|
MİLLİ EĞİTİM DERGİSİ |
Sayı 157 |
Kış 2003 |
I. Coğrafya Kongresinden Günümüze Liselerimizde Müfredat Programlarındaki Değişimler |
İdris ENGİN* |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
GİRİŞ Eğitim kurumlarının amacı, ülkenin siyasî, sosyal ve ekonomik şartlarının göz önünde tutularak, ülkenin eğitim felsefesinin de temel alınmasıyla bireylerde istendik bilgi, beceri ve tutum değişikliği meydana getirmektir. Toplumun geleceğinde önemli bir rolü olacak olan genç potansiyele hangi bilgi, beceri ve tutumların kazandırılacağı ve bunlara yönelik faaliyetlerin uygulanabilir şekilde ülkenin gerçekleri ve ihtiyaçları da dikkate alınarak plânlanması MEB Talim Terbiye Kurulu tarafından hazırlanan eğitim programlarıyla belirlenir. Eğitimcilere göre bir eğitim programının sahip olması gereken özelliklerin başında işlevselliği; yani programın içeriğinin toplumun ihtiyaçlarına cevap vermesi, bireylerin yeteneklerini ortaya çıkarması gibi yeteneklerinin yanında esnekliği; yani program öğretmene bulunduğu bölgenin özelliklerine göre, gelişen teknoloji ve bilimin getirdiği yenilik ve değişiklikler ışığında konuların ayrıntılarını belirleme, yöntem ve tekniği tespit etme imkanı verebilmelidir. Ayrıca programdaki dersler ve faaliyetler devletin dayandığı temel felsefe ve ilkelerin öğrencilere kazandırılmasına yönelik olmalıdır. Ülkemizdeki tüm eğitim kademelerinde, Atatürk ilkelerini; Cumhuriyet idaresini benimseyen ve koruyan, millî değerlere bağlı bireyler yetiştirilmesi amaçlanmaktadır1. Coğrafya programları ile ilgili olarak öncelikle “Coğrafya nedir?” sorusunu cevaplamak yerinde olacaktır. Eski Yunanca Arzın tasviri (ge, arz ve graphe, tasvir) manasına gelen coğrafya, bugünkü anlamında, yeryüzü olayları arasındaki münasebetleri, bu olayların dağılışını ve bu dağılışın nedenlerini inceleyen bir ilimdir, şeklinde tarif edilebilir2. Coğrafya, tabii bilimlerle sosyal bilimler arasında yer almakta ve birleştirici bir rol oynamaktadır. Diğer ilim dalları gibi, Coğrafya da bütün okullarda ve her sınıfta, genel kültür dersleri olarak önemli yerini korumalıdır. KANT’ın da belirttiği gibi, hiçbir ilim dalı Coğrafya kadar insan zihni ve kültürünü geliştiremez3. Bu sebepledir ki ülkesinin millî servet kaynaklarını koruma ve değerlendirme gereğine inanmış, ülke sorunlarının yurt ve millet yararına çözümlenmesine içtenlikle katılan, ülke kalkınmasında severek sorumluluk alan, milletlerin refah ve mutluluklarının coğrafi çevreden yararlanma derecesine bağlı olduğunun bilincinde olan gençler yetiştirmek için coğrafya eğitimine gereken önem verilmeli ve programlarda bu gerçekler göz önünde tutularak hazırlanmalıdır. Sir Halford Mackinder’e göre coğrafyanın görevi doğa bilimleriyle beşeri bilimler arasındaki boşluğu doldurmaktır. Bu görüş coğrafyanın okul programlarındaki varoluş nedenini ortaya koymaktadır4. Fakat bu alanın eğitiminin genel ve özel amaçları, öğretim ilke ve metotlarını, araç ve gereçleri de söz konusu edilen ayrıntılı programlar bugün bile hazırlanmış değildir5. Coğrafya Öğretiminde İçerik ve Düzenlenmesi: Bilindiği gibi içerik “bir öğretim programında, üzerinde durulması ya da işlenmesi istenen etkinlikler, üniteler, ya da konulardır”6. İçerik, öğrenci davranışlarının ölçün (standart) ve düzeyini belirleyen amaçların gerçekleşmesinde önemli bir araçtır. Kısaca içerik kavramıyla öğrencilere davranışsal amaçları kazandıracak biçimde düzenlenen ünite ya da konular anlatılmak istenir. Bu nedenle, içerik “ne öğretelim?” sorusunun cevabını oluşturur ve davranışsal amaçlar için bir araç sayılır. Bununda nedeni, öncelikle özel amaç ve davranışlar doğrultusunda içerik düzenlenecektir7. Ders konuları okulda