GİRİŞ VE AMAÇ

Spor insanlıgın var olusundan günümüze kadar gelen bir olgudur. Çesitli zamanlarda, çesitli amaçlar için kullanılmıstır. insanlıgın dogusu yani hareketin var olmasıyla birlikte ortaya çıkan spor, hareket etmek, eglenmek, bos zamanları degerlendirmek, avlanmak, askeri egitim, savas için bir hazırlık, egitim ve ülkelerin yönetilmesi gibi çesitli amaçlarla çesitli alanlara hizmet etmistir. Bu amaçlar için kullanılan spor olgusunun amaçlara yönelik olarak çok çesitli tanımları bulunmaktadır. Spor; günümüz dünyasında bir bilim alanı olarak tanımlanmaktadır. Bunun yanında eglence ve ticaret sektöründe de önemli bir yer tutmaktadır. insanlar saglıklı yasamak içinde spor yapmaktadırlar. Fakat bu amaçlarından en önemlisi Beden Egitimi ve Spor adı altında sporun egitim amaçlı kullanılmasıdır.

Modern egitim anlayısı çerçevesinde egitim ve ögretim faaliyetlerinde gençlerin zihni gelismesinin oldugu kadar bedeni ve ruhi gelisimlerinin de saglanması ihtiyacını ortaya çıkarmıstır.

Günümüzde her alanda meydana gelen hızlı degisim ve gelismeler beden egitimi ve spor alanında da kendisini göstermektedir. Beden egitimi genel egitimin bir parçası olup, amaçları arasında bir paralellik vardır. Birbirlerini tamamlarlar. Ögrencilerin zihin ve bedenlerinin maksimal gelisim göstermesi için beden egitimi derslerine ihtiyacı vardır. Beden egitimi ve spor programları, ögrencilerin olgunlasma çagındaki bütün özellik ve ihtiyaçlarını esas almalıdır. Böylece beden egitimi dersi ile ögrencinin;

Bedeninin en verimli ve etkili biçimde nasıl kullanabilecegini, ögretilmekte,

Dogru hareket etmesini, zihinsel ve duygusal açıdan olumlu gelisimine katkıda bulunmaktadır.

Genel egitimin tamamlayıcısı ve ayrılmaz bir parçası olan beden egitimi, aynı zamanda kisiligin egitimidir. Baska bir degisle ögrencilerin gelisim özellikleri göz önünde tutularak onların, fert ve toplum önünde saglıklı, mutlu, iyi ahlaklı ve dengeli bir kisilik olmalarını saglar. Beden egitimi derslerinde kazandırılması amaçlanan bilgi, beceri, tavır ve alıskanlıkların tamamının degerlendirilmesi gerekir (Basoglu, 1995,s.5).

Egitimin kapsamı içine giren beden egitimi ve spor, ‘Vücudun yapı ve fonksiyonları ile eklem ve kasların kontrollü psikolojik ilerleme ve dengeli bir biçimde gelismeyi saglamayı, okul çagı sonrası is ve rekreatif faaliyetlerin süresi içinde harcanan fiziki gücü en ekonomik biçimde kullanmayı, dolayısıyla organların kontrolü ile metotlu bir sekilde hareket etmesini ögreten bir faaliyet sistemidir (Berktekin, 1969,s.15).

Baska bir degisle beden egitimi; kisinin kalıtımsal, fiziki güç ve yeteneklerinin, ruhsal, toplumsal ve kisiliginin egitimidir. Beden egitimi ve sporun ferdin egitimindeki yerinin çok önemli oldugu bu yüzdende egitim sistemi içinde daha fazla yer verilmesi gerekliligi göz ardı edilmeyecek bir gerçektir.

