|
MİLLİ EĞİTİM DERGİSİ |
Sayı 157 |
Kış 2003 |
Coğrafya Öğretiminde Örnek Bir Konu Çalışması |
Hilmi DEMİRKAYA* |
|||||
|
GİRİŞ Coğrafyayı nasıl öğretmeliyiz? Öğretmenlerin kullanmış oldukları hangi yöntemler öğrencilerde coğrafî düşüncenin geliştirilmesine yardımcı olur? Her düzeyde bulunan coğrafya öğretmenleri için bir kaynak niteliği taşıyan,Yaşam İçin Coğrafya: Ulusal Coğrafya Standartları (Geography for Life: National Geography Standards), Coğrafya Eğitimi Standartları Projesi (Geography Education Standards Project, 1994) A.B.D.’de yayınlanmıştır.Bu standartlar 1994 yılında yayınlanmış olmasına rağmen, günümüzde hâlâ coğrafya öğretmenlerinin büyük bir kısmı bunlara ilgisiz kalmaktadır.Öğrencilerin coğrafyayı iyi öğrenmelerine yardımcı olmak amacıyla birçok mükemmel öğretim stratejisinden yararlanılarak bir öğretim yöntemi ortaya çıkarılmıştır. Bu öğretim stratejisinin bütün öğrenme basamaklarında etkili olabileceği düşünülmektedir. Beş coğrafî beceri (Coğrafî sorular SOR, Coğrafî bilgiler KAZAN, Coğrafî bilgileri DÜZENLE,Coğrafî bilgileri ANALİZ ET, Coğrafî sorulara CEVAP VER) öğrencilerin coğrafî düşünme becerilerinin geliştirilmesine olanak sağlar(1).Yukarıda bold karakterli harflerle yazılan kelimeler eylem fiilleridir; bu beceriler sınıf etkinliklerinde öğrencilere ezbere öğrenme yönteminden kurtararak, onların yüksek düşünme becerilerini elde etmelerini sağlar.Böylece coğrafya bilişsel bir yaşantı olur. Bu teorik yöntemi bir coğrafya dersinde nasıl uygulayabiliriz? Bu amaçla bu çalışmada Asım Zihnioğlu’nun Bir Yeşilin Peşinde, 1998 adlı kitabını referans olarak çeşitli coğrafya ders kitaplarından da yararlanılarak bahsedilen coğrafya öğretim yöntemi vasıtasıyla bir ders çalışması yapılmıştır. Bir Yeşilin Peşinde adlı eserde ülkemiz çaycılığının geçirdiği evreler akıcı bir dille anlatılıyor.Türkiye’de çay bitkisi yetiştiriciliğinden bahsedilirken Dünya’nın diğer bölgelerinde yapılan çay bitkisi yetiştiriciliği ve çay üretimi ile karşılaştırmalara gidilmiştir. Doğu KaradenizBölümü’nde çay bitkisi yetiştiriciliği, bölümün sosyo-ekonomik koşulları da göz önüne alınarak değerlendirilmektedir. (COĞRAFÎ SORULAR SOR). Öğrenciler konu ile ilgili kaynakları okumadan önce, öğretmenleri onların çay ile ilgili coğrafî düşünme becerilerini kazanmalarına yardımcı olmalıdır. Çay bitkisi nerede yetiştirilir? Niçin bazı ülke ya da bölgelerde çay bitkisi yetiştirilirken diğerlerinde yetiştirilmez? Bu aşamada öğrencilere çay bitkisinin yetiştirildiği bölgelerin iklim koşulları, toprak özellikleri ve yeryüzü şekilleri hakkında bilgi verilir. Çay bitkisinin yetişme koşulları açıklandıktan sonra yeryüzündeki dağılış durumu ile ilgili açıklamalarda bulunulur. Anayurdu Güney Çin veya Assam(Hindistan) olan çay bitkisi, yaklaşık 1-1.5 m (Türkiye) ile 3-4 m’ye kadar büyüyebilen (Assam,Sri Lanka, cava) bir kültür bitkisidir.Yaprakları, yıl boyunca yeşil kalır.Yetiştirme bölgelerinde kış sıcaklık ortalama 0°C’nin altına düşmemeli (geceleri -3, -5°C’a düşebilir) ve yaz sıcaklık ortalamaları da, 20 ila 25°C’ı pek aşmamalıdır.Rejiminin düzenli olması kaydıyla, yıllık yağış tutarları, 750-800 mm’den az olmamalıdır.Yıl boyunca yağışlı, nemli ve sıcak geçen iklim bölgeleri (yıl boyunca sıcaklık hep 5°C’tan fazla ve yağışlar, 2000 ila 5000-6000 mm) en uygun çay tarım bölgeleridir(2). Çay bitkisi iklim ve toprak istekleri itibariyle, yetişme imkânını Doğu KaradenizBölümü’nün kıyı kesimlerinde bulmuştur.Doğu KaradenizBölümü her mevsim yağışlı olmasından dolayı, bu bölümdeki topraklar yıkanmaya uğradığı için karbonatlar taşınmış ve toprakta hidrojen iyon birikimi artmıştır.Bundan dolayı bu topraklar genellikle asit reaksiyon göstermektedir. Çay bitkisi asit karakterli toprakları sever.