MİLLİ EĞİTİM DERGİSİ |
Sayı 157 |
Kış 2003 |
Okul Yöneticilerinin İletişim Becerilerine İlişkin Öğretmenlerin Algı ve Beklentileri |
Zühal ÇUBUKÇU* |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1. GİRİŞ Eğitim kurumları durağan örgütler değildirler. Amaçlarına hizmet edebildikleri sürece yaşamlarını sürdürürler1. Örgütlerin başarısı, örgütteki madde ve insan kaynaklarının iyi yönetilmesine bağlıdır2. İnsanların, düşüncelerinin iyi ifade edilemediği ya da anlaşılamadığı duygusunu taşıdıklarını keşfetmek pek zor değildir3. Birçok disiplinin kesiştiği noktada yer alan iletişim süreçleri, felsefe, tarih, coğrafya, psikoloji, toplum bilim, budun bilim (etnoloji), ekonomi, siyaset bilimi, dirim bilim (biyoloji), sibernetik ya da bilişsel bilimler gibi çok değişik bilimlerin ilgisini çekti4. Yöneticilerin, gerek iletişim araçlarından yeterince yararlanmaması, gerek iletişim araçlarını örgüte özgü biçimde kullanmaması; örgütte iletişim zayıflığına yol açmakta ve örgütü amaçlarından uzaklaştıracak sorunlar yaratmaktadır5. Kısacası iletişimden söz edebilmek için ortak bir platformda buluşmaya gerek vardır. Bu ortak plâtformda en az iki kişi, ortak paylaşım içinde iletişimi sürdürebilir6. Eğitim örgütlerinde etkili bir iletişimi gerçekleştirmek için yönetici öğretim kadrosu ile özdeşleşebilir, gereksinime koşut olarak iletişim kanalları oluşturabilir ve bu kanalların sürekli olarak açık olmasını sağlayabilir7. Eğitim örgütlerinin yapı ve havasında, informal iletişimin rolü daha önemlidir. Bu bakımdan, okul yöneticisi kişiler ve gruplar arası iletişimi dikkatle izlemelidir. Bunu yapabilmesi sosyal psikoloji, grup dinamiği ve grup davranışı gibi alanlarda bilgili ve becerili olmasını gerektirir. Okul içinde ve dışındaki iletişim çember ve akımlarına yabancı kalan yönetici, iletişimden önce ve sonra gelen diğer yönetim süreçlerini gerçekleştirmekte ya zorluk çekecek, ya da başarısızlığa uğrayacaktır8. Örgütsel haberleşmenin (iletişimin) önemi, örgütlerin büyümelerine ve yönetimin gittikçe daha karmaşık bir görünüm kazanmasına, uzmanlaşmanın artmasına, yerinden yönetim ilkesinin uygulanmasına, teknolojik gelişmelere, örgütlerin toplumsal sorunlara eğilmelerine ve örgütlerde uyuşmazlıkların insancıl ilişkiler yöntemleriyle çözümlenmesine son zamanlarda verilen değere paralel olarak gittikçe artmıştır9. Kısaca, her tür organizasyon için iletişim, hayati bir öneme sahiptir. Örgütlerin ayakta kalabilmesi ve başarılı olabilmesi için, gerek duyulan bilgi ve mesajların, istenen üye ve birimlere, istenen yer ve zamanda iletilmesini sağlayan “etkin bir iletişim sistemi”ne sahip olmaları gerekir10. Bu araştırmanın amacı; iletişime eğitim örgütleri açısından bakarak, ilköğretim okullarında görevli yöneticilerin öğretmenlerle kurdukları iletişim becerilerine ilişkin, öğretmenlerin algı ve beklentileri arasında fark bulunup bulunmadığı saptanarak, çözüm önerileri geliştirebilmektir. Araştırmada, bu temel amaç çerçevesinde aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır. 1) Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin algıları nasıldır? 2) Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin algıları, onların; a) Görev alanlarına, b) Cinsiyetlerine, c) Kıdemlerine, d) Bulundukları okuldaki hizmet sürelerine, e) Öğrenim durumlarına göre farklılık göstermekte midir? 3) Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin beklentileri nasıldır? 4) Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin beklentileri, onların; a) Görev alanlarına, b) Cinsiyetlerine, c) Kıdemlerine, d) Bulundukları okuldaki hizmet sürelerine, e) Öğrenim durumlarına göre farklılık göstermekte midir? 5) Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin algı ve beklentileri arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? Sosyal bir varlık olarak insan, yaşamın her noktasında başkaları ile birlikte yaşamak, iş görmek, buna bağlı olarak iletişim becerilerini geliştirmek durumundadır. Eğitim örgütlerinin, sürekli gelişmekte olan sosyal bir topluluk olduğundan hareketle, bu örgütlerde yöneticilerin öğretmenlerle kurdukları iletişime ilişkin öğretmen algıları ve beklentileri önem kazanmaktadır. Bu araştırma “tarama” modelinde bir araştırmadır. Oluşturulan anket örneklem grubundaki katılanlara uygulanarak yapıldığından araştırma genel tarama modelindedir. Araştırmanın evrenini 2000-2001 öğretim yılında Eskişehir ili Belediye sınırları içinde bulunan 97 resmi ilköğretim okulunda görev yapan 2714 öğretmen oluşturmaktadır. Bu okullardan “oransız küme örnekleme” yoluyla seçilen 10 okulda görev yapan öğretmenler ise, araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. Ulaşılabilen öğretmen sayısı (geçerli olan anket sayısı) 255 olup, bu sayı evrenin 9.39’unu oluşturmaktadır. Bu araştırma için kullanılan veri toplama aracı olarak kullanılan anket araştırmacılar tarafından hazırlanmış ve uygulanmıştır. Geçerli sayılan anketlerdeki verilerin çözümlenmesi SPSS paket programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırma problemi ve alt problemlere uygun olarak aritmetik ortalama (x), standart sapma (ss), t testi (t), tek yönlü varyans analizi, Tukey testi gibi istatistik tekniklerinden yararlanılmıştır. 2. BULGULAR VE YORUMLAR 2.1.Okul Yöneticilerinin İletişim Becerilerine İlişkin Öğretmenlerin Algılarına Göre Bulgular Ve Yorumlar Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin algılarının x ve Ss değerleri Tablo 1’de verilmiştir. TABLO 1. Okul Yöneticilerinin İletişim Becerilerine İlişkin Öğretmenlerin Algılarının x ve Ss Değerleri
***** Her zaman Tablo 1’de okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin algılarının x ve Ss değerleri verilmiştir. Tablo incelendiğinde, okul yöneticilerinin iletişim becerilerinin, öğretmenler tarafından “Okulun çıkarlarını her şeyden önde tutma.”, “Yazılı anlatımda ana dilini hatasız kullanmaya özen gösterme.”, “Sözlü anlatımda ana dilini hatasız kullanmaya özen gösterme.”, “İletişim etkinliklerinde kendine güvenme.” etkinliklerini “her zaman”, “Çalışanları doğrudan ilgilendiren konuları zamanında iletme.”, “Konu dışındaki duygu ve düşüncelerle iletişimi kesme.”, “Yapılan çalışmalarda ödüllendirmeyi ön plân tutma.”, etkinliklerini “çoğu zaman”, “İletişim süreci sonunda gerekirse tutumunda değişiklik yapma.” etkinliğini “ara sıra”, “İnformal iletişim kanallarından (söylenti, dedikodu, saptırma, fısıltı gazetesi vb.) etkilenme.”, “Yapılan çalışmalarda cezalandırmayı ön plânda tutma.” etkinliklerini ise “çok seyrek” düzeyde algılandığı görülmektedir. Öğretmenler, okul yöneticilerinin “İletişim süreci sonunda gerekirse tutumunda değişiklik yapma.” etkinliğini “ara sıra” düzeyinde algılamaktadır. İletişimin karşılıklı bilgi alış verişi olduğu ve gerektiğinde iletişim sonunda tutumda değişiklik yapılması söz konusu olduğundan bu etkinliğin her zaman düzeyinde algılanması gereğini ortaya koyduğu düşünülebilir. Aksi durumda okul yöneticisinin çalışanlarla iletişime girmesinin çalışanlar açısından önemini yitirmesine neden olabileceği söylenebilir. Okul yöneticisinin, “Yapılan çalışmalarda cezalandırmayı ön plânda tutması.” etkinliğinin öğretmenler tarafından “çok seyrek” düzeyde algılandığı görülmektedir. Buradan, okul yöneticilerinin bazen cezalandırma sistemine başvurdukları söylenebilir. 