Beden egitimi insanı bütün yönleri ile etkileyebilmektedir. iste bu sebepten dolayı beden egitimi ve spor egitim sistemi içinde büyük bir pay sahibidir. Fakat beden egitiminin bireylere yararlı bir egitim sistemi haline getirilebilmesi için sadece iyi bir egitim programı yeterli degildir. Dersin tam olarak bireyleri olumlu etkilemesi ve egitmesi için dersin uygulamalarının etkin olması gerekmektedir.

Türkiye de beden egitimi ve spora gereken ilgi gösterilmemektedir. Bu ilgisizlik derse gereken önemin verilmemesine neden olmustur. Maalesef okullarımızda  ögretmen eksikligi,  tesis, salon, malzeme eksikligi, okul yöneticileri ve ögrenci velilerinin derse karsı yaklasımları, ders saatlerinin yetersiz olması, ögrenci sayılarındaki fazlalık, dersin uygulanmasını ve etkinligini olumsuz yönde etkilemektedir (MEB,1991,s.45; MEB,1993,s.67; TED,1988,s.55).

Bu çalısmanın amacı; Ankara ilindeki ortaögretim kurumlarında uygulanan beden  egitimi ve spor derslerinin etkinligini belirlemektir.

YÖNTEM

Arastırmanın evreni, Ankara il sınırları içinde bulunan 66 resmi ortaögretim kurumu ve 23 özel orta ögretim kurumunda görev yapan 622 ögretmenden  olusmaktadır (2000-2001ögretim yılı MEB verilerine göre) (www.meb.gov.tr, 2000). Arastırma kapsamında hem devlet hem de özel orta ögretim kurumlarından 10’ar okulda, yani toplam 20 okulda görev yapan 116 beden egitimi ögretmeni arastırmanın çalısma grubunu olusturmaktadır. Resmi ve özel ortaögretim kurumlarında görev yapan beden egitimi ve spor ögretmenlerinin beden egitimi dersi ve aktiviteleri ile ilgili görüslerini belirlemek amacı ile anket taslagı gelistirilmistir.

Anket, sorularının okunup okunmadıgını, anlasılır olup olmadıgını, sadece istenilen bilgiyi verip vermedigini, verilerin saglıklı bir sekilde derlenmeye uygun olup olmadıgını belirlemek ve anketi dogru ve amaca hizmet edecek bir sekilde hazırlamak için uzman görüsleri ve önerileri dogrultusunda hazırlanmıstır.

Anketin güvenirliligi Cron-bach Alpha testi ile test edilmis ve  µ  . 79 güvenilir bulunmustur.

Anketin ilk bölümlerinde beden egitimi ve spor ders saatinin yeterliligi, okuldaki tesis ve malzemelerin yeterliligi, okul yöneticilerinin ve ögrenci velilerinin derse karsı yaklasımları, bu ders kapsamında yeni sporcuların yetisip yetismedigi, sınıflardaki ögrenci sayılarının derse etkisi ve son olarak da dersin uygulamasının ögrenciler üzerindeki etkilerine yer verilmistir.

Ortaögretim kurumlarında beden egitimi ve spor dersinin etkinligini belirlemek amacıyla beden egitimi ve spor ögretmenlerine uygulanan Likert teknigi anket ile elde edilen veriler; frekans, yüzde ve aritmetik ortalama ile çözümlenmistir. Devlet ve özel okullarda çalısan ögretmenlerin görüsleri arasındaki farkın belirlenmesinde ise tek yönlü varyans analizi teknigi kullanılmıstır.

Ankette her seçenege bir puan verilmistir.

Hiç katılmıyorum =               1 puan

Katılmıyorum =                     2 puan

Kararsızım =                          3 puan

Katılıyorum =                        4 puan

Tamamen katılıyorum =       5 puan

Puanlamalar yukarıdaki sekilde yapılmıstır. Bütün puanlar toplanarak yüzde ve frekans dagılımları bulunmustur. Arastırmada ayrıca aynı yöntem ile devlet ve özel orta ögretim kurumlarında ankete verilen cevaplarda karsılastırılmıstır.