Çay bitkisi bu özelliklerinden dolayı Doğu KaradenizBölümü kıyı kesiminin alçak kısımlarında (500-600 m’lere kadar) en iyi yetişme ortamı bulmuştur (3). Doğu Karadeniz Bölümü’nde yetiştirilen flavour cinsi lezzetli ve hoş kokulu çay bitkisinin tohumları, anavatanı olan bölgedenÇin’e ulaşıyor, oradan da Darjeeling’e ve Seylan’ın yüksek bölgesine taşınıyor.Bu tohumlar, Batum’a getirilerek ekilmiştir.Türkiye’ye de Batum’dan getirilmiştir(4). Çay bitkisinin yetişme ortamları hakkında bu bilgileri verdikten sonra, bu bitkinin Akdeniz kıyı kesimlerinde ya da İç Anadolu Bölgesi’nde yetiştirilmemesinin sebepleri sınıf ortamında tartışılır. (COĞRAFÎ BİLGİLERİ KAZAN VE DÜZENLE). Öğretmenleri öğrencilerinin yukarıdaki soruları cevaplayabilmeleri için, ders kitaplarında bulunan grafik ve tabloları kullanma ve yorumlama yöntemlerini öğretmelidir.Öğretmenler tabloları vererek öğrencilerden bu tablolardan uygun grafikler yapmalarını isteyebilir.Bu yöntemle öğrencilerin şu sorunun cevabını bulmaları sağlanabilir.“Grafiklerde verilen bilgiler gerçekten çay bitkisinin yetiştirildiği yerleri göstermekte midir?” grafikleri yorumlayarak çay bitkisinin Dünya’nın hangi kısımlarında yetiştirildiği öğrenilir. Afrika çay bitkisi yetiştirme sahaları, güneydoğu kesiminde, ekvator kuşağında ve onun yakınındaki bölgelerdedir.Kenya’dan başlayarak en güneydeki Natal’a kadar uzanan bu saha, 30° güney enlem ile ekvatoral alan içine girenGüneyAfrika’nın doğu kıyılarıdır.Hint Okyanusu’ndaki Malezya AdalarDenizi’nde sıralanan ve Endonezya adıyla bilinen takımadalar içinde Cava adası, çay üretimi bakımından başta gelir.Sumatra adasında da çay üretimi yapılmaktadır.İran’da çay bitkisi, sadece Hazar Denizi kıyılarında yetiştirilmektedir(5). Sonraki aşamada öğrenciler, çay bitkisinin yetiştirildiği ülke ya da bölgeleri gösteren bir Türkiye’de illere göre Çay Üretiminin Dağılışı ya da Dünya’da Çay YetiştirilenBölgelerHaritası yapmak için istatistiksel veriler kullanır. Öğrencilerden bir Türkiye haritası üzerinde belli tarama yöntemleri ya da çay bitkisini belirten lejandı kullanarak yıllara göre çay üretimini gösteren bir harita yapmaları istenir. (COĞRAFÎ BİLGİLERİ ANALİZ ET).Bu aşamada öğrencilerden haritalar üzerinde coğrafî becerilerini göstermeleri istenir.Çay yetiştirilen ülkelerDünya’nın hangi bölgelerinde yer almaktadır?Niçin belli bölgelerde yetiştirilmektedir?Çay bitkisi soğuk iklim bölgelerinde mi yoksa ılıman iklim bölgelerinde mi yetiştirilmektedir?Başlıca çay bitkisi yetiştiren ülkeler arasında Türkiye’nin yeri nedir?Türkiye Dünya çay üretiminin ne kadarını karşılamaktadır?Türkiye’de üretilen çaylar yurt içi tüketiminin ne kadarına cevap vermektedir?Türkiye’de üretilen çaylar ihraç edilmekte midir?Türkiye’de uygulanan çay üretme teknikleri ile diğer ülkelerinkiler benzer midir? Dünya’nın belli başlı çay üretim bölgeleri,Güney ve Doğu Asya ile Endonezya’dır. Bölgenin ana besin kaynağını oluşturan pirinç tarımı ovalarda yapıldığından çay, esas itibariyle yamaçlarda yetiştirilir.