yönlerini tamamlamaları, bagımsız ve daha sonraki ögrenim hayatı için düzenli ders çalısma alıskanlıgı kazanmaları, okul dısındaki bilgi kaynaklarını kullanmaları, verilen sorumlulugu yerine getirmeyi ögrenmeleri ve dolayısıyla etkinliklerde basarılı olmaları hedeflenmistir.

Takvim içinde yer alan etkinlikler, okul öncesi egitim programının 5-6 yas grubu dikkate alınarak plânlandıgı için, ilkögretim okullarının anasınıfları ve anaokullarının bu yas grubu çocuklarına uygulanması hâlinde saglıklı sonuçlar alınacagı düsünülmüstür. Takvim yapraklarından uygulanacak aylara ait olanlar, yukarıda adı geçen okullardaki ögrenci sayılarına göre çogaltılmıs ve dagıtılmıstır. Okul öncesi ögretmenlerine, takvim ve etkinlikler, veliyle yapılacak olan toplantılar, ikili görüsmeler, sürekli iletisim hâlinde olma vb. konular hakkında ön bilgi verilerek, Aileler ‹çin Etkinlik Takvimi’nin üç ay boyunca uygulanması istenmistir. Bu üç ay boyunca okullara sürekli ziyaretler yapılarak takvimin uygulanması ile ilgili bilgi alınmıstır. Üç ayın sonunda arastırmacılar tarafından gelistirilen anket velilere uygulanmıs ve sonuçları toplanarak degerlendirilmistir.

2. Anket Formunun Gelistirilmesi: Okul öncesi egitim programına yönelik kaynaklar taranarak anket gelistirilmis ve bu dogrultuda anket maddeleri olusturulmustur. Olusturulan ankette, Bilgi Toplama Formu ile Aileler ‹çin Etkinlik Takvimi’nin aileye olan yararlarını saptama amacına yönelik Test 1 olarak adlandırılan 10 soru, çocuga kazandırdıklarına iliskin 42 soru (Test 2), uygulamada karsılasılan zorlukların tespitine yönelik 5 soru (Test 3) yer almaktadır. Üçlü likert tipinde hazırlanan anket soruları örneklemin belirli bir görüse katılma dereceleri ile ilgili olup, verilen seçenekler, (3) her zaman, (2) ara sıra, (1) hiçbir zaman biçiminde düzenlenmistir.

Üçlü derecelendirme ölçegindeki aralık sayısı olan ikinin, ölçekteki en yüksek rakamsal deger olan üçe bölünmesiyle bulunan 0.66’lık aralık esas alınarak, 1.66 dan asagı agırlıklı ortalamalar “hiçbir zaman”, 1.67-2.33 arasındakiler “ara sıra”, 2.34-3.00 arasındakiler “her zaman” yargısı olarak degerlendirilip yorumlanmıstır.

Veri Analizleri

Veriler SPSS istatistik programında analiz edilmistir. Verilerin analizi yapılırken tanımlayıcı ve karsılastırmalı istatistik bilgilerinden yararlanılmıstır. Grupların karsılastırılmasında Tek Yönlü Varyans Analizi Teknigi kullanılmıstır.

BULGULAR

Bu bölümde toplanan verilerin istatistiksel analizleri yapılarak, olusturulan tablolar ve açıklamalar yer almaktadır.

Tablo 1. Bazı Degiskenlere Göre Frekans ve Yüzde Dagılımları

 

Tablo 1’de ögrencilere ait yüzde ve frekanslar verilmistir. Ögrencilerden, 64 kisi (%47.4) kız, 71 kisi (%52.6) ise erkektir. Çocuklardan 116 kisi (%86) 1996, 19 kisi (%14) ise 1997 dogumludur. Anket çalısmasına katılan velilerden annelerin, %34.8’i ilkögretim, %37.8’i lise, %27.4’ü üniversite ögrenimini tamamlamıs, babaların ise %23’ü ilkögretim, %37.8’i lise ve % 39.2’si üniversite ögrenimini tamamlamıs bulunmaktadır. Çocukların hayatında annelerin önemi yadsınamaz. Dogumdan itibaren çocugun bakımı ve egitimi ile ilgilenen en önemli kisi annedir. Bu nedenle annelerin çalısma saatleri de arastırılmıs ve anket çalısmasına katılan annelerin, 86’sı (%63.7) her hangi bir iste çalısmadıgını, 13’ü (%9.6) yarım gün çalıstıgını, 6’sı (%26.7) ise tam gün çalıstıgını belirtmislerdir.

