"Fen Bilgisi Laboratuvar Uygulamaları I-II" Dersinde Karşılaşılan Güçlükler ve Çözüm Önerileri |
Metin ORBAY* |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1.Giriş 1990’lı yıllarda, Türkiye’de öğretmen yetiştirme sistemindeki sıkıntıların hat safhaya ulaştığı ve bir tıkanıklığın yaşanmaya başlandığı görülmüştür. Bu tıkanıklığı aşmak için, Yüksek Öğretim Kurulu, Millî Eğitim Bakanlığı ve Eğitim Fakülteleri temsilcilerinin iş birliği ile yapılan çalışmalar sonucunda; Eğitim Fakültelerinin yeniden yapılandırılmasına karar verilmiştir. Bu karar doğrultusunda, her okul düzeyine uygun öğretmenler yetiştiren yeni bölümlerin açılmasına ve mevcut bölümlerdeki aksaklıkların giderilmesi için yeniden bir yapılanmaya gidilmiştir [1]. Yeniden yapılanma çerçevesinde, ilköğretimin ikinci kademesine yönelik özellikle Fen Bilgisi Öğretmenliği alanında böyle bir uygulamaya gidilmiş olması önemli bir adımdır. Çünkü bir ülkenin kalkınması ve modern bir sanayi ülkesi olabilmesi her şeyden önce bilimsel ve teknik insan gücüne sahip olması ile mümkündür. Günlük yaşamda teknolojik gelişmeleri algılayıp yorumlayabilmek temel fen bilimleri eğitiminin alınmış olması ile mümkündür. Bu da nitelikli fen öğretmeni yetiştirmeyi zorunlu kılar [2]. Fen bilimlerini diğer bilimlerden ayıran en önemli özellik; öncelikle deneye, gözleme, keşfe önem vererek öğrencinin soru sorma, araştırma yapma becerisini geliştirme, onlara hipotez kurabilme ve ortaya çıkan sonuçları yorumlayabilme olanağı sağlamasıdır [3-4]. Bilim ve teknolojinin baş döndürücü bir hızla geliştiği günümüzde fen bilgisi eğitimi çok farklı teknik ve yöntemlerle gerçekleştirilmektedir. Bu yöntemler içerisinde en etkili olanlardan bir tanesi de laboratuar yöntemidir [5]. Laboratuar yöntemi; fen bilimleri ile ilgili temel bilgilerin, onları kanıtlayarak, deneylerin bizzat öğrenciler tarafından yapılarak öğrenilmesini amaçlamaktadır. Aynı zamanda, bu yöntemin öğrencilerde; akıl yürütmeyi, eleştirisel düşünmeyi, ilmi bakış açısını, problem çözme yeteneklerini geliştirme başta olmak üzere pek çok olumlu etki yaptığı bilinmektedir. Bu yüzden laboratuar uygulamaları, fen eğitiminin ayrılmaz bir parçası ve odak noktasıdır [6]. Bu çalışmada, Eğitim Fakültelerinin yeniden yapılanması çerçevesinde açılan Fen Bilgisi Öğretmenliği Bölümlerinde okutulmakta olan “Fen Bilgisi Laboratuar Uygulamaları I-II” dersinin uygulanması sırasında karşılaşılan güçlükler ve çözüm önerileri tartışılmıştır. 2. Materyal ve Metot 2.1. Denekler Araştırmanın denekleri, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Amasya ve Samsun Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Öğretmenliği Programı’nda okuyan ve 2000-2001 eğitim öğretim döneminde “Fen Bilgisi Laboratuar Uygulamaları I-II” dersini alan toplam 200 öğrencidir. Bu araştırmaya, her iki fakülteden cinsiyet ve öğretim türleri (gece-gündüz) eşit sayıda öğrenci katılmıştır. 2.2. Bilgi Toplama Aracı Bu araştırma, betimleme türü bir çalışma olup bilgi, anket-test uygulanarak toplanmış ve yukarıdaki gruplarla sınırlıdır. Anketin geliştirilmesi sırasında konuyla ilgili ayrıntılı bir literatür taraması yapılmış ve laboratuar ortamı, yapılan deneyler, deneylerin amaçları incelenmiştir. Literatürdeki benzer çalışmalardan faydalanılarak [7] ve öğrencilerle öngörüşmeler yapılarak araştırmanın temel sorunlarını içerecek anket-test soruları hazırlanmıştır. 3. Bulgular ve Verilerin Çözümlenmesi Öncelikle öğrencilerin fakülte, cinsiyet ve öğretim türleri üzerine anket-test sonuçları incelenmiş anlamlı bir fark gözlenmemiştir. Bu sebeple her iki fakülteden elde edilen veriler ortak incelenmiştir. Verilerin çözümlenmesi, cevaplandırılan soruların yüzdesi alınarak yapılmıştır. Ankete katılan öğrencilere sorulan sorular ve sorulara verdikleri cevaplar Tablo 1-10 da verilmiştir. Tablolarda öne çıkan istatistiksel yüzdeler, genel sonuçlar ve ortaya çıkan problemler-çözüm önerileri ise son bölümde tartışılmıştır. Soru 1: Laboratuar dersinin öncelikli amacı sizce nedir? Soru 2: Laboratuara gelmeden önce nasıl bir hazırlık yöntemi izliyorsunuz?