nelerin öğretileceğini gösterir. Okulda öğretilen bilgi, beceri, değer duygusu ve tavırlar, kavramlar ve genellemeler hep ders konularının kapsamına girer. Ders konuları öğretim programının temel öğelerinden birisidir. Onun bulunmadığı yerde programda yoktur. Programa alınacak konuların seçimi dikkat ve bilgi isteyen bir iştir. Gerçekten öğretim programına alacağımız konuların seçiminde bilginin zamanımızda hızla artması nedeniyle büyük güçlükler ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte konuların seçiminde bazı ilkelerden yararlanılırsa bu husustaki güçlükler azaltılmış olacaktır. Büyükkaragöz ve Çivi, bu ilkeleri şöyle belirtmiştir: 1- Programa temel nitelikteki konu yada bilgiler alınmalıdır. 2- Benzer hayat durumlarını bünyesinde toplayan konular alınmalıdır. 3- Konular belirlenirken öğretimi yapılacak olanlara (bilgi, beceri ve değer duygusu gibi) dengeli ve etkili biçimde yer verilmesi gerekir. 4- Öğrencilerin ihtiyaçları, konular belirlenirken dikkate alınacak diğer bir alandır8. Dünyada, bilim ve teknoloji ile birlikte, toplum ve kültür hayatında görülen değişmeler; birey ve kurumlar için yeni ihtiyaçlar oluşturup yeni imkânlar sunarken, bu değişme ve gelişmelerin doğal sonucu olarak bireylerin hayatında da önemli değişikler olmaktadır. Bir yandan gelişen teknolojinin ortaya çıkardığı insan gücü gerekleri ile insan gücünü çalıştırma ilişkilerinin yeniden düzenlenmesi zorunluluğu; diğer yandan, yirminci yüzyılın özellikle son çeyreğinde, daha çok gelişmekte olan ülkelerde görülen nüfus patlaması; hızla gelişen toplumsal ve kültürel hayat düzeyi ve bununla ilgili istek ve beklentilerin artması; eğitimde görülen iyileştirmelerle giderek artan demokratikleşme isteği, eğitim sistemlerinde değişme ve yenileşme hareketlerinin kaynağı olmuştur. Buna bağlı olarak coğrafya kapsamına giren özelliklede beşeri coğrafya konularında bilginin hızla değişmesi ve artması bu dersin öğretiminin içeriğinde ve düzenlenmesinde değişikliklerin yapılmasını zorunlu kılmıştır 9. D.Alman eğitimcisi KELLER’e göre; “Coğrafya ve diğer yerbilimlerinin önemli kavram, kategori, kaide ve teorileriyle önemli düşünce ve çalışma metodları coğrafya dersinin muhtevasını teşkil etmektedir.”10. Coğrafya dersi genellikle öğretmen ve öğrenciler tarafından ülkelerin, şehirlerin, nehir ve dağ isimlerinin öğrenilmesi olarak algılanmaktadır. Bu yaklaşım öğrencilerin coğrafyadan zevk almalarını ve öğrenmelerini olumsuz yönde etkilemektedir. Coğrafyadan sağlanan bilgilerle toplumsal yaşam, ekonomi ve kültürle ilgili çok çeşitli genellemelere ulaşmak mümkündür. Coğrafya konularının öğrenciler için anlamlı ve yararlı olması için coğrafya derslerinde kavram, ilke ve genellemelerin öğretimine ağırlık vermek gerekir11. Eğitimde öğretim programlarının içeriğinde devamlılık sağlamak esas alınmalıdır. Bu ilke, öğrenme-öğretme durumunda gerçekleştirilmesi söz konusu hedefler ve kazandırılması öngörülen davranışlar, içerik ve öğe repertuarlarının sistematik analizlerine dayalı olarak tespiti ve böylece birbirini izleyen eğitim durumları arasında boşlukların ve gereksiz tekrarların önlenmesi gereğini vurgulamaktadır. Coğrafya öğretiminde programda yer alacak konuların amaca uygun olmasına dikkat edilmelidir. Konular öğrencinin zekâ, bilgi, beceri, tutum, ilgi, alışkanlık ve geçmiş yaşantılarının seviyesine uygun olmalı ve eğitim ihtiyaçlarını gidermelidir. Diğer taraftan da her öğrenme durumunun kendinden önce gelen öğrenme durumuna bağlı ve kendinden sonra gelecek öğrenme durumuna hazırlayıcı olması, dikkate alınmalıdır12. Hangi seviyede olursa olsun gerek ilköğretim sosyal bilgiler dersi içindeki coğrafya konularının gerekse orta öğretimde ayrı bir disiplin olarak coğrafya derslerinin öğretiminde içeriğin seçiminde önemsenmesi gereken kimi ölçütlere ihtiyaç vardır. İçeriğin seçiminde yararlanılabilecek ölçütleri kimi sorular sorarak şöyle sıralanabilir. 