Türkiye’de edebiyat incelemelerinin büyük bir kısmı genellikle edebiyat eserinin olusturucusu olarak yazar ya da sairin biyografisine, edebiyat eserinin olusturuldugu döneme, edebiyat anlayıslarına, topluluklara iliskindir. Oysa edebiyatbilim arastırmalarının nesnesi, öncelikle edebî metindir. Bu yüzden de edebiyat arastırmalarının temel omurgalarından biri metin incelemeleri olmalıdır.

Metin incelemeleri, edebîlik denen seyi arastırıp ortaya çıkarmak ve dilin poetik fonksiyonunu tespit etmek bakımından oldukça önemlidir. Son yıllardaki telif ve tercüme eserlerle metin incelemeleri alanında bir hayli yol katedilmis olsa da bu alandaki çalısmalar hâlâ yeterli degildir. Mesela, edebiyat incelemelerinde çogu zaman üslûp incelemelerine de deginilir. Ancak üslûpla ilgili ifadeler genellikle basmakalıp sözlerden, yuvarlak ve her anlama gelebilecek terimlerden, hatta çogu zaman birbiriyle çelisen yargılardan olusur. Bu durum, edebî metin ve üslûp incelemeleriyle ilgili kaynaklarımızın ne kadar yetersiz oldugunun tipik bir göstergesidir. Dolayısıyla her yeni çalısmanın bu alandaki bir eksikligi giderdigi söylenebilir.

Bu alanda akla ilk gelen çalısmalardan biri Prof. Dr. serif Aktas’ın Edebiyatta Üslûp ve Problemleri’dir(Ankara 1993, 159s.). Dr. Ahmet Çoban’ın bu yıl içinde Akçag Yayınları tarafından yayımlanan Edebiyatta Üslûp Üzerine (Sözün Tadını Dilde Duymak) adlı eseri de Türkiye’de üslûpbilim (stylistique/stilistic) alanındaki bir baska boslugu doldurmaya aday bir çalısma olarak zikredilebilir.

Edebiyatta Üslûp Üzerine (Sözün Tadını Dilde Duymak), ‘Ön Söz’ (ss.7-11) ve zenginligiyle bu alanda çalısma yapacakların kaynaklara ulasmasını kolaylastıracak yetkinlikte bir ‘Bibliyografya’nın (ss.129-140) dısında dört bölümden olusur: ‘Birinci Bölüm: Genel Olarak Üslûp’ (ss.13-36), ‘‹kinci Bölüm: Edebîlik, Dil ve Metin’ (ss.37-80), ‘Üçüncü Bölüm: Üslûpbilim (Stylistique-Stilistic)’ (ss.81-126), ‘Dördüncü Bölüm: Fesâhat’ (ss.127-128).

“Genel Olarak Üslûp” baslıgını tasıyan ilk bölümde üslûp kavramının terim olarak anlam çerçevesi çizilir. Bu tanımlama çabasının yanında üslûpla ilgili ‘üslûbun nitelikleri’, ‘üslûbun kaynakları’, ‘sanatlara, devirlere, çevrelere, kisilere, islevlerine, biçim ve türlerine göre üslûbun çesitleri’ gibi kimi meseleler de aydınlatılır.

Yine bu bölümde üslûp ve edebî metin iliskisi irdelenerek üslûbun yapısından, unsurlarından, katmanlarından,  edebî eser içindeki yeri ve öneminden bahsedilir.

Kitabın ‘Edebîlik, Dil ve Metin’ baslıgı ile sunulan ikinci bölümünde arastırmacı, yerli ve yabancı kaynaklardan oldukça genis bir biçimde deliller getirerek dil kavramı etrafında edebiyatı, edebî metinleri, edebî dili, metni edebî kılan özellikleri(edebîlik), edebî metnin anlam ve yapı özelliklerini, edebî metnin çesitli katmanlar etrafında dıs yapı ve muhtevasına ait unsurlarını ele alır.