Soru 3: Sizce iyi bir Laboratuar kılavuzu nasıl olmalıdır? Soru 4: Deneyler yürütülmesi esnasında karşılaştığınız temel problemler nelerdir?
Soru 5: Yapmış olduğunuz deneylerin teorik derslerin öğrenilmesine katkısı nedir? Soru 6: Deneylerin, teorik bilgilerinizin kalıcılığını artırabilmesi için öncelikli olarak yapılması gereken nedir?
Soru 7: Tutmuş olduğunuz raporlar hakkındaki düşünceleriniz nedir? Soru 8: Deney raporlarınızda herhangi bir eksiklik görülmesi durumunda uyarılıyor musunuz?
Soru 9: Raporlarınızdaki eksikliklerden dolayı uyarılmanız durumunda eksikliklerinizi gideriyor musunuz? Soru 10: Lisans öğrenimi boyunca görülen laboratuar ders sayısı yeterlimidir?
Soru 11: Yapmış olduğunuz deneyeler Fizik, Kimya ve Biyoloji derslerinden ortak olarak mı yapılıyor, yoksa sadece bir yada iki anabilim dalı dersleri ile ilgili deneyleri mi içeriyor? Bu soruya, diğer sorularda olduğunun aksine Amasya ve Samsun Eğitim Fakültesi öğrencilerinin verdikleri cevaplar arasında büyük bir farklılık olduğu için fakültelerden toplanan veriler ayrı olarak değerlendirilmiştir (Şekil1).
Şekil 1. Fakültelerde yapılan deneylerin anabilim dallarına göre dağılımı. Bu farklılığın temel sebepleri araştırıldığında, Amasya ve Samsun Eğitim Fakültelerinde dersin öğretim elemanlarına dağılış şeklinden kaynaklandığı anlaşılmıştır. Samsun Eğitim Fakültesinde laboratuar dersleri bir öğretim elemanı ile yürütülmektedir. Amasya Eğitim Fakültesinde ise öğrenci sayısındaki fazlalık ve fiziksel ortamdaki yetersizlikten dolayı sınıflar üç gruba ayrılmakta ve farklı anabilim dallarından öğretim elemanları ve araştırma görevlileri tarafından gruplar birer ay dönüşümlü olarak yürütülmektedir. Samsun Eğitim Fakültesi’nde laboratuarlar için bir öğretim elemanının görevlendirilmesi ve bunun sonucu olarak da yapılan deneylerin de doğal olarak ilgili öğretim elemanının uzmanlık alanında yoğunlaşmaktadır. 4. Sonuç ve Öneriler Deneylerin yapılması esnasında karşılaşılan en temel problemler araç-gereç (%63) ve fiziki mekan (%20) yetersizliğinde yoğunlaşmaktadır. Bu da öğretim elemanlarını bir çok deneyin gösteri deneyi olarak yapılmasına zorlamaktadır. Böyle bir durumda aktif olması gereken öğrenciler pasif, öğretmen ise aktif durumdadır. Öte yandan, Dole’nin uygulama konisine göre, gösteri deneylerinin hatırda tutulma oranı %30 iken, öğrencinin aktif olarak rol aldığı deneylerin hatırda tutulma oranı ise % 90’dır [8]. Buradan da anlaşılacağı gibi laboratuarlarda öğrenci ne kadar aktif olursa öğrenme o kadar kalıcı olmaktadır. Böyle bir problemi aşabilmek için laboratuarların fizikî yapısı geliştirilmeli ve deney düzenekleri artırılmalıdır. Ayrıca gözlemler sonucunda araştırmanın yapıldığı her iki fakültede de, YÖK-Dünya Bankası iş birliği ile sağlanan laboratuar malzemelerinin tamamının aktif bir şekilde kullanılmadığı görülmüştür. Laboratuarın fen bilimlerinin öğretiminde kullanım amaçları genel anlamda beş grupta toplanabilir. Bunlar sırasıyla, doğrulama (Tümdengelim) yaklaşımı, tümevarım yaklaşımı, bilimsel süreç becerileri yaklaşımı, teknik beceriler yaklaşımı ve buluş yaklaşımıdır [9]. Her iki fakültemizdeki, öğretim elemanları çoğunlukla laboratuar uygulamalarını tümdengelim yaklaşımı ile