Tablo 2. Aileler ‹çin Etkinlik Takvimi Anketinden Alınan Puanların Aritmetik Ortalamaları ve Standart Sapmaları

 

Tablo 2’de görüldügü gibi, ölçme islemi sonunda verilerin anket puanları oldukça yüksek çıkmıstır. Veliler, en yüksek puanı, “Test 2” olarak adlandırdıgımız “Aileler ‹çin Etkinlik Takviminin Çocuga Kazandırdıkları”na yönelik sorulara vermislerdir (Ort=2.66, Ss=0.27). ‹kinci yüksek ortalama “Test 1”den yani “Aileler ‹çin Etkinlik Takviminin Aileye Kazandırdıkları” na yönelik hazırlanan anket sorularına verilen cevaplardan alındıgı ortaya çıkmıstır (Ort=2.65, Ss=0.28). En düsük test puanı ise “Test 3”ten, “Aileler ‹çin Etkinlik Takviminin Uygulamasında Karsılasılan Zorluklar” a yönelik sorulardan alınmıstır (Ort=2.53, Ss=0.34). Her üç test puanının ortalamasının yüksek olması, velilerin anket maddelerine olumlu cevaplar verdigi ve takvimi yararlı buldukları anlamına gelmektedir.

Arastırmada incelenen konulardan biri de annenin tam gün çalısma, yarım gün çalısma ya da çalısmama durumuna dayalı olarak testlerden aldıgı puanlar arasında fark olup olmadıgıdır.

Tablo 3. Annelerin Çalısma Saatlerine Dayalı Olarak Testlerden Aldıkları Puanlar Arasındaki Farklılıklar

 

Tablo 3’te görülen annenin çalısma saatlerine baglı olarak yapılan karsılastırmada Test 1 olarak adlandırdıgımız “Aileler ‹çin Etkinlik Takviminin Aileye Kazandırdıkları” testinin puanları arasında anlamlı bir fark yoktur, F(2;134)=2.337, p>0.05. Yine annenin çalısma saatlerine dayalı olarak yapılan karsılastırmada Test 2 olarak adlandırdıgımız “Aileler ‹çin Etkinlik Takviminin Çocuga Kazandırdıkları” testine verilen puanlar arasında anlamlı bir farka rastlanmamıstır, F(2;134)=0,828, p>0,05. “Aileler ‹çin Etkinlik Takviminin Uygulamasında Karsılasılan Zorluklar” olarak bilinen Test 3’e verilen puanlar arasında anlamlı bir fark yoktur, F(2;134)=0.028, p>0.05.

Bulgular göstermektedir ki; plânlanan etkinliklerin okul öncesi döneme yönelik, basit ve anlasılabilir türde olmasından dolayı anne ya da babanın ögrenim durumu ya da annenin çalısma saatleri takvimin uygulanmasında problem teskil etmemektedir. Unutulmamalıdır ki; tüm aileler çocuklarının ilk ögretmenleridir ve onların ögrenim gelisimine katkıda bulunurlar. Aileler ancak okul çalısmalarını anladıgı ve destekledigi zaman egitime büyük katkı saglarlar. Okul ile aile arasındaki iletisim ve isbirliginin saglıklı bir sekilde yürütülmesi egitim ve ögretimin her kademesinde önemlidir. Bu baglantı akademik basarının artarak gelismesine, ögrencinin motivasyonunun artmasına, düzenli okul yasantısının olusmasına katkı saglamaktadır8. Henerson ve Berla (1981, 1987, 1995)’ya göre ögrenci basarısı, aile ile isbirligi saglandıgı takdirde, ailenin kendi egitimi, ekonomik durumu, etnik geçmisine bakılmaksızın artmaktadır9.

Tablo 4. Annenin Egitim Durumuna Dayalı Olarak Testlerden Alınan Puanlar Arasındaki Farklılıklar

 

Tablo 4’te görüldügü gibi annenin egitim durumuna dayalı olarak yapılan karsılastırmalarda her üç test sonucunda da gruplar arasında anlamlı bir fark ortaya çıkmamıstır (p>0.05). Dornbusch (1996)’ya göre; ailenin kendi egitim veya gelir düzeyine bakılmaksızın okul faaliyetlerinde ailelerin katılımı çocukların okul basarısıyla pozitif iliskilidir10. Önemli olan okul ve aile arasında isbirligi, iletisim, güven ve desteklemeye dayalı bir ortamın olusturulmasıdır.

SONUÇ VE ÖNER‹LER

Arastırma kapsamında yer alan okul öncesi egitim kurumlarında, ögrencisi olan velilerin “Aileler ‹çin Etkinlik Takvimi”nin aileye kazandırdıkları ile ilgili olarak; okul dısındaki bilgi kaynaklarıyla tanıstırması, çocukların okul öncesi egitimiyle ilgili bilgi vermesi, çocukla aralarındaki iliskinin kuvvetlenmesi, çocugun eksik yönlerini tanımada fırsat vermesi, uygulaması kolay etkinlikler sunması gibi maddelere olumlu cevaplar vererek, bu takvimin aileye egitimsel rehberlik yapması konusunda yararlı bulduklarını belirtmislerdir.

Takvimin çocuga kazandırdıkları ile ilgili olarak; etkinliklerde basarıyı daha kolay yakalamada yardımcı olması, sorumluluk duygusu kazandırması, kitap sevgisini asılaması, anlatım becerisini gelistirmesi, çocugun seviyesine uygun etkinliklerle ögrenmeyi kolaylastırması konularında yararlı oldugu çıkan anket sonuçları arasındadır.

Aileler, takvimin uygulama asamasında; zaman bulamama, malzemeleri temin edememe, malzemelerin pahalı olması, yorgunluk, etkinliklerin anlasılamaması gibi konularda zorluk çekmediklerini belirtmislerdir.