2.2. Okul Yöneticilerinin İletişim Becerilerine İlişkin Öğretmenlerin Algılarının Görev Alanlarına, Cinsiyetlerine, Kıdemlerine, Bulundukları Okuldaki Hizmet Sürelerine Ve Öğrenim Durumlarına Göre Bulgular Ve Yorumlar Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin görev alanlarına göre varyans analizi sonuçları Tablo 2’de verilmiştir. TABLO 2. Okul Yöneticilerinin İletişim Becerilerine İlişkin Öğretmenlerin Görev Alanlarına Göre Algılarının Varyans Analizi Sonuçları
*p<0,05 Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin görev alanlarına göre algılarında a = 0.05 düzeyinde anlamlı bir fark vardır (p<0,05). Görev alanlarına göre tüm öğretmenlerin, okul yöneticilerinin iletişim becerilerini hangi sıklıkta uyguladıkları konusunda aynı görüşe sahip olmadığı söylenebilir. TABLO 3. Okul Yöneticilerinin İletişim Becerilerine İlişkin Öğretmenlerin Görev Alanlarına Göre Algılarının Tukey Testi Sonuçları
* Ortalamalararası fark 0,05 düzeyinde anlamlıdır. Tablo incelendiğinde, okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin görev alanlarına göre, sınıf öğretmenleri ile branş öğretmenlerinin algı düzeyleri arasında anlamlı bir fark bulunduğu görülmektedir. Ortalamalar arasındaki fark değeri -7,8374 a = 0,05 düzeyinde anlamlıdır. Sınıf öğretmenlerinin algı ortalamaları, branş öğretmenlerinin algı ortalamalarından daha düşüktür. Buradan; sınıf öğretmenlerinin, okul yöneticilerinin iletişim becerilerini, branş öğretmenlerine göre daha yetersiz gördüğü söylenebilir. Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin cinsiyetlerine, kıdemlerine ve bulundukları okuldaki hizmet yıllarına göre algılarında a = 0.05 düzeyinde anlamlı bir fark bulunmamıştır. TABLO 4. Okul Yöneticilerinin İletişim Becerilerine İlişkin Öğretmenlerin Öğrenim Durumlarına Göre Algılarının Varyans Analizi Sonuçları
* p<0,05 Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin öğrenim durumlarına göre algılarında a = 0,05 düzeyinde anlamlı bir fark vardır (p<0,05). Öğrenim durumlarına göre tüm öğretmenlerin, okul yöneticilerinin iletişim becerilerini hangi sıklıkla uyguladıkları konusunda aynı görüşe sahip olmadığı söylenebilir. TABLO 5. Okul Yöneticilerinin İletişim Becerilerine İlişkin Öğretmenlerin Öğrenim Durumlarına Göre Algılarının Tukey Testi Sonuçları
* Ortalamalar arası fark 0,05 düzeyinde anlamlıdır. Tablo 5 incelendiğinde okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin öğrenim durumlarına göre, Açıköğretim Fakültesi İlköğretim Öğretmenliği Lisans Tamamlama Programından mezun olanlarla, Eğitim Enstitüsü ve Diğer okullardan mezun olanların algı düzeyleri arasında anlamlı bir fark bulunduğu görülmektedir. Eğitim Enstitüsü mezunları ile Açıköğretim Fakültesi İlköğretim Öğretmenliği Lisans Tamamlama Programından mezun olanların algı ortalamaları arasındaki fark değeri 16,3436 a = 0,05 düzeyinde anlamlıdır. Eğitim Enstitüsünden mezun olan öğretmenlerin algı ortalamaları, Açıköğretim Fakültesi İlköğretim Öğretmenliği Lisans Tamamlama Programından mezun olan öğretmenlerin algı ortalamalarından daha yüksektir. Buradan; Eğitim Enstitüsünden mezun olan öğretmenlerin, okul yöneticilerinin iletişim becerilerini, Açıköğretim Fakültesi İlköğretim Öğretmenliği Lisans Tamamlama Programından mezun olan öğretmenlere göre daha yeterli düzeyde gördüğü söylenebilir. Açıköğretim Fakültesi İlköğretim Öğretmenliği Lisans Tamamlama Programından mezun olanlar ile “Diğer” okullardan mezun olanların algıları ortalamaları arasındaki fark değeri -19,9204 a = 0,05 düzeyinde anlamlıdır Açıköğretim Fakültesi İlköğretim Öğretmenliği Lisans Tamamlama Programından mezun olan öğretmenlerin algı ortalamaları, “Diğer” fakültelerden mezun olan öğretmenlerin algı ortalamalarından daha düşüktür. Buradan, Açıköğretim Fakültesi İlköğretim Öğretmenliği Lisans Tamamlama Programından mezun olan öğretmenlerin, okul yöneticilerinin iletişim becerilerini, “Diğer” fakültelerden mezun olan öğretmenlere göre daha yetersiz düzeyde gördüğü söylenebilir. 2.3.Okul Yöneticilerinin İletişim Becerilerine İlişkin Öğretmenlerin Beklentilerine Göre Bulgular Ve Yorumlar TABLO 6. Okul Yöneticilerinin İletişim Becerilerine İlişkin Öğretmenlerin Beklentilerinin x ve Ss Değerleri
***** Her zaman Tablo 6’da okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin beklentilerinin x ve Ss değerleri verilmiştir. Tablo incelendiğinde, okul yöneticilerinin iletişim becerilerinin, öğretmenler tarafından, “Çalışanları doğrudan ilgilendiren konuları zamanında iletme.”, “İletişimi başlatıp sürdürecek yeterliğe sahip olma.”, “İlişkilerinde içten davranma.”, “Açık ve etkili iletişim yöntem ve araçlarından yararlanma.”, “Çalışanlar arasındaki anlaşmazlıkların çözümünde tarafsız olma.”, “İletişim süreci sonunda gerekirse tutumunda değişiklik yapma.” etkinliklerini “her zaman”, “Okulun çıkarlarını herşeyden önde tutma.”, “Çalışanlar (yönetici, öğretmen, vb.) arasındaki ast-üst ilişkilerini belirgin olarak tanımlama.”, “Okul yönetiminde hiyerarşik yapıya (ast-üst ilişkilerinde yönetmeliklere) bağlı kalma.” etkinliklerini “çoğu zaman”, “Yapılan çalışmalarda cezalandırmayı ön plânda tutma.” etkinliklerinin ise “hiçbir zaman” düzeyinde beklendiği görülmektedir. Okul yöneticilerinin, “Çalışanları doğrudan ilgilendiren konuları zamanında iletme.” etkinliğinin öğretmenler tarafından “her zaman” düzeyinde beklendiği görülmektedir. Tablo 10 incelendiğinde bu etkinliğin öğretmenler tarafından algı derecesinin “çoğu zaman” olduğu görülmektedir. Buna göre okul yöneticilerinin, “Çalışanları doğrudan ilgilendiren konuları zamanında iletme.” etkinliğine gereken önemi vermedikleri söylenebilir. Tablo 6’ya göre okul yöneticilerinin “İletişim süreci sonunda gerekirse tutumunda değişiklik yapma.” etkinliğinin öğretmenler tarafından “her zaman” düzeyinde beklendiği görülmektedir. 2.4. Okul Yöneticilerinin İletişim Becerilerine İlişkin Öğretmenlerin Beklentilerinin Görev Alanlarına, Cinsiyetlerine, Kıdemlerine, Bulundukları Okuldaki Hizmet Sürelerine Ve Öğrenim Durumlarına Göre Bulgular Ve Yorumlar Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin görev alanlarına göre, cinsiyetlerine, kıdemlerine, bulundukları okuldaki hizmet sürelerine ve öğrenim durumlarına göre beklentilerinde a = 0,05 düzeyinde anlamlı bir fark yoktur. 2.5. Okul Yöneticilerinin İletişim Becerilerine İlişkin Öğretmenlerin Algı Ve Beklentilerine Göre Bulgular Ve Yorumlar TABLO 7. Okul Yöneticilerinin İletişim Becerilerine İlişkin Öğretmenlerin Algı ve Beklentinin Karşılaştırılmasına Yönelik “t” Testi Sonuçları
Tablo 7’de okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin algı ve beklentilerinin “t” testi sonuçları görülmektedir. Tablo incelendiğinde, her maddenin hem algı boyutunda, hem de beklenti boyutunda aritmetik ortalaması, ortalamalararası farkı ve bu ortalamaların karşılaştırılmasının yapıldığı görülmektedir. Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin her maddede algı ve beklentileri arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. 