1. İçeriğin evrensel anlamlığı ve bilimsel geçerliliği var mıdır? 2. İçerik, kültürel ve sosyal bakımdan anlamlı mıdır? 3. İçerik, öğrencilerin gelişim düzeyine, ilgilerine ve ihtiyaçlarına yönelik midir? 4. İçerik, anlayışta genişlik ve derinliğe gelişme sağlamakta mıdır? Bu tür sorulara verilecek cevaplar, coğrafya öğretiminde içeriğin seçiminde temel oluşturabilecek ölçütler konusunda görüş kazandırır. İçeriğin seçimi bir ders programı, “bir öğretim ünitesi ya da bir eğitim etkinliğine yönelik olarak, hangi düşünce ve konuların temel alınacağı; hangi düzeylerde, ne tür bilgiye yer verileceği, böyle bir seçim için hangi ölçütlerin kullanılarak içeriğin nasıl düzenleneceğini ortaya koyan bir çalışma” olarak düşünülmelidir13. Sözer’in sosyal bilimlere giren disiplinlerin öğretiminde temel aldığı içerik özellikleri coğrafya öğretimine de uygundur14. Bu konuda genel olarak göz önüne alınması gereken özellikler şunlar olabilir: • İçeriğin düzenlenmesinde eleştirici boyut öncelikli olmalıdır. • Becerilerin geliştirilmesi ön plânda tutan bir içerik yeğlenmelidir. • Çevrede kazanılan yaşantılar, içeriğin önemli bir bölümünde yer almalıdır. • Olgu ve olaylara geniş bir görüş açısıyla bakmaya olanak sağlayan bir içerik oluşturulmalıdır. • İçerik canlı bir biçimde yer almalı, başka ülke ve toplumların durumları ile bakış açıları da dikkate alınmalıdır. Yine Doğanay’a göre coğrafya öğretiminde içeriğin düzenlenirken aşağıda ilkelere uymanın önemli olduğunu vurgulamıştır15. • İçerik öğrencinin fiziksel, zihinsel, ve sosyal düzeyi ile paralellik göstermelidir. • Öğretilecek bilgiler yakından uzağa doğru olmalıdır. Öğrenen içinde bulunduğu, ilgi kurduğu nesnel olayları, daha rahat ve kolay öğrenir. • İçerikte bilgilerin düzenlenmesinde bilinenden bilinmeyene doğru bir sıra takip edilmelidir. • İçerik içindeki konular somuttan soyuta olacak şekilde yer almalıdır. • İçerik açık olmalıdır, öğretilecek bilgiler açık anlaşılır bir şekilde yer almalıdır. • İçerik aktivite ilkesine uygun olmalı, yaparak ve yaşayarak öğrenmeye müsait olmalıdır. • Eğitimi yapılan konular ve sergiledikleri bilgiler arasında bir bütünlük olmalıdır. • İçerik güncel olmalı eğitilen bireyleri güncel olaylardan soyutlandırmamalıdır. Ayrıca, bir içerik Sönmez’inde vurguladığı gibi davranışsal amaçları tutarlı; çağdaş, bilimsel, sanatsal ve felsefi bilgiyle donanık; öğrencinin hazır bulunuşluk düzeyine uygun; somuttan soyuta, basitten karmaşığa, kolaydan zora ve bilinenden bilinmeyene doğru; birbirinin önkoşulu ve kendi içinde mantıklı bir tutarlılığı olacak biçimde düzenlenmelidir. İçeriğin öğrencinin içinde yaşadığı doğal ve toplumsal koşullara kültürel değerlere ters düşmeyecek biçimde düzenlenmesi de önemli bir gerekliliktir. İçeriğin düzenlenmesi, öğretmen ve öğrencileri bir yönüyle, eğitim durumlarının tespiti ve düzenlenmesi konusuna götürmektedir16. A-1941 Lise Coğrafya Müfredat Programı: Bilindiği gibi Öğretim Programı diye de bilinen müfredat programı herhangi bir derste eğitim ve öğretimi yapılacak konu başlıkları ve bunların alt başlıklarını gösteren kılavuz (rehber) kitap demektir. Bu programlar Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu uzmanlarınca hazırlanır17. 