Arastırma bulgularına göre, velilerin büyük çogunlugunun okul ile isbirligine girmeye hazır, ancak bu isbirliginin nasıl baslatılarak sürdürülecegine iliskin nelerin yapılabilecegi konusunda önemli bir rehberlik ihtiyacı içinde oldukları söylenebilir. Bu nedenle:

a) Okul-aile isbirligine, okul öncesi dönemde baslanılması,

b) Çocugun okuldaki egitimsel etkinliklerine ve ögrenme süreçlerine katkıda bulunmak amacıyla okullarda “Aileler ‹çin Etkinlik Takvimi” ne benzer yıllık çalısma programları, toplantı programları velilerinde görüsü alınarak, düzenlenmeli ve velilerin egitime katılımlarının saglanması gereklidir.

Çocugun okul öncesi egitiminden neler kazandıgını takip edebilmek için ailelerin yapması gereken bazı davranıslar sunlar olabilir;

a) Çocugun ögretmenini tanıması,

b) Ögretmene, birlikte çalısmak için hazır oldugunu bildirmesi,

c) Okulla ve ögretmenle yakın ve sıkı bir isbirligi içine girmesi

d) Çocuk okuldan geldigi zaman, okulda geçirdigi gününü sorması (ne yaptıgı, ne ögrendigi, arkadasları hakkında, yeni ne tür deneyimler kazandıgı gibi)

e) Çocugun her gün kendini daha iyi hissetmesi için ona yardım etmesi, ona moral vermesi ve destekleyici bir ev ortamı olusturması gibi davranıslar sergilenmelidir.

EK-1:Aileler ‹çin Etkinlik Takvimi’nin Ekim Ayı Etkinlikleri

1.  Çocugunuzun parmaklarıyla ikiyi göstermesini isteyin.

2.  Market alısverisi yaparken alınan malzemeleri sepete koymasını isteyin.

3.  Çocugunuzla bir sakayı paylasın.

4.  Hayvanları Koruma Günü: Sevdigi hayvanların isimlerini ve özelliklerini saymasını isteyin.

5. Çocugunuzdan evdeki büyük ve küçük esyaların isimlerini söylemesini isteyin.

6. Çocugunuzla pazara gidin ve pazardaki yesil sebzeleri göstermesini isteyin.

7. Yemek sırasında ve sonrasında yapılması gereken üç seyi söylemesini isteyin.

8. Çocugunuza bir hikaye okuyun ve ondan hikayenin ne konuda oldugunu söylemesini isteyin.

9. Saymaca:Çocugunuzdan 1’den 10’a kadar saymasını isteyin.

10. Çocugunuzun okulda yapmaktan hoslandıgı boyama teknigi hakkında bilgi alın.

11. Çocugunuza hikaye okuyun.

12. Çocugunuzdan sevdigi bes meyvenin ismini söylemesini ve resmini yapmasını isteyin.

13. Çocugunuzdan hafta sonu için eglenceli bir aile etkinligi planlamasını isteyin.

14. Çocugunuzdan ögretmeninin ismini söylemesini ve resmini çizmesini isteyin.

15. Çocugunuzdan okulda ögrendigi bir parmak oyununu size ögretmesini isteyin.

16. Kendi çocuklugunuzdan hos bir anı anlatın. Hikayeniz hakkında resim çizmesini isteyin.

17. Çocugunuzdan sevdigi bir oyunun kurallarını açıklamasını isteyin ve sonra birlikte oynayın.

18. Çocugunuzdan bir kagıda büyük bir üçgen çizip, boyamasını ve kesmesini isteyin.

19. Çocugunuzdan okulda dinledigi bir hikayeyi anlatmasını isteyin.

20. Bir gazete kagıdına tabak yardımıyla daire çizmesini ve çizdigi daireyi kesmesini isteyin.

21. Evde duyu organları ve islevleriyle ilgili küçük deneyler yapın (Tat alma:Limon-eksi, seker-tatlı gibi).

22. Kısa ve uzun nesnelerin resimlerinden olusan 10 kart hazırlayın. Özelliklerine göre gruplamasını isteyin.

23. Severek izledigi bir çizgi filmin kahramanlarının isimlerini söylemesini isteyin.

24. Çocugunuzu kitapçıya götürün ve onun seçecegi bir hikaye kitabını satın alın.

25. Çocugunuzdan bugün yapacagınız kek için yardım isteyin.

26. Bayramda süsleme yapmak için bayrak ve balon alın.

27. Oyuncaklarını toplarken, sepetin içinde ve dısında olan oyuncakları söylemesini isteyin.

28. Cumhuriyet Bayramı’nın niçin yapıldıgı hakkında konusun.

29. Cumhuriyet Bayramı: Evin penceresine Türk Bayragı’nı asmasına izin verin ve törene birlikte katılın.

30. Her bir sekilden ikiser tane olmak üzere 20 kart hazırlayın ve aynı olan kartları eslestirmesini isteyin.

31. Evde kare sekline benzer esyaların isimlerini söylemesini isteyin.