3. SONUÇ VE ÖNERİLER 3.1. Sonuçlar Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin algıları, onların; görev alanlarına ve öğrenim durumlarına göre farklılık göstermekte olup, cinsiyetlerine, kıdemlerine, bulundukları okuldaki hizmet sürelerine göre farklılık göstermemektedir. Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin beklentileri onların; görev alanlarına, cinsiyetlerine, kıdemlerine, bulundukları okuldaki hizmet sürelerine, öğrenim durumlarına göre farklılık göstermemektedir. Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin her maddede algı ve beklentileri arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin algı ve beklentileri karşılaştırıldığında, öğretmenlerin beklentilerinin algılarına göre farklı ve yüksek olması, okul yöneticilerinin öğretmenlerle kurdukları iletişim becerilerinde istenilen düzeyde olmadığı söylenebilir. 3.2. Öneriler Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin, öğretmenlerin görev alanlarına ve öğrenim durumlarına göre farklılaşan algılarını, birbirlerine yaklaştırmak için, yöneticilerin iletişim becerileri ve etkileşim konusunda düzenlenen hizmet içi eğitim programlarına katılmaları sağlanmalıdır. Okul yöneticilerinin, öğretmenlerle kurdukları iletişim becerilerini istenilen düzeye çıkarmak amacıyla okulda, çeşitli sosyal etkinliklere (informal toplantılar, bir proje üzerinde ortaklaşa çalışma vb.) yer verilmelidir. Bu araştırma farklı boyutlarda ele alınmalıdır. Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin olarak performanslarını kendilerinin nasıl algıladıkları, uzmanların, müfettişlerin nasıl algıladıkları konusunda araştırmalar yapılmalıdır. Yöneticilerin iletişim becerilerine ilişkin olarak, değişik örgütlerde (sağlık, güvenlik vb.) araştırmalar yapılması desteklenmelidir. Eğitimdeki çağdaş gelişmeler ışığında, eğitim uzmanlığına duyulan gereksinim artmaktadır. Bu amaçla, okul yöneticilerinin öncelikle eğitim yönetimi alanında lisansüstü eğitim görmeleri özendirilmelidir. Bu bağlamda, eğitim örgütlerindeki uzman yönetici kadrolarının çoğaltılması en kısa zamanda gerçekleştirilmelidir. Yönetici atamalarında, yeterlik ve kariyer ilkelerine uygunluk gözetilmelidir.
(*) Yrd.Doç.Dr., Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi (**) İbrahim Karaoğlanoğlu İlköğretim Okulu Sınıf Öğretmeni - Eskişehir (1) Ensari Hocan. 21. Yüzyıl Okulları İçin Toplam Kalite Yönetimi, (Birinci Basım), SistemYayıncılık, İstanbul, 1999, s.72. (2) Fatma Varış Eğitim Bilimlerinde Çağdaş Gelişmeler, (1. Basım), Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 1991, s.131. (3) Kate Keenan. Yöneticinin Kılavuzu İletişim Kurma, (Çev. ATAYMAN Veysel), (Birinci Basım), Remzi Kitabevi, İstanbul, 1997, s.6. (4) Armand ve Michele Mattelart. İletişim Kuramları Tarihi; (Çev. ZILLIOĞLU Merih), (1. Basım), İletişim Ya., İstanbul, 1998, s.7. (5) Nihat Karakoç. “Örgütteki İletişim Zayıflığının Belirtileri”, Kurgu Dergisi, Sayı:8, (1990), s.181-201 (6) Zuhal-Acar Baltaş. Bedenin Dili, (22. Basım), Remzi Kitab Evi, İstanbul, 1999, s.21. (7) Mustafa Aydın. Eğitim Yönetimi, (5.Baskı), Hatiboğlu Yayın Evi, Ankara, 1998, s.152. (8) Ziya Bursalıoğlu. Okul Yönetiminde Yeni Yapı ve Davranış, (On Birinci Basım), Pegem Yayınları, Ankara, 1998, s.113. (9) Ülkü Dicle. Bir Yönetim Aracı Olarak Örgütsel Haberleşme, Millî Prodüktivite Merkezi Yayınları, Ankara, 1974, s.25. (10) Mahmut Paksoy. Örgütsel İletişim, (3.Baskı), Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 1998, s.50.
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[ yukarı ] |