1941’de toplanan Türk Coğrafya Kongresi Program Komitesinin liseler için hazırladığı coğrafya müfredat programı bazı değişiklikler yapılmakla birlikte 1973 yılında yürürlüğe konan modern programların uygulanışına kadar varlığını korumuştur. Bu dönemde coğrafya dersleri liselerin bütün sınıflarına dağıtılmıştır. Lise birinci sınıfta haftada 2 saat okutulan Genel Coğrafya dersi içeriğinden harita projeksiyonları konusu programdan çıkarılmış ve keşifler konusunda kısaltmalara gidilmiştir. Lise ikinci sınıfta 2 saat okutulan Ülkeler Coğrafyası dersi müfredatında büyük değişiklikler yapılmamış, yalnız müfredatın adı değiştirilmiş ve tetkik edilen memleketler daha uygun bir biçimde sıralanmıştır. Lise üçüncü sınıfta okutulan Türkiye Coğrafyası haftada 2 saate çıkartılmış, memleketin fiziki coğrafyası, iktisadi yapısı ve dünya ekonomisindeki yeri tetkik edilmiştir. Sanat okullarında coğrafyanın bir kültür dersi olarak yer alması hesaba katılmış ve mevcut programı ağırlaştırmadan bazı ilaveler yapılmıştır. Öğretmen okulları için komisyon ayrı bir program hazırlamamış, liselerle aynı ayarda olduğu kabul edilen bu okullarda coğrafya dersinin haftada 6 saate çıkarılması gerekli görülmüştür. 1941 I.Coğrafya Kongresinde program komitesinin kabul ettiği lise coğrafya müfredat programı Tablo 1 de gösterilmiştir18 Tablo 1-1941 Coğrafya Müfredat Programına Göre Derslerin Dağılışı
Modern eğitim programları uygulanacağı gerekçesi ile millî kültürümüzü besleyen ve yurt sevgisinin kaynağı olan coğrafya derslerine durmadan müdahale edilmiştir19. B-1973-1983 Yılları Arasında Uygulanan Coğrafya Müfredat Programı: 1973 yılında yürürlüğe konulan modern programlar 1983 yılına kadar uygulamada kalmıştır. Bu devreye kadar 1941 Birinci Coğrafya Kongresi Program komitecilerinin hazırlamış olduğu programlara bağlı kalınmıştır. Modern programlar devresi olarak adlandırılan bu devrede coğrafya dersleri liselerin bütün sınıflarına dağıtılmıştır. 29.12.1973 tarihli 20 Talim Terbiye Kurulunun kararıyla 1983’e kadar uygulanan bu programda genel olarak coğrafya öğretiminin amaçları belirtildikten sonra ayrı ayrı Genel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Ülkeler Coğrafyası derslerinin öğretiminin genel amaçları belirtilmiştir. Fakat bu amaçlara yönelik kazandırılmak istenen hedef davranışlara bu programda değinilmemiştir. Bu programda açıklamalar ve tavsiyeler bölümünde genel olarak coğrafyanın konusu, Coğrafya biliminin problemlere bakış acısı, coğrafyanın inceleme alanları, coğrafyanın insan-çevre konusuna getirdiği bakış acısı açıklanmaya çalışılmıştır. Yine bu bölümde konulan derslerle ve coğrafya dersleriyle öğrencilerde oluşturulmak istenen bilgi ve becerilere yer verilmiştir. Coğrafya derslerinde öğrencinin kendi yurdunu ve dünyadaki diğer toplumları tanıması karşılaşılan problemlere çözüm yolları aranmasına ilişkin tavsiyeler yer almakta, dersin nasıl işlenmesi gerektiği, hangi yöntemlerin, araç-gereçlerin ve değerlendirme biçiminin kullanılmasına ilişkin fikirler vermektedir. Lise I sınıflarında okutulacak olan Genel Coğrafya, lise II sınıflarındaki Ülkeler Coğrafyası ve lise III sınıflarındaki Türkiye Coğrafyası dersinin konuları ve alt başlıkları ayrıntılı olarak belirtilmiş bunlara yönelik ders kitaplarının hazırlanmasına karar verilmiş, fakat içeriğin niteliği ve konuların hangi seviyede hazırlanacağı ile ilgili açıklık getirilmemiştir. Yeni programın amacı, yeryüzünün ayrı bölüm veya bölgelerini incelerken insan ve çevre ilişkilerini mümkün olduğu kadar ağırlık merkezinde tutmaktır. Birbirinden çok uzak yerlerde yaşayan milletler de birbirlerinin yakın komşuları haline gelmişlerdir. Bu bakımdan ülkeleri ve milletleri, yurdumuzu ve milletimizi ilgilendirdiği ölçüde tanımak zorunluluğu vardır. Bu nedenle coğrafya müfredat programları eskisine göre daha geniş tutulmuştur. Bu programda, ülkelerin ayrı ayrı incelenmesi yerine belli başlı coğrafi bölgeler ele alınmış ve bu