Verilerin analizi SPSS istatistik paket programı ile bilgisayarda yapılmıstır.

BULGULAR

Bu bölümde, arastırma kapsamına alınan çalısma grubuna ait bilgilere yer verilmektedir.

TABLO 1: Çalısma grubu içinde yer alan ögretmenlerin sayısal dagılımı

Tablo 1 de görüldügü gibi arastırmanın , çalısma grubuna giren okullarda görev yapan beden egitimi ve spor ögretmenlerinin çogunlugu % 56.9 (66)  devlet okullarında görev yaparken , %43.1 (50) ‘i özel okullarda görev yapmaktadır.

Bu bölümde, arastırma kapsamına alınan çalısma grubunun beden egitimi ve spor dersinin etkinligine iliskin görüslerine yer verilmektedir. Buna göre çalısma grubunun beden egitimi ve spor derslerinin etkinligine iliskin görüsleri, Tablo 2 de gösterilmektedir.

TABLO 2: Çalısma grubunun beden egitimi ve spor derslerinin etkinligine iliskin görüsleri

Tablo 2 de görüldügü gibi, ögretmenlerin çogunlugu (x: 4.12) öncelikle, spor araç, gereç ve tesislerini kullanmayı bildiklerini belirtirken, ikinci olarak beden egitimi ve spor ile ilgili temel bilgi, tavır ve alıskanlıkları elde ettiklerini ve beden egitimi spor dersleriyle, sinir, kasa ve eklem koordinasyonunu saglayabildiklerini belirtmislerdir. Ancak, ögretmenlerin çogunlugu ise ortaögretim kurumlarında uygulanan beden egitimi ve spor dersi saatlerinin yetersiz oldugunu belirtmislerdir. 

Çalısma grubunu olusturan katılımcı ögretmenlerin çalıstıkları kurumlara göre, beden egitimi ve spor dersinin etkinligine iliskin görüsleri arasındaki fark, Tablo 3 de gösterilmektedir.

TABL0 3:  Farklı ögretim kurumlarda görev yapan beden egitimi ve spor ögretmenlerinin dersin etkinligine iliskin görüsleri arasındaki fark

Tablo 3 de görüldügü gibi çalısma grubunu olusturan, farklı kurumlarda görev yapan ögretmenlerin, okullarda uygulanan beden egitimi ve spor dersinin ders saatinin yetersizligine iliskin görüsleri, ögrencilerin derslere gereken ilgiyi kısmen gösterdiklerine iliskin görüsleri ile ders için gerekli kıyafet ve malzemeleri kısmen getirdiklerine iliskin görüsleri ve beden egitimi spor dersi yoluyla takım ve bireysel sporlara kısmen yeni sporcuların yetistirilebildigi görüsleri arasındaki farkın, anlamlı olmadıgı belirlenmistir.(P>0.05)

Ancak, beden egitimi ve spor dersinin uygulanabilmesi için okullardaki spor tesislerini özel okullarda görev yapan ögretmenler oldukça yeterli bulurken(x:4.48), devlet okullarında görev yapan ögretmenler yetersiz bulmaktadırlar. Özel okullarda görev yapan ögretmenlerin beden egitimi ve spor derslerinin etkin bir sekilde uygulanabilmesi için okullarda malzemelere iliskin görüsleri arasındaki fark önemlidir. Fark özel okullarda görev yapan ögretmenler lehinedir.

Arastırmaya katılan katılımcıların, görev aldıgı okullardaki yönetici ve velilerin beden egitimi ve spor dersine gereken önemi gösterdikleri arasındaki fark önemlidir. Fark her iki grup içinde özel okullarda görev yapan ögretmenler  lehinedir. Sınıftaki ögrenci sayısındaki fazlalık beden egitimi ve spor dersinin etkinligini olumsuz yönde etkiler görüsleri arasındaki fark önemlidir. Fark devlet okullarında görev yapan ögretmenler  lehinedir.