Çay plastasyonlarının çoğu, subtropikal muson veya nemli subtropikal iklim ve az miktarda da tropikal nemli iklim bölgelerindedir(6). Türkiye’de çay bitkisi yetiştirilen bölgelerin ikliminin diğer çay bitkisi yetiştiren ülkelerin ikliminden farklı bir özelliği vardır.O da kış mevsiminde görülen don ve kar olayıdır.Kar ve don, çay bitkisini hastalıklardan ve zararlı böceklerden korur.Böcek ve akarlar kar ve don yüzünden barınamaz. Bu da bölgeye doğanın bahşettiği bir ayrıcalıktır.Bu nedenle çay bahçelerinde tarım ilâçlarının kullanılmasına gerek kalmamaktadır(7). (COĞRAFÎ SORULARA CEVAP VER). Bu son aşamada öğrenciler, çay bitkisinin yetiştirildiği yerler hakkında bazı genellemelere vararak, bunları sınıfta arkadaşları ile tartışırlar. Sonra öğrenciler öğrendikleri bilgilerle ilgili konuları defterlerine notlar alırlar.Öğrencilerden Dünya’da ve Türkiye’de çay bitkisinin yetiştirildiği bölge ve yöreler hakkında bilgi veren birer mektup yazarak bilgilerini velileri ve arkadaşları ile paylaşmaları istenir. Doğu Karadeniz Bölümü iklim şartları ile benzer özellikler taşıyanGürcistan’ın Batum şehri çevresinde de çay üretimi yapılmaktadır.Dünya’nın çeşitli yerlerinde benzer özellikler taşıyan iklim ve yeryüzü şartlarında çay bitkisi yetiştiriciliğinin yapıldığı ortaya çıkmaktadır. Sonuç ve Öneriler Bu etkinlikten faydalanarakMuz bitkisiyle ilgili benzer bir çalışma yapılabilir. Öğrencilerden muz bitkisine ait verilerle çay bitkisine ait verileri karşılaştırmaları istenebilir. Böylece öğrenciler muz bitkisi ile çay bitkisi arasındaki benzerlik ve farklılıkları göz önünde bulundurarak çeşitli sonuçlara varabilirler. Bu örnekte coğrafyanın içeriği ve coğrafî düşünce becerilerini kullanma özellikleri uygulamalarla anlatılmaya çalışılmıştır.Coğrafya sadece ders ya da okulda öğretilmesi gereken konulardan oluşmamaktadır.Eğer coğrafyanın kapsamı ve coğrafî düşünce becerileri kazanılırsa coğrafyanın günlük yaşantımızda sürekli karşı karşıya kaldığımız olaylarla iç içe olduğu anlaşılacaktır(8). Tablo 1.Öğrenciler İçin Coğrafî Becerileri Uygulama Yöntemleri
YARARLANILANKAYNAKLAR Asım Zihnioğlu. BirYeşilinPeşinde. TübitakPopülerBilimKitapları, Ankara, 1998, s.125. Ersin Güngördü. EğitimFakülteleri İçinTürkiye’ninBeşerî ve Ekonomik Coğrafyası. NobelYayınDağıtım, Ankara, 2001, s.143. Geography Education Standards Project(1994).Geography for Life:NationalGeographic Standards.Washington,DC: National Geographic Research nad Exploration. s.47. Hayati Doğanay. Türkiye EkonomikCoğrafyası. Çizgi Kitap Evi,Konya, 1999, s.156. İbrahimAtalay. GenelBeşerî ve EkonomikCoğrafya.Ege Üniversitesi Basım Evi, İzmir, 1999, s.90. Mary Anna Taylor. “A”Method to Teach Geography. Project Coordinator, Delaware Geographic Alliance,Delaware, 2001, s.2.
*Gazi Üniversitesi EğitimBilimleri Enstitüsü Araştırma Görevlisi. (1)Geography Education Standards Project(1994).Geography for Life:NationalGeographic Standards.Washington,DC: NationalGeographic Research nad Exploration. s.47. (2)Hayati Doğanay. Türkiye EkonomikCoğrafyası. Çizgi Kitabevi,Konya, 1999, s.156. (3)ErsinGüngördü. EğitimFakülteleri İçinTürkiye’ninBeşerî ve Ekonomik Coğrafyası. NobelYayınDağıtım, Ankara, 2001, s.143. (4) AsımZihnioğlu. BirYeşilinPeşinde. TübitakPopülerBilimKitapları, Ankara, 1998, s.125. (5)Zihnioğlu, a.g.e., s.152. (6)İbrahimAtalay. GenelBeşerî ve EkonomikCoğrafya.Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir, 1999, s.90. (7) Zihnioğlu, a.g.e., s.125-126. (8) Mary Anna Taylor. “A”Method to Teach Geography. Project Coordinator, Delaware Geographic Alliance, Delaware, 2001, s.2.
|
|
|||||
|
[ yukarı ] |