bölgelerdeki ülkelerin en çok göze çarpan doğal, beşeri ve ekonomik durumlarına genel bir bakıştan sonra onları birbirinden ayıran ve bizi en çok ilgilendiren özellikleriyle gereksiz ayrıntılara girilmeksizin incelenmesi ve ülkeler incelenirken öğrencilerin, vazgeçilmesi mümkün olmayan temel coğrafya kavramları, coğrafya belirtileri ve bunlar arasındaki bağıntılar hakkında zaman geldikçe ve ihtiyaç hasıl oldukça bilgi sahibi olmaları veya mevcut bilgilerini derinleştirip geliştirmeleri uygun görülmüştür. Tablo 2-Modern Programlarda Derslerin Dağılımı (1974-1980 Dönemi)
C-1983-1992 Yılları Arasında Uygulanan Coğrafya Müfredat Programı: 1983’te hazırlanıp 08.07.1983 tarihli21 Talim Terbiye Kurulu kararıyla yürürlüğe giren bu program 1987 de bazı değişikliklere uğramışsa da 1992’ye kadar uygulanmıştır. Coğrafya müfredat programları arasında önemli bir yere sahip olan bu programda bir önceki programa göre önemli değişiklikler yapılmıştır. Bu dönemde meslek liseleri ve lise son sınıf fen şubelerinden Türkiye Coğrafyası dersi kaldırılmıştır. Millî kültürümüzü besleyen ve yurdumuzu tanıyıp, koruma ve ülke kalkınmasında severek sorumluluk alma duygusunu geliştiren bu dersin kaldırılması olumsuz bir değişiklik olarak görülmektedir. 1983 programında coğrafya öğretiminin genel amaçları belirtilmiş fakat daha öncekinde olduğu gibi Ülkeler Coğrafyası, Türkiye Coğrafyası derslerinin genel amaçları belirtilmemiştir. 1974 programında değinilmeyen bir konuda açıklamalar ve tavsiyeler bölümünde Türkiye Coğrafi Bölgeler konusu işlenirken o bölgenin Türkiye tarihi içinde önemli yere sahip olanlarının tarihi önemlerinin vurgulanması istenmektedir. Yine bu programda Genel Coğrafya Konuları Coğrafya I, Ülkeler Coğrafyası konuları Coğrafya II, Türkiye Coğrafyası konuları ise Coğrafya III, şeklinde ad değişikliğine uğramıştır. Bu programın getirdiği bir diğer yenilik ise, lise öğretim basamaklarında okutulan her ünitenin, ayrıca Türkiye Coğrafyası’ndan seçilen ve bu ünitelerin konuları ile bağlantılı olan konularla tamamlanmış olmasıdır. Örneğin genel iklim konuları incelendikten sonra Türkiye’nin iklim şartlarının ele alınması gibi 22. Bu programda içeriğin ve konuların 1974 programına göre daraltıldığını söylemek mümkündür. 1974 programında lise I sınıfında okutulan Genel Coğrafya derslerinin konuları arasında yer alan yeryüzünde insanın ilk türeyişi, ilk vatanı ve gelişimi konusu yeni programda çıkarılmıştır. 1974 de genel olarak beşeri ve ekonomik coğrafya bilgisi konuları yer alırken yeni programda konu Türkiye’ye indirgenmiş ve insan ve çevre adı altında incelenmiştir. Lise II konularında Bölgeler Coğrafyası öne alınmış, bölgelerin Türkiye’nin ekonomisindeki yerinin yanına ayrı bir konu olarak, bölgelerin Türkiye turizmindeki yeri de eklenmiştir. 1974 de lise üçüncü sınıfta yer alan Türkiye Bölgeler Coğrafyası bu programda lise II konularına dahil edilmiştir. Yine lise üçüncü sınıf konuları arasında yer alan Türkiye’nin Ekonomik Sorunları, Türkiye Nüfus ve Yerleşme Sorunları bölümleri kaldırılmış,sadece Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası konularına yer verilmiştir. 1974’de lise III konuları arasında yer almayan Ülkeler Coğrafyası konuları(Avrupa, Amerika, Avustralya ülkeleri) 1983 programında yer almıştır. Bu yeni programda konuların kapsamının daraltıldığını içeriğin sadeleştirildiğini söylemek mümkündür. 1987-1988 döneminde yapılan değişiklikle liselerin II.ve III. Sınıf fen şubelerinde coğrafya dersi “seçmeli ders” durumuna getirilmiş, Ticaret ve Endüstri meslek Liseleri’nden coğrafya dersleri tamamen kaldırılmıştır. Orta öğretim müfredat programlarında yapılan 1987-1988 değişikliği, kesinlikle ülkemiz yararına olmamıştır. Bilindiği gibi bir aydının en belirgin özelliklerinden biri de ülkesini ve dünyasını yeteri kadar tanımasıdır. Coğrafya derslerinin okutulmadığı lise ve meslek liselerinden mezun olan gençlerimiz, aydın insanın en belirgin vasıflarını kazanmadan hayata atılacaklardır. Bu programdaki değişiklikler, orta öğretim gençliğini coğrafya gibi çok önemli bir millî kültür ve dünya görüşü kazandıran bilgilerden mahrum bırakmıştır23. Tablo 3- 1983-1987’de Orta öğretim Coğrafya Müfredat Programının Sınıflara Dağılımı