Beden egitimi ve spor dersleri, ögrencilerin bütün organ ve sistemlerinin gelisimi ile kasların gelisimini saglıyor görüsleri arasındaki fark önemlidir. Fark özel okullarda görev yapan ögretmenler lehinedir.

Beden egitimi ve spor dersi ögrencilerin isbirligi içinde çalısmalarını saglar görüsler arasındaki fark önemlidir. Fark özel okullarda görev yapan ögretmenler lehinedir.

Beden egitimi ve spor dersleri ögrencilere, birlikte is yapma dostça oynama davranıslarını kazandırır görüsleri arasındaki fark önemlidir. Fark özel okullarda görev yapan ögretmenler lehinedir.

Beden egitimi ve spor dersi ile ögrenciler ilgili temel bilgi, tavır ve alıskanlıkları kazanır, görüsleri arasındaki fark önemlidir. Fark özel okullarda görev yapan ögretmenlerin lehinedir.

Beden egitimi ve spor dersleri ile ögrencilerin spor araç, gereç ve tesislerini kullanmayı bilmeleri saglanır, görüsleri arasındaki fark önemlidir. Fark özel okullarda görev yapan ögretmenlerin lehinedir.

TARTISMA VE SONUÇ

Ortaögretim kurumlarında uygulanan beden egitimi ve spor dersinin etkin bir sekilde uygulanabilmesi için ders saatlerinin yeterli olmadıgı sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu bulgu Basoglu’nun (1995) okul yöneticileri ve beden egitimi ve spor  ögretmenleri üzerine yaptıgı benzer bir arastırmada benzer sonuçlara rastlanmıstır (Basoglu, 1995). Oysa beden egitimi ve spor dersi, uygulamalara dayalı bir ders olup, ögrencinin uygun kılık ve kıyafetle derse katılma zorunlulugu bulunmaktadır. Bu durum, ayrıca bir zaman kaybına neden olabilmekte ve beden egitimi ve spor dersinden yararlanma olanagını azaltabilmektedir. Bu itibarla, ders saatlerinin en az bir saat daha arttırılması bu türden etkileri ortadan kaldırabilecektir.

Kuskusuz spor, spor tesislerinde yapılabilmektedir. Bu itibarla spor tesislerinin spor ortamını olusturması açısından özel bir yeri bulunmaktadır. Ancak, arastırmaya katılan çalısma grubu görev yaptıkları okullardaki tesis ve malzemenin yetersiz oldugunu vurgulamaktadır. Bu durum, özellikle  devlet okullarında ki ögretmenlerce belirtilen bir husustur. Basoglu’nun (1995) beden egitimi ve spor ögretmenleri ile okul yöneticileri üzerinde yaptıgı bir arastırmada benzer sonuçlara rastlanmaktadır(Basoglu, 1995). Oysa, spora katılımda spor tesis ve malzemeleri önemli bir araçtır.(Çam, 1996,s.82)

Ögrenciler beden egitimi ve spor dersine gereken önemi verirken, ögrenci velilerinin  derse gereken önemi vermedikleri saptanmıstır. Baser’in (Baser,1986) yaptıgı benzer bir arastırmada da veliler, beden egitimi ve spor dersini diger dersler gibi çok gerekli bulmadıklarını belirtmislerdir. Ancak, spordaki gelismenin kaynagından biride ailedir ve ortaögretim çagındaki çocugun sporda belirli bir amaca yönelmesi ve aktif hale gelmesi için gerekli faktörlerden birisi de aileden kaynaklanan motivasyon olmaktadır.(Çakıroglu, 1986,s.48) Öte yandan özel okullarda okuyan ögrenci velilerinin beden egitimi ve spor dersine karsı olan ilgilerinin varlıgı da sevindiricidir.