gerçekleştirmektedirler. Fakat literatürde yapılan çalışmalardan açıkça görüleceği gibi tümdengelim yaklaşımından ziyade sorgulayıcı inceleme ve araştırmaların öğrencilerin laboratuarlara olan ilgisini artırdığı gözlenmiştir [10]. Öte yandan, öğretim elemanlarının çoğunlukla tümdengelim yaklaşımını tercih etmeleri, araç-gereç ve fiziki mekân yetersizliklerinden kaynaklandığını gözardı etmemek gerekir. Tablo 2’den görüldüğü gibi, öğrenciler laboratuara gelmeden önce hazırlık yöntemi olarak çoğunlukla (%51.5) laboratuar kılavuzunu okuyarak deneylere katılmaktadırlar. Ayrıca öğrencilerin büyük bir çoğunluğu kendilerince iyi bir laboratuar kılavuzunun “deneyi baştan sona tüm detayları ile anlatmalı” şeklinde düşünmektedirler. Hazırlanan kılavuzlar veya dokümanlar incelendiğinde, deneylerin büyük bir çoğunluğunun kapalı uçlu deneyler olduğu görülmüştür. Öğrencilerin beklentilerini karşılayacak nitelikte, neyi, nerde, nasıl bulacakları açıkça ifade edilmiştir. Öte yandan, laboratuar uygulamalarında izlenen yöntemler ve öğrencilerin beklentileri ile ilgili Edward ve arkadaşlarının [10] çalışmaları incelendiğinde, öğrencilerin %75 oranında hazır prosedürü uygulamak yerine kendi yöntemlerini tercih ettikleri görülmektedir. Her iki çalışmadaki öğrenci beklentileri arasında bir uyuşmazlık varmış gibi gözükmesine rağmen, her iki eğitim fakültesinde yapılan deneylerin kapalı uçlu olmasından dolayı öğrencilerin %47.5 oranında “deneyler tüm detayları ile anlatılmalı” şeklinde bir beklenti içerisinde olmaları doğaldır. Yapılan deneyler incelendiğinde, büyük bir çoğunluğunun ilköğretim seviyesine uygun olduğu görülmüştür. Fakat, her iki fakültemizde hatta, aynı fakülte içindeki farklı şubelerde bile, yapılan deneyler incelendiğinde belirgin farklılıkların olduğu görülmüştür. Öğretim elemanlarıyla yapılan sözlü mülakatlarda, bu farklılığın temel sebebinin, YÖK tarafından gönderilen ders içerikleri kitapçığında, “Fen Bilgisi Laboratuar Uygulamaları I-II” dersi başta olmak üzere birçok dersin içeriklerinin ve uygulamalarının nasıl yapılacağı konusunda ayrıntılı bilgi verilmemesinden kaynaklandığı tespit edilmiştir. Bu yüzden dersi veren her öğretim elemanı kendi belirlediği deneyleri yaptırmaktadır. Bu tür problemler, laboratuar dersinden sorumlu öğretim elemanlarının biraya gelerek, fakültelerinin araç-gereç ve fiziki olanaklarını gözönüne alarak, ortak bir ders içeriği geliştirilerek aşılabilir. Öğrencilerin büyük bir çoğunluğu (%54.5), yapılan deneylerin teorik derslere katkısının arttırılabilmesi için, deneylerin teorik derslere paralel olarak yapılması gerektiğini düşünmektedirler (Tablo 6). Laboratuarda yapılan deneyler incelediğinde, bu deneylerin teorik alt yapısının I. ve II. sınıflarda okutulan, Temel Fizik I-II, Temel Kimya I-II ve Biyoloji I-II derslerinde verildiği görülmüştür. Öte yandan, laboratuar uygulamaları ise III. sınıfta yapılmaktadır. Bu ise teorik bilgilerin pratiğe dökülmesi, bilgilerin kalıcı olması noktasında teori-deney eşzamanlılığını bozmaktadır. Diğer ilginç bir sonuçta, Tablo 10’dan görüldüğü gibi, öğrencilerin lisans öğrenimi boyunca iki dönem olarak okutulan laboratuar ders sayısının %86 oranında “yetersizdir, arttırılmalıdır” şeklinde