Tablo 4-1987-1988’de Orta öğretim Coğrafya Müfredat Programlarının Sınıflara Dağılımı
D-1992’den Sonra Uygulanan Coğrafya Müfredat Programları: 27.3.1992 tarihli Talim Terbiye Kurulu kararıyla yürürlüğe giren ve günümüzde de uygulanan müfredat programları modern anlamda bir değişiklik getirmemiş, coğrafya öğretiminin genel amaçlarında bir değişiklik olmamıştır. 1983 yılında hazırlanan müfredat programının tekrarı niteliğinde olan 1992 coğrafya müfredat programı konuların dağılışında, içerikte, derslerin sınıflara dağıtılışında ve adlarında kayda değer bir yenilik getirmemiştir. Derslerin amaçları, genel amaçlara yönelik olarak kazandırılması istenen hedef davranışlar bu programda da yer almamıştır. Bu programda da konuların özelliklerine göre tarih bilgisi verilmesi vurgulanmıştır. Bu yeni programda okutulacak coğrafya derslerinin içeriğinde bazı değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklikler ya bazı ünitelerin adının veya içinde yer alan bazı konuların çıkarılması ya da yeni konuların eklenmesi şeklinde olmuştur. 1983 programında lise I Genel Coğrafya dersi içindeki “İnsan ve Çevre” Ünitesi’nin adı Türkiye’de Nüfus ve Yerleşme olarak değiştirilmiş ve bu ünite içindeki “Yeryüzünde Nüfus Hareketleri ve Sonuçları” konusu çıkarılmıştır. Lise I. Sınıf konuları arasındaki deprem ve korunma yolları konularının içeriği genişletilmiştir. 1992 coğrafya müfredat programının içeriğinde dünya üzerinde meydana gelen gelişmelere bağlı olarak bir takım değişiklikler yapılmıştır. Özelliklede Ülkeler Coğrafyası konularında bu daha açık görülmektedir. Lise II. sınıf konularında 1983’de Federal Almanya incelenirken yeni programda Almanya olarak yer almıştır. Yine S.S.C.B’nin içinde incelenen ülkeler bağımsız olarak ayrı ayrı ele alınmıştır. Yeni kurulan Türk Cumhuriyetleri Ülkeler Coğrafyası konularına dahil edilmiştir. Avrupa Ekonomik İşbirliği’ne(AET) 1992 programında Avrupa topluluğu (AT) olarak yer verilmiştir. Dünya üzerindeki gelişmelere bağlı olarak coğrafya derslerindeki bilgilerin yenileştirilmesi olumlu bir gelişme olarak göze çapmaktadır24. E- Ders Geçme Ve Kredi Sistemi Dönemindeki Değişiklikler: 9.7.1992 tarihli Talim Terbiye Kurulu’nun kararıyla 1995’e kadar olan dönemde Millî Eğitim Bakanlığı’nca eğitim programı değişmiş ve “Ders Geçme ve Kredi Sistemi” denilen yeni bir eğitim modeli uygulanmaya başlanmıştır. Yeni model ilk yıl olanakları elverişli okullarda pilot uygulaması yapılmış ve 1992-1993 öğretim yılından başlayarak genel ve mesleki-teknik bütün orta öğretim kurumlarına yaygınlaştırılmıştır25. Ders geçme ve kredi düzenine ilişkin olarak getirilen yeni modelin temel özellikleri ise şöyledir: model, orta öğretimdeki öğrencilere tüm yaşamları boyunca gerekli olacak genel kültürün verilmesi sağlanacak; onları ilgi, yetenek, ve tercihleri doğrultusunda bir mesleğe ya da yüksek öğretime hazırlayacak, yaşama ve iş alanlarına başarılı bir biçimde uyumları sağlanacaktır. Model ayrıca okullarda daha demokratik bir ortam hazırlayarak, yalnızca boyun eğen, dinleyen, verilen bilgileri kuru kuruya tüketen bireyler değil; ilgi istek ve kapasiteleri doğrultusunda tercihler