Arastırmaya katılan beden egitimi ve spor ögretmenleri uygulanan dersler sayesinde çogunlukla, takım sporları yeni sporcular yetistirildigi görüsündedirler. Bu bulgu, ortaögretim kurumlarında takım sporlarına agırlıklı müfredat programlarından kaynaklanıyor olabilir. Öte yandan okul sporlarının amaçlarından birisi de performans sporları için alt yapı olusturmaktır, (Açıkada ve Ergen,1990,s.8) Kaldı ki sporun insan yasamındaki öneminin kavranmasında ve saglıklı bir yasam için vazgeçilmez bir alıskanlık haline getirilmesin de okullara önemli görevler düsmektedir. Bu noktada, egitim programları ve uygulamalarında ihmal edilen bireysel sporları içeren sporlarında alt yapısı olumsuz etkilenebilecektir. Oysa, ülke sporunun altyapısını olusturan okul sporlarının bir egitim programı dahilinde planlanıp yürütülmesine destek verilmelidir.

Arastırmada devlet ortaögretim kurumlarında egitim gören ögrencilerin sayısındaki fazlalık dersin etkinligini olumsuz yönde etkilemektedir. Ancak, özel okullarda ögrenim gören ögrencilerin sayısının düsük olması ise dersin etkinligini etkilememektedir.

Bu sonuç, sınıfların kayabalıklıgından çok ögretmenin etkinligini ve uygulamalarını gündeme getirmektedir. Kuskusuz ki sınıftaki ögrenci sayısı ne kadar az olursa sportif yönde yapılan aktivite ve alıstırmalar o kadar fazla yapılabilmektedir. Ancak, dersin uygulaması da bir o kadar önemli olabilmektedir.

Sonuç olarak,dersin islenis ve uygulamasında belirlenen olumsuzluklara ve eksikliklere ragmen, gerek özel gerekse  devlete baglı ortaögretim kurumlarında görev yapan beden egitimi ve spor ögretmenleri dersin uygulamasıyla hedeflenen zihinsel, sosyal ve fiziksel gelisime kısmen ulasabildikleri sonucuna vardıklarını belirtmislerdir. Ancak, hedeflenen bu gelisim özelliklerine ulasma durumu özel okullarda ögrenim gören ögrencilerde biraz daha fazladır. Bu da özel okulların sportif imkan ve kaynaklarının fazlalıgından kaynaklanıyor olabilir.     
 

YARARLANILAN KAYNAKLAR

Açıkada, C.; Ergen, E. (1990) Spor ve Bilim, Tez Matbaacılık,Ankara.

Baser, E. (1986), Spor psikolojisi, MEB ve Spor Bakanlıgı BTG Müdürlügü Saglık Dairesi Yayınları, Ankara.

Basoglu, B.(1995) Ankara ili Devlet Liselerinde Görev Yapan Beden Egitimi ve Spor Ögretmenlerinin Mesleki Sorunları Üzerine Bir Arastırma, Gazi Üniversitesi Saglık Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmıs Yüksek Lisans Tezi, Ankara.

Berktekin T.C.  , (1969) Egitimin Amaçları Çocuklarımız ve Biz, is Bankası Kültür Yayınları, Ankara.

Çakıroglu B. ,(1986), Antrenör Sporcu iliskileri ve Basarıda Spor Psikolojisinin Önemi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmıs Yüksek Lisans Tezi, Ankara.

Çam M.,(1995) Üst Düzey Spor Yapanların Spora Yönelmelerinde ilk ve Ortaögretim Kurumlarının Etkisi, Gazi Üniversitesi Saglık Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmıs Yüksek Lisans Tezi, Ankara.

MEB (1991), MEB 1. Egitim Kurumlarında Beden Egitimi ve Spor Sempozyumu, MEB Yayınları, Manisa, 1991.

MEB (1993), MEB 2. Egitim Kurumlarında Beden Egitimi ve Spor Sempozyumu, MEB Yayınları, Manisa, 1993.

TED (1988), Beden Egitiminin Sorunları, TED Yayınları, Ankara.

www.meb.gov.tr