cevap vermiş olmalarıdır. Böyle bir sonuç, öğrencilerin “laboratuar uygulamalarının fen eğitiminin ayrılmaz bir parçası ve odak noktası” olarak algıladıklarını göstermektedir ki, bu da oldukça önemlidir. Gerçekten de, Fen Bilgisi Öğretmenliği AnabilimDalı için laboratuar uygulamalarının sadece iki yarı dönemle sınırlı olması kabul edilebilir değildir. Müfredat programında laboratuar uygulamaları en az dört yarıyıl okutulmalıdır ve bu uygulamalar I. ve II. sınıflara çekilerek teori-deney eşzamanlılığı sağlanabilir. Her iki fakültemizde, I. ve II. sınıflarda okutulan Temel Fizik I-II, Temel Kimya I-II ve Biyoloji I-II dersleri bilindiği gibi teorik ve uygulama kısımlarından oluşmaktadır. Uygulama kısmı çoğu zaman öğretim elemanları tarafından problem çözme saati olarak yorumlanmaktadır. Oysa bu saatlerde laboratuar uygulamalarına da ağırlık verilmelidir. Deneyler sonrasında öğrenciler tarafından tutulan raporlar, yapılan deneyleri gözden geçirme, daha sonra benzer yada aynı deneylerin tekrar yapılması durumunda başvurulacak bir kaynak olması bakımından önemlidir. Her iki fakültemizde öğretim elemanları öğrencilerin vize notlarını laboratuar içerisindeki aktivitelere ve tutulan bu raporlara göre vermiş olmaları öğrencileri daha aktif olma ve daha düzenli bir rapor hazırlamaya teşvik etmesi noktasında önemlidir. Fakat Tablo 8-9’dan görüleceği gibi, öğretim elamanlarının raporları inceledikten sonra öğrencileri uyarma ve uyarılan öğrencilerin eksikliklerini giderme noktasında gerekli hassasiyeti göstermedikleri anlaşılmaktadır. 5. Kaynaklar 1. YÖK Raporu, “Eğitim Fakülteleri Öğretmen Yetiştirme Programlarının Yeniden Düzenlenmesi”, Ankara , 1998. 2. F.İ. Morgil, A. Yılmaz, “Fen Öğretmeninin Görevleri ve Nitelikleri, Fen Öğretmeni Yetiştirilmesine Yönelik Öneriler” Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 15,1999, s.181-186. 3. O. Odubunni, T.A. Balagun, “The Effect of Laboratory and Lecture Teaching Methods on Cognitive Achivement in Integrated Science”, Journal of Research in Science Teaching, Vol.28, 1991, pp. 213-224. 4. K. Çilenti, Fen Eğitimi Teknolojisi, Kadıoğlu Matbası, Ankara, 1985. 5. A.E. Lawson, Science Teaching and the Development of Thinking, Wadsworth Press., California, 1995. 6. G. Serin, “Fen Eğitiminde Laboratuar”, Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, Maltepe Üniversitesi, 2002, s.403-406. 7. C. Aydoğdu, “Laboratuvar Uygulamalarında Karşılaşılan Güçlüklerin Saptanması”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 1999, s. 30-35. 8. J.S. Krajcik, C.M. Cizerniak, C. Berger, Teaching Childeren Science, McGraw-Hill Press, Boston, 1999. 9. Y. Şahin, S. Çepni, “Türkiye’de Bazı Üniversitelerdeki Laboratuarlarda Kullanılan Temel Fizik Deneyleri ve Yaklaşımların Karşılaştırılması”, Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, 2001, s.485-489. 10. M. Edwards, J. Luft, T. Potter, G. Roehrig, “Extended-Inquiry Activities”, The Science Teacher, 1999, pp.44-47. * Yrd.Doç.Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Amasya Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalı, Amasya.
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
[ yukarı ] |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