yapan, kendisiyle ilgili alınan kararlara katılan, üreten bireyler yetiştirmeyi amaçlamaktaydı26. Ne var ki deneme uygulamalarına yeterince yer verilmediği ve uygulama sonuçları bilimsel araştırma bulgularına dayanmadığı için, ortaya çıkan aksaklıklar ve sorunlar kısa sürede onulmaz boyutlara ulaştı. Gerekli düzeltici çaba göstermek yerine, 1995 yılında ansızın alınan bir kararla, birçok iyi ve olumlu yanlarını bulunmasına karşın bu modelin uygulanmasından vazgeçildi27. Yukarıda sözü edilen modelin uygulanması sırasında coğrafya dersleri lise I. sınıfları için Genel Coğrafya konularını kapsayan zorunlu coğrafya I dersinin yanında, sözel ve eşit ağırlık bölümlerini tercih eden öğrenciler için seçmeli coğrafya dersleri konmuştur. Bu konan seçmeli coğrafya derslerinin içeriğini belirten Orta Öğretim Kurumları Seçmeli Coğrafya Ders Programı 1992 yılında hazırlanmıştır. Bu hazırlanan programda coğrafya öğretiminin genel amaçları 1983 ve daha önce hazırlanan 1992 müfredat programında belirtildiği gibi aynen alınmış yeni olarak genel ve derse ilişkin özel amaçlar belirtilmemiştir. Bu programda seçmeli ders olarak konan Türkiye’nin Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası-1 ve Türkiye’nin Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası-2, Türkiye Coğrafyası ve Ülkeler coğrafyası derslerinin konuları ve alt başlıkları şeklinde bu derslerin içeriği belirtilmiştir. Daha önceki coğrafya derslerinden farklı olarak seçmeli coğrafya derslerinde; bu dersleri tercih eden öğrencilerin bu alanda yüksek öğretim görmek istediği düşünülerek, bu alanda iyi yetişmelerini sağlamak amacıyla bu derslerin içeriğinin yüklü olduğu ve konuların derinlemesine verilmesine önem verilmiştir. SONUÇ VE ÖNERİLER Görüldüğü üzere coğrafya öğretim programlarında yapılan düzenlemeler köklü bir değişim ve yenilik getirmemekle birlikte bazı konuların eklenip bazılarının da çıkarılmasına rağmen programlar adeta birbirinin benzeri nitelikler taşımaktadır. İçinde bulunulan çağın özellikleri, değişen şartlar, bireysel ve toplumsal ihtiyaçlar, bilim ve teknolojideki gelişmeler programlara yansıtılamamıştır. Bu olumsuz gelişmeler coğrafyanın yer adları ezberletmekten başka bir işleve sahip olmayan, sıkıcı bir ders olarak algılanmasına sebep olmaktadır. Yürürlükteki coğrafya müfredat programında yeniden düzenlenmesi gerekli görülen esas konu IX. Sınıflarda ortak genel kültür dersi olarak okutulan Genel Coğrafya’nın bir yarıyıl ile sınırlı tutulmasıdır. Ülkemizde yapılmakta olan üniversite sınavlarında çıkan coğrafya sorularının önemli bir kısmının bu dersin içeriğiyle ilgili olduğu düşünülürse ve sonraki öğrenmelere temel teşkil edecek bu konuların öğretiminin bir dönemde sağlıklı bir şekilde yapılamayacağı açıktır. Şu anda görev başında bulunan coğrafya öğretmenlerinin de konuyla ilgili rahatsızlıklarını dile getirmeleri, sanıyoruz ki durumun aciliyetini ortaya çıkarmaktadır. Genel Coğrafya dersinin tüm liselerin IX. Sınıflarında bir eğitim-öğretim yılı boyunca okutulması gerekli görülmektedir. Gaye ülkesini sevip, ülke kalkınmasında severek sorumluluk alma bilincini taşıyan gençlerin yetiştirilmesi ise, genel ve özel amaçların belirtildiği, öğretim yöntem ve tekniklerine, ders araç ve gereçlerine yer veren, öğrenci ve öğretmen kılavuz kitaplarının hazırlandığı ayrıntılı coğrafya öğretim programlarının bir an önce düzenlenmesi gerekli görülmektedir. Bir programın geliştirilmesinde, ülke gerçekleriyle uyumlu, çağdaş esaslara dayanan felsefi görüş ışığında, hedef, yöntem ve teknikleri, ders kitapları, öğretmen ve öğrenci kılavuzları, ders materyalleri ile değerlendirme araçlarının bir bütünlük içinde plânlanması ve yürütülmesi gerekmektedir.