Dr. Ahmet Çoban, çalısmasının üçüncü bölümünü, ‘Üslûpbilim (Stylistique-Stilistic)’ baslıgı altında toplar. Bu bölümde, üslûpbilim denilen disiplin tanımlanıp çalısma sahası, sınırları  ve konuları belirlendikten sonra eski Yunan’dan günümüze kadar üslûpbilimle ilgili belli baslı çalısmalar kısaca özetlenir. Bu alandaki ‘terim kargasası ve yöntemsizlik sıkıntısı’na da deginen yazar, tekevvünî ve  tasvirî üslûp incelemesi gibi kimi üslûp incelemelerinden bahsettikten sonra üslûp incelemeleri esnasında yapılacak islemleri sıralayarak inceleme basamaklarını tespit eder.

Edebiyatta Üslûp Üzerine (Sözün Tadını Dilde Duymak) adlı çalısma, yeterince detaylandırılmadıgını düsündügümüz ‘Fesâhat (Eloquance)’ baslıklı bölümle sona erer.

*

Edebiyatta Üslûp Üzerine (Sözün Tadını Dilde Duymak), özellikle zengin bir kaynakçaya atıflarda bulunması sebebiyle alanındaki ender çalısmalardan biri. Ayrıca, bu alandaki Türkçe telif ve tercüme eser sıkıntısı da hatırlanırsa, bu tür kitapların önemli bir eksikligi giderdigi, dolayısıyla çalısmanın bu dikkatle okundugunda öneminin daha iyi anlasılacagı açıktır.

Edebiyatta Üslûp Üzerine (Sözün Tadını Dilde Duymak)’nin daha sonraki baskılarının daha mükemmel bir hâle gelmesine katkıda bulunmak amacıyla kitap ile ilgili bazı ayrıntıları gündeme getirmek gerekir:

Alanındaki bütün kaynaklara ulasmak için yogun bir gayret sarf eden ve bu noktadaki gayretini akademik bir titizlikle birlestiren Dr. Ahmet Çoban, kitaba bir ‘Sonuç’ bölümü yazmamıs. Bu tavır, kitap sonlarına eklenen sonuç bölümlerinin gereksizliginin/anlamsızlıgının bu yolla bir elestirisi degilse, çalısmayı eksik bırakmaktadır. Ayrıca metin içinde atıf yapılan kaynakların künyesine dair bilgilerin zaman zaman metin içinde, zaman zaman da dipnot kullanılarak verilmesi, çalısmanın biçim açısından tutarlıgını zedelemektedir.

Alanında kaynak eser olmaya aday bu tür eserlerin arastırmacılar tarafından en üst düzeyde kullanılabilirligini saglamakta indeks(dizin)lerin önemli bir rolü vardır. Böyle bir çalısmanın sonuna, en azından üslûpbilimle ilgili terimleri (hatta mümkünse yazar, eser isimlerini vs.) içeren bir indeksin konulmayısı kitabın arastırmacılarca kullanımını zorlastıracagı söylenebilir.

Kitabın her ne kadar hedef ve sınırları dısında kalsa da, üslûp hakkında dile getirilenler, örnek üslûp çözümlemeleri yapılarak desteklenseydi, güçlü teorik yapı da bu uygulamalarla daha anlasılır bir hâle gelir, çalısma da bu yönüyle bütünlenmis olurdu. Kitabın hacmi (sınırları/hedefleri) düsünüldügünde bu pek de imkân dahilinde görünmüyor. Ancak, kitabın ön sözünde de belirtildigi gibi (s.10) arastırmacı, Prof. Dr. Mustafa Özbalcı danısmanlıgında Ahmet Hâsim’in siir Üslûbu (Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun 1999, 387s.) adlı bir doktora tezi hazırlamıstır. Bu doktora tezini Edebiyatta Üslûp Üzerine (Sözün Tadını Dilde Duymak) adlı kitabı okuduktan sonra merak etmemek mümkün degil. Dolayısıyla sözü edilen bu doktora tezinin de bir an önce yayımlanarak özellikle edebiyat ve üslûpbilimle ugrasan arastırmacıların dikkatine sunulmasını, bu alandaki ulasılabilir kaynaklar arasına girmesini bekliyoruz.