* Yrd.Doç.Dr., KaradenizTek.Ünv. FatihEğt.Fak.Coğ.Öğretmenliği Anabilim Dalı Başkanı, Söğütlü/TRABZON. ** KaradenizTek.Ünv. SosyalBilimlerEnstitüsü, YüksekLisansÖğrencisi. ***KaradenizTek.Ünv. FatihEğt.Fak.,Araştırma Görevlisi. (1) Savaş Büyükkaragöz ve Cuma Çivi. Genel Öğretim Yöntemleri, Öz Eğitim Yayınları, Konya, 1997, s.201. (2) Ali Tanoğlu. “Coğrafya Nedir?”. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitü Dergisi, Sayı:14, 1964, s.3. (3) Ali Nişancı. “Okullarda Coğrafya Öğretimi Hakkında Bazı Düşünceler”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, Sayı:12, Fasikül:2 ,1980, s.344. (4) Cevat Alkan ve Mehmet Kurt. Özel Öğretim Yöntemleri;Disiplinlerin Öğretim Teknolojisi. Anı Yayıncılık, Ankara, 1998, s.105. (5) Hayati Doğanay. Coğrafya’da Metodoloji. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları, No.28, Erzurum, 1992, s.200. (6) A.Ferhan Oğuzkan. Eğitim Terimleri Sözlüğü, Gözden geçirilmiş ve genişletilmiş 3.baskı, Ankara, 1993, s.70 (7) Ersan Sözer. Kuramdan Uygulamaya Sosyal Bilgilerin Öğretimi, Eskişehir ,1998, s.64. (8) Büyükkaragöz, Çivi, a.g.e., s.230. (9) Sözer, a.g.e., s.64. (10) Nişancı, a.g.e., s. 345. (11) Münire Erden. Sosyal Bilgiler Öğretimi, Alkım Yayın Evi, İstanbul, s.38-39. (12) Cevat Alkan. Eğitim Teknolojisi, Anı Yayıncılık, Ankara, 1998, s.47-70. (13) Mehmet Ali Kısakürek. Sosyal Bilgiler Öğretimi, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi, Eskişehir, 1997, s.15-16. (14) Sözer, a.g.e., s.66. (15) Hayati Doğanay. Coğrafya’da Metodoloji: Genel Metotlar ve Özel Öğretim Metotları, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Öğretmen Kitapları Dizisi:187, Ankara, 1993, s.109. (16) Veysel Sönmez. Sosyal Bilgiler Öğretimi ve Öğretmen Klavuzu, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları: 3389, İstanbul, 1999, s.103. (17) Hayati Doğanay. Coğrafya Öğretiminde Yöntemler: Orta Öğretimde Coğrafya Eğitiminin Esasları, Aktif Yayın Evi, İstanbul, 2002, s.325. (18) I.Coğrafya Kongresi. Kararlar, Raporlar ve Müzakereler, M.E.V. Ankara, 1941, s.26-33. (19) Doğanay, 1992, a.g.e., s. 200. (20) M.E.B. 29.12.1973 Tarih ve 1775 Sayılı Tebliğler Dergisi (21) M.E.B. 08.07.1983 Tarih ve 2145 Sayılı Tebliğler Dergisi (22) Hayati Doğanay. “Coğrafya ve Liselerimizde Coğrafya Öğretim Programları.” Coğrafya Araştırmaları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayını, Coğrafya Bilim ve Uygulama Kolu, Cilt 1, Sayı:1, Ankara, 1989, s.18. (23) Doğanay, 1989, a.g.e., s.19-20 (24) M.E.B. 27.03.1992 Tarih ve 2357 Sayılı Tebliğler Dergisi. (25) Sözer, a.g.e., s.26. (26) Ömer Okutan. Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanı ile “Ders Geçme ve Kredi Düzeni Uygulaması” konusunda yapılan ve 20 eylül 1992 günü Sabah Gazetesi’nde yapılan görüşme, s.10. (Sözer, 1998, s.26-27’den alıntı). (27) Sözer, a.g.e., s.26-27.
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
[ yukarı ] |